ABÅ
ABÅ (ing. USA), Amerika BirlÉÅmiÅ Åtatları (ing. United States of America), BirlÉÅmiÅ Åtatlar (ing. United States) vÉ ya sadÉcÉ Amerika (ing. America) â 50 Åtatdan, bir federal dairÉdÉn, beÅ böyük özünüidarÉ edÉn ÉrazidÉn [qeydlÉr 3] vÉ müxtÉlif mülklÉrdÉn ibarÉt ölkÉ. 3,8 milyon mil2 (9,8 milyon km2) ÉraziyÉ malik ABÅ dünyanın ÉrazisinÉ görÉ 3-cü vÉ ya 4-cü ölkÉsidir [qeydlÉr 4] vÉ bütün Avropa qitÉsindÉn tÉxminÉn 3,9 milyon mil2 (10,1 milyon km2) kiçikdir. 327 milyon nÉfÉrdÉn çox Éhalisi olan ABÅ dünyanın Én çox ÉhaliyÉ malik üçüncü ölkÉsidir. Paytaxtı VaÅinqton, Én çox ÉhaliyÉ malik ÅÉhÉri Nyu-Yorkdur. Qırx sÉkkiz Åtat vÉ federal Érazi kontinentaldır vÉ Åimali Amerikada Kanada vÉ Meksika arasında yerlÉÅir.
ABÅ | |||||
---|---|---|---|---|---|
ing. United States of America | |||||
| |||||
In God We Trust |
|||||
Tarixi | |||||
 â¢Â BÉyannamÉ | 4 iyul 1776 | ||||
 â¢Â Konfederasiya | 1 mart 1781 | ||||
 â¢Â Paris sülh müqavilÉsi | 3 sentyabr 1783 | ||||
 â¢Â Mövcud konstitusiya | 21 iyun 1788 | ||||
 â¢Â DövlÉtÉ Én son qÉbul | 24 mart 1976 | ||||
RÉsmi dillÉri | |||||
Paytaxt |
VaÅinqton 38°53â²Â Åm. e. 77°01â²Â q. u. |
||||
Ä°darÉetmÉ forması | Federal prezidentli konstitusiya respublikası | ||||
Prezident | Co Bayden (D) | ||||
Vitse-prezident | Kamala Harris (D) | ||||
Palata spikeri | Mayk Conson (R) | ||||
BaÅ hakim | Con Roberts (R) | ||||
 â¢Â Su sahÉsi (%) | 6,97 | ||||
Æhalisi | |||||
 â¢Â Æhali | â²334.726.000[qeydlÉr 2][2] nÉfÉr (3-cü) | ||||
 â¢Â Siyahıyaalma (2010) | 308.745.538[qeydlÉr 2][3] nÉf. | ||||
ÃDM (AQP) | |||||
 â¢Â Ãmumi | â² $26.855 trilyon [4] dollar (2-ci) | ||||
 â¢Â AdambaÅına | â² $80.035 [4] dollar (8-ci) | ||||
ÃDM (nominal) | |||||
 â¢Â Ãmumi (2023) | â² $26.854 trilyon[4] dollar (1-ci) | ||||
 â¢Â AdambaÅına | â² $80.035 [4] dollar (7-ci) | ||||
Ä°Ä°Ä° (2021) | 0.921 (artıÅ; 21-ci) | ||||
Demonim | Amerikalı | ||||
Valyuta | ABŠdolları | ||||
Ä°nternet domeni | .us | ||||
ISO kodu | US | ||||
BOK kodu | USA | ||||
Telefon kodu | +1 | ||||
Saat qurÅaqları | |||||
NÉqliyyatın yönü | saÄ[d] | ||||
 Vikianbarda ÉlaqÉli mediafayllar |
PaleohindilÉr Én azı 12 min il ÉvvÉl SibirdÉn Åimali Amerika materikinÉ köçmüÅdürlÉr.[12] Avropalıların kolonizasiyası XVI ÉsrdÉ baÅlamıÅdır. ABÅ ÅÉrq sahili boyunca qurulan On üç ingilis koloniyasından yarandı. Fransız-hindu müharibÉsindÉn sonra Böyük Britaniya ilÉ koloniyalar arasında çoxsaylı mübahisÉlÉr 1775-ci ildÉ baÅlamıŠAmerika inqilabına vÉ ardından 1776-cı ildÉ ABÅ istiqlal bÉyannamÉsi ilÉ nÉticÉlÉndi. MüharibÉ ABÅ-nin Avropa hakimiyyÉtindÉn müstÉqillik ÉldÉ edÉn ilk ölkÉ olması ilÉ 1783-cü ildÉ baÅa çatdı.[13] Mövcud konstitusiya 1788-ci ildÉ qÉbul edilmiÅ vÉ bir çox fundamental vÉtÉndaÅ azadlıqlarını tÉmin etmÉk üçün ümumilikdÉ hüquqlar haqqında Bill adlanan ilk on dÉyiÅikliklÉ 1791-ci ildÉ ratifikasiya edilmiÅdir. ABÅ XIX ÉsrdÉ Åimali Amerikada güclü bir geniÅlÉnmÉyÉ baÅladı, yeni torpaqlar aldı,[14] yerli amerika qÉbilÉlÉrini köçürdü vÉ 1848-ci ildÉ qitÉyÉ yayılanadÉk tÉdricÉn Åtatları qÉbul etdi.[14] XIX Ésrin ikinci yarısında ABÅ-dÉ vÉtÉndaÅ müharibÉsi ölkÉdÉ hüquqi kölÉliyin sona çatmasına sÉbÉb oldu.[15][16] Æsrin sonunda ABÅ Sakit okeana qÉdÉr geniÅlÉndi[17] vÉ SÉnaye inqilabı tÉrÉfindÉn böyük ölçüdÉ yönlÉndirilÉn iqtisadiyyatı yüksÉlmÉyÉ baÅladı.[18] Ä°span-ABÅ müharibÉsi vÉ Birinci Dünya MüharibÉsi ölkÉnin qlobal hÉrbi güc statusunu tÉsdiqlÉdi. ABÅ Ä°kinci dünya müharibÉsindÉn qlobal bir supergüc, nüvÉ silahı inkiÅaf etdirÉn ilk ölkÉ, müharibÉdÉ istifadÉ edÉn yeganÉ Ã¶lkÉ vÉ BirlÉÅmiÅ MillÉtlÉr TÉÅkilatının TÉhlükÉsizlik Åurasının daimi üzvü olaraq çıxdı. Amin'de bele deyirdi MülkiyyÉt hüquqları qanunvericiliyinin, xüsusÉn 1964-cü il VÉtÉndaÅ hüquqları aktı, 1965-ci il SÉsvermÉ hüquqları aktı vÉ 1968-ci il ÆdalÉtli mÉnzil aktının qÉbulu irqi vÉ ya rÉngÉ Ésaslanan ayrı-seçkiliyi qadaÄan etmiÅdir. Soyuq müharibÉ zamanı ABÅ vÉ Sovet Ä°ttifaqı 1969-cu ildÉ ABÅ-nin Aya eniÅi ilÉ pik nöqtÉsinÉ Ã§atan Kosmik yarıÅda mübarizÉ apardı. Soyuq müharibÉnin sona çatması vÉ 1991-ci ildÉ Sovet Ä°ttifaqının daÄılması ABÅ-ni dünyanın yeganÉ supergücü etdi.[19]
O, federativ respublika vÉ nümayÉndÉlik demokratiyasıdır. ABÅ BirlÉÅmiÅ MillÉtlÉr TÉÅkilatının, Dünya Bankının, BeynÉlxalq Valyuta Fondunun, Amerika DövlÉtlÉri TÉÅkilatının (ADT) vÉ bir çox digÉr beynÉlxalq tÉÅkilatların tÉsisçi üzvüdür. Qlobal ÃDM-in tÉxminÉn dörddÉ birini tÉÅkil edÉn nominal ÃDM üzrÉ dünyanın Én iri iqtisadiyyatı vÉ AQP üzrÉ ikinci Én iri iqtisadiyyatına malik ABÅ yüksÉk inkiÅaf etmiŠölkÉdir.[20] ABÅ iqtisadiyyatı xidmÉtlÉrin vÉ biliyÉ Ésaslanan fÉaliyyÉtlÉrin dominantlıÄı ilÉ xarakterizÉ edilÉn geniÅ postsÉnaye iqtisadiyyatdır, buna baxmayraq istehsalat sektoru dünyada Én böyük ikincidir.[21] ABÅ dünyada dÉyÉrinÉ görÉ mÉhsulların Én böyük idxalçısı vÉ ikinci Én böyük ixracatçısıdır.[22][23] Æhalisi dünya cÉminin yalnız 4,3%-i olmasına baxmayaraq[24] ABÅ dünyada ümumi sÉrvÉtin 31%-ni tÉÅkil edir, qlobal sÉrvÉtin Én böyük payı tÉk bir ölkÉdÉ cÉmlÉnmiÅdir.[25]
GeniÅ gÉlir vÉ sÉrvÉt bÉrabÉrsizliyinÉ baxmayaraq, ABÅ orta ÉmÉk haqqı, insan inkiÅafı, adambaÅına düÅÉn ÃDM vÉ iÅçi mÉhsuldarlıÄı da daxil olmaqla sosial-iqtisadi göstÉricilÉrdÉ Ã§ox yüksÉk sırada qalmaÄa davam edir.[26][27] Qlobal hÉrbi xÉrclÉrinin üçdÉ birini tÉÅkil edÉn ABÅ dünyanın Én qabaqcıl hÉrbi qüvvÉsidir[28] vÉ beynÉlxalq sÉviyyÉdÉ aparıcı siyasi, mÉdÉni vÉ elmi gücdür.[29]
Etimologiya redaktÉ
1507-ci ildÉ alman kartoqraf Martin Valdzmyuller qÉrb yarımkürÉsi torpaqlarını italiyalı sÉyyah vÉ kartoqraf Ameriqo Vespuççinin (lat. Americus Vespucius) ÅÉrÉfinÉ Amerika adlandırdıÄı dünya xÉritÉsi hazırladı.[31] "Amerika BirlÉÅmiÅ Åtatları" ifadÉsinin ilk sÉnÉdli sübutu VaÅinqtonun adyutantı vÉ Kontinental Ordunun ÅÉxsi heyÉt generalı polkovnik-leytenant Cozef RidÉ eskvayr Stiven Moylan tÉrÉfindÉn yazılmıŠ2 yanvar 1776-cı il tarixli mÉktubdur. Moylan istiqlal müharibÉsi sÉylÉrinÉ kömÉk istÉmÉk mÉqsÉdilÉ "Amerika BirlÉÅmiÅ Åtatlarından Ä°spaniyaya tam vÉ geniÅ sÉlahiyyÉtlÉr ilÉ" getmÉk istÉdiyini ifadÉ edirdi.[32][33][34] "Amerika BirlÉÅmiÅ Åtatlarının" ifadÉsinin ilk mÉlum nÉÅri Virciniya Åtatının Vilyamsberq ÅÉhÉrindÉki The Virginia Gazette qÉzetindÉ 6 aprel 1776-cı ildÉ yazılmıŠanonim bir esse idi.[35]
Con Dikinson tÉrÉfindÉn hazırlanan vÉ 17 iyun 1776-cı ilÉ qÉdÉr tamamlanan Konfederasiya MaddÉlÉrinin ikinci layihÉsi "Konfederasiyanın adı 'Amerika BirlÉÅmiÅ Åtatları' olacaÄını" elan etdi.[36] 1777-ci ilin sonunda ratifikasiyası üçün Åtatlara göndÉrilÉn MaddÉlÉrin yekun variantı "Konfederasiyanın müraciÉt forması 'Amerika BirlÉÅmiÅ Åtatları' olacaq" cümlÉsini ehtiva edir.[37] 1776-cı il iyun ayında Tomas Cefferson özünün hazırladıÄı istiqlal bÉyannamÉsinin "orijinal kobud layihÉsinin" sÉrlövhÉsindÉ "AMERÄ°KA BÄ°RLÆÅMÄ°Å ÅTATLARI" ifadÉsini böyük hÉrflÉrlÉ yazmıÅdı.[36] SÉnÉdin bu layihÉsi 21 iyun 1776-cı ilÉ qÉdÉr üzÉ Ã§Ä±xmayıb vÉ ifadÉni Dikinsonun 17 iyun tarixli Konfederasiya MaddÉlÉri layihÉsindÉ istifadÉ etdikdÉn ÉvvÉl vÉ ya sonra yazıldıÄı namÉlumdur.[36]
Qısa formada "BirlÉÅmiÅ Åtatlar" da standartdır. DigÉr ümumi formalar "B. Å.", "ABÅ" vÉ "Amerika"dır. DanıÅıq adları "A-nın B. Å.-ı" vÉ beynÉlxalq sÉviyyÉdÉ "Åtatlar"dır. XVIII Ésrin sonlarında Åeir vÉ mahnılarda mÉÅhur olan "Kolumbiya" adı öz mÉnÅÉyini Xristofor Kolumbdan götürür; bu Kölumbiya ölkÉsi daxil olmaqla "Kolumbiya dairÉsi", QÉrb yarımkürÉsinin bir çox yeri vÉ quruluÅunun adında özünü büruzÉ verir.[38]
"BirlÉÅmiÅ Åtatlar" ifadÉsi müstÉqil Åtatlar toplusunun tÉsviri olaraq orijinal formasında cÉm halında idi, mÉsÉlÉn "BirlÉÅmiÅ Åtatlardır" (ing. "the United States are") ifadÉsini ehtiva edÉn ABÅ Konstitusiyasına on üçüncü dÉyiÅiklik 1865-ci ildÉ ratifikasiya edilmiÅdi.[39] TÉk forması, mÉsÉlÉn "BirlÉÅmiÅ Åtatlardır" (ing. "the United States is") Amerika VÉtÉndaÅ müharibÉsi baÅa çatdıqdan sonra mÉÅhur oldu. Ä°ndi tÉk halı standart formadır; cÉm halı "bu BirlÉÅmiÅ Åtatlar" (ing. "these United States") deyimindÉ saxlanılır. FÉrq istifadÉdÉn daha ÉhÉmiyyÉtlidir; bu Åtatların toplusu vÉ bir vahid arasındakı fÉrqdir.[40]
ABÅ vÉtÉndaÅı "Amerikalıdır". "BirlÉÅmiÅ Åtatlar", "Amerika" vÉ "B. Å." ölkÉyÉ sifÉt olaraq istinad edilir ("Amerika dÉyÉrlÉri", "ABÅ qüvvÉlÉri"). Ä°ngilis dilindÉ "Amerikan" sözü nadir hallarda Amerika BirlÉÅmiÅ Åtatları ilÉ bir-baÅa baÄlı olmayan mövzulara aiddir.[41]
Tarix redaktÉ
Yerli xalqlar vÉ Kolumba qÉdÉrki dövr tarixi redaktÉ
- Ætraflı bax: ABÅ-dÉ yerli amerikalılar
Ãmumi olaraq qÉbul olunmuÅdur ki, Åimali Amerikanın ilk sakinlÉri Berinq torpaq körpüsü vasitÉsilÉ SibirdÉn köçmüŠvÉ Én azı 12 min il ÉvvÉl gÉlib çatmıÅdılar, baxmayaraq ki, artan sübutlar daha ÉvvÉl gÉlmÉlÉrini göstÉrir.[12][42][43] Torpaq körpüsündÉn keçdikdÉn sonra ilk amerikalılar Sakit Okean sahili boyunca[44] vÉ Kordilyer vÉ Lavrentid buz örtüklÉri arasında daxili buzsuz dÉhliz vasitÉsilÉ cÉnuba hÉrÉkÉt etdilÉr.[45] Klovis mÉdÉniyyÉti e.É. 11,000-dÉ meydana çıxdı vÉ bu, Amerikanın sonrakı yerli mÉdÉniyyÉtlÉrinin ÉksÉriyyÉtinin Écdadı hesab olunur.[46] Klovis mÉdÉniyyÉtinin Amerikanın ilk insan mÉskÉnini tÉmsil etdiyinÉ inanılırdı.[47] Ä°llÉr keçdikcÉ 15.550 il bundan ÉvvÉlÉ aid alÉtlÉrin dÉ daxil olduÄu daha çox sübutlar "pre-Klovis" mÉdÉniyyÉtlÉri ideyasını inkiÅaf etdirmiÅdi. Bu, ehtimal ki, Åimali Amerikaya immiqrasiyanın üç böyük dalÄasının ilkini tÉmsil edir.[48]
Vaxt keçdikcÉ Åimali Amerikadakı yerli mÉdÉniyyÉtlÉr getdikcÉ daha mürÉkkÉblÉÅdi, cÉnub-ÅÉrqdÉ mövcüd olmuÅ Kolumba qÉdÉrki dövr Missisipi mÉdÉniyyÉti kimi bÉzilÉri qabaqcıl kÉnd tÉsÉrrüfatı, möhtÉÅÉm memarlıq vÉ dövlÉt sÉviyyÉsindÉ cÉmiyyÉtlÉr inkiÅaf etdirdi.[49] CÉnubda Missisipi mÉdÉniyyÉti eramızın 800â1600-cü illÉr arasında Meksika sÉrhÉdindÉn Floridaya qÉdÉr geniÅlÉnÉrÉk çiçÉklÉndi.[50] ÅÉhÉr dövlÉti Kahokiya müasir ABÅ-nin Én böyük, Én mürÉkkÉb Kolumba qÉdÉrki dövr arxeoloji sahÉsi sayılır.[51] Dörd Künc bölgÉsindÉ isÉ AnasazilÉr mÉdÉniyyÉti ÉkinçilikdÉn daha çox asılılıq yaradan yüzilÉrlÉ davam edÉn kÉnd tÉsÉrrüfatı tÉcrübÉsinin Én yüksÉk nöqtÉsi kimi inkiÅaf etdi.[52] ABÅ-dÉ mövcud olan UNESCO-nun ümumdünya irsinin üçü Pueblosa aid edilir: Mesa-Verde Milli Parkı, Ãako MÉdÉniyyÉti Milli Tarix Parkı vÉ Taos-Pueblo.[53][54] HÉmçinin Luiziananın Åimal-ÅÉrqindÉki Poverti-Poynt mÉdÉniyyÉtinÉ aid yerli amerikalılar tÉrÉfindÉn inÅa edilÉn torpaq iÅlÉri dÉ UNESCO-nun ümumdünya irsinÉ daxil edilib. Böyük GöllÉr bölgÉsinin cÉnubunda Ä°rokezlÉr Ä°ttifaqı (Haudenosuni) XII vÉ XV ÉsrlÉr arasında bir vaxtda yaradılmıÅdı.[55]
Havay adalarının ilk yaÅayıŠmÉntÉqÉlÉri tarixi müzakirÉ mövzusu olmaÄa davam edir.[56] Arxeoloji dÉlillÉr eramızın 124-cü ilindÉ yaÅayıŠmÉntÉqÉsinin mövcudluÄunu göstÉrir.[57]
Yerli xalqlar üstündÉ tÉsirlÉri vÉ qarÅılıqlı ÉlaqÉ redaktÉ
- Ætraflı bax: Hindi müharibÉlÉri, Hindi soyqırımları vÉ Yerli amerikalıların xÉstÉliklÉri vÉ epidemiyaları
Müasir ABÅ ÉrazilÉrindÉ Avropa müstÉmlÉkÉçiliyinin tÉrÉqqisi ilÉ yerli amerikalılar tez-tez iÅÄal edildi vÉ didÉrgin düÅdülÉr.[58] Amerikanın yerli Éhalisi avropalılar gÉldikdÉn sonra vÉ ÉsasÉn tÉbii çiçÉk vÉ qızılca xÉstÉliklÉri kimi müxtÉlif sÉbÉblÉrÉ görÉ azaldı.[59][60]
Avropa ilÉ tÉmas zamanı Åimali Amerikanın orijinal Éhalisinin sayını tÉxmin etmÉk çÉtin olsa da, XX Ésrin ÉvvÉllÉrindÉ Ceyms Muni tÉrÉfindÉn tarixi qeydlÉrdÉn istifadÉ edÉrÉk 1600-cü ildÉ Meksikanın Åimalındakı yerli Éhalinin sayını tÉxmin etmÉk üçün cÉhd edildi.[61][62] Daha sonrakı illÉrdÉ Smitsonian Ä°nstitutundan Duqlas Yubleykr bu rÉqÉmlÉri yenilÉyib.[63] Yubleykr cÉnub Atlantik Åtatlarında Éhalinin sayını 92.916 vÉ KörfÉz Åtatlarında Éhalinin sayını 473.616 olduÄunu tÉxmin etsÉ dÉ, alimlÉrin ÉksÉriyyÉti rÉqÉmi çox aÅaÄı hesab edir.[61] Antropoloq Henri Dobins Éhalinin çox daha yüksÉk, Meksika körfÉzinin sahillÉrindÉ 1.100.000, Florida vÉ Massaçusets arasında yaÅayan 2.211.000 adam, Mississipi vadisindÉ vÉ qollarında 5.250.000 vÉ Florida yarımadasında 697.000 nÉfÉr olduÄuna inanırdı.[61][62]
Avropalılar vÉ yerli amerikalılar arasında ilk qarÅılıqlı ÉlaqÉ skandinavlar tÉrÉfindÉn edilmiÅdir. Ä°ndiyÉdÉk qalan bir sıra skandinav saqası DÉnizkÉnarı ÉyalÉtlÉr vÉ onun yerli Éhalisi ilÉ ÉlaqÉli mÉlumatlar verir. Skandinavlar Kolumbdan tÉxminÉn 500 il ÉvvÉl Åimali Amerikada mÉskunlaÅmaÄa cÉhd etdilÉr.[64][65][66]
Kolonizasiyanın ilk günlÉrindÉ bir çox avropalı qida çatıÅmazlıÄına, xÉstÉliklÉrÉ vÉ yerli amerikalıların hücumlarına mÉruz qalmıÅdılar. Yerli amerikalılar tez-tez qonÅu tayfalarla müharibÉ etmiÅ vÉ Avropalılarla onların koloniya müharibÉlÉrindÉ müttÉfiq olmuÅdular. Ancaq eyni zamanda bir çox yerli vÉ kolonist bir-birindÉn asılı hala gÉldi. KolonistlÉr qida vÉ heyvan dÉrisi, yerlilÉr isÉ silah, sursat vÉ digÉr Avropa malları üçün ticarÉt edirdi.[67] YerlilÉr bir çox kolonistÉ qarÄıdalı, paxla vÉ balqabaÄın harada, nÉ vaxt vÉ necÉ becÉrilmÉli olduÄunu öyrÉtdi. Avropalı misyonerlÉr vÉ digÉrlÉri yerli amerikalıların "mÉdÉnilÉÅdirilmÉsinin" ÉhÉmiyyÉtli olduÄuna hiss edir vÉ onları Avropa kÉnd tÉsÉrrüfatı metodlarına vÉ hÉyat tÉrzinÉ uyÄunlaÅmaÄa çaÄırırdılar.[68][69]
Avropalıların mÉskunlaÅması redaktÉ
- Ætraflı bax: ABÅ-nin kolonizasiya tarixi, Åimali Amerikanın kolonizasiyası vÉ On üç koloniya
Ä°ndiki ABÅ-nin ÉrazisindÉ Avropa kolonizasiyasının inkiÅafı ilÉ, yerli amerikalılar tez-tez iÅÄal edilmiÅ vÉ yerlÉrindÉn qovulmuÅdular.[71] Müasir ABÅ ÉrazisinÉ Ã§atan ilk avropalılar 1513-cü ildÉ Floridaya ilk sÉfÉrini edÉn Xuan Ponse de Leon kimi ispan konkistadorları olmuÅdu, lakin qeydiyyata alınmamıŠÉrazilÉr dÉ nÉzÉrÉ alınsa 1493-cü il ekspedisiyasında Puerto-Rikoya çıxan Xristofor Kolumb bu ÅÉrÉfÉ nail olub. Ä°spanlar Florida vÉ Nyu-Meksikoda Sent-Oqastin[70] vÉ Santa-Fe kimi ilk yaÅayıŠmÉntÉqÉlÉrini saldılar. Fransızlar özlÉrininkini Mississippi çayı boyunca qurdular. Åimali Amerikanın ÅÉrq sahillÉrindÉ Ä°ngilislÉrin müvÉffÉqiyyÉtli mÉskunlaÅması 1607-ci ildÉ Ceymstaunda Virciniya koloniyası vÉ 1620-ci ildÉ PilqremlÉrin Pilmut koloniyası ilÉ baÅladı. MühacirlÉri çoxu dini azadlıq axtaran müxalifÉtçi xristian qrupları idi. QitÉnin ilk seçilmiÅ qanunvericilik mÉclisi olan Virciniyanın BerjesslÉrin Evi 1619-cu ildÉ yaradıldı, sahilÉ Ã§Ä±xmazdan ÉvvÉl PilqremlÉr ilÉ Meyflauer saziÅi baÄlandı vÉ Konnektikutun Æsas SÉrÉncamları Amerika koloniyaları boyunca inkiÅaf edÉcÉk nümayÉndÉliklÉrin özünüidarÉetmÉ vÉ konstitusionalizm nümunÉsi üçün presedentlÉr yaratdı.[72][73]
HÉr koloniydakı mühacirlÉrin böyük hissÉsi kiçik fermerlÉr idi, ancaq bir neÃ§É on il ÉrzindÉ koloniyaların müxtÉlifliyi kimi digÉr sÉnaye sahÉlÉri dÉ inkiÅaf etdi. ÆmtÉÉ bitkilÉrinÉ tütün, düyü vÉ buÄda daxil idi. Hasilat sÉnayesindÉ xÉz, balıqçılıq vÉ taxta-Åalban üstünlük tÉÅkil edirdi. Ä°stehsalçılar rom vÉ gÉmi hazırlayırdılar vÉ kolonizasiya dövrününü sonunda amerikalılar dünyanın dÉmir tÉchizatının yeddidÉ birini istehsal edirdilÉr.[74] NÉticÉdÉ ÅÉhÉrlÉr yerli iqtisadiyyatları dÉstÉklÉmÉk vÉ ticarÉt mÉrkÉzlÉri kimi xidmÉt etmÉk üçün sahillÉrÉ sÉpÉlÉndilÉr. Ä°ngilis kolonistlÉr Åotland-Ä°rland vÉ digÉr qrupların dalÄaları ilÉ tamamlandı. Sahilyanı torpaqlar daha da bahalaÅdıqca azad edilmiÅ muzdlu nökÉrlÉr daha qÉrbÉ sıxıÅdırıldılar.[75]
Ä°ngilis kaperlÉri ilÉ geniÅmiqyaslı bir kölÉ ticarÉtinÉ baÅlanıldı.[76] XÉstÉliklÉrin az olması vÉ daha yaxÅı qida vÉ müalicÉ sÉbÉbi ilÉ Åimali Amerikada kölÉlÉrin orta ömür uzunluÄu cÉnuba nisbÉtÉn daha çox olması kölÉ sayının sürÉtlÉ artmasına sÉbÉb oldu.[77][78] Kolonist cÉmiyyÉt ÉsasÉn kölÉliyin dini vÉ mÉnÉvi yönü baxımından bölünmüÅdü vÉ koloniyalar bu praktikanın lehinÉ vÉ ÉleyhinÉ qanun aktları qÉbul etdilÉr.[79][80] Amma XVIII Ésrin baÅlaması ilÉ xüsusilÉ cÉnub bölgÉlÉrindÉ ÉmtÉÉ bitkilÉrinin ÉkilmÉsindÉ afrikalı kölÉlÉrin yerini muzdlu nökÉrlÉr aldı.[81]
1732-ci ildÉ Corciyanın Britaniyalılar tÉrÉfindÉn kolonizasiyası ilÉ ABÅ-ni ÉmÉlÉ gÉtirÉcÉk on üç koloniyanın Ésası qoyuldu.[82] Hamısında Ä°ngilislÉrin qÉdim hüquqlarına vÉ respublikaçılıÄa dÉstÉk verÉn, özünüidarÉ hissinÉ sadiqliyi artan azad kiÅilÉrin bir çoxuna açıq seçkilÉrlÉ müÉyyÉnlÉÅdirilmiÅ yerli hökumÉtlÉri vardı.[83] Son dÉrÉcÉ yüksÉk doÄum göstÉricilÉri, aÅaÄı ölüm göstÉricilÉri vÉ sabit mÉskunlaÅma ilÉ koloniya Éhalisi sürÉtlÉ böyüdü. NisbÉtÉn daha az yerli amerikalı Éhalisi tutulurdu.[84] Böyük OyanıŠkimi tanınan 1730-cu vÉ 1740-cı illÉrin Xristian dirçÉliÅ hÉrÉkatı hÉm dinÉ, hÉm dÉ dini azadlıÄa maraÄı artırdı.[85]
Yeddiillik müharibÉ (ABÅ-dÉ Fransız-Hindi müharibÉsi kimi tanınır) dövründÉ ingilis orduları Kanadanı fransızlardan aldılar, ancaq frankofon Éhali cÉnub koloniyalarından siyasi cÉhÉtdÉn tÉcrid olunmuÅ vÉziyyÉtdÉ qaldı. ZÉbt edilmiÅ vÉ sürgün edilmiÅ yerli amerikalıları nÉzÉrÉ almasaq, 1770-ci ildÉ 13 Britaniya koloniyasının 2,1 milyondan çox ÉhaliyÉsi var idi, bu tÉxminÉn Britaniyanın üçdÉ birinÉ bÉrabÉrdi. Yeni gÉlÉnlÉrin davam etmÉsinÉ baxmayaraq, 1770-ci illÉrdÉ tÉbii artım tempi xaricdÉ anadan olan amerikalıların az olduÄu vÉziyyÉtdÉ idi.[86] Koloniyaların Ä°ngiltÉrÉdÉn olan mÉsafÉsi özünüidarÉetmÉnin inkiÅafına imkan verdi, lakin müvÉffÉqiyyÉtlÉri monarxları mütÉmadi olaraq krallıq hakimiyyÉtini yenidÉn tÉsdiq etdirmÉyÉ sövq etdi.[87]
1774-cü ildÉ Ä°spaniya HÉrbi DÉniz QüvvÉlÉri gÉmisi Santiago Xuan Xose Peres Ernandes baÅçılıÄı altında indiki Britaniya Kolumbiyasındakı Vankuver adasının Nutka boÄazının giriÅinÉ daxil oldu vÉ lövbÉr saldı. Ä°spanların gÉmidÉn enmÉmÉsinÉ baxmayaraq yerlilÉr xÉz ilÉ Kaliforniyadan gÉtirilmiÅ balıq qulaÄı qabıÄı mübadilÉsi etmÉk üçün gÉmiyÉ tÉrÉf üzdülÉr.[88] O vaxtlar Ä°spaniya Portuqaliyaya mÉhdud lisenziya vermÉklÉ Asiya vÉ Åimali Amerika arasında ticarÉti inhisara almaÄa müvÉffÉq olmuÅdu. Ruslar Alyaskada böyüyÉn xÉz ticarÉt sistemini qurmaÄa baÅladıqda ispanlar Peresin pasifik Åimal-qÉrbdÉ bir çoxu ilÉ ilkÉ imza atan sÉyahÉtlÉri ilÉ ruslara meydan oxudu.[89][qeydlÉr 5]
Ãçüncü vÉ son ekspedisiyası zamanı kapitan Ceyms Kuk Havay ilÉ rÉsmi tÉmasda olmuÅ ilk avropalıdır.[91] Kapitan Ceyms Kukun son ekspedisiyası Åimal-QÉrb keçidinin axtarıÅı mÉqsÉdilÉ Åimali Amerika vÉ Alyaska sahillÉrindÉ Ã¼zmÉsi daxil olmaqla tÉxminÉn doqquz ay çÉkdi.[92]
MüstÉqillik vÉ geniÅlÉndirmÉ (1776â1865) redaktÉ
- Ætraflı bax: ABÅ Ä°stiqlal müharibÉsi, ABÅ istiqlal bÉyannamÉsi, Amerika inqilabı vÉ ABÅ Érazisinin formalaÅması
ABÅ Ä°stiqlal müharibÉsi Avropa hakimiyyÉtinÉ qarÅı müstÉqillik uÄrunda ilk uÄurlu koloniya mübarizÉsi idi. Amerikalılar hökumÉtin xalqın yerli qanunvericilikdÉ ifadÉ edilÉn iradÉsinÉ uyÄun olan bir "respublikaçılıq" ideologiyası hazırladılar. Onlar ingilis olmaq vÉ "tÉmsilçiliyi olmayanlardan vergitutmama" hüquqlarını tÉlÉb etdilÉr. Ä°ngilislÉr imperiyanı parlament vasitÉsilÉ idarÉ etmÉkdÉ tÉkid edirdilÉr vÉ münaqiÅÉ müharibÉyÉ Ã§evrildi.[93]
Ä°kinci Kontinental konqres 4 iyulda Ä°stiqlal bÉyannamÉsini yekdilliklÉ qÉbul etdi, uzun preambulada bütünü kiÅilÉrin bÉrabÉr vÉ Yaradıcıları tÉrÉfindÉn onların ayrılmaz hüquqları ilÉ birlikdÉ yaradıldıÄı vÉ bu hüququların Böyük Britaniya tÉrÉfindÉn mühafizÉ edilmÉdiyini tanındı vÉ qÉtnamÉnin sözlÉrinÉ görÉ on üç birlÉÅmiÅ Koloniya müstÉqil bir dövlÉt meydana gÉtirdi vÉ daha Britaniya tacına sadiq qalmaÄa ehtiyac qalmadı. HÉr il iyul ayının dördüncü günü MüstÉqillik günü kimi qeyd olunur.[94] 9 sentyabrda Ä°kinci Kontinental konqres bÉyan etdi ki, "burada bu vaxta qÉdÉr 'BirlÉÅmiÅ Koloniyalar' sözlÉri istifadÉ edilir, bu müraciÉt forması gÉlÉcÉkdÉ 'BirlÉÅmiÅ Åtatlar' kimi dÉyiÅdirilÉ bilÉr".[95] 1777-ci ildÉ Konfederasiyanın MaddÉlÉri 1789-cu ilÉ qÉdÉr fÉaliyyÉt göstÉrÉn zÉif bir hökumÉt qurdu.[94]
1781-ci ildÉ Yorktaun mÉÄlubiyyÉtindÉn sonra[96] Britaniya 1783-cü il sülh müqavilÉsini imzaladı vÉ Atlantikin qÉrb sahilindÉn Missisipi çayına qÉdÉr Amerikanın suverenliyi tanındı. MilliyÉtçilÉr ABÅ Konstitusiyasının yazılıdıÄı 1787-ci il Filadelfiya qurultayına rÉhbÉrlik etdilÉr, 1788-ci ildÉ Åtat qurultaylarında ratifikasiya edildi. 1789-cu ildÉ federal hökumÉt ÉlveriÅli nÉzarÉt vÉ balans yaratma prinsipi ilÉ Ã¼Ã§ ÅöbÉ olmaqla yenidÉn tÉÅkil edildi. Ä°nqilab ordusuna rÉhbÉrlik edÉn Corc VaÅinqton yeni konstitusiya ilÉ seçilÉn ilk prezident oldu. 1791-ci ildÉ fÉrdi azadlıqların mÉhdudlaÅdırılmasını federal sÉviyyÉdÉ qadaÄan edÉn vÉ bir sıra hüququ müdafiÉni tÉmin edÉn hüquqlar haqqında Bill qÉbul edildi.[97]
1808-ci ildÉ federal hökumÉt beynÉlxalq qul ticarÉtinin cinayÉt olduÄunu qÉbul etmÉsinÉ baxmayaraq, 1820-ci ildÉn sonra DÉrin CÉnubda yüksÉk gÉlirli pambıq Ékini vÉ buna baÄlı olaraq qul sayı kÉskin artdı.[98][99][100] Ä°kinci Böyük OyanıÅ, xüsusÉn 1800â1840-cı illÉr milyonları yevangel protestantına çevrildi. Bu, Åimalda abolisionizm daxil olmaqla bir çox ictimai islahat hÉrÉkatlarını güclÉndirdi;[101] cÉnubda metodistlÉr vÉ baptistlÉr qul Éhalisi arasında yayılırdı.[102]
Amerikalıların qÉrbÉ geniÅlÉnmÉk istÉyi uzun müddÉt davam edÉn Hindi müharibÉlÉrinÉ sÉbÉb oldu.[103] 1803-cü ildÉ Fransanın torpaq iddiasında olduÄu Luiziananın satın alınması demÉk olar ki ölkÉ Érazisini iki dÉfÉ artırdı.[104] MüxtÉlif narazılıqlara görÉ Ä°ngiltÉrÉyÉ qarÅı 1812-ci il müharibÉsi elan edildi vÉ birlikdÉ mübarizÉ edildi, ABÅ millÉtçiliyi güclÉndi.[105] Floridaya bir sıra hÉrbi müdaxilÉlÉr 1819-cu ildÉ Ä°spaniyanın burdan vÉ digÉr KörfÉz sahili ÉrazilÉridÉn imtina etmÉsinÉ sÉbÉb oldu.[106] GeniÅlÉnmÉ paraxodların Eri vÉ I&M kimi yeni kanallar ilÉ baÄlanan böyük su nÉqliyyatı vasitÉsilÉ Amerika boyunca hÉrÉkÉt etmÉyÉ, daha sonra sürÉtli dÉmiryollarının ölkÉ Érazisi boyunca yayılmasına baÅlamasından sonra buxar gücündÉn asılı oldu.[107]
1820-ci ildÉn 1850-ci illÉrÉ qÉdÉr Cekson demokratiyası daha çox aÄdÉrili kiÅilÉrin seçki hüququnu ÉhatÉ edÉn bir sıra islahatlara baÅladı, bu 1828-ci ildÉn 1854-cü illÉrÉ qÉdÉr Demokratlar vÉ ViqlÉrin hakim partiyalar olduÄu Ä°kinci Partiya Sisteminin yüksÉlmÉsinÉ sÉbÉb oldu. 1830-cu illÉrdÉ GözyaÅı yolu hindi rezervlÉrindÉn hindilÉri qÉrbÉ köçürmÉklÉ hindilÉrin sürgün siyasÉtinÉ nümunÉ oldu. Ekspansionist tale manifesti ÉrzindÉ Texas Respublikası 1845-ci ildÉ ABÅ-yÉ birlÉÅdi.[108] 1846-cı ildÉ Britaniya ilÉ imzalanan Oreqon müqavilÉsi indiki Åimal-qÉrbi Amerikanın ABÅ nÉzarÉtinÉ keçmÉsinÉ gÉtirib çıxardı.[109] Meksika-ABÅ müharibÉsindÉ qÉlÉbÉ Kaliforniya vÉ indiki cÉnub-qÉrbi Amerikanın böyük qisminin Meksikanın güzÉÅtÉ getmÉsi ilÉ nÉticÉlÉndi.[110]
1848â1849-cu illÉr Kaliforniya qızıl hÉrisliyi qÉrbÉ miqrasiyaya, Kaliforniya soyqırımına[111][112][113][114] vÉ ÉlavÉ qÉrb Åtatlarının yaranmasına sövq verdi.[115] ABÅ-dÉ vÉtÉndaÅ müharibÉsindÉn sonra yeni transkontinental dÉmiryolları mÉskunların yerdÉyiÅmÉsini asanlaÅdırdı, daxili ticarÉt geniÅlÉndi vÉ yerli amerikalılarla qarÅıdurmalar artdı.[116] Yarım Ésr ÉrzindÉ Amerika bizonunun (bÉzÉn "bufallo" adlanır) mÉhvi bir çox düzÉnlik hindilÉrinin mÉdÉniyyÉtlÉrinÉ ekzistensial zÉrbÉ vurdu.[117] 1869-cu ildÉ yeni sülh siyasÉti yerli amerikalıları sui-istifadÉdÉn qorumaq, daha çox müharibÉdÉn yayınmaq vÉ onların sonrakı ABÅ vÉtÉndaÅlıÄını tÉmin etmÉk üçün çalıÅırdı. Bununla belÉ, geniÅmiqyaslı münaqiÅÉlÉr QÉrbdÉ 1900-cü illÉrÉ qÉdÉr davam etdi.
VÉtÉndaÅ müharibÉsi vÉ YenidÉnqurma dövrü redaktÉ
- Ætraflı bax: ABÅ-dÉ vÉtÉndaÅ müharibÉsi vÉ YenidÉnqurma dövrü
Afrikalıların vÉ afroamerikalıların kölÉliyinÉ dair fikir ayrılıÄı nÉticÉdÉ ABÅ-dÉ vÉtÉndaÅ müharibÉsinÉ gÉtirib çıxardı.[118] ÆvvÉlcÉ, Ä°ttifaqa daxil olan Åtatlar kölÉ vÉ azad Åtatlar olmaqla dÉyiÅiliyÉ yol açaraq, Senatda balans saxlanılmıÅdılar, amma Éhali arasında vÉ NümayÉndÉlÉr Palatasında azad Åtatlar kölÉ Åtatlara nÉzÉrÉn üstünlük tÉÅkil edirdilÉr, amma ÉlavÉ qÉrb Érazisi vÉ daha çox boÅ torpaqlar ilÉ kölÉ vÉ azad Åtatlar arasındakı gÉrginlik kölÉliyi geniÅlÉndirmÉk vÉ ya mÉhdudlaÅdırmaq üçün federalizm vÉ ÉrazilÉrin yerlÉÅdirilmÉsinÉ dair müzakirÉlÉrÉ sÉbÉb oldu.[119]
1860-cı ildÉ kölÉliyÉ qarÅı Respublika Partiyasından olan ilk prezident Avraam Linkolnun seçilmÉsi ilÉ on üç kölÉ Åtatı qurultay nÉticÉsindÉ ayrıldıÄını elan etdi vÉ Amerika Konfederativ Åtatlarını ("CÉnub"u) qurdu, baxmayaraq ki federal hökumÉt ("Ä°ttifaq") ayrılmanın qanunsuz olduÄunu müdafiÉ etdi.[119] Bu ayrılmanı tÉmin etmÉk üçün separatçılar hÉrbi ÉmÉliyyatlara baÅladı vÉ Ä°ttifaq da eyni cavabı verdi. Bunun nÉticÉsi olan müharibÉ tÉxminÉn 618.000 ÉsgÉrin vÉ bir çox vÉtÉndaÅın ölümünÉ sÉbÉb oldu. Bu münaqiÅÉ Amerika tarixindÉ Én ölümcül hÉrbi münaqiÅÉ oldu.[120] CÉnub qulların azadlıÄına qarÅı mübarizÉ aparırdı, Ä°ttifaq isÉ ilk növbÉdÉ Ã¶lkÉni bir bütün halda saxlamaq üçün mübarizÉ aparırdı. Bunula belÉ 1863-cü ildÉn sonra meydana gÉlÉn itkilÉr vÉ Linkolnun öz Azadlıq BÉyannamÉsini elan etmÉsi Ä°ttifaq baxımından müharibÉnin Ésas mÉqsÉdini kölÉliyin lÉÄvinÉ Ã§evirdi. HÉqiqÉtÉn dÉ Ä°ttifaq 1865-ci il aprel ayında müharibÉni tamamilÉ qazandıqda mÉÄlub olan CÉnubdakı Åtatların hÉr birini kölÉliyi qadaÄan edÉn on üçüncu dÉyiÅikliyi ratifikasiya etmÉyÉ mÉcbur etdi.
MüharibÉdÉn sonrakı illÉrdÉ ABÅ Konstitusiyasına üç dÉyiÅiklik ÉlavÉ edildi: yuxarıda adı çÉkilÉn on üçüncü dÉyiÅiklik ilÉ yanaÅı kölÉ olmuÅ tÉxminÉn dörd milyon afroamerikalıya vÉtÉndaÅlıÄı tÉmin edÉn on dördüncü dÉyiÅiklik[121] vÉ afroamerikalıların nÉzÉriyyÉdÉ sÉs vermÉ hüququnu tÉmin edÉn on beÅinci dÉyiÅiklik. MüharibÉ vÉ onun nÉticÉsi reinteqrasiya vÉ yeni azad olunan qulların hüquqlarını tÉmin etmÉklÉ CÉnubun yenidÉn bÉrpası mÉqsÉdi daÅıyan federal gücün[122] ÉhÉmiyyÉtli dÉrÉcÉdÉ artımına sÉbÉb oldu.
MüharibÉdÉn sonra ciddi ÅÉkildÉ yenidÉnqurma baÅladı. Prezident Linkoln Ä°ttifaq vÉ keçmiÅ Konfedarasiya arasında dostluq vÉ Éfvi tÉÅviq etmÉyÉ tÉÅÉbbüs göstÉrÉrkÉn, 14 aprel 1865-ci ildÉ bir sui-qÉsdçi güllÉsi Åimal ilÉ CÉnub arasında tÉkrar bir sÉrhÉd çÉkdi. Federal hökumÉtdÉ Respublikaçılar CÉnubun yenidÉn qurulmasını vÉ afroamerikalıların hüquqlarının tÉmin edilmÉsini öz amallarına çevirdilÉr. Onlar Demokratların 1876-cı prezident seçkilÉrini güzÉÅtÉ getmÉk müqabilindÉ Respublikaçıların afroamerikalıların hüquqlarının qorunması barÉdÉ razılaÅdıÄı 1877-ci il KompromisinÉ qÉdÉr israr etdilÉr.
ÃzlÉrini "Xilaskarlar" adlandıran CÉnublu aÄ Demokratlar YenidÉnqurmadan sonra CÉnubu öz nÉzarÉtlÉrinÉ aldılar. 1890-cı ildÉn 1910-cu illÉrÉ qÉdÉr qondarma Jim Krou qanunları bölgÉnin bir çox qara vÉ bÉzi kasıb aÄlarını hüquqlarından mÉhrum etdi. Qaralar xüsusilÉ CÉnubda irqi seqresiya ilÉ Ã¼zlÉÅdilÉr.[123] Onlar hÉmçinin vaxtaÅırı linç daxil olmaqla qeyri-qanuni zorakılıÄa mÉruz qaldılar.[124]
ÆlavÉ immiqrasiya, geniÅlÉndirmÉ vÉ sÉnayelÉÅmÉ redaktÉ
Åimalda urbanizasiya vÉ CÉnubi vÉ ÅÉrqi Avropadan immiqrantların görünmÉmiÅ axını ölkÉni sÉnayelÉÅmÉ Ã¼Ã§Ã¼n izafi içÅi qüvvÉsi ilÉ tÉmin etdi vÉ onun mÉdÉniyyÉtinÉ Ã§evrildi.[127] Teleqraf vÉ transkontinental dÉmir yolları daxil olmaqla milli infrastruktur iqtisadi artıma vÉ VÉhÅi QÉrbin yaÅayıŠmÉntÉqÉlÉrinin böyümÉsinÉ vÉ inkiÅafına sÉbÉb oldu. Daha sonra elektrik lampasının vÉ telefonun ixtirası kommunikasiya vÉ ÅÉhÉr hÉyatına da tÉsir edÉcÉkdir.[128]
ABÅ, 1810-cu ildÉn Én az 1890-cı ilÉdÉk Mississippi çayının qÉrbindÉki Hindi müharibÉlÉrindÉ vuruÅdu.[129] Bu münaqiÅÉlÉrin ÉksÉriyyÉti yerli hindi ÉrzilÉrinin güzÉÅtÉ gedilmÉsi vÉ sonuncuların hindi rezervlÉrinÉ mÉhkum olması ilÉ nÉticÉlÉndi. Bu, mexaniki becÉrilÉn Ékin sahÉlÉrini daha da geniÅlÉndiridi, beynÉlxalq bazarlar üçün ÉlavÉ dÉyÉrlÉri artırdı.[130] Materik geniÅlÉnmÉsi 1867-ci ildÉ Rusiyadan Alyaskanın satın alınmasını da ÉhatÉ etmiÅdi.[131] 1893-cü ildÉ Havayda Amerikayönümlü qüvvÉlÉr monarxiyanı devirdi vÉ 1898-ci ildÉ ABÅ-yÉ qoÅulacaq Havay Respublikasını yaratdı. Eyni il Ä°span-ABÅ müharibÉsi nÉticÉsindÉ Puerto-Riko, Quam vÉ Filippin Ä°spaniya tÉrÉfindÉn güzÉÅtÉ gedildi.[132] 1900-cü ildÉ Ä°kinci Samoa VÉtÉndaÅ müharibÉsi baÅa çatdıqdan sonra Amerika Samoası ABÅ tÉrÉfindÉn ÉldÉ edildi.[133] ABÅ 1917-ci ildÉ ABÅ Vircin adalarını Danimarkadan satın aldı.[134]
XIX Ésrin sonu vÉ XX Ésrin ÉvvÉllÉrindÉ sürÉtli iqtisadi inkiÅaf bir çox görkÉmli sÉnayeçilÉrin yüksÉlmÉsinÉ sÉbÉb oldu. Kornelius Vanderbilt, Con Rokfeller vÉ Endrü Karnegi kimi maqnatlar dÉmir yolu, neft vÉ polad sÉnayesindÉ milli irÉlilÉyiÅÉ rÉhbÉrlik etmiÅdi. Bankçılıq C. P. Morqanın ÉhÉmiyyÉtli rolu ilÉ birlikdÉ iqtisadiyyatın mühüm hissÉsinÉ Ã§evrildi. Edison vÉ Tesla elektrik enerjisinin sÉnayeyÉ, evlÉrÉ vÉ küçÉlÉrin iÅıqlandırılması üçün geniÅ yayılmasını öz öhdÉlÉrinÉ götürdülÉr. Henri Ford avtomobil sÉnayesindÉ inqilab etdi. Amerika iqtisadiyyatı bum yaÅayaraq dünyanın Én nÉhÉnginÉ Ã§evrildi vÉ ABÅ böyük güc statusu ÉldÉ etdi.[135] Bu dramatik dÉyiÅikliklÉr ictimai iÄtiÅaÅlar vÉ populist, sosialist vÉ anarxist hÉrÉkatların yüksÉlmÉsi ilÉ müÅayiÉt olundu.[136] Bu dövr sonunda qadınlara seçki hüququnun verilmÉsi, spirtli içki qadaÄası, istehlak mallarının tÉnzimlÉnmÉsi, iÅçi vÉziyyÉtinÉ rÉqabÉt vÉ diqqÉtin tÉmin edilmÉsi üçün daha çox antiinhisar tÉdbirlÉri daxil olmaqla, bir çox ictimai sahÉlÉrdÉ ciddi islahatlar keçirÉn Proqressiv dövrünün inkiÅafı ilÉ sona çatdı.[137][138][139]
Birinci Dünya müharibÉsi, Böyük böhran vÉ Ä°kinci Dünya MüharibÉsi redaktÉ
- Ætraflı bax: Birinci Dünya müharibÉsi, Böyük böhran vÉ Ä°kinci Dünya müharibÉsi
ABÅ Birinci Dünya müharibÉsinin baÅladıÄı 1914-cü ildÉn MÉrkÉzi qüvvÉlÉrin axınına qarÅı MüttÉfiq dövlÉtlÉri ilÉ formal olaraq yanaÅı "dÉstÉk qüvvÉ" qismindÉ müharibÉyÉ qoÅulduÄu 1917-ci ilÉ qÉdÉr bitÉrÉf qaldı. 1919-cu ildÉ prezident Vudro Vilson Paris Sülh Konfransında aparıcı diplomatik rol oynadı vÉ ABÅ-nin MillÉtlÉr Liqasına qoÅulmasını güclü ÅÉkildÉ müdafiÉ etdi. Buna baxmayaraq, Senat bunu tÉsdiqlÉmÉkdÉn imtina etdi vÉ MillÉtlÉr Liqasını tÉsis edÉn Versal müqavilÉsini ratifikasiya etmÉdi.[140]
1920-ci ildÉ qadın hüquqları hÉrÉkatı qadınlara seçki hüququ verÉn konstitusiya dÉyiÅikliyinin qÉbulunu tÉmin etmiÅdi.[141] 1920-ci vÉ 1930-cu illÉrdÉ kütlÉvi kommunikasiya üçün radioların artımı vÉ erkÉn televiziyanın ixtirası müÅahidÉ edildi.[142] KükrÉyÉn iyirmilÉrin tÉrÉqqisi 1929-cu il Uoll-Strit iflası vÉ Böyük böhranın baÅlanÄıcı ilÉ sona çatdı. 1932-ci ildÉ prezident seçildikdÉn sonra Franklin D. Ruzvelt Sosial TÉminatın yaradılmasını da ÉhatÉ edÉn Yeni xÉtt ilÉ cavab verdi.[143] Amerikanın cÉnubundan milyonlarla afroamerikalının böyük köçü Birinci Dünya müharibÉsindÉn ÉvvÉl baÅlamıŠvÉ 1960-cı illÉrÉ qÉdÉr davam etmiÅdir;[144] halbuki 1930-cu illÉrin ortalarında Toz kasası bir çox kÉnd tÉsÉrrüfatı icmalarını yoxsullaÅdırdı vÉ qÉrbÉ yeni köç dalÄasını güclÉndirdi.[145]
Ä°kinci Dünya müharibÉsi dövründÉ ÉvvÉlcÉ bitÉrÉf olan ABÅ Almaniyanın Avropa qitÉsinin böyük hissÉsini iÅÄal etmÉsi ilÉ 1941-ci il mart ayında Lend-Liz proqramı vasitÉsilÉ MüttÉfiqlÉrÉ material tÉdarük etmÉyÉ baÅladı. 7 dekabr 1941-ci ildÉ Yaponiya imperiyasının gözlÉnilmÉdÉn baÅladıÄı Pörl-Harbor hücumu ABÅ-ni Ox qüvvÉlÉrinÉ qarÅı MüttÉfiqlÉrÉ qoÅulmaÄa tÉÅviq etdi.[146] MüharibÉ dövründÉ ABÅ Britaniya, Sovet Ä°ttifaqı vÉ Ãin ilÉ yanaÅı müharibÉdÉn sonrakı dünya planını razılaÅdıran MüttÉfiq qüvvÉlÉrinin "Dörd polisindÉn"[147] biri hesab olunurdu.[148][149] ÃlkÉ tÉxminÉn 400.000 hÉrbi personalını itirmÉsinÉ[150] baxmayaraq müharibÉdÉn iqtisadi vÉ hÉrbi nüfuzunu daha da artıraraq nisbÉtÉn zÉrÉr görmÉdÉn çıxdı.[151]
Böyük Britaniya, Sovet Ä°ttifaqı vÉ digÉr müttÉfiqlÉr ilÉ yeni beynÉlxalq maliyyÉ institutları vÉ Avropanın müharibÉdÉn sonra yenidÉn qurulması haqqında müqavilÉlÉrin imzalandıÄı Bretton-Vuds vÉ Yalta konfranslarında ABÅ-nin aparıcı rolu olmuÅdur. MüttÉfiqlÉr Avropada qÉlÉbÉ qazandıqda 1945-ci ildÉ San-Fransiskoda keçirilÉn beynÉlxalq konfransda müharibÉdÉn sonra fÉaliyyÉtÉ baÅlayacaq BMT NizamnamÉsi hazırlandı.[152] ABÅ ilk nüvÉ bombasını inkiÅaf etdirdi vÉ Yaponiyanın HiroÅima vÉ Naqasaki ÅÉhÉrlÉrindÉ istifadÉ etmÉsi yaponların tÉslim olmasına sÉbÉb olaraq 2 sentyabrda Ä°kinci Dünya müharibÉsini sonlandırdı.[153][154] QÉlÉbÉ Günü olaraq bilinÉn parad vÉ bayramlar baÅladı.[155]
Soyuq müharibÉ vÉ mülki hüquqlar dövrü redaktÉ
- Ætraflı bax: Soyuq müharibÉ, Mülki hüquqlar hÉrÉkatı, YoxsulluÄa qarÅı müharibÉ, Kosmik yarıŠvÉ Reyqanomika
Ä°kinci Dünya müharibÉsindÉn sonra Soyuq müharibÉ kimi tanınan dövrdÉ ideoloji olaraq kapitalizm vÉ kommunizm[156] vÉ geosiyasi baxımdan Atlantik vÉ Avrasiya düÅÉrgÉlÉrinÉ bölünmüŠABÅ vÉ Sovet Ä°ttifaqı güc yarıÅına baÅladı. Bir tÉrÉfdÉ ABÅ vÉ onun NATO müttÉfiqlÉri, digÉr tÉrÉfdÉ isÉ SSRÄ° vÉ onun VarÅava Paktı müttÉfiqlÉri ilÉ Avropanın hÉrbi ÉlaqÉlÉrindÉ hökmranlıq edirdilÉr. ABÅ kommunist nüfuzunun geniÅlÉnmÉsinÉ qarÅı çÉkindirmÉ siyasÉti hazırladı. ABÅ vÉ Sovet Ä°ttifaqı vasitÉçilik müharibÉlÉri etsÉlÉr vÉ güclü nüvÉ silahları inkiÅaf etdirsÉlÉr dÉ iki ölkÉ birbaÅa hÉrbi münaqiÅÉdÉn çÉkinirdi.
ABÅ bir çox hallarda Sovet himayÉsindÉ olduÄunu düÅündüyü Ãçüncü dünya hÉrÉkatına qarÅı çıxırdı vÉ bÉzÉn saÄçı hökumÉtlÉrÉ qarÅı rejim dÉyiÅikliyi üçün birbaÅa müdaxilÉ edirdi.[157] 1950â53-cü illÉrdÉ Koreya müharibÉsindÉ Amerika ÉsgÉrlÉri kommunist Ãin vÉ Åimali Koreya qüvvÉlÉri ilÉ döyüÅdülÉr.[158] Sovet Ä°ttifaqının 1957-ci ildÉ ilk süni peyki buraxması vÉ 1961-ci ildÉ ilk insanlı kosmik uçuÅu baÅlatmasına qarÅı 1969-cu ildÉ ABÅ-nin Aya insanın ayaq basdıÄı ilk ölkÉyÉ Ã§evrilmÉsi "Kosmik yarıÅ"-ın baÅlanÄıcını qoydu.[158] CÉnub-ÅÉrqi Asiyada vasitÉçilik müharibÉsi sonda Vyetnam müharibÉsindÉ ABÅ-nin tam iÅtirak etmÉsi ilÉ nÉticÉlÉndi.
Ãz ölkÉsindÉ ABÅ davamlı iqtisadi inkiÅafa vÉ Éhalisinin vÉ orta sinfin sürÉtlÉ artımına nail oldu. Åtatlararası avtomagistral sisteminin tikintisi növbÉti on illÉr ÉrzindÉ Ã¶lkÉnin infrastrukturuna böyük tÉsir göstÉrdi. Milyonlarla insan fermalardan vÉ daxili ÅÉhÉrlÉrdÉn böyük ÅÉhÉrÉtrafı mÉnzillÉrÉ köçdü.[159][160] 1959-cu ildÉ Havay ölkÉyÉ qoÅulan 50-ci vÉ sonuncu ABÅ Åtatı oldu.[161] Artan mülki hüquqlar hÉrÉkatı Martin Lüter Kinqin görkÉmli liderliyi vÉ Ã¶ndÉrliyindÉ seqreqasiya vÉ diskriminasiyaya qarÅı dinc mübarizÉdÉn istifadÉ edirdi. MÉhkÉmÉ qÉrarları vÉ qanunvericiliyin birlÉÅmÉsi irqçi ayrı-seçkiliyi dayandırmaÄa çalıÅan 1968-ci il Mülki Hüquqlar aktı ilÉ baÅa çatmıÅdı.[162][163][164] Bu arada, Vyetnam müharibÉsinÉ, qara millÉtçiliyinÉ vÉ seksual inqilaba qarÅı alovlanan kontur-mÉdÉniyyÉt hÉrÉkatı geniÅlÉnirdi.
Medikeyr vÉ Medikeydin yaradılması, elÉcÉ dÉ yaÅlılara vÉ yoxsullara tibbi sÉhiyyÉ xidmÉti tÉmin edÉn müfavif olaraq qida talonu vÉ himayÉsindÉ uÅaqlar olan ailÉlÉrÉ yardım adlı iki proqram daxil olmaqla "YoxsulluÄa qarÅı müharibÉ"nin baÅlaması sosial tÉminat hüquqlarını vÉ xÉrclÉrini geniÅlÉndirdi.[165]
1970-ci illÉr vÉ 1980-ci illÉrin ÉvvÉllÉri staqflyasiyanın baÅlanÄıcı oldu. 1980-ci ildÉ prezident seçildikdÉn sonra Ronald Reyqan iqtisadi durgunluÄa azad bazar yönümlü islahatlarla cavab verdi. YumÅalmanın çöküÅündÉn sonra o, "çÉkindirmÉ"dÉn imtina etdi vÉ SSRÄ°-yÉ qarÅı daha tÉcavüzkar "geriyÉ qaytarma" strategiyasına baÅladı.[166][167][168][169][170] KeçÉn on il ÉrzindÉ qadınların ÉmÉk fÉaliyyÉtindÉ iÅtirakının artmasından sonra 1985-ci ilÉdÉk yaÅı 16 vÉ daha çox olan qadınların ÉksÉriyyÉti iÅlÉ tÉmin olundu.[171]
1980-ci illÉrin sonları Sovet Ä°ttifaqı ilÉ münasibÉtlÉrÉ "yumÅalma" gÉtirdi vÉ 1991-ci ildÉ onun daÄılması Soyuq MüharibÉni sonlandırdı.[172][173][174][175] Bu, ABÅ-nin dünyadakı dominant supergücü kimi tÉk qütblü[176] olmasına gÉtirib çıxardı. Ä°kinci Dünya müharibÉsindÉn sonrakı dövrdÉ ortaya çıxan Pax Americana konsepsiyası Soyuq müharibÉdÉn sonra yeni dünya nizamı termini olaraq geniÅ populyarlıq qazanmıÅdı.
Yeni tarix redaktÉ
- Ætraflı bax: KörfÉz müharibÉsi, 11 sentyabr terror aktları, TerrorizmlÉ MübarizÉ, 2007-2008-ci il maliyyÉ böhranı vÉ XÉstÉ müdafiÉsi vÉ ÉlveriÅli qayÄı aktı
Soyuq müharibÉdÉn sonra 1990-cı ildÉ SÉddam Hüseynin rÉhbÉrliyindÉ Ä°raqın ABÅ-nin müttÉfiqi olan Küveyti iÅÄal vÉ birlÉÅdirmÉyÉ cÉhd etdiyi vaxt Yaxın ÅÉrqdÉ yaranan münaqiÅÉ 1990-cı ildÉ böhrana sÉbÉb oldu. Qeyri-sabitliyin digÉr bölgÉlÉrÉ yayılacaÄından qorxan prezident Corc H. U. BuÅ SÉudiyyÉ ÆrÉbistanı müdafiÉ mÉqsÉdilÉ SÉhra qalxanı ÉmÉliyyatı vÉ SÉhra fırtınası ÉmÉliyyatına baÅladı, Ä°raqa qarÅı ABÅ liderliyindÉki 34 ölkÉdÉn olan koalisiya qüvvÉlÉri Ä°raq qüvvÉlÉrini KüveytdÉn müvÉffÉqiyyÉtlÉ Ã§Ä±xartdı vÉ keçmiÅ monarxiyanı bÉrpa etdi.[177]
ABÅ-nin müdafiÉ ÅÉbÉkÉlÉrindÉn yaranan Ä°nternet beynÉlxalq akademik ÅÉbÉkÉlÉrÉ, sonra isÉ 1990-cı illÉrdÉ ictimaiyyÉtÉ yayılır, bu da qlobal iqtisadiyyata, cÉmiyyÉtÉ vÉ mÉdÉniyyÉtÉ böyük tÉsir göstÉrir.[178]
Dot-kom bumu, Alan Qrinspen rÉhbÉrliyindÉ sabit pul siyasÉti vÉ sosial tÉminat xÉrclÉrinin azaldılması sÉbÉbiylÉ, 1990-cı illÉr 2001-ci ildÉ sona çatan müasir ABÅ tarixindÉ Én uzun iqtisadi böyümÉyÉ Åahid oldu.[179] 1994-cü ilin ÉvvÉllÉrindÉ ABÅ 450 milyon insanın 17 trilyon $ dÉyÉrindÉ mÉhsul vÉ xidmÉt istehsal etdiyi Åimali Amerika Azad TicarÉt Assosiasiyasına (NAFTA) daxil oldu. MüqavilÉnin mÉqsÉdi 1 yanvar 2008-ci ilÉdÉk ABÅ, Kanada vÉ Meksika arasında ticarÉt vÉ investisiya maneÉlÉrini aradan qaldırmaq idi. Ãç tÉrÉfdaÅ arasında ticarÉt NAFTA qüvvÉyÉ mindikdÉn sonra artmıÅdır.[180]
2001-ci il sentyabrın 11-dÉ Æl-QaidÉ terrorçuları Nyu-York ÅÉhÉrindÉki Dünya TicarÉt MÉrkÉzinÉ vÉ VaÅinqtonda yerlÉÅÉn Pentaqona zÉrbÉ vurdu, tÉxminÉn 3,000 nÉfÉr hÉlak oldu.[181] Buna cavab olaraq ABÅ, Æfqanıstanda müharibÉ vÉ Ä°raq müharibÉsini ÉhatÉ edÉn TerrorizmlÉ MübarizÉ baÅlatdı.[182][183] 2007-ci ildÉ BuÅ administrasiyası Ä°raq müharibÉsindÉ böyük hÉrbi birliklÉri artırmıÅ,[184] bu da ÅiddÉtin müvÉffÉqiyyÉtlÉ azaldılmasına vÉ regionda daha çox sabitliyÉ gÉtirib çıxarmıÅdı.[185][186]
ÆlveriÅli mÉnzillÉrin tÉÅviq edilmÉsi üçün hökumÉt siyasÉti,[187] korporativ vÉ tÉnzimlÉyici idarÉetmÉdÉ geniÅ yayılmıŠuÄursuzluqlar[188] vÉ Federal Ehtiyat tÉrÉfindÉn müÉyyÉn edilmiÅ tarixÉn aÅaÄı faiz dÉrÉcÉlÉri[189] Böyük böhrandan sonra ölkÉ tarixindÉ Én böyük daralma olan 2008-ci il maliyyÉ böhranı ilÉ nÉticÉlÉnÉn 2000-ci illÉrin ortalarının mÉnzil bumuna sÉbÉb oldu.[190] Ä°lk afroamerikalı[191] vÉ Ã§oxirqli[192] prezident olan Barak Obama böhranın ortasında 2008-ci ildÉ seçilmiÅ[193] vÉ böhranın mÉnfi tÉsirlÉrini azaltmaq vÉ tÉkrarlanmamasını tÉmin etmÉk üçün stimullaÅdırıcı tÉdbirlÉr olan Dodd-Frank Uoll-Strit islahatları vÉ istehlakçı qoruma aktının qÉbuluna nail oldu. Bu stimul infrastrukturun tÉkmillÉÅdirilmÉsinÉ[194] vÉ iÅsizliyin nisbÉtÉn azalmasına ÅÉrait yaratdı.[195] Ä°qtisadiyyata tÉsirlÉri haqqında müzakirÉlÉr olmasına baxmayaraq[196] Dodd-Frank maliyyÉ sabitliyi vÉ istehlakçı qorumasını yaxÅılaÅdırdı.[197]
2010-cu ildÉ Obama administrasiyası tÉxminÉn beÅ on il ÉrzindÉ Ã¶lkÉnin sÉhiyyÉ sisteminÉ mandat, subsidiya vÉ sıÄorta mübadilÉsi daxil olmaqla Én geniÅ islahatları hÉyayta keçirÉn ÉlveriÅli qayÄı aktını qÉbul etdi. Qanun 2016-cı ildÉ 24 milyon nÉfÉri ÉhatÉ edÉrÉk, saÄlamlıq sıÄortası olmayan insanların sayının vÉ faizinin ÉhÉmiyyÉtli dÉrÉcÉdÉ azaldılmasına gÉtirib çıxardı,[198] lakin sÉhiyyÉ xÉrclÉri, sıÄorta haqları vÉ iqtisadi göstÉricilÉrÉ tÉsirlÉri sÉbÉbindÉn mübahisÉli qalır.[199] 2009-cu il iyun ayında tÉnÉzzülün miniumuma çatmasına baxmayaraq, seçicilÉr iqtisadiyyatın bÉrpasının yavaÅ tempi qarÅısında mÉyus qaldılar. Obamanın siyasÉtinÉ qarÅı çıxan Respublikaçılar 2010-cu ildÉ sÉs çoxluÄu ilÉ NümayÉndÉlÉr Palatasını vÉ 2014-cü ildÉ Senatı nÉzarÉt altına aldılar.[200]
2009 vÉ 2010-cu illÉrdÉ Ä°raqdakı ABÅ qoÅunlarının böyük qismi geri çÉkildi vÉ bölgÉdÉki müharibÉnin 2011-ci il dekabr ayında rÉsmÉn bitdiyi elan edildi.[201] Geri çÉkilmÉ Æl-QaidÉnin bölgÉdÉki varisi olan Ä°raq Åam Ä°slam DövlÉtinin yüksÉlmÉsi nÉticÉsindÉ mÉzhÉb qiyamlarının artmasına sÉbÉb oldu.[202][203] 2014-cü ildÉ Obama Kuba ilÉ tam diplomatik ÉlaqÉlÉrin bÉrpa edilÉcÉyini elan etdi.[204] NövbÉti il, ABÅ 5+1 qrupu ölkÉlÉrinin üzvü olaraq Ä°ranın nüvÉ proqramının inkiÅafını lÉngitmÉyÉ yönÉldilmiÅ saziÅ olan HÉrtÉrÉfli BirgÉ FÉaliyyÉt Planını imzaladı,[205] baxmayaraq ki, ABÅ 2018-ci il may ayında saziÅdÉn geri çÉkildi.[206] 2016-cı il ABÅ Prezident seçiklÉrindÉ Respublikaçı Donald Tramp ABÅ-nin 45-ci prezidenti seçildi. Tramp ABÅ tarixindÉ Én yaÅlı vÉ Én varlı prezident seçilmiÅdir.[207]
CoÄrafiya, iqlim vÉ tÉbiÉt redaktÉ
ABÅ-nin bütün quru Érazisi tÉxminÉn 3,800,000 kvadrat mil (9,841,955 km2),[208] bunun isÉ 2,959,064 kvadrat mil (7,663,940.6 km2) hissÉsini kontinental ABÅ tÉÅkil edir. Kontinental ABÅ-dÉn Kanada ilÉ ayrılmıŠAlyaska 663,268 kvadrat mil (1,717,856.2 km2) Érazi ilÉ Én böyük Åtatdır. Sakit okeanın Åimalında, Åimali Amerikanın cÉnub-qÉrbindÉ yerlÉÅÉn arxipelaqda olan Havay 10,931 kvadrat mil (28,311 km2) ÉraziyÉ malikdir. Puerto-Riko, Amerika Samoası, Quam, Åimali Mariana adaları vÉ ABÅ Vircin adalarının ÉhaliyÉ malik ÉrazilÉri birlikdÉ 9,185 kvadrat mil (23,789 km2) Érazini ÉhatÉ edir.[209] Yalnız quru Érazisi nÉzÉrÉ alındıqda Rusiya vÉ ÃindÉn sonra üçüncü olan ABÅ Kanadanın önündÉdir.[210]
ABÅ, Rusiya vÉ Kanadadan sonra vÉ ÃindÉn ÉvvÉl vÉ ya sonra olmaqla, ümumi sahÉsinÉ (torpaq vÉ su) görÉ dünyanın üçüncü vÉ ya dördüncü Én böyük ölkÉsidir. Sıralama, Ãin vÉ Hindistan tÉrÉfindÉn mübahisÉ edilÉn iki Érazinin necÉ hesablandıÄına vÉ ABÅ-nin ümumi ölçüsünün necÉ Ã¶lçüldüyünÉ baÄlı olaraq dÉyiÅir.[qeydlÉr 4] MÉsÉlÉn, Britannika Ensiklopediyası, ABÅ-nin ölçüsünü 3,677,649 kvadrat mil (9,525,067 km2) olaraq göstÉrir, çünki onlar ölkÉnin sahil vÉ ya mÉhÉlli sularını saymır.[211] Bu suları ÉhatÉ edÉn The World Factbook rÉqÉmi 3,796,742 kvadrat mil (9,833,517 km2) olaraq verir.[212]
Atlantik boyu sahil düzÉnliyinin daxilindÉ daha çox yarpaÄını tökÉn meÅÉlÉr vÉ Pidmontun yastı tÉpÉlÉrinÉ rast gÉlinir.[213] Appalaç daÄları ÅÉrq sahilini Böyük göllÉrÉ vÉ Orta QÉrbin otlaqlarına bölür.[214] Dünyanın dördüncü Én uzun çay sistemi olan Missisipi-Missuri çayı, ölkÉnin mÉrkÉzi ilÉ ÉsasÉn Åimal-cÉnub istiqamÉtindÉ hÉrÉkÉt edir. Böyük düzÉnliklÉrin yastı, münbit prerilÉri cÉnub-ÅÉrqdÉ daÄlıq bir bölgÉ tÉrÉfindÉn bölünÉrÉk qÉrbÉ uzanır.[214]
Böyük düzÉnliklÉrin qÉrb sÉrhÉddindÉki Qayalı daÄlar, ölkÉnin Åimalından cÉnuba uzanır vÉ Koloradoda 14,000 fut (4,300 m)-dÉn çox yüksÉkliyinÉ Ã§atır.[215] Daha ÅÉrqdÉ qayalı Böyük hövzÉ vÉ Ãiuaua vÉ Moxave kimi sÉhralar var.[216] Syerra-Nevada vÉ Kaskad daÄ silsilÉlÉri Sakit okena sahilinÉ yaxın uzanır vÉ hÉr ikisi dÉ 14,000 fut (4,300 m)-dÉn artıq yüksÉkliyÉ Ã§atırlar. Kontinental ABÅ-nin Én alçaq vÉ Én yüksÉk nöqtÉlÉri Kaliforniya Åtatındadır[217] vÉ aralarında sadÉcÉ 84 mil (135 km) mÉsafÉ vardır.[218] 20,310 fut (6,190.5 m) hündürlüyÉ malik Alyaska Denalisi (Mak-Kinli daÄı) ölkÉnin vÉ Åimali Amerikanın Én yüksÉk nöqtÉsidir.[219] Aktiv vulkanlar Alyaskanın Aleksandr vÉ Aleut adaları boyunca yayılmıÅdır vÉ Havay vulkanik adalardan ibarÉtdir. Qayalarda yerlÉÅÉn Yellouston Milli Parkında Ésasını tÉÅkil edÉn supervulkan qitÉnin Én böyük vulkanik xüsusiyyÉtidir.[220] ABÅ dünyanın digÉr ölkÉlÉrinin hÉr birindÉn daha çox ekoregiona malikdir.[221]
Böyük miqyaslı vÉ coÄrafi müxtÉlifliyi ilÉ ABÅ, ÉksÉr iqlim növlÉrini ÉhatÉ edir. 100-cü meridianın ÅÉrqindÉ iqlim Åimalda rütubÉtli kontinentaldan cÉnubda rütubÉtli subtropikÉ qÉdÉr dÉyiÅir.[222] 100-cü meridianın qÉrbindÉki Böyük düzÉnliklÉr yarımsÉhradır. QÉrb daÄlarının çox hissÉsi daÄ iqliminÉ malikdir. Böyük hövzÉdÉ vÉ CÉnub-qÉrbdÉki sÉhralarda çöl, Kaliforniya sahilindÉ Aralıq vÉ Oreqon, VaÅinqton vÉ cÉnubi Alyaskada dÉniz iqlimi mövcuddur. Alyaskanın ÉksÉriyyÉti subarktik vÉ ya arktikdir. Havay vÉ Floridanın cÉnub kÉnarı Karib vÉ Sakit okean ÉrazilÉrindÉ olduÄu kimi tropikdir.[223] Ekstremal hava qeyri-adi deyil â Meksika körfÉzini ÉhatÉlÉyÉn Åtatlar qasırÄalara meyillidir vÉ dünya tornadolarının ÉksÉriyyÉti ölkÉ daxilindÉ, ÉsasÉn Orta QÉrb vÉ CÉnubdakı Tornado xiyabanı adlı ÉrazilÉrdÉ baÅ verir.[224]
VÉhÅi tÉbiÉt redaktÉ
ABÅ ekologiyası meqamüxtÉlifdir : kontinental ABÅ vÉ Alyaskada tÉxminÉn 17.000 damarlı bitki növü müÅahidÉ edilir vÉ Havayda 1.800-dÉn artıq çiçÉkli bitki növü vardır, bunların bÉzilÉri materikdÉ müÅahidÉ edilir.[226] ABÅ 428 mÉmÉli, 784 quÅ, 311 sürünÉn vÉ 295 amfibiya növünÉ ev sahibliyi edir.[227] TÉxminÉn 91.000 hÉÅÉrat növü tÉsvir edilmiÅdir.[228] AÄbaÅ qartal ABÅ-nin hÉm milli quÅu, hÉm dÉ milli heyvanıdır vÉ Ã¶lkÉnin özünÉmÉxsus simvoludur.[229]
59 milli park vÉ yüzlÉrlÉ digÉr federal idarÉyÉ tabe park, meÅÉ vÉ vÉhÅi tÉbiÉt ÉrazilÉri var.[230] ÃmumiyyÉtlÉ, hökumÉt ölkÉnin torpaq sahÉsinin 28%-nÉ sahibdir.[231] Bunların ÉksÉriyyÉti mühafizÉ olunur, baxmayaraq ki, bunların bÉzilÉri neft vÉ qaz hasilatı, daÄ-mÉdÉn, aÄac tÉdarükü vÉ ya iribuynuzlu maldarlıq üçün icarÉyÉ verilir; tÉxminÉn 0,86%-i hÉrbi mÉqsÉdlÉr üçün istifadÉ olunur.[232][233]
Ekoloji problemlÉr 1970-ci ildÉn milli gündÉlikdÉ olub. Ætraf mühit mübahisÉlÉrinÉ neft vÉ nüvÉ enerjisi ilÉ baÄlı müzakirÉlÉr, hava vÉ suyun çirklÉnmÉsi, vÉhÅi tÉbiÉtin qorunmasının iqtisadi xÉrclÉri, aÄac tÉdarükü vÉ meÅÉsizlÉÅmÉ[234][235] vÉ qlobal istilÉÅmÉyÉ qarÅı beynÉlxalq reaksiyalar daxildir.[236][237] Bir çox federal vÉ Åtat qurumları iÅtirak edir. Æn görkÉmlisi olan Ætraf Mühitin MühafizÉsi Agentliyi (EPA) 1970-ci ildÉ prezidentin Émri ilÉ yaradılmıÅdır.[238] VÉhÅi tÉbiÉt ideyası 1964-cü ildÉn bÉri VÉhÅi tÉbiÉt aktı ilÉ ictimai torpaqların idarÉ edilmÉsini formalaÅdırmıÅdır.[239] 1973-cü il nÉsli kÉsilmÉkdÉ olan növlÉr aktı, ABÅ Balıq vÉ VÉhÅi TÉbiÉt XidmÉti tÉrÉfindÉn izlÉnilÉn tÉhlükÉ altında vÉ nÉsli kÉsilmÉkdÉ olan növlÉr vÉ onların yaÅayıŠyerlÉrinÉ qorumaq üçün nÉzÉrdÉ tutulmuÅdur.[240]
Demoqrafiya redaktÉ
Æhali redaktÉ
Ä°llÉrÉ görÉ Éhali | |||
---|---|---|---|
Ä°l | Æhl. | %± | |
1790 | 3.929.214 | â | |
1800 | 5.308.483 | 0% | |
1810 | 7.239.881 | 0% | |
1820 | 9.638.453 | 0% | |
1830 | 12.866.020 | 0% | |
1840 | 17.069.453 | 0% | |
1850 | 23.191.876 | 0% | |
1860 | 31.443.321 | 0% | |
1870 | 38.558.371 | 0% | |
1880 | 50.189.209 | 0% | |
1890 | 62.979.766 | 0% | |
1900 | 76.212.168 | 0% | |
1910 | 92.228.496 | 0% | |
1920 | 106.021.537 | 0% | |
1930 | 123.202.624 | 0% | |
1940 | 132.164.569 | 0% | |
1950 | 151.325.798 | 0% | |
1960 | 179.323.175 | 0% | |
1970 | 203.211.926 | 0% | |
1980 | 226.545.805 | 0% | |
1990 | 248.709.873 | 0% | |
2000 | 281.421.906 | 0% | |
2010 | 308.745.538 | 0% | |
TÉxm. 2018[2] | 327.167.434 | 0% | |
1610â1780-ci illÉr Éhali mÉlumatı.[241] Qeyd edÉk ki, siyahıyaalma rÉqÉmlÉri 1860-cı ilÉ qÉdÉr yerli amerikalıları ÉhatÉ etmir.[242] |
ABÅ Siyahıyaalma Bürosu, ölkÉnin Éhalisini 1 iyul 2018-ci il tarixinÉ olan mÉlumata ÉsasÉn 327.167.434 olaraq hesablamıŠvÉ buna hÉr 13 saniyÉdÉ bir nÉfÉr (tam artım) vÉ gündÉ tÉxminÉn 6.646 adam ÉlavÉ edilir.[24] XX Ésr ÉrzindÉ demÉk olar ki, dörd dÉfÉ artan ABÅ Éhalisi 1900-cü ildÉ 76,2 milyondan 2000-ci ildÉ 281,4 milyon nÉfÉrÉ Ã§atmıÅdır.[243] Ãin vÉ Hindistandan sonra Én çox ÉhaliyÉ malik ölkÉ olan ABÅ böyük Éhali artımının proqnozlaÅdırıldıÄı yeganÉ böyük sÉnaye ölkÉsidir.[244] 1800-cü illÉrdÉ orta hesabla bir qadına 7,04 uÅaq düÅürdü,[245] 1900-cü illÉrdÉ isÉ bu rÉqÉm 3,56-ya endi.[246] 1970-ci illÉrin ÉvvÉlindÉn etibarÉn, doÄum sÉviyyÉsi 2017-ci ildÉ qadın baÅına düÅÉn 1,76 uÅaq ilÉ 2,1-É bÉrabÉr ÉvÉzetmÉ nisbÉtindÉn aÅaÄı düÅmüÅdür.[247] Xarici doÄumluların immiqrasiyası xaricdÉ doÄulan Éhalinin sayını iki dÉfÉ artıraraq 1990-cı ildÉ tÉxminÉn 20 milyondan 2015-ci ildÉ 45 milyona çatdıraraq ABÅ Éhalisi sürÉtlÉ artımının davam etmÉsinÉ sÉbÉb oldu,[248] bu Éhali artımının üçdÉ birini tÉÅkil edirdi.[249] 2018-ci ildÉ demÉk olar ki, 90 milyon immiqrant vÉ onların ABÅ-dÉ doÄulmuÅ uÅaqları (ikinci nÉsil) var idi, bu ümumi ABÅ Éhalisinin 28%-inÉ bÉrabÉr idi.[250] ABÅ bir çox müxtÉlif millÉtlÉrÉ malikdir, 37 Écdad qrupunun 1 milyondan çox nümayÉnÉdÉsi var.[251] Amerika almanları Én böyük etnik qrupdur (50 milyondan çox), onları amerika irlandları (tÉxminÉn 37 milyon), amerika meksikalıları (tÉxminÉn 31 milyon) vÉ amerika ingilislÉri (tÉxminÉn 28 milyon) izlÉyir.[252][253]
AÄ amerikalılar (ÉsasÉn Avropalı Écdada malik qruplar) Én böyük irqi qrupdur; Qara amerikalılar ölkÉnin Én böyük irqi azlıÄı (qeyd edÉk ki, ABÅ Siyahıyaalma Bürosu, Hispanik vÉ Latın amerikalılarını "irqi" qrup kimi yox, etnik qrup kimi hesaba alır) vÉ Én böyük üçüncü Écdad qrupudur.[251] Amerika asiyalıları ölkÉnin ikinci Én böyük irqi azlıÄıdır; Én böyük üç amerika asiyalıları etnik qrupu amerika çinlilÉri, amerika flippinlilÉri vÉ amerika hindlilÉridir.[251] 2015-ci il sorÄularının nÉticÉlÉrinÉ görÉ, Avropa mÉnÅÉli Én böyük Amerika cÉmiyyÉti Éhalinin 14%-dÉn çoxunu tÉÅkil edÉn Amerika almanlarıdır.[254] 2010-cu ildÉ ABÅ ÉhalisinÉ bÉzi Amerika hindilÉri vÉ Alyaska yerlilÉrinin (sırf belÉ bir nÉsildÉn 2,9 milyon) nÉslindÉn tÉxminÉn 5,2 milyon nÉfÉr vÉ yerli havaylılar vÉ okeaniyalıların (sırf 0,5 milyon) nÉslindÉn 1,2 milyon nÉfÉr daxil idi.[255] Siyahıyaalma 2010-cu ildÉ rÉsmi beÅ irq kateqoriyasının "hÉr hansı bir ilÉ müÉyyÉn edilÉ bilmÉyÉn" 19 milyondan çox adamı "BÉzi DigÉr Ä°rq" kimi hesab etmiÅdi, bunlardan 18,5 milyondan çoxu (97%) Hispanik etnik mÉnsubiyyÉtinÉ aid idi.[255]
Hispanik vÉ ya Latın amerikalıların Éhali artımı (ÅÉrtlÉr rÉsmi olaraq ÉvÉzlÉnÉbilir) Ésas demoqrafik tendensiyadır. 50,5 milyon Hispanik mÉnÅÉli amerikalı[255] Siyahıyaalma Bürosu tÉrÉfindÉn ayrı-ayrı "etnik mÉnsubiyyÉti" paylaÅmıŠkimi tanınır; hispanik amerikalıların 64%-i Meksika mÉnÅÉlidir.[256] 2000â2010-cu illÉrdÉ Ã¶lkÉnin hispanik Éhalisi 43% artıb, qeyri-hispan Éhalisi isÉ yalnız 4,9% artıb.[257] Bu artımın çox hissÉsi immiqrasiyadır; 2007-ci ildÉ ABÅ Éhalisinin 12,6%-i xaricdÉ doÄulub, bu rÉqÉmin 54%-i Latın Amerikasında doÄulmuÅdur.[258][qeydlÉr 6]
ABÅ-dÉ fertilliyin 2007-ci ildÉ 2,08-dÉn 2017-ci ildÉ 1,76-a düÅmÉsi, ÉsasÉn yaÅlı qadınların 2,1 olan ÉvÉzetmÉ nisbÉtindÉn az olan doÄum nisbÉtinin yüksÉlmÉsinÉ baxmayaraq HispaniklÉrin, yeniyetmÉlÉrin vÉ gÉnc qadınların doÄum nisbÉtinin azalması ilÉ ÉlaqÉdardır.[265] 2018-ci ildÉ ABÅ Éhalisinin orta yaÅı 38,1 il olmuÅdu.[266]
2012-ci ildÉ azlıqlar (Siyahıyaalma Bürosu tÉrÉfindÉn qeyri-Hispanik vÉ Ã§oxirqli olmayan aÄlarla yanaÅı tÉrif edilÉn) Éhalinin 37,2%-ni[267] vÉ bir yaÅdan aÅaÄı uÅaqların 50%-ni tÉÅkil etmiÅdi[262][268] vÉ 2044-cü ilÉ qÉdÉr nisbi ÉksÉriyyÉti tÉÅkil edÉcÉyi proqnozlaÅdırılır.[268]
ABÅ-dÉ doÄum nisbÉti Éhalinin hÉr 1000 nÉfÉrinÉ 13-dür ki, bu da dünya ortalamasından 5 doÄuÅ azdır.[269] Æhalinin artım tempi müsbÉt 0,7 faizdir, bu da bir çox inkiÅaf etmiŠölkÉlÉrdÉn daha yüksÉkdir.[270] 2017-ci maliyyÉ ili üçün bir milyondan çox immiqrant (onların ÉksÉriyyÉti ailÉ birlÉÅmÉsi yolu ilÉ daxil olmuÅdur) üçün yaÅayıŠhüququ verilmiÅdir.[271] Meksika 1965-ci il Ä°mmiqrasiya aktından bÉri yeni sakinlÉrin baÅlıca mÉnbÉyi olmuÅdur. Ãin, Hindistan vÉ Flippin 1990-cı illlÉrdÉn bÉri hÉr il donor ölklÉr arasında ilk dördlükdÉ olmuÅdur.[272] 2012-ci il tarixinÉ olan mÉlumata ÉsasÉn, tÉxminÉn 11,4 milyon sakin qanunsuz immiqrantdır.[273] 2015-ci il tarixinÉ olan mÉlumata ÉsasÉn, bütün immiqrantların 47%-i Hispanik, 26%-i asiyalı, 18%-i aÄ vÉ 8%-i qaradır. Asiyadan olan immiqrantların faizi artarkÉn, HispaniklÉrin faizi isÉ azalır.[248] Qeyri-qanuni immiqrantların tÉxmini sayı 2007-ci ildÉki 12,2 milyonluq pik nöqtÉdÉn 2017-ci ildÉ 10,7 milyona enmiÅdir. 2017-ci ildÉ ABÅ-dÉ 33.000 mühacir köçürüldü. Bu on illÉr ÉrzindÉ ilk dÉfÉ dünyanın digÉr hissÉlÉrindÉn az idi.[274] 2017-ci il Qellap sorÄusu yetkin amerikalıların 4,5%-nin (qadınların 5,1%-i vÉ kiÅilÉrin 3,9%-i) LGBT olduÄunu müÉyyÉnlÉÅdirdi.[275] Æn yüksÉk faiz Kolumbiya dairÉsindÉ (10%) ÉldÉ edilmiÅ, Én aÅaÄı faizÉ malik Åtat isÉ 1,7% ilÉ Åimali Dakota olmuÅdur.[276]
BaÅlıca yaÅayıŠmÉskÉnlÉri redaktÉ
ABÅ Siyahıyaalma Bürosu yaÅayıŠmÉntÉqÉlÉrini ÅÉhÉrÉ, metropiliten statistik ÉrazilÉrinÉ (MSÆ-lÉr) vÉ daha böyük birlÉÅmiÅ statistik ÉrazilÉrÉ (BSÆ) görÉ sıralayır.
Amerikalıların tÉxminÉn 82%-i urban ÉrazilÉrdÉ (ÅÉhÉrÉtrafı daxil olmaqla) yaÅayır;[212] onların da tÉxminÉn yarısı Éhalisi 50.000-dÉn çox olan ÅÉhÉrlÉrin sakinidirlÉr.[277] ABÅ meqaregion kimi tanınan bir çox ÅÉhÉr birlÉÅmÉlÉrinÉ malikdir, Én böyüyü olan Böyük GöllÉr meqapolisindÉn sonra Åimal-ÅÉrq meqapolisi vÉ CÉnubi Kaliforniya gÉlir. 2008-ci ildÉ 273 birlÉÅmiÅ bÉlÉdiyyÉnin 100.000-dÉn çox Éhalisi var idi, 9 ÅÉhÉrdÉ bir milyondan çox vÉ dörd qlobal ÅÉhÉrdÉ iki milyondan çox (Nyu-York, Los-Anceles, Ãikaqo vÉ Hyuston) Éhali olmuÅdur.[278] Bir milyondan çox Éhalisi olan 52 metropolitan Érazisi var.[279] Æn sürÉtli inkiÅaf edÉn 50 metro Érazisinin 47-i QÉrbdÉ vÉ ya CÉnubdadır.[280] San-Bernardino, Dallas, Hyuston, Atlanta vÉ Finiks metro ÉrazilÉrindÉ 2000 vÉ 2008-ci illÉr arasında Éhali artımı bir milyondan çox olmuÅdur.[279]
Dil redaktÉ
Ä°ngilis dili (Amerikan ingiliscÉsi) de-fakto milli dildir. Federal sÉviyyÉdÉ rÉsmi bir dil olmasa da, ABÅ vÉtÉndaÅlıÄına qÉbul ÅÉrtlÉri kimi bÉzi qanunlar ingilis dilini tÉlÉb edir. 2010-cu ildÉ beÅ vÉ daha çox yaÅı olan Éhalinin tÉxminÉn 230 milyonu vÉ ya 80%-i evdÉ yalnız ingilis dilindÉ danıÅırdı. Æhlinin 12%-i tÉrÉfindÉn evdÉ danıÅılan ispan dili ikinci Én ümumi dil vÉ Én çox tÉdris edilÉn ikinci dildir.[281][282] BÉzi amerikalılar 32 Åtatada olduÄu kimi, ölkÉnin rÉsmi dilini ingilis dili olmasına tÉrÉfdardırlar.[283]
Havayda Åtat qanunlarına görÉ havay vÉ ingilis dilinin hÉr ikisi rÉsmi dildir.[284] Alyaska ingilis dili ilÉ yanaÅı iyirmi yerli dili tanıyır.[285] RÉsmi dil olmasına baxmayaraq Nyu-Meksiko qaydaları ingilis vÉ ispan dilinin, Luiziana qaydaları isÉ ingilis vÉ fransız dilinin istifadÉsini nÉzÉrdÉ tutur.[286] Kaliforniya kimi digÉr Åtatlar mÉhkÉmÉ formaları daxil olmaqla, bÉzi hökumÉt sÉnÉdlÉrinin ispanca versiyalarının dÉrc edilmÉsini tövsiyÉ edirlÉr.[287]
Bir neÃ§É federal torpaq ingilis dili ilÉ yanaÅı öz yerli dillÉrini dÉ rÉsmi tanınmasını tÉmin etmiÅlÉr: samoa dili rÉsmi olaraq Amerika Samoası tÉrÉfindÉn tanınır.[288] Ãamorro dili Quamın rÉsmi dilidir.[289] Karolin vÉ Ã§amorro dilinin hÉr ikisi Åimali Marian adalarında rÉsmi tanınır.[290] Ä°span dili Puerto-Rikonun rÉsmi dilidir vÉ orada ingilis dilindÉn daha çox danıÅılır.[291] ABÅ-dÉ uÅaq baxcasından universitetlÉrin bakalavr sÉviyyÉsinÉ qÉdÉr qeydiyyat sayı baxımından Én çox tÉdris edilÉn xarici dillÉr ispan (tÉxminÉn 7,2 milyon tÉlÉbÉ), fransız (1,5 milyon) vÉ alman (500.000) dilidir. DigÉr çox tÉdris edilÉn dillÉrÉ latın, yapon dili, AÄ°D, italyan vÉ Ã§in dili daxildir.[292][293] Bütün amerikalıların 18%-i ingilis dilindÉn ÉlavÉ Én az bir dil danıÅdıÄını iddia edir.[294]
Dil | Æhalinin faizi |
DanıÅanların sayı |
Ä°ngilis dilini Éla danıÅanların sayı |
Ä°ngilis dilini Éla danıÅmayanların sayı |
---|---|---|---|---|
Ä°ngiliscÉ (sadÉcÉ) | ~80% | 237.810.023 | N/A | N/A |
Ä°spanca (Ä°span kreolu daxil olmaqla, amma Puerto-Riko istisna olmaqla) |
13% | 40.489.813 | 23.899.421 | 16.590.392 |
ÃincÉ (Mandarin vÉ Kanton daxil olmaqla bütün növlÉr) |
1,0% | 3.372.930 | 1.518.619 | 1.854.311 |
Taqalca (Filippin dili daxi olmaqla) |
0,5% | 1.701.960 | 1.159.211 | 542.749 |
Vyetnamca | 0,4% | 1.509.993 | 634.273 | 875.720 |
ÆrÉbcÉ (bütün növlÉr) |
0,3% | 1.231.098 | 770.882 | 460.216 |
Fransızca (Patua vÉ Kajun daxil olmaqla) |
0,3% | 1.216.668 | 965.584 | 251.087 |
Koreyaca | 0,2% | 1.088.788 | 505.734 | 583.054 |
Din redaktÉ
MÉnsubiyyÉt | ABÅ Éhalisinin %-i | |
---|---|---|
Xristianlıq | 70,6 | Â
|
Protestantlıq | 46,5 | Â
|
Evangelik protestantlıq | 25,4 | Â
|
Meynstrim protestantlıÄı | 14,7 | Â
|
Qara KilsÉ | 6,5 | Â
|
Roma-Katolik | 20,8 | Â
|
Mormonlar | 1,6 | Â
|
Yehovanın ÅahidlÉri | 0,8 | Â
|
ÅÉrqi pravoslav kilsÉsi | 0,5 | Â
|
DigÉr xristianlıq | 0,4 | Â
|
Ä°udaizm | 1,9 | Â
|
Hinduizm | 1,2 | Â
|
Ä°slam | 0,9 | Â
|
Buddizm | 0,9 | Â
|
DigÉr inanclar | 1,8 | Â
|
Dinsizlik | 22,8 | Â
|
Xüsusi heç bir Åey | 15,8 | Â
|
Aqnostik | 4,0 | Â
|
Ateist | 3,1 | Â
|
Bilmir vÉya cavab vermir | 0,6 | Â
|
ABÅ Konstitusiyasına edilÉn birinci dÉyiÅiklik dinin azad hÉyata keçirilmÉsinÉ zÉmanÉt verir vÉ qurulmasına uyÄun olaraq Konqresi qanunların qÉbul edilmÉsinÉ qadaÄa qoyur.
2013-cü ildÉki sorÄuda amerikalılar 56%-i dinin "onların hÉyatında çox önÉmli rol" oynadıÄını demiÅdilÉr, bu rÉqÉm dÉ digÉr inkiÅaf etmiŠölkÉlÉrdÉn çok daha yüksÉkdir.[298] 2009-cu il Qellap sorÄusunda amerikalıların 42%-i hÉftÉlik vÉ ya demÉk olar ki, hÉftÉlik kilsÉdÉ iÅtirak etdiyini söylÉdilÉr, bu rÉqÉm Én az Vermontda olmaqla 23% vÉ Én çox MissisipidÉ olmaqla 63% dÉyiÅir.[299]
DigÉr QÉrb ölkÉlÉrindÉ olduÄu kimi, ABÅ daha az dindar hala gÉlir. 30 yaÅdan gÉnc amerikalılar arasında dinsizlik sürÉtlÉ geniÅlÉnir.[300] SorÄular göstÉrir ki, 1980-ci ilin ortalarından etibarÉn bütün Amerikada mütÉÅÉkkil dinÉ olan inam azalıb,[301] xüsusÉn dÉ gÉnc amerikalılar getdikcÉ dinsiz olurlar.[297][302] 2012-ci il tÉdqiqatına ÉsasÉn, ABÅ Éhalisi arasında protestantlıÄın çÉkisi 48%-É enmiÅdir, bu da ilk dÉfÉ onun ÉksÉriyyÉtin dini kateqoriyası statusunu ÉlindÉn almıÅdır.[303][304] 2,2 uÅaÄa malik xrsitianlarla müqayisÉdÉ dinsiz amerikalıların 1,7 uÅaÄı var. Xristianların 52%-nin evliliyi ilÉ müqayisÉdÉ dinsizlÉrin 37% evlilik ilÉ evlÉnmÉyÉ daha az hÉvÉslidirlÉr.[305]
2014-cü il sorÄusuna ÉsasÉn, ABÅ-dÉki yetkinlÉrin 70,6%-i özlÉrini xristian hesab edirlÉr.[306] Protestantlıq 46,5%-É malik olsa da, 20,8% ilÉ Roma-Katolik kilsÉsi Én geniÅ tÉk mÉzhÉbi formalaÅdırır.[307] 2014-cü ildÉ ABÅ yetkinlÉrinin 5,9%-i qeyri-xristian dinÉ inandıqlarını dedilÉr.[297] Bunlara Ä°udaizm (1,9%), Hinduizm (1,2%), Buddizm (0,9%) vÉ Ä°slam (0,9%) aiddir.[297] TÉdqiqatda amerikalıların 22,8%-i özlÉrini aqnostik, ateist vÉ ya sadÉcÉ dini olmayan kimi tÉsvir etdilÉr, bu 1990-cı ildÉn 8,2 % artıq idi.[307][308][309] Burada hÉmçinin Uniteryan Universalizm, Sayentologiya, BÉhailik, Siqhizm, Caynizm, Åintoizm, Konfutsiçilik, Satanizm, Daosizm, Druidizm, Yerli amerikalıların dini, Vikka, Dini humanizm vÉ Deizm icmaları vardır.[310]
Protestantlıq tÉxminÉn bütün amerikalıların yarısı hesabına Én böyük xristian dini qruplaÅmasıdır. BaptistlÉr ümumi ÅÉkildÉ 15,4% ilÉ protestantlıÄın Én böyük mÉzhÉbini tÉÅkil edirlÉr[311] vÉ ABÅ Éhalisinin 5,3%-nin mÉnsub olduÄu CÉnubi Baptist Konvensiyası Én geniÅ fÉrdi protestant mÉzhÉbidir.[311] BaptistlÉrdÉn baÅqa digÉr protestant kateqoriyalarına mÉzhÉbsiz protestantlıq, Metodizm, ÆllincilÉr, müÉyyÉnlÉÅdirilmÉmiÅ Protestanlar, Lüteranlıq, Presbiterianizm, Konqreqasional kilsÉ, digÉr Kalvinizm, Episkopalianizm/Anqlikanizm, KvakerlÉr, Adventisizm, MüqÉddÉslik hÉrÉkatı, Xristian fundamentalizm, AnabaptistlÉr, Pietizm vÉ baÅqaları daxildir.[311] Amerikalı protestantların üçdÉ ikisi yenidÉn doÄulacaqlarını düÅünürlÉr.[311] ABÅ-dÉ Roma-Katolizmi amerikadakı ispan vÉ fransız koloniyalarında, elÉcÉ dÉ ingilis koloniyası olan Merilend koloniyasında yaranmıÅdır.[312] Daha sonra irland, italyan, polyak, alman vÉ hispanik immiqrasiya nÉticÉsindÉ inkiÅaf etdi. Rod-Aylend Én böyük Katolik nisbÉtÉ malikdir, ümumi Éhalinin 40%-i.[313] Yuta Mormonizmin Éhalisinin ÉksÉriyyÉtinin dini olduÄu yeganÉ Åtatdır.[314] Mormon koridoru hÉmçinin Arizona, Kaliforniya, Aydaho, Nevada vÉ Vayominq ÉrazlÉrinÉ qÉdÉr geniÅlÉnib.[315] ÅÉrqi pravoslav kilsÉsi keçmiÅ Rusiya koloniyası olan Alyaskada Éhalinin 5%-i tÉrÉfindÉn qÉbul edilib[316] vÉ ÅÉrqi Avropadan gÉlÉn son immiqrasiya sÉbÉbiylÉ kontinental ABÅ-dÉ varlıÄını tÉmin edir. NÉhayÉt Birlik pentekostalizmi, Yehovanın ÅahidlÉri, Restavrasionizm, MÉsihin kilsÉlÉri, Xristian elm, Unitarianizm vÉ baÅqaları daxil olmaqla bir sıra digÉr xristian qrupları ölkÉdÉ fÉaldırlar.
Ä°ncil kÉmÉri CÉnubi ABÅ-dÉki sosial mühafizÉkar evangelist protestantlıÄın mÉdÉniyyÉtin ÉhÉmiyyÉtli bir hissÉsi vÉ mÉzhÉblÉr arasında xristian kilsÉsinÉ iÅtiraka ÉsasÉn ölkÉ ortalamasından yüksÉk olduÄu bölgÉ Ã¼Ã§Ã¼n qeyri-rÉsmi ifadÉdir. ÆksinÉ, din Yeni Ä°ngiltÉrÉ vÉ QÉrbi ABÅ-dÉ daha az ÉhÉmiyyÉtÉ malik rol oynayır.[299]
AilÉ quruluÅu redaktÉ
2007-ci il[317] Qadınlar ÉsasÉn evdÉn kÉnarda çalıÅırlar vÉ ÉksÉriyyÉti bakalavr dÉrÉcÉlÉri almıÅdırlar.[318]
tarixinÉ olan mÉlumata ÉsasÉn, 18 yaÅında vÉ böyük amerikalıların 58%-i evli, 6%-i dul, 10%-i boÅanmıÅ, 25%-i isÉ heç bir vaxt evlÉnmÉmiÅdi.ABÅ-dÉ yeniyetmÉlÉrin hamilÉlik Émsalı hÉr 1000 qadına 26,5-dir. Bu Émsal 1991-ci ildÉn bÉri 57% azalmıÅdır.[319] 2013-cü ildÉ Én yüksÉk yeniyetmÉ doÄuÅ nisbÉti Alabamada, Én aÅaÄı isÉ VayominqdÉ oldu.[319][320] ABÅ-dÉ abort ABÅ Ali MÉhkÉmÉsinin Rou Uoyda qarÅı iddiasında 1973-cü il tarixli Émsal qÉrarına ÉsasÉn qanunidir. Abort nisbÉti düÅsÉ dÉ, 1000 canlı doÄuma 241 abort nisbÉti vÉ 15â44 yaÅlı hÉr 1000 qadına 15 abort nisbÉti bir çox QÉrb ölkÉlÉrindÉn daha yüksÉk olaraq qalmaqdadır.[321] 2013-cü ildÉ ilk doÄumda orta yaÅ 26 idi, doÄuÅların 40,6%-i evlÉnmÉmiÅ qadınların payına düÅürdü.[322]
2016-cı ildÉ Ã¼mumi fertillik Émsalı (ÃFÆ) hÉr 1000 qadına 1,82 doÄuÅ idi.[323] ABÅ-dÉ Ã¶vladlıÄa götürmÉ geniÅ yayılıb vÉ hüquqi cÉhÉtdÉn nisbÉtÉn asandır (digÉr QÉrb ölkÉlÉri ilÉ müqayisÉdÉ).[324] 2001-ci ildÉ 127.000-dÉn çox övladlıÄa götürmÉ ilÉ ABÅ bütün dünyadakı övladlıÄa götürmÉ rÉqÉminin tÉxminÉn yarısını tÉÅkil etdi.[325] Ali mÉhkÉmÉnin Oberqefell HocesÉ qarÅı iÅi üzrÉ 2015-ci il qÉrarına ÉsasÉn eynicinslilÉrin nikahı bütün ölkÉdÉ qanunidir vÉ eynicinsli cütlüklÉrin övladlıÄa götürmÉsi dÉ qanunidir. Poliqamiya bütün ABÅ-dÉ qeyri-qanunidir.[326]
SÉhiyyÉ redaktÉ
On illÉrlÉ davam edÉn artımın ardından gözlÉnilÉn ömür uzunluÄu azalmasının üçüncü ili olan 2017-ci ildÉ ABÅ-dÉ orta ömür uzunluÄu 78,6 idi. Son zamanlardakı azalmaya ÉsasÉn narkotik vasitÉlÉrdÉn istifadÉ vÉ intiharın kÉskin artımı sÉbÉb olur. Orta ömür uzunluÄu Én çox Asiyalılar vÉ HispaniklÉrdÉ, Én az qaradÉrililÉrdÉ idi.[327][328] XNM vÉ Siyahıyaalma Bürosu mÉlumatına ÉsasÉn, intihar, alkoqol vÉ narkotik vasitÉlÉrdÉn istifadÉ ilÉ baÄlı ölümlÉr 2017-ci ildÉ rekord sÉviyyÉyÉ Ã§atıb.[329]
ABÅ-dÉ köklüyün artması vÉ dünyanın digÉr yerlÉrindÉ sÉhiyyÉnin inkiÅafı ölkÉnin orta ömür uzunluÄuna görÉ 1987-ci ildÉki 11-ci yerdÉn 2007-ci ildÉ 42-ci yerÉ qÉdÉr düÅmÉsinÉ sÉbÉb oldu.[330] Köklük nisbÉti son 30 ildÉ iki dÉfÉdÉn artıq artaraq sÉnayelÉÅmiÅ dünyada vÉ digÉr yerlÉrdÉn Én yüksÉk sÉviyyÉyÉ Ã§atdı.[331][332] YetkinlÉrin tÉxminÉn hÉr üç nÉfÉrindÉn biri kökdür vÉ bundan ÉlavÉ biri isÉ normadan artıq çÉkiyÉ malikdir.[333] Köklük ilÉ ÉlaqÉli II tip diabet sÉhiyyÉ mütÉxÉssislÉri tÉrÉfindÉn epidemiya olaraq qÉbul edilir.[334]
2010-cu ildÉ Ã¼rÉyin iÅemik xÉstÉliyi, aÄciyÉr xÉrçÉngi, insult, aÄciyÉrlÉrin xroniki obstruktiv xÉstÉliyi vÉ yol qÉzaları ABÅ-dÉ il ÉrzindÉ Én çox ölüm sÉbÉbi olmuÅdur. Bel aÄrısı, depressiya, sümük-ÉzÉlÉ xÉstÉliklÉri, servikalgiya vÉ hÉyÉcan pozÄunluqları il ÉrzindÉ Én çox Élillik sÉbÉbi olmuÅdur. Æn zÉrÉrli risk faktorları yetÉrsiz qidalanma, tütünçÉkmÉ, köklük, yüksÉk qan tÉzyiqi, yüksÉk qan ÅÉkÉri, fiziki hÉrÉkÉtsizlik vÉ spirt istifadÉsi idi. Altsheymer xÉstÉliyi, narkotik vasitÉlÉrdÉn istifadÉ, böyrÉk xÉstÉliklÉri, xÉrçÉng vÉ yıxılmalar 1990-cı illÉrdÉ adam baÅında düÅÉn yaÅa görÉ sıralanmıŠölüm sÉbÉbi oldu.[335] ABÅ-dÉ yeniyetmÉ hamilÉliyi vÉ abort dÉrÉcÉlÉri digÉr QÉrb ölkÉlÉrinÉ nisbÉtÉn daha yüksÉkdir, xüsusÉn dÉ qaraların vÉ hispaniklÉrin arasında.[336]
ABÅ tibbi innovasiyada qlobal liderdir. 2001-ci ildÉ hÉkimlÉr arasında aparıla sorÄuya görÉ, ABÅ 1975-ci ildÉn etibarÉn Én ÉhÉmiyyÉtli ilk on mühüm tibbi innovasiyaların 9-unu inkiÅaf etdirmiÅdir, halbuki Avropa Ä°ttifaqı vÉ Ä°sveçrÉ birlikdÉ beÅ töhfÉ vermiÅdir.[337] 1966-cı ildÉn etibarÉn ümumilikdÉ dünyanın qalan hissÉlÉrinÉ nisbÉtÉn daha çox amerikalılar tibb üzrÉ Nobel mükafatı almıÅlar. 1989-cu ildÉn 2002-ci ilÉ qÉdÉr Amerikada özÉl biotexnologiya ÅirkÉtlÉrinÉ Avropadan 4 dÉfÉ artıq investisiya qoyulmuÅdur.[338] ABÅ sÉhiyyÉ sistemi adambaÅına düÅÉn xÉrclÉr vÉ ÃDM-in faizlÉri ilÉ rÉqÉmlÉrin hÉr ikisinÉ görÉ digÉr dövlÉtlÉrdÉn çox-çox üstündür.[339]
ABÅ-dÉ sÉhiyyÉ xidmÉtinin ÉhatÉ dairÉsi dövlÉt vÉ Ã¶zÉl sÉylÉrin birlÉÅmÉsidir vÉ universal deyil. 2017-ci ildÉ Éhalinin 12,2%-i tibbi sıÄortalanmamıÅdı.[340] SıÄortanamamıŠvÉ qeyri-kafi sıÄortalanmıŠamerikalılar mövzusu böyük siyasi mÉsÉlÉdir.[341][342] 2006-cı ildÉ Massaçusets universal tibbi sıÄorta sÉlahiyyÉtini hÉyata keçirÉn ilk Åtat oldu.[343] 2010-cu ilin ÉvvÉlindÉ qÉbul edilÉn federal qanunvericilik, 2014-cü ilÉ qÉdÉr ölkÉ ÉrazisindÉ universal tibbi sıÄortaya yaxın sisteminin yaranmasına sÉbÉb olacaqdı, buna baxmayaraq, qanun layihÉsi vÉ onun yekun tÉsiri mübahisÉlidir.[344][345]
TÉhsil redaktÉ
ABÅ-dÉ ictimai tÉhsili dövlÉt vÉ yerli hökumÉtlÉr tÉrÉfindÉn idarÉ olunur, federal qrantlar üzrÉ mÉhdudiyyÉtlÉr vasitÉsilÉ ABÅ TÉhsil Nazirliyi tÉrÉfindÉn tÉnzimlÉnir. Åtatların ÉksÉriyyÉtindÉ uÅaqlar altı ya da yeddi yaÅından (ÉsasÉn, uÅaq baÄçası vÉ ya birinci sinifdÉn) 18 yaÅına qÉdÉr (ÉsasÉn on ikinci sinifÉ Ã§ataraq orta mÉktÉbi bitirÉnÉdÉk) mÉktÉbÉ gÉlmÉlidirlÉr; bÉzi Åtatlar tÉlÉbÉlÉrÉ 16 vÉ ya 17 yaÅlarında mÉktÉblÉri tÉrk etmÉyÉ imkan verir.[346]
UÅaqların tÉxminÉn 12%-i paroxial vÉ ya qeyri-tÉriqÉtçi özÉl mÉktÉblÉrÉ qeyd olunur. UÅaqların yalnız 2%-i evdÉ tÉhsil alır.[347] ABÅ hÉr bir ÅagirdÉ dünyanın digÉr dövlÉtlÉrindÉn daha çox pul xÉrclÉyir, 2010-cu ildÉ hÉr bir ibtidai tÉhsil Åagirdi üçün 11.000 $-dan artıq vÉ hÉr bir orta tÉhsil Åagirdi üçün isÉ 12.000 $-dan çox xÉrclÉnib.[348] ABÅ-nin kollec tÉlÉbÉlÉrinin tÉxminÉn 80%-i dövlÉt universitetlÉrinÉ qÉbul olunur.[349]
25 vÉ daha yaÅlı amerikalıların 84,6%-ni orta mÉktÉb, 52,6%-i kollec, 27,2%-i bakalavr, 9,6%-i isÉ magistr dÉrÉcÉsi alıb.[350] Æsas savadlılıq sÉviyyÉsi tÉxminÉn 99% tÉÅkil edir.[212][351] BMT-nin ABÅ-yÉ verdiyi 0,97 tÉhsil indeksi onu dünyada 12-ci yerÉ qoyur.[352]
Ali tÉhsil redaktÉ
ABÅ-dÉ bir çox rÉqabÉt aparan xüsusi vÉ dövlÉt ali tÉhsil müÉssisÉlÉri var. MüxtÉlif qiymÉtlÉndirmÉ tÉÅkilatları tÉrÉfindÉn siyahılanan dünyanın Én yaxÅı universitetlÉrinin ÉksÉriyyÉti ABÅ-dÉdır.[353][354][355] HÉmçinin ÉsasÉn daha çox açıq qÉbul siyasÉti, daha qısa akademik proqramlar vÉ aÅaÄı tÉhsil haqqı olan yerli icma kolleclÉri dÉ var.
2018-ci ildÉ tÉdqiqat yönümlü universitetlÉrin ÅÉbÉkÉsi olan U21 ABÅ-ni ali tÉhsilin geniÅliyi vÉ keyfiyyÉtinÉ görÉ dünyada birinci, ÃDM nÉzÉrÉ alındıqda isÉ 15-ci yerdÉ qÉrarlaÅdırdı.[356]
Ali tÉhsilÉ dövlÉt xÉrclÉrinÉ gÉldikdÉ ABÅ bÉzi digÉr Ä°ÆÄ°T ölkÉlÉrindÉn geri qalsa da, lakin tÉlÉbÉ baÅına digÉr Ä°ÆÄ°T ortalamasından vÉ bütün ölkÉlÉrin dövlÉt vÉ Ã¶zÉl xÉrclÉrinin cÉmindÉn daha çox xÉrclÉyir.[348][357] 2018-ci il tarixinÉ olan mÉlumata ÉsasÉn, tÉlÉbÉ kredit borcu 1,5 trilyon $-dan çoxdur, bu amerikalıların kredit kartları borcundan daha çoxdur.[358][359]
HökumÉt vÉ siyasÉt redaktÉ
ABÅ dünyanın mövcud Én qÉdim federasiyasıdır. Bu "qanunla qorunan azlıqların hüquqularına riayÉt edilÉn çoxluq qaydasında" nümayÉndÉlik demokratiyasıdır.[360] HökumÉt ölkÉnin ali qanuni sÉnÉdi olan ABÅ Konstitusiyası ilÉ müÉyyÉn edilmiÅ bir yoxlamalar vÉ tarazlıqlar sistemi ilÉ tÉnzimlÉnir.[361] 2018-ci ildÉ ABÅ Demokratiya Ä°ndeksindÉ 25-ci[362] vÉ Korrupsiya Qavrama Ä°ndeksindÉ 22-ci sırada olmuÅdur.[363]
Amerika federal sistemindÉ vÉtÉndaÅlar ÉsasÉn hökumÉtin üç sÉviyyÉsinin subyektidir: federal, Åtat vÉ yerli. Yerli hökumÉtin vÉzifÉlÉri ÉsasÉn qraflıq vÉ bÉlÉdiyyÉ orqanları arasında bölünür. DemÉk olar ki, bütün hallarda icra vÉ qanunvericilik nümayÉndÉlÉri dairÉlÉrÉ görÉ vÉtÉndaÅların sÉs çoxluÄu ilÉ seçilirlÉr. Proporsional seçki sistemi federal sÉviyyÉdÉ yoxdur vÉ aÅaÄı sÉviyyÉlÉrdÉ nadirdir.[364]
Federal hökumÉt üç ÅöbÉdÉn ibarÉtdir:
- Qanunverici: Senat vÉ NümayÉndÉlÉr Palatasından ibarÉt ikipalatalı Konqres federal qanunlar hazırlayır, müharibÉ elan edir, müqavilÉlÉri tÉsdiqlÉyir, xÉzinÉ gücünÉ malikdir[365] vÉ hökumÉtin nümayÉndÉlÉrini vÉzifÉdÉn kÉnarlaÅdırmaq üçün impiçment gücünÉ malikdir.[366]
- Ä°craedici: Prezident ordunun Ali BaÅ Komandanıdır, qanuna çevrilmÉdÉn ÉvvÉl qanun tÉkliflÉrini (Konqresin tÉsdiqinÉ tabe olanlar) veto edÉ bilÉr vÉ federal qanun vÉ siyasÉti idarÉ edÉn vÉ tÉtbiq edÉn Konqres üzvlÉrini (Senatın tÉsdiqinÉ tabe olanlar) vÉ digÉr vÉzifÉli ÅÉxslÉri tÉyin edir.[367]
- MÉhkÉmÉ: HakimlÉri Prezident tÉrÉfindÉn Senatın razılıÄı ilÉ tÉyin edilÉn Ali MÉhkÉmÉ vÉ aÅaÄı federal mÉhkÉmÉlÉr qanunları ÅÉrh edir vÉ konstitusiyaya zidd olan qÉrarı lÉÄv edirlÉr.[368]
NümayÉndÉlÉr Palatasında 435 sÉsvermÉ hüququna malik üzv var, hÉr biri iki il müddÉtinÉ bir konqres dairÉsini tÉmsil edir. Palatadakı mandatlar hÉr on ildÉ bir Éhali sayına görÉ Åtatlar arasında bölüÅdürülür. 2010-cu il Éhalinin siyahıya alınmasında, yeddi Åtat Én azı bir nümayÉndÉyÉ malik idi, halbuki Én çox ÉhaliyÉ malik Kaliforniya Åtatı isÉ 53 nümayÉndÉyÉ malik idi.[369] Kolumbiya dairÉsi vÉ beÅ böyük ABÅ Érazisinin hÉr birinin bir Konqres üzvü var â bu üzvlÉrÉ sÉs vermÉyÉ icazÉ verilmir.[370]
Senatda altı illik müddÉtÉ seçilmiÅ hÉr Åtatdan 2 senator olmaqla 100 üzv var; hÉr iki ildÉn bir Senatdakı mandatların üçdÉ biri yenidÉn seçilir. Kolumbiya dairÉsi vÉ beÅ böyük ABÅ Érazisinin senatorları yoxdur.[370] Prezident dörd il müddÉtinÉ sÉlahiyyÉtlÉrini yerinÉ yetirir vÉ iki dÉfÉdÉn artıq vÉzifÉyÉ seçilÉ bilmÉz. Prezident birbaÅa sÉsvermÉ yolu ilÉ deyil, Åtatlar vÉ Kolumbiya dairÉsi arasında bölüÅdürülmüŠsÉslÉrin müÉyyÉnlÉÅdirdiyi SeçicilÉr Kollegiyası sistemi tÉrÉfindÉn seçilir.[371] ABÅ Ali MÉhkÉmÉsinin sÉdrinin baÅçılıq etdiyi Ali MÉhkÉmÉnin ömürlük xidmÉt edÉn doqquz üzvü var.[372]
Åtat hökumÉtlÉri tÉxminÉn oxÅar ÅÉkildÉ qurulmuÅdur; Nebraska özünÉmÉxsus birpalatalı qanunvericiliyÉ malikdir.[373] HÉr bir Åtatın qubernatoru (icraçı direktoru) birbaÅa seçilir. BÉzi Åtatlarda hakimlÉr vÉ kabinet iÅçilÉr müvafiq Åtatların qubernatorları tÉrÉfindÉn, bÉzilÉrindÉ isÉ sÉsvermÉ ilÉ seçilir.
Konstitusiyanın ilkin mÉtni federal hökumÉtin strukturu vÉ vÉzifÉlÉrini vÉ fÉrdi Åtatlarla ÉlaqÉlÉrini qurur. Birinci maddÉ habeas korpusun "böyük yazı" hüququnu qoruyur. Konstitusiya 27 dÉfÉ dÉyiÅiklik edilib;[374] hüquqlar haqqında Billi tÉÅkil edÉn ilk on dÉyiÅiklik vÉ dördüncü dÉyiÅiklik Amerikalıların fÉrdi hüquqlarının mÉrkÉzi bazasını tÉÅkil edir. Bütün qanunlar vÉ hökumÉt prosedurları mÉhkÉmÉ baxıÅına tabedir vÉ mÉhkÉmÉlÉr tÉrÉfindÉn Konstitusiyaya zidd olduÄuna hökm edilÉn hÉr bir qanun qüvvÉdÉn düÅür. Konstitusiyada açıq ÅÉkildÉ qeyd olunmayan mÉhkÉmÉ baxıÅının prinsipi Merberi Medisona qarÅı (1803-cü il)[375] iddiasında Ali MÉhkÉmÉnin sÉdri Con MarÅall tÉrÉfindÉn verilmiÅ qÉrarla Ali MÉhkÉmÉ tÉrÉfindÉn yaradılıb.[376]
Ä°nzibati bölgüsü redaktÉ
- Ætraflı bax: ABÅ Érazisinin tÉkamülü vÉ ABÅ ÉrazilÉrinin satın alınması
ABÅ 50 Åtat, bir federal dairÉ, beÅ Érazi vÉ bir neÃ§É mÉskunlaÅmamıŠada mülklÉrindÉn ibarÉt federal respublikadır.[378][379][380] Åtatlar vÉ ÉrazilÉr ölkÉnin Ésas inzibati rayonlarıdır. Bunlar qraflıqlara vÉ müstÉqil ÅÉhÉrlÉrÉ bölünürlÉr. Kolumbiya dairÉsi ABÅ-nin paytxatı olan VaÅinqtondan ibarÉt federal dairÉdir.[381] Åtatlar vÉ Kolumbiya dairÉsi ABÅ Prezidentini seçirlÉr. HÉr bir Åtatın KonqresdÉ Ã¶z nümayÉndÉ vÉ senatorlarının sayına bÉrabÉr, Kolumbiya dairÉsinin isÉ Ã¼Ã§ prezident seçicisi var (23-cü dÉyiÅikliyÉ görÉ).[382] Puerto-Riko kimi ABÅ-nin ÉrazilÉri prezident seçicilÉrinÉ malik deyil vÉ bu ÉrazilÉrdÉ olan insanlar prezidentÉ sÉs verÉ bilmÉzlÉr.[370]
Konqres dairÉlÉri on ildÉ bir dÉfÉ Éhalinin siyahıyaalınmasından sonra Åtatlar arasında yenidÉn bölüÅdürülür. HÉr bir Åtat daha sonra siyahıyaalma bölüÅdürülmÉsinÉ uyÄun olaraq birmandatlı dairÉlÉr tÉrtib edir. SÉsvermÉ hüququna malik nümayÉndÉlÉrin ümumi sayı 435-dir. HÉmçinin, Kolumbiya dairÉsini vÉ ABÅ-nin beÅ böyük Érazisini tÉmsil edÉn 6 sÉsvermÉ hüququna malik olmayan nümayÉndÉ var.[383]
ABÅ hÉmçinin Åtatların suverenliyi kimi Amerika hindi xalqlarının mÉhdud dÉrÉcÉdÉ tayfa suverenliyini tanıyır. Amerika hindilÉrı ABÅ vÉtÉndaÅıdırlar vÉ qÉbilÉ torpaqları ABÅ Konqresinin vÉ federal mÉhkÉmÉlÉrin sÉlahiyyÉtlÉrinÉ tabedir. Åtatlar kimi onların da böyük muxtariyyÉti var, lakin Åtatlar kimi onlara da müharibÉ etmÉyÉ, öz xarici ÉlaqÉlÉrini qurmaÄa vÉ ya valyuta çap etmÉyÉ vÉ buraxmaÄa icazÉ verilmir.[384]
Amerika Samoası istisna olmaqla bütün Åtatlar, Kolumbiya dairÉsi vÉ bütün böyük ABÅ ÉrazilÉrindÉ doÄulanlara vÉtandaÅlıq ilÉ tÉmin edilir.[385] [386]
Siyasi partiyalar vÉ seçki redaktÉ
ABŠöz tarixinin böyük hissÉsindÉ ikipartiyalı sistem Ésasında idarÉ edilmiÅdir.[388] ÆksÉr sÉviyyÉlÉrdÉ seçkili vÉzifÉlÉr üçün Åtat tÉrÉfindÉn idarÉ olunan ilkin seçkilÉrdÉ sonrakı ümumi seçkilÉr üçün Ésas partiya namizÉdlÉri seçilirlÉr. 1856-cı il ümumi seçkilÉrindÉn bÉri Ésas partiyalar 1824-cü ildÉ qurulmuÅ Demokrat Partiya vÉ 1854-cü ildÉ qurulmuÅ Respublikaçılar Partiyasıdır. VÉtÉndaÅ MüharibÉsindÉn bÉri, yalnız bir üçüncü partiya prezident namizÉdi â 1912-ci ildÉ Proqressiv kimi namizÉdliyini irÉli sürÉn keçmiÅ prezident Teodor Ruzvelt xalq sÉslÉrinin 20 %-ini qazanmıÅdı. Prezident vÉ vitse-prezident SeçicilÉr Kollegiyası sistemi vasitÉsilÉ seçilir.[389]
Amerika siyasi mÉdÉniyyÉtinin içÉrisindÉ saÄ mÉrkÉzçi Respublikaçılar Partiyası "mühafizÉkar", sol mÉrkÉzçi Demokrat Partiya isÉ "liberal" hesab olunur.[390][391] "Mavi Åtatlar" kimi tanınan Åimal ÅÉrq, QÉrbi sahili vÉ bÉzi Böyük GöllÉr Åtatları nisbÉtÉn liberaldırlar. CÉnubi ABÅ vÉ Böyük DüzÉnliklÉr vÉ Qayalı DaÄların bÉzi hissÉlÉrinin "qırmızı Åtatları" nisbÉtÉn mühafizÉkardır.
2020-ci il prezident seçkilÉrindÉ qalib olan Demokrat Kamala Harris, 46-cı ABÅ prezidenti vÉzifÉsini icra edir. Senat rÉhbÉrliyinÉ Vitse-prezident Kamala Harris, Prezident Pre Tempore Patrik Lihi, Ãoxluq rÉhbÉri Ãak Åumer vÉ Azlıq rÉhbÉri Mitç Makkonnell daxildir.[392] Palata rÉhbÉrliyinÉ Palata Spikeri Nensi Pelosi, Ãoxluq rÉhbÉri Steni Hoyer vÉ Azlıq rÉhbÉri Kevin Makkarti daxildir.[393]
ABÅ-nin 117-ci KonqresindÉ NümayÉndÉlÉr Palatasına vÉ Senata Demokrat Partiyası nÉzarÉt edir. Senat 50 Respublikaçı vÉ Demokratlarla birlikdÉ olan 2 partiyasız ilÉ 48 Demokratdan ibarÉtdir, NümayÉndÉlÉr Palatası 222 Demokrat vÉ 211 Respublikaçıdan ibarÉtdir.[394] Åtat qubernatorluÄunda 27 Respublikaçı vÉ 23 Demokrat var.[395] KM meri vÉ 5 Érazi qubernatoru arasında 2 Respublikaçı, 1 Demokrat, 1 Yeni Progressiv vÉ 2 partiyasız var.[396][397]
Xarici ÉlaqÉlÉr redaktÉ
ABÅ xarici ÉlaqÉlÉrin qurulmuÅ strukturuna malikdir. BirlÉÅmiÅ MillÉtlÉr TÉÅkilatının TÉhlükÉsizlik Åurasının daimi üzvüdür vÉ Nyu-York ÅÉhÉri BirlÉÅmiÅ MillÉtlÉr TÉÅkilatının baÅ qÉrargahına ev sahibliyi edir. G7,[399] G20 vÉ Ä°qtisadi ÆmÉkdaÅlıq vÉ Ä°nkiÅaf TÉÅkilatının üzvüdür. DemÉk olar ki, VaÅinqtonda bütün ölkÉlÉrin sÉfirliklÉri var vÉ bir çoxlarının ölkÉ ÉrazisindÉ konsulluqları xidmÉt göstÉrir. Eyni ÅÉkildÉ demÉk olar ki, bütün ölkÉlÉr ABÅ diplomatik nümayÉndÉliklÉrinÉ malikdir. Buna baxmayaraq Ä°ran, Åimali Koreya, Butan vÉ Ãin Respublikası (Tayvan) ABÅ ilÉ rÉsmi diplomatik ÉlaqÉlÉrÉ malik deyildir (baxmayaraq ki, ABÅ hÉlÉ dÉ Tayvan ilÉ qeyri-rÉsmi münasibÉtlÉri saxlayır vÉ onu hÉrbi tÉchizat ilÉ tÉmin edir).[400]
ABÅ-nin Böyük Britaniya ilÉ "Xüsusi münasibÉt"i[401] vÉ Kanada,[402] Avstraliya,[403] Yeni Zelandiya,[404] Filippin,[405] Yaponiya,[406] CÉnubi Koreya,[407] Ä°srail[408] vÉ Fransa, Ä°taliya, Almaniya vÉ Ä°spaniya da daxil olmaqla bir çox Avropa Ä°ttifaqı ölkÉlÉri ilÉ sıx ÉlaqÉlÉri var. NATO-nun digÉr üzvlÉri ilÉ hÉrbi vÉ tÉhlükÉsizlik mÉsÉlÉlÉri, qonÅuları ilÉ Amerika DövlÉtlÉri TÉÅkilatı vÉ Kanada vÉ Meksika ilÉ Ã¼Ã§tÉrÉfli Åimali Amerika Azad TicarÉt Assosiasiyası kimi azad ticarÉt saziÅlÉri ilÉ sıx ÉmÉkdaÅlıq edir. 2008-ci ildÉ ABÅ rÉsmi inkiÅaf yardımına 25,4 milyard $ xÉrclÉyib. Amerikanın Ãmumi Milli GÉliri Én böyük olmasına baxmayaraq 0,18 %-lik iÅtirak ilÉ 22 donor ölkÉ arasında sonuncudur. ÆksinÉ, Amerikalılar tÉrÉfindÉn xaricÉ xüsusi ianÉlÉr nisbÉtÉn daha sÉxavÉtlidir.[409] Kolumbiya ÉnÉnÉvi olaraq ABÅ tÉrÉfindÉn onun CÉnubi Amerikada Én sadiq müttÉfiqi kimi qÉbul edilir. HÉr iki ölkÉdÉki siyasÉtçilÉr Kolumbiya Planının ABŠüçün xarici siyasÉt uÄuru hesab edirlÉr.[410][411][412]
ABÅ Azad assosiasiya saziÅi vasitÉsilÉ Ã¼Ã§ suveren dövlÉt (Mikroneziya, MarÅal adaları vÉ Palau) üçün tam beynÉlxalq müdafiÉ etmÉ orqanı vÉ mÉsuliyyÉtini hÉyata keçirir. Bunlar ABÅ tÉrÉfindÉn idarÉ olunan Sakit okean adaları etimad Érazisinin bir hissÉsi olmuÅ, daha sonra müstÉqillik ÉldÉ etmiÅ Sakit okean adalarıdır.[413]
2017-ci il oktyabrın 25-dÉ vitse-prezident Mayk Pens VaÅinqtonda Xristianların MüdafiÉsi illik Åam ziyafÉtindÉ ABÅ-nin Yaxın ÅÉrqdÉ Xristianların tÉqibinÉ qarÅı mübarizÉ hallarının da daxil olduÄu BMT-nin yardım sÉylÉrinin maliyyÉlÉÅdirmÉsini dayandıracaÄını, lakin ABÅ-nin xristianlara birbaÅa BeynÉlxalq Ä°nkiÅaf Agentliyi vasitÉsilÉ yardım vÉ kömÉk edÉcÉklÉrini bÉyan etdi.[414] Pens dekabr ayında Yaxın ÅÉrqÉ sÉfÉr edÉcÉyini vÉ sülh müqavilÉlÉrini müzakirÉ etmÉk üçün Ä°srail BaÅ naziri Benyamin Netanyahu vÉ FÉlÉstin Prezidenti Mahmud Abbas ilÉ görüÅÉcÉyini söylÉdi.[415][416]
DövlÉt maliyyÉsi redaktÉ
ABÅ-dÉ vergilÉr federal, dövlÉt vÉ yerli hökumÉt sÉviyyÉlÉrindÉ qoyulur. Bunlara gÉlir, ÉmÉk haqqı, Émlak satıÅı, idxal, mülklÉr vÉ hÉdiyyÉlÉr üzrÉ vergilÉr, habelÉ müxtÉlif yıÄımlar daxildir. ABÅ-dÉ vergilÉr yaÅamaÄa deyil, vÉtÉndaÅlıÄa Ésaslanır.[418] XaricdÉ yaÅayan qeyri-rezident vÉtÉndaÅlar vÉ Qrin kard sahiblÉri yaÅadıqları vÉ ya gÉlir ÉldÉ etdiklÉrin yerdÉn asılı olmayaraq, gÉlirlÉri üzrÉ vergiyÉ cÉlb edilirlÉr. Eritreyadan baÅqa dünyada yeganÉ dövlÉdir ki, bu praktikaya malikdir.[419]
2010-cu ildÉ federal, Åtat vÉ bÉlÉdiyyÉ hökumÉtlÉri tÉrÉfindÉn toplanan vergilÉr ÃDM-in 24,8% -ni tÉÅkil edib.[420] 2012-ci maliyyÉ ilindÉ federal hökumÉt vergi gÉlirlÉrindÉn tÉxminÉn 2,45 trilyon $ ÉldÉ edib, bu 2,30 trilyon $ ÉldÉ edilÉn 2011-ci maliyyÉ ilinin yekunundan 147 milyard $ vÉ ya 6% artıqdır. BaÅlıca gÉlir kateqoriyalarına fÉrdi mÉnfÉÉt vergilÉri (1,132 milyard $ vÉ ya 47%), Sosial MüdafiÉ / Sosial SıÄorta vergilÉri (845 $ milyard vÉ ya 35%) vÉ korporativ vergilÉr (242 milyard $ vÉ ya 10%) daxil olmuÅdur.[421] KBÄ° hesablamalarına ÉsasÉn,[422] 2013-cü il vergi qanun ilÉ ilk 1%-lik hissÉ 1979-cu ildÉn bÉri Én yüksÉk vergini ödÉyÉcÉk, amma digÉr gÉlir qrupları isÉ indiyÉ qÉdÉrki Én aÅaÄı sÉviyyÉdÉ qalacaq.[423]
ABÅ-nin vergi sistemi, xüsusilÉ federal gÉlir vergisi tarixÉn ÉsasÉn proqressiv olmuÅdur, buna baxmayaraq, 1980-ci ildÉn sonra ÉksÉr tÉdbirlÉr nÉzÉrÉçarpacaq dÉrÉcÉdÉ daha az proqressiv olmuÅdur.[424][425] Bu bÉzÉn inkiÅaf etmiÅ dünyada Én proqressivlÉr arasında tÉsvir edilir, lakin bu xarakteristikalar mübahisÉlidir.[425][426][427][428][429] GÉlir ÉldÉ edÉnlÉrin Én yüksÉk 10%-i federal vergilÉrin ÉksÉriyyÉtini[430] vÉ bütün vergilÉrin tÉxminÉn yarısını ödÉyir.[431] Sosial MüdafiÉ Ã¼Ã§Ã¼n ÉmÉk haqqı vergisi düz reqressiv vergidir, gÉlirlÉri 118,500 $ -dan az olanlar (2015 vÉ 2016-cı il üçün) vergiyÉ cÉlb olunmur vÉ sÉhmlÉr vÉ kapital mÉnfÉÉtlÉri kimi qazanılmamıŠgÉlirÉ heç bir vergi ödÉnilmir.[432][433] ÆmÉk haqqı vergisinin reqressiv xarakterinin tarixi mühakimÉlÉri ondan ibarÉtdir ki, hüquq proqramları rifah köçürmÉlÉri kimi qiymÉtlÉndirilmÉmiÅdir.[434][435] Lakin, Konqresin BüdcÉ Ä°darÉsinÉ görÉ, Sosial MüdafiÉnin bariz tÉsiri vergi rüsumunun fayda sistemi Én yüksÉk qazanc kvantili üçün tÉxminÉn 70%-dÉn Én aÅaÄı qazanılmıŠkvantili üçün tÉxminÉn 170%-É qÉdÉr artaraq sistemin mütÉrÉqqi olmasını tÉmin edir.[436]
2009-cu ildÉ ilk 10%-lik hissÉ Ã¼mumi federal vergilÉrin 51,8%-ni ödÉyib vÉ ilk 1%-lik hissÉ vergidÉn ÉvvÉlki milli gÉlirin 13,4% ilÉ birlikdÉ federal vergilÉrin 22,3%-ini ödÉyib.[437] 2013-cü ildÉ Vergi SiyasÉti MÉrkÉzi ümumilikdÉ federal effektiv vergi dÉrÉcÉlÉrinin ilk 1%-lik hissÉ Ã¼Ã§Ã¼n 35,5%, yuxarı kvantil üçün 27,2%, orta kvantil üçün 13,8% vÉ aÅaÄı kvantil üçün â2,7% sÉviyyÉsindÉ proqnozlaÅdırmıÅdır.[438][439] Korporativ gÉlir vergisinin yükü on illÉr boyu davam edÉn müzakirÉ mövzusudur.[429][440] Åtat vÉ yerli vergilÉr geniÅ ÅÉkildÉ fÉrqlÉnir, lakin ÉsasÉn federal vergilÉrÉ nisbÉtÉn daha az proqressivdirlÉr, çünki gÉlirlik axını daha az olan geniÅ ÉhatÉli reqressiv satıŠvÉ Émlak vergilÉrinÉ Ésaslanırlar, baxmayaraq ki, onların dÉyÉrlÉndirilmÉsi ümumi vergitutmanın proqressiv xarakterini aradan qaldırmır.[429][441]
2012-ci maliyyÉ ili ÉrzindÉ federal hökumÉt büdcÉ vÉ ya kassa Ésasında 3,54 trilyon $ xÉrclÉdi, bu da 2011-ci ildÉki 3,60 trilyon $ xÉrcdÉn 60 milyard $ vÉ ya 1,7% azdır. 2012-ci maliyyÉ ilinin xÉrclÉrinin Ésas kateqoriyalarına daxildir: Medicare & Medicaid (802 milyard $ vÉ ya xÉrclÉrin 23%-i), sosial müdafiÉ (768 milyard $ vÉ ya 22%), MüdafiÉ Nazirliyi (670 milyard $ vÉ ya 19%), qeyri-müdafiÉ diskresion (615 milyard $ vÉ ya 17%), digÉr zÉruri (461 milyard $ vÉ ya 13%) vÉ faiz (223 milyard $ vÉ ya 6%).[421]
2014-cü ildÉ ABÅ-nin dövlÉt borcu 18,527 trilyon $ (ÃDM-in 106%-i) tÉÅkil etmiÅdir.[442][qeydlÉr 8] ABÅ dünyada Én böyük xarici borca vÉ dünyada ÃDM %-i nisbÉtinÉ görÉ Én böyük 14-cü dövlÉt borcuna malikdir.
Silahlı qüvvÉlÉr redaktÉ
Prezident, ölkÉnin silahlı qüvvÉlÉrinin Ali BaÅ Komandanıdır vÉ MüdafiÉ Nazirini vÉ BaÅ QÉrargah HeyÉtinin rÉisini tÉyin edir. ABÅ MüdafiÉ Nazirliyi ordu, dÉniz piyadaları, donanma vÉ hÉrbi hava qüvvÉlÉri daxil olmaqla silahlı qüvvÉlÉri idarÉ edir. Sahil MühafizÉ XidmÉti sülh dövründÉ Milli TÉhlükÉsizlik Nazirliyi vÉ müharibÉ dövründÉ DÉniz QüvvÉlÉri Nazirliyi tÉrÉfindÉn idarÉ olunur. 2008-ci ildÉ silahlı qüvvÉlÉrin aktiv vÉzifÉdÉ 1,4 milyon nÉfÉr kadrı vardı. Ehtiyat vÉ Milli Qvardiya ümumi qoÅun sayını 2,3 milyona çatdırdı. MüdafiÉ Nazirliyi podratçılar istisna olmaqlaq 700.000 mülki ÅÉxsi iÅÉ götürmüÅdür.[447]
HÉrbi xidmÉt könüllüdür, buna baxmayaraq, Seçici XidmÉt Sistemi vasitÉsilÉ müharibÉ dövründÉ sÉfÉrbÉrlik elan edilÉ bilÉr.[448] Amerika qüvvÉlÉri hava qüvvÉlÉrinin geniÅ nÉqliyyat tÉyyarÉlÉri donanması, donanmanın 11 aktiv aviadaÅıyıcısı vÉ Atlantik vÉ Sakit Okean flotlarına malik dÉniz piyadaları ekspedisiya bölmÉlÉri vasitÉsilÉ sürÉtlÉ yerlÉÅdirilÉ bilir. Ordunun xaricdÉ 865 bazası vÉ qurÄusu fÉaliyyÉt göstÉrir[449] vÉ 25 xarici ölkÉdÉ 100-dÉn çox fÉal kontingenti mövcuddur.[450]
2011-ci ildÉ ABÅ-nin hÉrbi büdcÉsi 700 milyard $-dan artıq idi, bu da qlobal hÉrbi xÉrclÉrin 41%-ini tÉÅkil edirdi vÉ sonrakı Én böyük 14 milli hÉrbi xÉrcin cÉminÉ bÉrabÉr idi. ÃDM-in 4,7%-i dÉrÉcÉsi ilÉ 15 aparıcı hÉrbi xÉrclÉr arasında SÉudiyyÉ ÆrÉbistanından sonra ikinci yerdÉ idi.[451] MKÄ°-yÉ görÉ 2012-ci ildÉ ABÅ-nin müdafiÉ xÉrclÉri ÃDM fazi nisbÉtindÉ dünyada 23-cü yerdÉ dayanır.[452] MüdafiÉ xÉrclÉri ABÅ MüdafiÉ Nazirliyi tÉrÉfindÉn maliyyÉlÉÅdirilÉn federal tÉdqiqat vÉ inkiÅafın tÉxminÉn yarısı ilÉ elm vÉ texnologiya investisiyalarında böyük rol oynayır.[453] ÃmumilikdÉ ABÅ iqtisadiyyatında müdafiÉnin payı ümumilikdÉ son on illÉrdÉ aÅaÄı düÅüb, Soyuq müharibÉ dövründÉki pik zamanında, 1953-cü ildÉ ÃDM-in 14,2%-i vÉ 1954-cü ildÉ federal xÉrclÉrin 69,5%-indÉn 2011-ci ildÉ ÃDM-in 4,7%-inÉ vÉ federal xÉrclÉrin 18,8%-inÉ enmiÅdir.[454]
2012-ci il üçün MüdafiÉ Nazirliyinin büdcÉsinin nÉzÉrdÉ tutulan bazası, 553 milyard $ olmuÅdu, 2011-ci ildÉn 4,2% artmıÅdır; Ä°raq vÉ Æfqanıstanda hÉrbi ÉmÉliyyatlar üçün ÉlavÉ 118 milyard $ nÉzÉrdÉ tutulmuÅdu.[455] Ä°raqda xidmÉt edÉn son Amerikan ÉsgÉrlÉri 2011-ci il dekabr ayında Érazini tÉrk edib[456] vÉ Ä°raq müharibÉsi zamanı 4.484 xidmÉt üzvü ölüb.[457] 2012-ci il aprel ayında tÉxminÉn 90 min ABÅ ÉsgÉri Æfqanıstanda xidmÉt edirdi[458] vÉ 8 noyabr 2013-cü il tarixinÉ qÉdÉr Æfqanıstandakı müharibÉ zamanı 2.285 nÉfÉr ölüb.[459]
Hüquq-mühafizÉ vÉ cinayÉtkarlıq redaktÉ
ABÅ-dÉ hüquq-mühafizÉ daha geniÅ xidmÉt göstÉrÉn Åtat polisi ilÉ birlikdÉ ÉsasÉn yerli polis departamentlÉrinin vÉ Åerif idarÉlÉrinin sÉlahiyyÉtindÉdir. Nyu-York Polis Departamenti (NYPD) ölkÉdÉ Én böyükdür. Federal TÉhqiqat Bürosu (FBI) vÉ ABÅ MarÅal XidmÉti kimi federal orqanlar, vÉtÉndaÅ hüquqlarını, milli tÉhlükÉsizliyi qoruyan vÉ ABÅ federal mÉhkÉmÉlÉrinin qÉrarlarını vÉ federal qanunları tÉtbiq edÉn xüsusi vÉzifÉlÉrÉ malikdir.[460] Federal sÉviyyÉdÉ vÉ demÉk olar ki, hÉr bir Åtatda hüquq sistemi ortaq hüquq müstÉvisindÉ iÅlÉyir. Åtat mÉhkÉmlÉri daha çox cinayÉt iÅlÉrinÉ baxırlar, federal mÉhkÉmlÉr isÉ müÉyyÉn edilmiÅ cinayÉt iÅlÉri ilÉ yanaÅı Åtat mÉhkÉmÉlÉrindÉn edilÉn ÅikayÉt iÅlÉrinÉ baxırlar. TÉqsirin etirafı geniÅ yayılmıÅdır, ölkÉdÉki cinayÉt iÅlÉrinin ÉksÉriyyÉti andlılar mÉhkÉmÉsindÉn daha çox tÉqsirin etirafı ilÉ hÉll edilir.[461]
2015-ci ildÉ 15.696 qÉtl hadisÉsi olmuÅdur, bu 2014-cü ildÉn 1.532 hadisÉ artaraq 10,8% yüksÉk, 1971-ci ildÉn bÉri isÉ Én yüksÉk sÉviyyÉyÉ idi.[462] 2015-ci ildÉ qÉtl nisbÉti hÉr 100.000 nÉfÉrÉ 4,9 idi.[463] 2016-cı ildÉ 17.413 qÉtl hadisÉsi ilÉ qÉtl nisbÉti 8,6% faiz artmıÅdır.[464] 2015-ci ildÉ adam öldürmÉ Ã¼Ã§Ã¼n milli klirens nisbÉti 1965-ci ildÉki 90% ilÉ müqayisÉdÉ 64,1% olmuÅdu.[465] 2012-ci ildÉ ABÅ-dÉ hÉr 100.000 nÉfÉrÉ qÉtl 1980-ci ildÉki müasir pik olan 10,2-dÉn 54% azalaraq 4,7 olub.[466] 2001â2002-ci illÉrdÉ ABÅ digÉr inkiÅaf etmiŠölkÉlÉrlÉ müqayisÉdÉ zorakı cinayÉtlÉrdÉ ortalamadan yüksÉk vÉ xüsusilÉ dÉ silahlı zorakılıqlarda yüksÉk sÉviyyÉlÉrÉ malik idi.[467] Ãmumdünya SÉhiyyÉ TÉÅkilatının Ãlüm MÉlumat Bazasının 2010-cu ildÉn müqayisÉli tÉhlili göstÉrmiÅdir ki, "digÉr yüksÉk gÉlirli ölkÉlÉrÉ nisbÉtÉn qÉtl hadisÉlÉri 7,0 dÉfÉ, silahlı qÉtl hadisÉlÉri isÉ 25,2 dÉfÉ yüksÉkdir."[468] Silah ÉldÉ etmÉk hüququ mübahisÉli siyasi müzakirÉ mövzusu olmaÄa davam edir. 2016-cı ildÉ ABÅ-nin 100.000-É 5,4 olan qÉtl nisbÉti tÉxmini qlobal ortalama olan 100.000-É 5,15 olan nisbÉti ilÉ bÉnzÉr idi.[469]
2017-ci ildÉ 17.264 qÉtl hadisÉsi olmuÅdur vÉ qÉtl nisbÉti 100.000-É 5,3 idi. Silahla baÄlı cinayÉtlÉrin 73%-i odlu silahla, 10%-i bıçaqla, 17%-i digÉr vasitÉlÉrlÉ törÉdilib.[470] Zorakı cinayÉt 1960-cı illÉrdÉn 1990-cı illÉrÉ qÉdÉr kÉskin ÅÉkildÉ artmıŠvÉ 1990-cı illÉrin sonu vÉ 2000-ci illÉrdÉ azalmıÅdır.[470] 2014-cü ildÉ qÉtl nisbÉti 1957-ci ildÉn (4,0) Én aÅaÄı sÉviyyÉyÉ (4,5) düÅmüÅdür.[471] 2014â2017-ci illÉr arasında zorakı cinayÉtlÉr nisbÉti 5,9% vÉ qÉtl nisbÉti 20,5% artmıÅdır. 2017-ci ildÉ aÄır cinayÉtlÉrÉ görÉ hÉbs olunanların 58,5%-i aÄlar, 37,5%-i qaralar, 2,1%-i amerika hindilÉri vÉ ya Alyaska yerlilÉri vÉ 1,5% -i asiyalılar idi. Etnik olaraq, 23,5% -i Hispanik, 76,5%-i qeyri-Hispanik idi.[472] Silah zaorakılıÄı 1999-cu ildÉ 9.527-É gerilÉmÉdÉn ÉvvÉl 1993-cü ildÉ 17.125 silahlı qÉtl ilÉ zirvÉyÉ Ã§atdı vÉ o vaxtdan bÉri davamlı olaraq 12.772-yÉ yüksÉlir. Silahsız cinayÉtlÉr 1980-ci ildÉ 8.340 pik sÉviyyÉsinÉ Ã§atdı vÉ 2017-ci ildÉ 4.668 ilÉ 2010-cu illÉrin ÉvvÉllÉrinÉ qÉdÉr bir çox ildÉ gerilÉmiÅdir.[473] OÄurluq nisbÉti 1990â2017-ci illÉr arasında 62% azalmıÅdır.[470]
1980-ci ildÉn 2008-ci ilÉ qÉdÉr qÉtl qurbanlarının 77%-ini vÉ cinayÉtkarların 90%-ini kiÅilÉr tÉÅkil etmiÅdir. QaradÉrililÉr bu müddÉt ÉrzindÉki bütün qÉtllÉrin 52,5%-indÉ iÅtirak ediblÉr, bu nisbÉt aÄlardan ("aÄlar" hispaniklÉrin ÉksÉriyyÉtini ÉhatÉ edir) demÉk olar ki, sÉkkiz dÉfÉ Ã§ox idi vÉ aÄlardan altı dÉfÉ artıq qurban olublar. QÉtllÉrin ÉksÉriyyÉti irqlÉr daxilindÉ idi, qaradÉrili qurbanların 93%-i qaradırililÉr tÉrÉfindÉn, aÄ qurbanların 84%-i aÄlar tÉrÉfindÉn öldürülüb.[474] 2012-ci ildÉ ABÅ-dÉ qÉtl vÉ ehtiyatsızlıqdan adam öldürmÉ nisbÉti Én yüksÉk Luizianada, Én aÅaÄı Nyu-HempÅirdÉ idi.[475] FTB-nin Vahid CinayÉt Hesabatları hesablamalarına görÉ, 2012-ci ildÉ hÉr 100,000 min sakinÉ 3.246 zorakı vÉ Émlak cinayÉti faktı var idi, cinayÉtlÉrin ümumi cÉmi 9 milyondan artıq idi.[476]
ABÅ-dÉ Ã¶lüm hökmü müÉyyÉn federal vÉ hÉrbi cinayÉtlÉr üçün vÉ hÉmçinin, Åtat sÉviyyÉsindÉ 30 Åtatda tÉtbiq olunur.[477][478] Ãlüm hökmünün ixtiyari tÉtbiq edilmÉsi ilÉ baÄlı ABÅ Ali mÉhkÉmÉsinin qÉrarına görÉ 1967-ci ildÉn 1977-ci ilÉ qÉdÉr icra edilmÉyib. 1976-cı ildÉ MÉhkÉmÉ müvafiq hallarda ölüm cÉzasının tÉtbiqinin konstitusional olduÄuna hökm verdi. QÉrarın qÉbulundan bÉri 1.300-dÉn artıq edam icra edilib, onların böyük ÉksÉriyyÉti üç Åtatın payına düÅür: Texas, Virciniya vÉ Oklahoma.[479] Eyni zamanda, bir neÃ§É Åtat edam hökmü qanunlarını lÉÄv edib ya da dayandırıb. 2015-ci ildÉ Ã¶lüm hökmünün icra sayında görÉ Ã¶lkÉ Ãin, Ä°ran, Pakistan vÉ SÉudiyyÉ ÆrÉbistanından sonra beÅinci yerdÉ idi.[480]
ABÅ dünyada sÉnÉdlÉÅdirilmiÅ Én yüksÉk hÉbs dÉrÉcÉsinÉ vÉ Én çox mÉhbus sayına malikdir.[481] 2008-ci ilin ÉvvÉlindÉ 2,3 milyondan artıq ÅÉxs hÉbs edilmiÅdi, bu hÉr 100 yetkin ÅÉxsÉ birdÉn artıq idi.[482] 2012-ci il dekabr ayında müÅtÉrÉk ABÅ islah müÉssisÉlÉri sistemi tÉxminÉn 6.937.600 cinayÉtkara nÉzarÉt edirdi. 2012-ci il dekabr ayında hÉr 35 yetkin ABÅ sakinindÉn tÉxminÉn 1-i müÉyyÉn formada islah altında idi, bu 1997-ci ildÉn bÉri Én aÅaÄı göstÉrici idi.[483] HÉbsxana sakinlÉrinin sayı 1980-ci ildÉn bÉri 4 dÉfÉ artmıÅ[484] vÉ bu müddÉt ÉrzindÉ hÉbsxana vÉ nÉzarÉtxanalara ayrılmıŠÅtat vÉ yerli xÉrclÉr ictimai tÉhsilÉ ayrılan xÉrclÉrdÉn üç dÉfÉ artıq böyümüÅdü.[485] Buna baxmayaraq, 2013-cü ildÉ Åtat vÉ federal müÉssisÉlÉrdÉ bir ildÉn artıq hÉbs cÉzası verilmiÅ bütün mÉhbuslar üçün azadlıqdan mÉhrumetmÉ nisbÉti 100.000-É 478 olmuÅ[486] vÉ 2012-ci ildÉ mÉhkÉmÉyÉ qÉdÉr vÉ nÉzarÉtdÉ olan mÉhkum hÉr 100.000 nÉfÉrÉ 153 olmuÅdur.[487] ÃlkÉnin yüksÉk sÉviyyÉli hÉbs nisbÉti ÉsasÉn mÉhkumluq tÉlimatları vÉ narkotik siyasÉti ilÉ baÄlıdır.[488] Federal CÉzaçÉkmÉ Bürosunun mÉlumatına görÉ, federal hÉbsxanalarda saxlanılan mÉhkumların ÉksÉriyyÉti narkotik cinayÉtlÉrdÉ ittiham olunublar.[489] HÉbsxanaların vÉ hÉbsxana xidmÉtlÉrinin özÉllÉÅdirilmÉsi 1980-ci illÉrin ÉvvÉlÉrindÉn baÅlayan müzakirÉnin mövzusu olmuÅdur.[490][491] 2018-ci ildÉ Én yüksÉk hÉbs dÉrÉcÉsinÉ Oklahoma (hÉr 100.000 nÉfÉrÉ 1.079) vÉ Én aÅaÄı Massaçusets (hÉr 100.000 nÉfÉrÉ 324) sahib olmuÅdur.[492][493] ABÅ-nin ÉrazilÉri arasında hÉbs dÉrÉcÉsi Én yüksÉk ABÅ Vircin adalarında (hÉr 100.000 nÉfÉrÉ 542) vÉ Én aÅaÄı Puerto-Rikoda (hÉr 100.000 nÉfÉrÉ 313) olmuÅdu.[494][495]
Amerika Ä°mmiqrasiya Ä°slahatları Federasiyası 2018-ci ildÉ Åtatlar vÉ bÉlÉdiyyÉlÉr daxil olmaqla 564 ABÅ yurisdiksiyasının dini siyasÉti mÉnimsÉdiyini tÉxmin etmiÅdi.[496][497]
Ä°qtisadiyyat redaktÉ
Ä°qtisadi göstÉricilÉr | ||
---|---|---|
Nominal ÃDM | 20.66 trilyon $(Q3 2018) | [498] |
Real ÃDM artımı | 3,5% (Q3 2018) | [498] |
2,1% (2017) | [498] | |
İQİ inflyasiyası | 2,2% (Noyabr 2018) | [499] |
MÉÅÄulluq-Éhali nisbÉti | 60,6% (Noyabr 2018) | [500] |
Ä°Åsizlik | 3,7% (Noyabr 2018) | [501] |
Ä°Åçi qüvvÉsi iÅtirak nisbÉti | 62,9% (Noyabr 2018) | [502] |
Ãmumi dövlÉt borcu | 21,85 trilyon $ (Noyabr 2018) | [503] |
TÉsÉrrüfatın xalis dÉyÉri | 109,0 trilyon $ (Q3 2018) | [504] |
ABÅ bol tÉbii ehtiyatlar vÉ yüksÉk mÉhsuldarlıq ilÉ tÉmin olunan kapitalist qarıÅıq iqtisadiyyata malikdir.[505] BeynÉlxalq Valyuta Fondunun mÉlumatına ÉsasÉn, ABÅ-nin 16,8 trilyon $-lıq ÃDM-si dünya valyuta mÉzÉnnÉlÉri bazarındakı ümumi dünya mÉhsulunun 24%-ni vÉ Ã¼mumi dünya mÉhsulunun alıcılıq qabiliyyÉti paritetinin (AQP) 19%-dÉn çoxunu tÉÅkil edir.[506] 2014-cü il tarixinÉ olan mÉlumata ÉsasÉn, ABÅ-nin nominal ÃDM-si 17,528 trilyon $ sÉviyyÉsindÉ qiymÉtlÉndirilir.[507] 1983-cü ildÉn 2008-ci ilÉdÉk real mürÉkkÉb illik ÃDM artımı G7-nin qalan hissÉsi üçün 2,3% aÄırlıqlı ortalama ilÉ müqayisÉdÉ 3,3% idi.[508] BirlÉÅmiÅ MillÉtlÉr TÉÅkilatının mÉlumatına ÉsasÉn, ölkÉ adambaÅına düÅÉn nominal ÃDM-É görÉ dünyada doqquzuncu (Amerikada birinci)[509] vÉ adambaÅına düÅÉn ÃDM (AQP)-yÉ görÉ altıncı yeri tutur.[506] ABÅ dolları dünyanın Ésas ehtiyat valyutasıdır.[510]
AdambaÅına düÅÉn ixracat nisbÉtÉn aÅaÄı olsa da, ABÅ Én böyük mal idxalçısı vÉ ikinci Én böyük ixracatçısıdır. 2010-cu ildÉ ABÅ-nin ümumi ticarÉt kÉsiri $635 milyard idi.[511] Kanada, Ãin, Meksika, Yaponiya vÉ Almaniya onun Én böyük ticarÉt tÉrÉfdaÅlarıdır.[512] 2010-cu ildÉ Ã¶lkÉnin Én böyük idxal mÉhsulu neft, ixrac mÉhsulu isÉ nÉqliyyat vasitÉlÉri olmuÅdu.[511] Yaponiya, ABÅ dövlÉt borcunun Én böyük xarici sahibidir.[513] ABÅ borcunun Én böyük sahibi, borcun ÉksÉriyyÉtini tÉÅkil edÉn federal hökumÉt hesabları vÉ Federal Ehtiyat Sistemi dÉ daxil olmaqla, Amerika orqanlarıdır.[514][515][516][517][qeydlÉr 9]
2009-cu ildÉ iqtisadiyyatın 86,4%-ni özÉl sektor, 4,3%-ini federal hökumÉt fÉaliyyÉti, qalan 9,3%-ini dövlÉt vÉ yerli idarÉetmÉ fÉaliyyÉtlÉri (federal köçürmÉlÉr daxil olmaqla) tÉÅkil edirdi.[523] HökumÉtin bütün sÉviyyÉlÉrindÉ iÅçilÉrin sayı istehsalatda olanlardan 1:1,7 nisbÉtindÉ Ã§oxdur.[524] Ä°qtisadiyyatının postsÉnaye sÉviyyÉsinÉ Ã§atmasına vÉ xidmÉt sahÉsinin ÃDM-nin 67,8%-ini tÉÅkil etmÉsinÉ baxmayraq, ABÅ sÉnaye gücü olaraq qalır.[525] Xalis gÉlirlÉ istehsala görÉ Ã¼mumi biznes gÉlirlÉri üzrÉ aparıcı biznes sahÉlÉri topdan vÉ pÉrakÉndÉ ticarÉtdir.[526] Françayzinq biznes modelindÉ McDonald's vÉ Subway dünyanın Én tanınmıŠiki markasıdır. Coca-Cola dünyanın Én tanınmıŠsÉrinlÉÅdirici içki ÅirkÉtidir.[527]
Kimya sÉnayesi mÉhsulları aparıcı istehsalat sahÉsidir.[528] ABÅ dünyanın Én böyük neft istehsalçısı vÉ ikinci böyük idxalçısıdır.[529] O, dünyanın nüvÉ enerjisi nin bir nömrÉli, elÉcÉ dÉ maye tÉbii qaz, kükürd, fosfat vÉ duz istehsalçısıdır. Milli MÉdÉnçilik Assosaiyası kömür vÉ berillium, mis, qurÄuÅun, maqnezium, sink, titan vÉ digÉrlÉrini ehtiva edÉn minerallara aid mÉlumatları tÉqdim edir.[530][531]
ÃDM-dÉ kÉnd tÉsÉrrüfatının payı 1%-dÉn azdır,[525] lakin ABÅ hÉlÉ dÉ qarÄıdalı[532] vÉ soyanın dünyada Én böyük istehsalçısıdır.[533] Milli KÉnd TÉsÉrrüfatı Statistika XidmÉti yerfındıÄı, yulaf, çovdar, buÄda, düyü, pambıq, qarÄıdalı, arpa, saman, günÉbaxan vÉ bitki yaÄı mÉhsulları üçün kÉnd tÉsÉrrüfatı statistikasını aparır. Bundan ÉlavÉ, ABÅ KÉnd TÉsÉrrüfatı Nazirliyi (USDA) mal, quÅ, donuz vÉ süd mÉhsulları ilÉ baÄlı heyvandarlıq statistikalarını tÉmin edir. ÃlkÉ dünyanın biotexniki bitkilÉrinin yarısını tÉmsil edÉn geni dÉyiÅdirilmiÅ qidalarının Ésas inkiÅaf etdiricisi vÉ yetiÅdiricisidir.[534] Kontinental 48 Åtatda otlaq kimi 35% torpaq istifadÉ edilir, 28%-i meÅÉ ilÉ Ã¶rtülmüÅdür, 21%-i kÉnd tÉsÉrrüfatı torpaqlarıdır, 20%-dÉn azı digÉr mÉqsÉdlÉr ilÉ istifadÉ edilir.[535]
2015-ci ildÉ istehlakçı xÉrclÉri ABÅ iqtisadiyyatının 68%-ni tÉÅkil edir.[536] 2010-cu il avqust ayında Amerika iÅçi qüvvÉsi 154,1 milyon nÉfÉrdÉn ibarÉt idi. 21,2 milyon nÉfÉr ilÉ hökumÉt mÉÅÄulluq sahÉsindÉ liderdir. Æn böyük fÉrdi mÉÅÄulluq sektoru, 16,4 milyon adam ilÉ sÉhiyyÉ vÉ sosial yardımdır. QÉrbi Avropadakı 30% ilÉ müqayisÉdÉ iÅçilÉrin tÉxminÉn 12 %-i hÉmkarlar ittifaqına üzvdürlÉr.[537] Dünya Bankı iÅçilÉri iÅÉ götürmÉk vÉ azad etmÉkdÉ asanlıqda ABÅ-dÉ birinci sırada göstÉrir.[538] ABÅ hÉmçinin Qlobal RÉqabÉtlilik Hesabatında da ilk üçlükdÉdir. Daha kiçik bir sosial dövlÉti var vÉ Avropalı ölkÉlÉrinÉ nisbÉtÉn hökumÉt hÉrÉkatı vasitÉsilÉ gÉlirlÉrin daha az hissÉsi yenidÉn paylaÅdırırlır.[539]
ABÅ iÅçilÉrin ödÉniÅli mÉzuniyyÉtinÉ tÉminat vermÉyÉn yeganÉ inkiÅaf etmiÅ iqtisadiyyatdır[540] vÉ dünyada ödÉniÅli hamilÉliyÉ vÉ doÄuÅa görÉ mÉzuniyyÉtin qanuni hüquq olmadıÄı çox az ölkÉdÉn biridir, digÉrlÉri isÉ Papua-Yeni Qvineya, Surinam vÉ Liberiyadır.[541] Federal qanunvericiliyin xÉstÉliyÉ görÉ mÉzuniyyÉt tÉlÉb etmÉmÉsinÉ baxmayaraq, dövlÉt iÅçilÉri vÉ ÅirkÉtlÉrdÉ tam Åtat iÅçilÉr bundan faydalana bilirlÉr.[542] ÆmÉk Statistikası Bürosunun mÉlumatına görÉ, tam Åtat amerikalı iÅçilÉrin 74%-i xÉstÉliyÉ görÉ mÉzuniyyÉtÉ malikdirlÉr, buna baxmayaraq, yarım Åtat iÅçilÉrin yalnız 24%-i eyni imtiyazlara malikdir.[542] 2009-cu ildÉ ABÅ, Lüksemburq vÉ NorveçdÉn sonra dünyada üçüncü Én yüksÉk adam baÅına ÉmÉk mÉhsuldarlıÄına sahib olmuÅdu. Saat baÅına düÅÉn mÉhsuldarlıÄa görÉ bu iki ölkÉ vÉ Niderlanddan sonra dördüncü idi.[543]
2008â2012-ci illÉrdÉ dünya maliyyÉ böhranı Konqresin BüdcÉ Ä°darÉsinÉ görÉ hÉlÉ potensialın altında olan ABÅ-yÉ ÉhÉmiyyÉtli dÉrÉcÉdÉ tÉsir göstÉrmiÅdi.[544] Bu, yüksÉk iÅsizlik (azalan, lakin böhrandan ÉvvÉlÉ nisbÉtÉn yüksÉk qalan) ilÉ birlikdÉ aÅaÄı istehlakçı inamı, ev qiymÉtlÉrinin mütÉmadi azalması vÉ girovların vÉ ÅÉxsi iflasların artması, artan federal borc böhranı, inflyasiya vÉ neft vÉ qida qiymÉtlÉrinin artması ilÉ nÉticÉlÉndi.
Elm vÉ texnologiya redaktÉ
ABÅ XIX Ésrin sonlarından etibarÉn texnoloji innovasiyada vÉ XX Ésrin ortalarından etibarÉn elmi tÉdqiqatlarda liderdir. XIX Ésrin birinci yarısında ABÅ MüharibÉ Nazirliyinin Federal Arsenalı tÉrÉfindÉn ÉvÉzolunan hissÉlÉrin istehsal üsulları hazırlanmıÅdır. Bu texnologiya metalkÉsÉn dÉzgah sÉnayesinin yaradılması ilÉ yanaÅı XIX Ésrin sonlarında ABÅ-nin tikiÅ maÅınları, velosipedlÉr vÉ digÉr mÉmulatların istehsalını geniÅlÉndirmiÅdir vÉ Amerikan istehsalat sistemi olaraq tanınır. XX Ésrin ÉvvÉllÉrindÉ zavodların elektriklÉÅdirmÉsi vÉ montaj xÉttinin vÉ digÉr ÉmÉyÉ qÉnaÉt üsullarının tÉtbiqi kütlÉvi istehsal adlanan sistemi yaratdı.[545]
1876-cı ildÉ Aleksandr Qrem Bell telefon üçün ilk ABÅ patentini almıÅdı. Növünun ilklÉrindÉn biri olan Tomas Edisonun tÉdqiqat laboratoriyası fonoqrafı, ilk uzunömürlü iÅıq lampasını vÉ ilk iÅlÉyÉn film kamerasını inkiÅaf etdirdi.[546] Sonuncusu dünya ÉylÉncÉ sÉnayesinin ortaya çıxmasına gÉtirib çıxardı. XX Ésrin ÉvvÉllÉrindÉ Rensom Eli Olds vÉ Henri Fordun avtomobil ÅirkÉtlÉri montaj xÉttini populyarlaÅdırdılar. 1903-cü ildÉ Rayt qardaÅları ilk sabit vÉ idarÉolunan havadan yüngül özügedÉn uçuÅ hÉyata keçirdilÉr.[547]
1920-ci vÉ 1930-cu illÉrdÉ faÅizm vÉ nasizmin yüksÉliÅi Albert EynÅteyn, Enriko Fermi vÉ Con fon Neyman da daxil olmaqla bir çox Avropalı alimin Amerikaya immiqrasiya etmÉsinÉ sÉbÉb oldu.[548] Ä°kinci Dünya müharibÉsi ÉrzindÉ Manhetten layihÉsi Atom dövrünü baÅladan nüvÉ silahları inkiÅaf etdirdiyi müddÉtdÉ Kosmik yarıŠraket hazırlama, materialÅünaslıq vÉ aeronavtika sahÉlÉrindÉ sürÉtli irÉlilÉyiÅlÉr etdi.[549][550]
1950-ci illÉrdÉ praktik olaraq bütün müasir elektronikanın Ésas aktiv komponenti olan tranzistorun ixtirası bir çox texnoloji inkiÅafa vÉ ABÅ texnologiya sÉnayesinin ÉhÉmiyyÉtli dÉrÉcÉdÉ geniÅlÉnmÉsinÉ gÉtirib çıxardı.[551][552][553] Bu da öz növbÉsindÉ, bir çox yeni texnologiya ÅirkÉtlÉri vÉ Ã¶lkÉdÉ Kaliforniyadakı Silikon Vadisi kimi regionların yaranmasına sÉbÉb oldu. Advanced Micro Devices (AMD) vÉ Intel kimi Amerika mikroprosessor ÅirkÉtlÉri ilÉ yanaÅı Adobe Systems, Apple Inc., IBM, Microsoft vÉ Sun Microsystems dÉ daxil olmaqla proqram tÉminatı vÉ aparat tÉminatı ÅirkÉtlÉri ÅÉxsi kompüteri yaratdı vÉ populyarlaÅdırdı. ARPANET 1960-cı illÉrdÉ MüdafiÉ Nazirliyinin tÉlÉblÉrinÉ cavab vermÉk üçün hazırlanmıŠvÉ Ä°nternetÉ Ã§evrilÉn bir sıra ÅÉbÉkÉlÉrdÉn birincisi olmuÅdur.[554]
Bu irÉlilÉyiÅlÉr daha sonra fÉrdi istifadÉ Ã¼Ã§Ã¼n texnologiyanın daha çox ÅÉxsilÉÅdirmÉsinÉ gÉtirib çıxartdı.[555] 2013-cü il tarixinÉ olan mÉlumata ÉsasÉn, Amerika ev tÉsÉrrüfatlarının 83,8%-i Én az bir kompüterÉ vÉ 73,3%-i yüksÉk sürÉtli internet xidmÉtinÉ malikdir.[556] 2013-cü il may ayı tarixinÉ olan mÉlumata ÉsasÉn, Amerikalıların 91%-i mobil telefona sahibdir.[557] ABÅ internetdÉn istifadÉ azadlıÄı ilÉ ÉlaqÉdar yüksÉk dÉrÉcÉlÉrÉ sahibdir.[558]
XXI ÉsrdÉ tÉdqiqat vÉ inkiÅafın maliyyÉlÉÅdirmÉsinin tÉxminÉn üçdÉ ikisi özÉl sektora düÅür.[559] ABÅ dünyanın elmi tÉdqiqat mÉqalÉlÉri vÉ impakt faktorda liderlik edir.[560][561]
GÉlir, yoxsulluq vÉ sÉrvÉt redaktÉ
- Ætraflı bax: ABÅ-dÉ gÉlir, ABÅ-dÉ yoxsulluq, ABÅ-dÉ zÉnginlik, Adam baÅına düÅÉn gÉlirÉ görÉ ABÅ qraflıqlarının siyahısı vÉ ABÅ-dÉ gÉlir bÉrabÉrsizliyi
Dünya Éhalisinin 4,4%-ni tÉÅkil edÉn amerikalılar ümumilikdÉ dünyanın ümumi sÉrvÉtinin 41,6%-nÉ sahibdirlÉr[562] vÉ dünyadakı milyonerlÉrin tÉxminÉn yarısını amerikalılar tÉÅkil edirlÉr.[563] 2013-cü il mart ayında ABÅ Qlobal Qida TÉhlükÉsizliyi Ä°ndeksindÉ qida imkanları vÉ Ã¼mumi Érzaq tÉhlükÉsizliyi üzrÉ birinci omuÅdu.[564] Amerikalılar ortalama olaraq Avropa Ä°ttifaqı sakinlÉrindÉn iki dÉfÉ daha artıq vÉ hÉr bir AÄ° ölkÉsindÉn daha çox mÉnzil vÉ adam baÅına düÅÉn yaÅayıŠsahÉsinÉ malikdirlÉr.[565] ABÅ 2017-ci il üçün BMT-nin Ä°nkiÅaf proqramının Ä°nsan Ä°nkiÅafı Ä°ndeksindÉ 189 ölkÉ arasında 13-cü yerdÉ idi vÉ BÉrabÉrsizliyÉ uyÄunlaÅdırımıŠİnsan Ä°nkiÅafı Ä°ndeksindÉ (BÄ°Ä°Ä°) 151 ölkÉ arasında 25-ci yerdÉ idi.[566]
2016-cı ildÉki sabit artımdan sonra, Siyahıyaalma Bürosuna görÉ iki il ardıcıl rekord böyümÉdÉn sonra gÉlir Én yüksÉk sÉviyyÉyÉ Ã§atdı, buna baxmayaraq, Én çox qazanan 5 ÅÉxsin ümumi gÉlirin yarısından çoxunu malik olması ilÉ gÉlir bÉrabÉrsizliyi yüksÉk sÉviyyÉlÉrdÉ qalır.[567] 1970-ci illÉrdÉn etibarÉn mÉhsuldarlıq vÉ orta gÉlirlÉr arasında geniÅlÉnÉn bir boÅluq olmuÅdur.[568] Bununla birlikdÉ, tibbi sıÄorta kimi iÅçilÉrin artan imtiyazları sayÉsindÉ Ã¼mumi kompensasiya vÉ mÉhsuldarlıq arasındakı fÉrq geniÅ deyil.[569] Ä°llik gÉlirin paylaÅıdırılmasında 1976-cı ildÉki 9%-dÉn iki dÉfÉdÉn çox artaraq 2011-ci ildÉ 20% olan ilk 1%-lik hissÉnin payının yüksÉliÅi gÉlir bÉrabÉrsizliyinÉ ÉhÉmiyyÉtli dÉrÉcÉdÉ tÉsir etmiÅ,[570] ABÅ-ni Ä°ÆÄ°T ölkÉlÉri arasında Én geniÅ gÉlir bölgülÉrindÉn birinÉ sahib etmiÅdir.[571] 2018-ci ildÉ Ä°ÆÄ°T tÉrÉfindÉn aparılan araÅdırmalara ÉsasÉn, ABÅ digÉr inkiÅaf etmiŠölkÉlÉrdÉn daha yüksÉk gÉlir bÉrabÉrsizliyinÉ vÉ aÅaÄı gÉlirli iÅçilÉr daha böyük faiz nisbÉtinÉ malikdir. Bunun baÅlıca sÉbÉbi riskli iÅçilÉrin demÉk olar ki, heç bir dövlÉt dÉstÉyinÉ malik olmaması vÉ Ã§ox zÉif kollektiv müqavilÉ sisteminin qurulmasıdır.[572] GÉlir ÉldÉ edÉnlÉrin ilk 1 faizi 2009-cu ildÉn 2015-ci ilÉdÉk gÉlir artımının 52 faizini tÉÅkil edib ki, burada gÉlir dövlÉt köçürmÉlÉri istisna olmaqla, bazar gÉliri kimi müÉyyÉn edilib.[573] GÉlirin bÉrabÉrsizliyin hÉddi vÉ uyÄunluÄu müzakirÉ mövzusudur.[574][575][576]
2013-cü ildÉ ($ ilÉ) | 1998 | 2013 | fÉrq |
---|---|---|---|
Bütün ailÉlÉr | 102.500$ | 81.200$ | -20,8% |
GÉlirlÉrin aÅaÄı 20%-i | 8.300$ | 6.100$ | -26,5% |
GÉlirlÉrin 2-ci aÅaÄı 20%-i | 47.400$ | 22.400$ | -52,7% |
GÉlirlÉrin orta 20%-i | 76.300$ | 61.700$ | -19,1% |
Æn yüksÉk 10% | 646.600$ | 1.130.700$ | +74,9% |
SÉrvÉt, gÉlir vÉ vergilÉr kimi yüksÉk mÉrkÉzlÉÅmiÅ sÉviyyÉdÉdir, yetkin Éhalinin Én zÉngin 10%-i ölkÉnin ev tÉsÉrrüfatlarının zÉnginliyinin 72%-inÉ, aÅaÄı hissÉsi isÉ yalnız 2%-inÉ malikdir.[578] Federal Ehtiyat Sisteminin 2017-ci il sentyabr ayına olan hesabatına ÉsasÉn, ilk 1% 2016-cı ildÉ Ã¶lkÉ sÉrvÉtinin 38,6%-ini idarÉ edirdi.[579] 2007-ci il iyun ayından 2008-ci il noyabr ayına qÉdÉr olan qlobal böhran dünyadakı aktiv qiymÉtlÉrinin düÅmÉsinÉ gÉtirib çıxardı. Amerikalılara mÉxsus Émlaklar dÉyÉrlÉrinin tÉxminÉn dörddÉ birini itirdi.[580] Ev tÉsÉrrüfatlarının sÉrvÉti 2007-ci ilin ikinci rübündÉ zirvÉyÉ Ã§Ä±xandan bÉri 14 trilyon $ azalıb, lakin 2006-cı ildÉn bÉri 14 trilyon $ artmıÅdır.[581][582] 2014-cü ilin sonunda ev tÉsÉrrüfatı borcu 2008-ci ilin sonundakı 13,8 trilyon $-dan[583] aÅaÄı düÅÉrÉk 11,8 trilyon $ tÉÅkil etmiÅdir.[584]
2014-cü il yanvar ayında ABÅ-dÉ sıÄınacaÄa malik vÉ malik olmayan 578.424 nÉfÉr evsiz insan olub vÉ tÉxminÉn üçdÉ ikisi fövqÉladÉ sıÄınacaqlarda vÉ ya keçid mÉnzil proqramında qalır.[585] 2011-ci ildÉ 2007-ci ildÉkindÉn tÉxminÉn 35% artıq olmaqla 16,7 milyon uÅaq Érzaq tÉhlükÉsizliyi olmayan evlÉrdÉ yaÅayırdı, buna baxmayaraq ABÅ-dÉki uÅaqlarının yalnız 1,1%-i vÉ ya 845.000-i il ÉrzindÉ hÉr hansı bir müddÉtdÉ azaldılmıŠqida qÉbulu vÉ ya yemÉk normalarını pozulması ilÉ Ã¼zlÉÅib vÉ ÉksÉr hallar xroniki deyildi.[586] Siyahıyaalma Bürosunun 2014-cü il hesabatına görÉ, beÅ gÉnc yetkindÉn biri yoxsulluq ÅÉraitindÉ yaÅayır, 1980-ci ildÉ isÉ bu rÉqÉm yeddi idi.[587] 2017-ci il sentyabr ayı tarixinÉ olan mÉlumata ÉsasÉn, ABÅ Éhalisinin tÉxminÉn 12,7%-i olan 40 milyon insan yoxsulluq ÅÉraitindÉ yaÅayırdı vÉ bunun 18,5 milyonu dÉrin yoxsulluq (ailÉ gÉliri yoxsulluq sÉviyyÉsinin yarısından az olan) ÅÉraitindÉ yaÅayırdı. 2016-cı ildÉ 13,3 milyon uÅaq yoxsulluq ÅÉraitindÉ yaÅayırdı, bu da yoxsul Éhalinin 32,6% -ni tÉÅkil edirdi.[588]
2017-ci ildÉ Én aÅaÄı yoxsulluq sÉviyyÉsi olan bölgÉ Nyu-HempÅir (7,3%), Én yüksÉk yoxsulluq sÉviyyÉsi olan bölgÉ isÉ Amerika Samoası (65%) idi.[589][590][591] Åtatlar arasında Én yüksÉk yoxsulluq sÉviyyÉsi MissisipidÉ (21,9 %) idi.[592] BMT-nin mÉlumatına görÉ, ABÅ-dÉ tÉxminÉn beÅ milyon insan "üçüncü dünya" ÅÉraitindÉ yaÅayır.[593]
Ä°nfrastruktur redaktÉ
NÉqliyyat redaktÉ
ÅÉxsi nÉqliyyatda 57,000 mil (91,700 km) uzunluÄu ilÉ dünyanın Én uzun avtomagistral sistemlÉrindÉn birinin dÉ daxil olduÄu 4 milyon mil (6.4 milyon kilometr) uzunluÄa malik ictimai yollar ÅÉbÉkÉsi ilÉ fÉaliyyÉt göstÉrÉn avtomobillÉr üstünlük tÉÅkil edir.[595][596] Dünyanın ikinci Én böyük avtomobil bazarı olan[597] ABÅ 1000 amerikalıya 765 nÉqliyyat vasitÉsi (1996-cı il) olmaqla dünyada Én yüksÉk adambaÅına düÅÉn nÉqliyyat vasitÉ nisbÉtinÉ malikdir.[598] ÅÉxsi nÉqliiyat vasitÉlÉrin tÉxminÉn 40%-i furqon, SUV vÉ ya yüngül yük maÅınlarıdır.[599] Orta Amerikalı yetkinlÉr (bütün sürücülÉr vÉ sÉrniÅinlÉr daxil olmaqla) hÉr gün sürüÅÉ 55 dÉqiqÉ sÉrf edÉrÉk 29 mil (47 km) yol gedir.[600] 2017-ci ildÉ minik avtomobillÉri, avtobuslar vÉ digÉr yük maÅınları daxil olmaqla, lakin motosiklet vÉ digÉr iki tÉkÉrlilÉr istisna olmaqla 255.009.283 ÉdÉd motorlu nÉqliyyat vasitÉsi vÉ ya hÉr 1.000 nÉfÉrÉ 910 nÉqliyyat vasitÉsi var idi.[601]
KütlÉvi nÉqliyyat bütün ABÅ iÅ sÉfÉrlÉrinin 9%-ni tÉÅkil edir.[603][604] DÉmir yolu ilÉ malların daÅınması geniÅdir, baxmayaraq ki, qismÉn ABÅ-nin daxili hissÉlÉrinin çoxunda Éhalinin aÅaÄı sıxlıÄı sÉbÉbindÉn nisbÉtÉn az sayda sÉrniÅin (tÉxminÉn ildÉ 31 milyon) ÅÉhÉrlÉrarası dÉmiryolundan istifadÉ edir.[605][606] Bununla belÉ, 2000-ci ildÉn 2010-cu ilÉdÉk milli ÅÉhÉr arası sÉrniÅin qatarı sistemi olan Amtrak tÉxminÉn 37% geniÅlÉnib.[607] Son illÉrdÉ yüngül relsli dÉmir yolu inkiÅafı da artmıÅdır.[608] Ä°ÅÉ gediÅ-gÉliÅlÉrdÉ velosiped istifadÉsi minimum sÉviyyÉdÉdir.[609]
Mülki hava yolu sÉnayesi tamamilÉ Ã¶zÉl mülkiyyÉtÉ aiddir vÉ 1978-ci ildÉn etibarÉn böyük ölçüdÉ nÉzarÉt lÉÄv edilmiÅdir, buna baxmayaraq, Én böyük hava limanları isÉ ictimaiyyÉtÉ mÉxsusdur.[610] SÉrniÅin daÅımaya görÉ dünyanın Én böyük üç aviaÅirkÉti ABÅ mÉnÅÉlidir, American Airlines 2013-cü ildÉ US Airways tÉrÉfindÉn satın alındıqdan sonra birincidir.[611] Dünyanın Én iÅlÉk 50 sÉrniÅ hava limanından 16-sı ABÅ-dÉdır, bura Én iÅlÉk olan Hartsfield-Cekson Atlanta BeynÉlxalq Hava Limanı, dördüncü Én iÅlÉk olan Los-Anceles BeynÉlxalq Hava Limanı vÉ Ãikaqoda yerlÉÅÉn dördüncü Én iÅlÉk olan O'Hara BeynÉlxalq Hava Limanı da daxildir.[612] 2001-ci ildÉ baÅ verÉn 11 sentyabr terror aktlarından sonra hava limanları vÉ kommersiya mÉqsÉdli aviaÅirkÉtlÉri qorumaq mÉqsÉdilÉ NÉqliyyat TÉhlükÉsizliyi Ä°darÉsi yaradıldı.
Enerji redaktÉ
- Ætraflı bax: ABÅ-nin enerji siyasÉti
ABÅ-nin enerji bazarı ildÉ tÉxminÉn 29,000 teravatt saatdır.[613] AdambaÅına düÅÉn enerji istehlakı ildÉ 7,8 ton (7076 kq) neft ekvivalentidir, dünyanda Én yüksÉk 10-cudur. 2005-ci ildÉ bu enerjinin 40%-i neftdÉn, 23%-i kömürdÉn, 22%-i isÉ tÉbii qazdan ÉldÉ edilib. Qalanı isÉ nüvÉ enerjisi vÉ bÉrpa olunan enerji qaynaqları ilÉ tÉmin edilib.[614] ABÅ dünyanın Én böyük neft istehlakçısıdır.[615] ABÅ qlobal kömür ehtiyatlarının 27%-inÉ malikdir.[616] Dünyanın Én böyük tÉbii qaz vÉ xam neft istehsalçısıdır.[617]
1979-cu il Tri-Mayl-Aylend qÉzasından sonra Éhalinin qavrayıÅı sÉbÉbi ilÉ on illÉr ÉrzindÉ nüvÉ enerjisi digÉr inkiÅaf etmiŠölkÉlÉrÉ nisbÉtÉn mÉhdud rol oynadı. 2007-ci ildÉ yeni nüvÉ stansiyaları üçün bir neÃ§É müraciÉt edilib.[618]
2007-ci ildÉn etibarÉn ABÅ-nin ümumi istixana qazları emmisiyası ölkÉ olaraq ikinci Én böyükdür, yalnız ÃindÉn geri qalır.[619][620] ABÅ tarixÉn dünyanın Én böyük istixana qaz istehsalçısıdır vÉ adambaÅına düÅÉn istixana qazı emissiyası yüksÉk olaraq qalmaqdadır.[621]
Su tÉchizatı vÉ sanitariya redaktÉ
ABÅ-dÉ su tÉchizatını tÉsir edÉn mÉsÉlÉlÉr arasında QÉrbdÉ quraqlıqlar, su qıtlıÄı, çirklÉnmÉ, investisiya borcları, kasıblar üçün suyun ÉlçatanlıÄı ilÉ baÄlı narahatlıqlar vÉ iÅçi qüvvÉsinin sürÉtlÉ tÉqaüdÉ Ã§Ä±xması daxildir. Ä°qlim dÉyiÅikliyi nÉticÉsindÉ yaÄıÅın dÉyiÅkÉnliyi vÉ intensivliyinin artmasının birlÉÅdirilmiÅ kanalizasiya daÅqınlarından su tÉchizatı vÉ Ã§irlÉnmÉ Ã¼Ã§Ã¼n potensial ciddi nÉticÉlÉrÉ sÉbÉb olacaq daha çox quraqlıq vÉ daÅqın yaratması gözlÉnilir.[622][623][qeydlÉr 10]
MÉdÉniyyÉt redaktÉ
ABÅ bir çox mÉdÉniyyÉtÉ, müxtÉlif etnik qruplara, ÉnÉnÉlÉrÉ vÉ dÉyÉrlÉrin geniÅ müxtÉlifliyinÉ ev sahibliyi edir.[626][627] Yerli amerikalılar, havaylılar vÉ alyaskalılardan baÅqa, demÉk olar ki, bütün amerikalılar vÉ ya onların Écdadları son beÅ ÉsrdÉ mÉskunlaÅıb vÉ ya immiqrasiya edib.[628] Hakim Amerika mÉdÉniyyÉti ÉsasÉn Afrikalı kölÉlÉrin gÉtirdiyi ÉnÉnÉlÉr kimi digÉr mÉnbÉlÉrin tÉsirlÉri ilÉ Avropalı immiqrantların ÉnÉnÉlÉrindÉn törÉmiÅ QÉrb mÉdÉniyyÉtidir.[626][629] Asiyadan vÉ xüsusilÉ Latın Amerikasından olan Én son immiqrasiya hÉm homogen ÉritmÉ qazanı, hÉm dÉ immiqrantlar vÉ onların nÉsillÉrinin fÉrqli mÉdÉni xüsusiyyÉtlÉrini qoruyub saxladıÄı heterogen salat kasası kimi tÉsvir edilÉn mÉdÉni qarıÅıÄa ÉlavÉ edilmiÅdi.[626]
Æsas Amerika mÉdÉniyyÉti protestant Britaniya kolonistlÉri tÉrÉfindÉn yaradılıb vÉ ÉldÉ edilÉn xüsusiyyÉtlÉrin nÉsillÉrÉ Ã¶türülmÉsi vÉ asimilasya ilÉ immiqrantlara köçürülmÉsi ilÉ sÉrhÉdyanı yaÅayıŠmÉntÉqÉsi prosesi ilÉ formalaÅmıÅdır. Amerikalılar ÉnÉnÉvi olaraq güclü iÅ etikası, rÉqabÉt qabiliyyÉti vÉ fÉrdiyyÉtçiliyÉ,[630] habelÉ azadlıÄın, bÉrabÉrliyin, xüsusi mülkiyyÉtin, demokratiyanın, qanunun aliliyinin vÉ mÉhdud hökumÉtin üstünlüyünü vurÄulayan bir "Amerika kredosu"na birlÉÅÉn inanc ilÉ xarakterizÉ olunurlar.[631] Amerikalılar qlobal standartlara görÉ son dÉrÉcÉ xeyirxahdırlar. 2006-cı ildÉ bir ingilis araÅdırmasına ÉsasÉn, amerikalılar ÃDM-in 1,67-ini xeyriyyÉçilik üçün xÉrclÉyirlÉr, bu tÉdqiq edilÉn bütün dövlÉtlÉrdÉn artıq idi, ikinci yerdÉki ingilislÉrin 0,73%-lik göstÉricisindÉn iki dÉfÉ vÉ fransızların 0,14%-lik göstÉricisindÉn tÉxminÉn on iki dÉfÉ artıq idi.[632][633][634]
Amerikan xÉyalı vÉ ya amerikalıların yüksÉk ictimai hÉrÉkÉtlilikdÉn zövq aldıÄı ideyası immiqrantlar cÉlb olunmasında Ésas rol oynayır.[635] Bu ideyanın gerçÉkliyi müzakirÉ mövzusu olmuÅdur.[636][637][638][639][508][640] Hakim mÉdÉniyyÉt ABÅ-nin sinifsiz cÉmiyyÉt olduÄunu düÅünsÉ dÉ,[641] alimlÉr ölkÉnin ictimai siniflÉri arasında sosializasiya, dil vÉ dÉyÉrlÉrÉ tÉsir göstÉrÉn ÉhÉmiyyÉtli fÉrqlÉri müÉyyÉn edirlÉr.[642] Amerikalıların özünütÉnqid, sosial baxıÅları vÉ mÉdÉni ümidlÉri peÅÉlÉri ilÉ qeyri-adi dÉrÉcÉdÉ sıx baÄlıdır.[643] Amerikalılar sosial-iqtisadi uÄurları qiymÉtlÉndirmÉk üçün böyük dÉrÉcÉdÉ mÉcbur olsa da, adi vÉ ya ortalama olmaq ümumiyyÉtlÉ müsbÉt bir xüsusiyyÉt olaraq görülür. Amerikalılar ictimai-iqtisadi uÄurları böyük qiymÉtlÉndirmÉyÉ meyilli olsalar da, adi vÉ ya ortalama olmaq ümumiyyÉtlÉ müsbÉt bir xüsusiyyÉt olaraq görülür.[644]
MÉtbÉx redaktÉ
Æsas Amerika mÉtbÉxi digÉr QÉrb ölkÉlÉrindÉ olanlara bÉnzÉrdir. Taxıl mÉhsullarının tÉxminÉn dörddÉ Ã¼Ã§Ã¼nün buÄda unundan hazırlanması ilÉ buÄda Ésas dÉnli taxıl bitkisidir[645] vÉ bir çox yemÉklÉrdÉ yerli amerikalılar vÉ erkÉn Avropalı mühacirlÉr tÉrÉfindÉn yeyilÉn hind quÅu, maral Éti, kartof, Åirin kartof, qarÄıdalı, balqabaq vÉ aÄcaqayın ÅÉrbÉti kimi yerli inqredientlÉrdÉn istifadÉ olunur.[646] Bu yerli qidalar Amerikanın Én mÉÅhur bayramlarından birindÉ paylaÅılan milli menyunun bir hissÉsidir, Åükran gününü qeyd etmÉk münasibÉtilÉ bÉzi amerikalılar ÉnÉnÉvi yemÉklÉr hazırlayırlar.[647]
Alma piroqu, qızardılmıŠtoyuq, pitsa, hamburger vÉ hot-doq kimi xarakterik yemÉklÉr müxtÉlif immiqrantların reseptlÉrindÉn yaranır. Fransız kartof qızartması, burrito vÉ takos kimi meksika yemÉklÉri vÉ italyan mÉnbÉlÉrindÉn sÉrbÉst ÅÉkildÉ uyÄunlaÅdırılan makaron yemÉklÉri geniÅ ÅÉkildÉ istehlak edilir.[649] Amerikalılar çaydan üç dÉfÉ artıq kofe içirlÉr.[650] ABÅ sÉnayelÉri üzrÉ marketinq portaÄal suyu vÉ südü hÉr yerdÉ sÉhÉr yemÉyi içkisi etmÉk üçün böyük mÉsuliyyÉt daÅıyır.[651][652]
Amerikan yemÉ vÉrdiÅlÉri müxtÉlif variantları ilÉ Ã¶zünün Britaniya mÉtbÉxi köklÉrinÉ Ã§ox Åey borcludur. Buna baxmayaraq, Amerika torpaqları Britaniyalıların yetiÅdirÉ bilmÉyÉdiyi yeni bitkilÉri yetiÅdirÉ bilirdi, ÉksÉr kolonist Avropalılar tÉrÉfindÉn mÉnimsÉnilÉnÉ qÉdÉr bu yeni qidaları yemÉdi.[653] Vaxt keçdikcÉ Amerika qidaları yemÉk tÉnqidçisi Con Hessin 1972-ci ildÉ bÉyan etdiyi bir nöqtÉyÉ gÉldi: "Bizim qurucu atalarımız qidalarının keyfiyyÉtindÉ olduÄu kimi nÉsr vÉ zÉkada da indiki siyasi liderlÉrdÉn daha üstün idi".[654]
Dünyanın Én geniÅi olan amerikan fÉstfud sÉnayesi[655] 1940-cı illÉrdÉ drive-through formatına öncülük etmiÅdir.[656] FÉstfud istehlakı sÉhiyyÉ problemlÉrinÉ sÉbÉb oldu. 1980-ci vÉ 1990-cı illÉr ÉrzindÉ Amerikalıların kalori qÉbulu 24% artdı;[649] fÉstfud yerlÉrindÉ tez-tez yemÉk ictimai sÉhiyyÉ rÉsmilÉrinin Amerikan "piylÉnmÉ epidemiyası" adlandırıÄı mÉfhumla ÉlaqÉlÉndirilir.[657] YüksÉk dÉrÉcÉdÉ ÅirinlÉÅdirilmiÅ sÉrinlÉÅdirici içkilÉr geniÅ yayılmıÅdır vÉ ÅÉkÉrli içkilÉr Amerikan kalori qÉbulunun doqquz faizini tÉÅkil edir.[658]
ÆdÉbiyyat, fÉlsÉfÉ vÉ tÉsviri incÉsÉnÉt redaktÉ
XVIII Ésr vÉ XIX Ésrin ÉvvÉllÉrindÉ Amerika incÉsÉnÉti vÉ ÉdÉbiyyatı öz mÉnÅÉyini böyük hissÉsini Avropadan aldı. Nataniel Hotorn, Edqar Allan Po vÉ Henri Devid Toro kimi yazıçılar XIX Ésrin ortalarına qÉdÉr sÉciyyÉvi Amerikan ÉdÉbi növünü yaratdılar. Mark Tven vÉ Åair Volt Vitmen Ésrin ikinci yarısında baÅlıca simalar idi; hÉyatı boyu demÉk olar ki, heç tanınmayan Emili Dikinson indi Ésas amerikalı Åair kimi tanınır.[659] German Melvillin Mobi Dik (1851-ci il), Tvenin Heklberri Finnin macÉraları (1885-ci il), Frensis Skott Fitsceraldın Böyük Getsbi (1925-ci il) vÉ Harper Linin Bülbülü öldürmÉk (1960-cı il) kimi milli tÉcrübÉ vÉ xarakterin Ésas aspektlÉrinin Ésası kimi görülÉn iÅlÉr "Böyük Amerika romanı" adlandırıla bilÉr.[660]
On iki ABÅ vÉtÉndaÅı ÆdÉbiyyat üzrÉ Nobel mükafatı alıb, Én sonuncusunu isÉ 2016-cı ildÉ Bob Dilan qazanıb. Vilyam Folkner, Ernest Heminquey vÉ Con Steynbek XX Ésrin Én nüfuzlu yazıçıları arasında sayılırlar.[661] ABÅ-dÉ Vestern uydurması vÉ hardboiled cinayÉt uydurması kimi mÉÅhur ÉdÉbi janrlar inkiÅaf etmiÅdir. Con Bart, Tomas Pinçon vÉ Don DeLillo kimi postmodernist yazıçıların daxil olduÄu bit cÉrÉyanı yazıçıları yeni ÉdÉbi yanaÅmalar açdılar.[662]
Toro vÉ Ralf Uold Emersonun rÉhbÉrlik etdiyi transsendentalistlÉr ilk böyük Amerika fÉlsÉfi cÉryanını qurdular. VÉtÉndaÅ müharibÉsindÉn sonra, Ãarlz Sanders, daha sonra isÉ Vilyam Ceyms vÉ Con Dyui praqmatizmin inkiÅafında lider idi. Uillard van Orman Kuayn vÉ Riçard Rotri, sonradan Noam Ãomski analitik fÉlsÉfÉni Amerika fÉlsÉfÉ mÉktÉbindÉ Ã¶n plana çıxarmıÅdılar. Con Rolz vÉ Robert Nozik siyasi fÉlsÉfÉnin canlanmasına rÉhbÉrlik etdilÉr vÉ Marta Nussbaum bu gün bunun Én ÉhÉmiyyÉtli simasıdır. Kornel Uest vÉ Cudit Batler Amerika fÉlsÉfÉ mÉktÉbindÉ kontinental ÉnÉnÉyÉ rÉhbÉrlik etmiÅdir. Milton Fridmen, Ceyms Byukenen vÉ Tomas Souell Ãikaqo mÉktÉbi iqtisadiyyatçıları sosial vÉ siyasi fÉlsÉfÉdÉ müxtÉlif sahÉlÉrÉ tÉsir ediblÉr.[663][664]
TÉsviri incÉsÉnÉtdÉ Hudzon çayı mÉktÉbi Avropa naturalizm ÉnÉnÉlÉrindÉ XIX Ésr cÉrÉyanı idi. Tomas Ä°kinsin realist rÉsmlÉri artıq geniÅ ÅÉkildÉ tanınır. 1913-cü ildÉ Nyu-York ÅÉhÉrindÉ keçirilÉn Avropa modernist sÉnÉt sÉrgisi olan Arsenal Åou ictimaiyyÉti Åok etdi vÉ ABÅ-nin incÉsÉnÉt sÉhnÉsini dÉyiÅdirdi.[665] Corciya O'Kiff, Marsden Hartli vÉ vÉ baÅqaları yeni, fÉrdi üslublarla tÉcrübÉlÉr apardılar. Cekson Pollok vÉ Villem de Kuninqin abstrakt ekspressionizmi vÉ Endi Uorhol vÉ Roy LixtenÅteynin pop-artı kimi baÅlıca bÉdii hÉrÉkatlar ABÅ-dÉ geniÅ inkiÅaf etmiÅdir. Modernizmin vÉ sonra postmodernizmin qabarıqlaÅması Frank Lloyd Rayt, Filip Conson vÉ Frank Qeri kimi Amerika memarlarına ÅöhrÉt gÉtirdi.[666] Alfred Stiqlitz, Edvard Stayxen vÉ Ansel Adams da daxil olmaqla, böyük fotoqraflarla amerikalılar fotoqrafiyanın müasir sÉnÉt mühitindÉ uzun müddÉt ÉhÉmiyyÉtli olmuÅdur.[667]
ABÅ teatrının ilk böyük tÉÅÉbbüskarlarından biri olan F. T. Barnum 1841-ci ildÉ aÅaÄı ManhettendÉ ÉylÉncÉ kompleksini fÉaliyyÉtÉ baÅlatdı. Herriqan vÉ Hart komandası 1870-ci illÉrin sonlarından baÅlayaraq Nyu-Yorkda bir sıra populyar müzikl komediyaları çıxardı. XX ÉsrdÉ BrodveydÉ müasir müzikl forması ortaya çıxdı, Ä°rvinq Berlin, Koul Porter vÉ Stiven Sondhaym kimi musiqi teatr bÉstÉkarlarının mahnıları pop standartlarına çevrildi. Dramaturq Yucin O'Nil 1936-cı ildÉ ÉdÉbiyyat üzrÉ Nobel mükafatını qazandı; aralarında Tennessi Vilyams, Edvard Olbi vÉ Auqust Uilson da olan digÉr tanınmıŠABÅ dramaturqları Pulitser mükafatına layiq görüldülÉr.[668]
Xoreoqraflar Aysedora Dunkan vÉ Marta Qrehem müasir rÉqsi yaratmaÄa kömÉk edirdi, Corc Balançin vÉ Cerom Robbins isÉ XX Ésr baletindÉ lider idi.
Musiqi redaktÉ
O vaxtlar az tanınsa da dÉ Ãarlz Ayvsın 1910-cu illÉrdÉ etdiyi iÅlÉr onu klassik ÉnÉnÉdÉ ilk böyük ABÅ bÉstÉkarı etdi, Henri Kouell vÉ Con Keyc kimi ekspermentalistlÉr klassik bÉstÉkarlıÄa fÉrqli bir Amerikan yanaÅması yaratdılar. Aaron Koplend vÉ Corc GerÅvin populyar vÉ klassik musiqinin yeni bir sintezini inkiÅaf etdirdilÉr.
Afroamerikan musiqisinin ritmik vÉ lirik üslubları ABÅ musiqisinÉ geniÅ ÅÉkildÉ tÉsir edÉrÉk, onu Avropa vÉ Afrika ÉnÉnÉlÉrindÉn fÉrqlÉndirir. Blüz kimi xalq yaradıcılıÄı elementlÉri vÉ indiki qÉdim musiqi qÉbul edilmiÅ vÉ qlobal auditoriya malik populyar janrlara çevrilmiÅdir. Caz XX Ésrin ÉvvÉllÉrindÉ Lui Armstronq vÉ Dyuk Ellinqton kimi yenilikçilÉr tÉrÉfindÉn hazırlanmıÅdır. 1920-ci illÉrdÉ kantri musiqisi, 1940-cı illÉrdÉ ritm vÉ blüz inkiÅaf etmiÅdir.[669]
Elvis Presli vÉ Ãak Berri 1950-ci illÉrin ortalarında rok-n-rollun qabaqcılları arasında idi. Metallica, Eagles vÉ Aerosmith kimi rok qrupları dünya satıÅlarında Én yüksÉk gÉlirlilÉr arasındadır.[670][671][672] 1960-cı illÉrdÉ Bob Dilan folk-rivayvldan Amerikanın Én mÉÅhur yazıçılarından biri olaraq çıxdı vÉ Ceyms Braun funkun inkiÅafına rÉhbÉrlik etdi.
Daha yeni Amerikan yaradıcılıÄına hip-hop vÉ haus musiqisi daxildir. Amerikan pol ulduzlarına Elvis Presli, Maykl Cekson vÉ Madonna kimi dünyada mÉÅhurları ilÉ yanaÅı,[669] Teylor Svift, Britni Spirs, Keti Perri, Beyons, Jay-Z, Eminem, Kanye Uest vÉ Ariana Qrande kimi müasir musiqiçilÉr dÉ daxildir.[673]
Kinemotoqrafiya redaktÉ
Kaliforniya Åtatının Los-Anceles ÅÉhÉrinin Åimal mÉhÉllÉsi olan Hollivud kino istehsalında liderlÉrdÉn biridir.[674] Dünyanın ilk kommersiya mÉqsÉdli kino sÉrgisi 1894-cü ildÉ Nyu-Yorkda Tomas Edisonun kinetoskopu ilÉ verilmiÅdir.[675] NövbÉti il layihÉyli filmin ilk kommersiya mÉqsÉdli nümayiÅi dÉ Nyu-Yorkda oldu vÉ ABÅ sonrakı illÉrdÉ sÉsli filmin inkiÅafında ön planda oldu. XX Ésrin ÉvvÉllÉrindÉn etibarÉn ABÅ film sÉnayesi ÉsasÉn Hollivud vÉ Étrafında cÉmlÉnmiÅdir, buna baxmayaraq XXI ÉsrdÉ burada çÉkilmÉyÉn filmlÉrin sayı artmıÅdır vÉ film ÅirkÉtlÉri qloballaÅma qüvvÉlÉrinÉ tabedirlÉr.[676]
SÉssiz film dövründÉ Amerikanın Én yaxÅı film rejissoru olan D. U. Qriffit kino dilinin inkiÅafı üçün Ésas idi vÉ prodüser vÉ sahibkar Volt Disney hÉm animasiya filmi, hÉm dÉ film merçandayzinqindÉ lider idi.[677] Con Ford kimi rejissorlar Amerikanın VÉhÅi QÉrb vÉ tarixinin görünüÅünü yenidÉn müÉyyÉnlÉÅdirdi vÉ Con Hyuston kimi baÅqaları yer çÉkiliÅlÉri ilÉ kino imkanlarını daha da geniÅlÉndirÉrÉk, sonrakı rejissorlara böyük tÉsir göstÉrmiÅlÉr. SÉnaye erkÉn sÉs dövründÉn 1960-cı illÉrin ÉvvÉllÉrinÉ qÉdÉr,[678] ikonik simvollar olmuÅ Con Ueyn vÉ Merilin Monro kimi aktyorlarla adÉtÉn "Hollivud Qızıl Ä°li" adlandırılan qızıl illÉrini yaÅamıÅdı.[679][680] 1970-ci illÉrdÉ Martin Skorseze, Frensis Ford Koppola vÉ Robert Oltmen kimi kinorejissorları "Yeni Hollivud" vÉ ya "Hollivud Ä°ntibahı" kimi tanınanların vacib hissÉsi idi,[681] cÉsur filmlÉrÉ müharibÉdÉn sonrakı dövr Fransız vÉ Ä°talyan realist tÉsvirlÉri tÉsir edib.[682] O vaxtdan bÉri Stiven Spilberq, Corc Lukas vÉ Ceyms Kemeron kimi rejissorlar ÉsasÉn yüksÉk istehsal xÉrclÉri ilÉ xarakterizÉ olunan vÉ kassada yüksÉk gÉlir ÉldÉ edÉn blokbaster filmlÉri ilÉ mÉÅhurlaÅdılar, Kameronun Avatarı (2009-cu il) 2 milyard $-dan çox gÉlir ÉldÉ etmiÅdir.[683]
Amerika Film Ä°nstitutunun AFÄ° 100 siyahısında yer alan ÉhÉmiyyÉtli filmlÉrÉ tez-tez bütün zamanların Én böyük filmi kimi qiymÉtlÉndirilÉn Orson Uellsin VÉtÉndaÅ Keyn (1941-ci il),[684][685] Kasablanka (1942-ci il), Xaç atası (1972-ci il), KülÉklÉ sovrulanlar (1939-cu il), ÆrÉbistanlı Lourens (1962-ci il), Oz ölkÉsinin sehrbazı (1939-cu il), MÉzun (1967-ci il), Limanda (1954-cü il), Åindlerin siyahısı (1993-cü il), YaÄıÅda mahnı oxumaq (1952-ci il), Bu gözÉl hÉyatdır (1952-ci il) vÉ Sanset bulvarı (1950-ci il) daxildir.[686] Oskar kimi tanınan Akademiya mükafatı 1929-cu ildÉn bÉri hÉr il Kinematoqrafiya SÉnÉt vÉ Elm Akademiyası tÉrÉfindÉn[687] vÉ 1944-cü il yanvar ayından bÉri hÉr il Qızıl qlobus mükafatı tÉqdim edilir.[688]
Ä°dman redaktÉ
Amerika futbolu bir çox göstÉriciyÉ görÉ Én mÉÅhur tamaÅaçı idmandır,[690] Milli Futbol Liqası (NFL) dünyada Én yüksÉk ortalama iÅtirakçıya malik idman liqasıdır vÉ Super Boul dünyada milyonlar tÉrÉfindÉn izlÉnilir. Beysbol XIX Ésrin sonundan ABÅ-nin milli idman növü olaraq qÉbul edilib, Böyük Beysbol Liqası (MLB) üst liqadır. Basketbol vÉ buzüstü hokkey ölkÉnin növbÉti iki aparıcı peÅÉkar komanda idmandır, Milli Basketbol Assosiasiyası (NBA) vÉ Milli Hokkey Liqası (NHL) üst liqalardır. Bu dörd böyük idman peÅÉkarlıqla oynanıldıqda hÉr biri ilin fÉqli, lakin üst-üstÉ düÅÉn vaxtlarında bir mövsüm keçirirlÉr. Kollec futbolu vÉ basketbolu böyük auditoriyanı cÉlb edir.[691] Futbolda ölkÉ 1994 FÄ°FA Dünya Kubokuna ev sahibliyi etdi, kiÅi milli futbol komandası on dÉfÉ Dünya Kubokuna vÉsiqÉ qazanıb vÉ qadın milli futbol komandası dörd dÉfÉ FÄ°FA Qadınlararası dünya çempionatı qalibi olub, MLS ABÅ-dÉ bu idmanın Én yüksÉk liqasıdır (21 Amerika vÉ 3 Kanada komandası çıxıŠedir). ABÅ-dÉ professional idman bazarı tÉxminÉn 69 milyard $ tÉÅkil edir, bu bütün Avropa, Yaxın ÅÉrq vÉ Afrika ölkÉlÉrinin cÉmindÉn tÉxminÉn 50% böyükdür.[692]
ABÅ-dÉ sÉkkiz Olimpiya oyunları tÉÅkil edilib (2028 Yay Olimpiya Oyunları doqquzuncu olacaq). 2017-ci il tarixinÉ olan mÉlumata ÉsasÉn, ABÅ, Yay Olimpiya Oyunlarında digÉr bütün ölkÉlÉrdÉn daha çox olmaqla 2.522 medal qazanıb vÉ QıŠOlimpiya Oyunlarında 305 medal qazanaraq NorveçdÉn sonra ikincidir.[693] Beysbol vÉ amerika futbolu kimi baÅlıca ABÅ idman növlÉri Avropa praktikasında inkiÅaf etmÉmÉsinÉ baxmayaraq basketbol, voleybol, skeytbordinq vÉ snoubordinq Amerikanın ixtiralarıdır vÉ bÉzilÉri isÉ dünyada mÉÅhurdur. Lakross vÉ sörfinq QÉrb tÉmasından ÉvvÉlki yerli amerika vÉ yerli havaylıların fÉaliyyÉtlÉrindÉn yaranmıÅdır.[694] Æn çox izlÉnilÉn fÉrdi idman növlÉri qolf vÉ avtoidman, xüsusilÉ NASCAR-dır.[695][696] Reqbi birliyi 115.000+ qeydiyyatdan keçmiÅ oyunçu vÉ ayrıca 1,2 milyon iÅtirakçı ilÉ ABÅ-dÉ Én sürÉtlÉ böyüyÉn idman sayılır.[697]
KütlÉvi informasiya vasitÉlÉri redaktÉ
ABÅ-nin dörd böyük yayımçı National Broadcasting Company (NBC), Columbia Broadcasting System (CBS), American Broadcasting Company (ABC) vÉ Fox Broadcasting Company (FOX)-dur. Dörd böyük yayım televiziya ÅÉbÉkÉsi hÉr biri kommersiya qurumudur. Kabel televiziyası müxtÉlif mövqelÉrÉ xidmÉt edÉn yüzlÉrlÉ kanal tÉklif edir.[698] Amerikalılar gündÉ orta hesabla iki saat yarım ÉsasÉn kommersiya mÉqsÉdli radio proqramlarını dinlÉyirlÉr.[699]
1998-ci ildÉ ABÅ-nin kommersiya mÉqsÉdli radiostansiyalarının sayı 4.793 AM stansiyası vÉ 5.662 FM stansiyasına çatmıÅdır. Bununla yanaÅı, 1.460 ictimai radiostansiya mövcuddur. Bu stansiyaların ÉksÉriyyÉti tÉhsil mÉqsÉdlÉri üçün universitetlÉr vÉ dövlÉt orqanları tÉrÉfindÉn idarÉ olunur vÉ dövlÉt vÉ ya özÉl fondlar, abunÉliklÉr vÉ korporativ zÉmanÉtlÉr vasitÉsilÉ maliyyÉlÉÅdirilir. Bir çox ictimai radio yayımı NPR (keçmiÅ Milli Ä°ctimai Radio) tÉrÉfindÉn maliyyÉlÉÅdirilir. NPR, 1967-ci il Ä°ctimai yayım aktı Ésasında 1970-ci il fevral ayında tÉsis edilmiÅdir; televiziya hÉmkarı, PBS dÉ eyni qanunla yaradılıb (NPR vÉ PBS bir-birindÉn ayrı idarÉ edilir). 30 sentyabr 2014-cü il tarixinÉ olan mÉlumata ÉsasÉn, ABÅ Fedral Kommunikasiya Komissiyasına (FCC) görÉ ABÅ-dÉ 15.433 lisenziyalı tam güclü radio stansiyası var.[700]
TanınmıŠqÉzetlÉrÉ The Wall Street Journal, The New York Times vÉ USA Today daxildir.[701] NÉÅriyyatın qiymÉti illÉr ÉrzindÉ artmasına baxmayaraq, qÉzetlÉrin qiymÉti ümumiyyÉtlÉ aÅaÄı qaldı, qÉzetlÉri reklam gÉlirlÉrinÉ vÉ milli vÉ dünya ÉhatÉsinÉ görÉ Associated Press vÉ Reuters kimi böyük informasiya xidmÉtinin tÉqdim etdiyi mÉqalÉlÉrÉ daha çox arxalanmaÄına mÉcbur etdi. Ãox az istisnalar olmaqla, ABÅ-dÉ olan bütün qÉzetlÉr özÉldir, onlarla, hÉtta yüzlÉrlÉ qÉzaetÉ sahib olan Gannett vÉ McClatchy kimi böyük zÉncirlÉr, bir neÃ§É qÉzatÉ sahib kiçik zÉncirlÉr vÉ ya getdikcÉ nadir hal alsa da fÉrd vÉ ailÉlÉr tÉrÉfindÉn idarÉ olunur. Böyük ÅÉhÉrlÉrdÉ ÉsasÉn gündÉlik qÉzetlÉrdÉn ÉlavÉ "alternativ hÉftÉliklÉr" var, mÉsÉlÉn, Én tanınmıŠikisi Nyu-Yorkda The Village Voice vÉ ya Los-AncelesdÉ LA Weekly-dir. Böyük ÅÉhÉrlÉr hÉmçinin yerli biznes jurnalına, yerli sÉnayelÉrlÉ baÄlı ticarÉt qÉzetlÉrinÉ vÉ yerli etnik vÉ sosial qruplar üçün qÉzetlÉrÉ dÉstÉk ola bilir. XIX ÉsrdÉ Amerika qÉzetlÉrinin komiks stirplÉri vÉ komiks kitablarının erkÉn versiyaları ortaya çıxmaÄa baÅladı. 1938-ci ildÉ DC Comicsin superqÉhrÉman komiks kitabı olan Supermen bir Amerika simvoluna çevrilmiÅdir.[702] Veb portalları vÉ axtarıŠmotorlarından ÉlavÉ, Én mÉÅhur saytlar Facebook, YouTube, Vikipediya, Yahoo!, eBay, Amazon vÉ Twitterdir.[703]
800-dÉn çox nÉÅr var ABÅ-dÉ ingilis dilindÉn sonra Én çox istifadÉ edilÉn dil olan ispan dilindÉ hazırlanır.[704][705]
HÉmçinin bax redaktÉ
Ä°stinadlar redaktÉ
QeydlÉr redaktÉ
- â ABÅ Kodeksi, 36 § 302
- â 1 2 Puerto-Riko vÉ digÉr qeyri-inkorporativ ÉrazilÉr istisna olmaqla.
- â BeÅ böyük Érazi Amerika Samoası, Quam, Åimali Marian adaları, Puerto-Riko vÉ ABÅ Vircin adalarıdır. Daimi Éhalisi olmayan on bir kiçik ada Érazisi var : Beyker adası, Carvis adası, Conston rifi, Haulend adası, Kinqmen rifi, Miduey rifi vÉ Palmira rifi. Baxo-Nueva, Navassa adası, Serranilla bankÉsi vÉ Ueyk rifi üzÉrindÉ ABÅ-nin suverenliyi mübahisÉlidir.[7]
- â 1 2 Britannika Ensiklopediyası dünyanın Én böyük ölkÉsi kimi 9,572,900 km2 ÉraziyÉ malik Ãini üçüncü (Rusiya vÉ Kanadadan sonra)[8] vÉ 9,526,468 km2 ÉraziyÉ malik ABÅ-ni dördüncü olaraq siyahıya daxil edir. ABŠüçün olan mÉlumat The World Factbook-dan daha azdır, çünki mÉhÉlli suları ÉhatÉ etmir.[9] The World Factbook dünyanın Én böyük ölkÉsi kimi 9,833,517 km2 ÉraziyÉ malik ABÅ-ni üçüncü (Rusiya vÉ Kanadadan sonra)[10] vÉ 9,596,960 km2 ÉraziyÉ malik Ãini dördüncü olaraq siyahıya daxil edir.[11] ABŠüçün olan mÉlumat Britannika Ensiklopediyası-dan daha çoxdur, çünki mÉhÉlli suları ÉhatÉ edir.
- â Ä°spaniya XVI ÉsrÉ qÉdÉr uzanan Pasifik Åimal-qÉrb üzÉrindÉ uzun müddÉtli mülkiyyÉt iddiasını tÉsdiqlÉmÉk üçün Alyaskaya bir neÃ§É ekspedisiya göndÉrdi. 1785-1795-ci illÉrdÉ Ser Cozef Banksın cÉsarÉtlÉndiridiyi vÉ hökumÉtlÉrinin dÉstÉyi ilÉ Britaniya tacirlÉri Ä°spaniyanın iddiaları vÉ naviqasiya hüquqlarına baxmayaraq, bu ticarÉtin inkiÅafı üçün davamlı bir cÉhd etdi. Bu tacirlÉrin tÉÅÉbbüslÉri Ä°spaniyanın müqavimÉti qarÅısında uzun sürmÉdi. Bu mübarizÉyÉ yapon bir holdinq dÉ qarÅı çıxdı.[90]
- â Fertillik dÉ hÉmçinin bir faktordur; 2010-cu ildÉ ortalama Hispanik qadın hÉyatı boyu 2,35 uÅaq doÄurdu, bununla müqayisÉdÉ qeyri-Hispanik qara qadın üçün 1,97 vÉ qeyri-Hispanik aÄ qadın üçün 1,79-dur (hÉr ikisi 2,1-É bÉrabÉr olan ÉvÉzetmÉ nisbÉtindÉn aÅaÄıdır).[259] 2006-2017-ci illÉr arasında HispaniklÉr üzrÉ Éhalinin artım tempi 3,7%-dÉn 2,0%-É, Asiyalılar üzrÉ 3,5%-dÉn 2,9%-É, qaradÉrililÉr üzrÉ 1,0%-dÉn 0,9%-É vÉ qeyri-Hispanik aÄlar üzrÉ isÉ 0,1%-dÉn 0,0%-É düÅüb. HispaniklÉr 2016-cı ildÉn 2017-ci ilÉ qÉdÉr olan Éhali artmınının 51%-ni tÉÅkil edir.[260] 2010-cu ildÉ azlıqlar (Siyahıyaalma Bürosu tÉrÉfindÉn qeyri-Hispanik vÉ Ã§oxirqli olmayan aÄlarla yanaÅı tÉrif edilÉn) Éhalinin 36,3%-ni (2015-ci ildÉ tÉxminÉn 40%)[261] vÉ bir yaÅdan aÅaÄı uÅaqların 50%-ni tÉÅkil etmiÅdi[262] vÉ 2042-ci ilÉ qÉdÉr nisbi ÉksÉriyyÉti tÉÅkil edÉcÉyi proqnozlaÅdırılır.[263] Bu hesabat, ABÅ-dÉ Éhalinin siyahıyaalma mÉlumatlarına Ésaslanan Milli Vital Statistika Hesabatları ilÉ ziddiyyÉtlidir, belÉ ki, doÄumların 54%-ini (2010-cu ildÉ 3.999.386-dan 2.162.406-ısı) qeyri-Hispanik aÄlar tÉÅkil edir.[259] 2006-2013-cü illÉrdÉ doÄum nisbÉti HispaniklÉrdÉ 25%, qeyri-HispaniklÉrdÉ isÉ sadÉcÉ 5% aÅaÄı düÅmüÅdü.[264]
- â MÉnbÉ: 2015-ci il Amerika Ä°ctimaiyyÉt SorÄusu, ABÅ Siyahıyaalma Bürosu. EvdÉ ingilis dilindÉn baÅqa bir dildÉ danıÅan repondentlÉrin ÉksÉriyyÉti hÉmçinin ingilis dilindÉ "yaxÅı" vÉ ya "çox yaxÅı" danıÅdıqlarını qeyd ediblÉr. Yuxarıda qeyd olunan dil qrupları üçün Én güclü ingilis dili biliyi alman dilindÉ danıÅanlar arasındadır (96%-i ingilis dilindÉ "yaxÅı" vÉ ya "Éla") danıÅdıÄını qeyd edib), onu fransız (93,5%), taqal (92,8%), ispan (74,1%), koreya (71,5%), çin (70,4%) vÉ vyetnam dilindÉ (66,9%) danıÅanlar izlÉyir.
- â 2015-ci il yanvar ayında ABÅ-nin federal dövlÉt borcu tÉxminÉn 13 trilyon $ vÉ ya ABÅ-nin ÃDM-nın tÉxminÉn 72%-i olmuÅdu. HökümÉtdaxili holdinqlÉr 5 trilyon $ tÉÅkil edir, kombinÉ edilmiŠümumi borcu 18,080 trilyon $ tÉÅkil edir.[443][444] 2012-ci ilÉ qÉdÉr ümumi federal borc ABÅ-nin ÃDM-nin 100%-ini aÅmıÅdı.[445] ABÅ, Standard & Poor's-dan AA+, Fitch-dÉn AAA vÉ Moody's-dÉn AAA kredit reytinqinÉ malikdir.[446]
- â Stokholm BeynÉlxalq Sülh AraÅdırmaları Ä°nstitutu (SIPRI) ABÅ-nin müdafiÉ sÉnayesinin 2005-ci ildÉn 2009-cu ilÉ qÉdÉr dünyanın baÅlıca silahların Én böyük ixracatçısı olduÄunu[518] vÉ 2010â2014 illÉri arasında Én böyük silah ixracatçısı olmaÄa davam etdiyini, onu Rusiya, Ãin (ÃXR) vÉ Almaniyanın izlÉdiyini aÅkarladı.[519]
- â Quraqlıqların sÉth sularından asılı olan icmalardakı amerikalıların 66 faizini xüsusilÉ tÉsir etmÉsi ehtimal olunur.[624] İçmÉli suyun keyfiyyÉtinÉ gÉldikdÉ, dezinfeksiya yan mÉhsulları, qurÄuÅun, perxlorat vÉ Éczaçılıq maddÉlÉrinÉ dair narahatlıqlar var, lakin ümumilikdÉ ABÅ-dÉ içmÉli su keyfiyyÉti yaxÅıdır.[625]
Sitat sÉhvi:
Sitat sÉhvi:
MÉnbÉlÉr redaktÉ
- â McKenna, 2007. sÉh. 280
- â 1 2 "Population increases to July 1, 2018". Census.gov. October 26, 2019 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: December 24, 2018.
- â "Annual Estimates of the Resident Population: April 1, 2010 to July 1, 2016". U.S. Census Bureau. August 12, 2017 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 iyul 2017. The 2016 estimate is as of July 1, 2016. The 2010 census is as of April 1, 2010.
- â 1 2 3 4 "World Economic Outlook Database, April 2019 â Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund (IMF). 2021-08-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 30 iyun 2019.
- â http://www.usconstitution.net/consttop_lang.html.
- â https://www.pbs.org/speak/seatosea/officialamerican/.
- â U.S. State Department, Common Core Document to U.N. Committee on Human Rights ArxivlÉÅdirilib 2019-10-26 at the Wayback Machine, 30 dekabr 2011, Item 22, 27, 80. And U.S. General Accounting Office Report, U.S. Insular Areas: application of the U.S. Constitution ArxivlÉÅdirilib 2020-02-29 at the Wayback Machine, noyabr 1997, pp. 1, 6, 39n. Ä°stifadÉ tarixi: 6 aprel 2016.
- â "China". Encyclopædia Britannica. 2014-09-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 31 yanvar 2010.
- â "United States". Encyclopædia Britannica. 2014-09-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 31 yanvar 2010.
- â "United States". CIA World Factbook. 2018-12-25 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 iyun 2016.
- â "China". CIA World Factbook. CIA. 2016-10-13 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 iyun 2016.
- â 1 2 Erlandson, Rick vÉ Vellanoweth, 2008. sÉh. 19
- â Greene, Jack P.; Pole, J. R., eds. (2008). A Companion to the American Revolution. pp. 352â361.
Bender, Thomas. A Nation Among Nations: America's Place in World History. New York: Hill & Wang. 2006. sÉh. 61. ISBN 978-0-8090-7235-4. 2016-09-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-10.
"Overview of the Early National Period". Digital History. University of Houston. 2014. 2015-02-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 fevral 2015. - â 1 2 Carlisle, Rodney P.; Golson, J. Geoffrey. Manifest Destiny and the Expansion of America. Turning Points in History Series. ABC-CLIO. 2007. sÉh. 238. ISBN 978-1-85109-833-0.
- â "The Civil War and emancipation 1861â1865". Africans in America. Boston: WGBH Educational Foundation. 1999. 12 oktyabr 1999 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib.
- â Britannica Educational Publishing. Wallenfeldt, Jeffrey H. (redaktor). The American Civil War and Reconstruction: People, Politics, and Power. America at War. Rosen Publishing Group. 2009. sÉh. 264. ISBN 978-1-61530-045-7.
- â White, Donald W. 1: The Frontiers // The American Century. Yale University Press. 1996. ISBNÂ 978-0-300-05721-8. Ä°stifadÉ tarixi: 26 mart 2013.
- â "Work in the Late 19th Century". Library of Congress. 2020-08-23 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 yanvar 2015.
- â Tony Judt; Denis Lacorne. With Us Or Against Us: Studies in Global Anti-Americanism. Palgrave Macmillan. 2005. sÉh. 61. ISBN 978-1-4039-8085-4. 2016-09-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-29.
Richard J. Samuels. Encyclopedia of United States National Security. Sage Publications. 2005. sÉh. 666. ISBN 978-1-4522-6535-3. 2016-09-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-29.
Paul R. Pillar. Terrorism and U.S. Foreign Policy. Brookings Institution Press. 2001. sÉh. 57. ISBN 978-0-8157-0004-3.
Gabe T. Wang. China and the Taiwan Issue: Impending War at Taiwan Strait. University Press of America. 2006. sÉh. 179. ISBN 978-0-7618-3434-2. 2016-09-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-29.
Understanding the "Victory Disease," From the Little Bighorn to Mogadishu and Beyond. Diane Publishing. 2004. sÉh. 1. ISBN 978-1-4289-1052-2. 2016-09-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-29.
Akis Kalaitzidis; Gregory W. Streich. U.S. Foreign Policy: A Documentary and Reference Guide. ABC-CLIO. 2011. sÉh. 313. ISBN 978-0-313-38375-5. 2016-09-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-29. - â "World Economic Outlook Database, April 2015". 2021-09-20 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib.
- â "Manufacturing, value added (current US$)". World Bank Open Data. World Bank. 2022-09-08 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 fevral 2017.
- â "The World Factbook". www.cia.gov. Central Intelligence Agency. 2008-10-04 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-04-16.
- â "The World Factbook". www.cia.gov. Central Intelligence Agency. 2008-10-04 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-04-16.
- â 1 2 "Population Clock". U.S. and World Population Clock. U.S. Department of Commerce. 4 iyul 2017. November 17, 2015 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 sentyabr 2017.
The United States population on July 4, 2017 was: 325,365,189
- â "Global Wealth Report". Credit Suisse (ingilis). Oktyabr 2018. 2017-07-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 fevral 2019.
- â "U.S. Workers World's Most Productive". CBS News. 11 fevral 2009. 2013-10-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 aprel 2013.
- â "Average annual wages". stats.oecd.org. 2022-09-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 9 fevral 2019.
- â "Trends in world military expenditure, 2013". Stockholm International Peace Research Institute. Aprel 2014. 4 yanvar 2015 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 aprel 2014.
- â Cohen, 2004: History and the Hyperpower
BBC, April 2008: Country Profile: United States of America
"Geographical trends of research output". Research Trends. 2014-03-17 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 mart 2014.
"The top 20 countries for scientific output". Open Access Week. 2014-03-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 mart 2014.
"Granted patents". European Patent Office. 2014-03-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 mart 2014. - â Martone, 2016. sÉh. 504
- â Sider, 2007. sÉh. 226
- â DeLear, Byron (4 iyul 2013) Who coined 'United States of America'? Mystery might have intriguing answer. ArxivlÉÅdirilib 2017-04-02 at the Wayback Machine "Historians have long tried to pinpoint exactly when the name 'United States of America' was first used and by whom⦠â¦This latest find comes in a letter that Stephen Moylan, Esq., wrote to Col. Joseph Reed from the Continental Army Headquarters in Cambridge, Mass., during the Siege of Boston. The two men lived with Washington in Cambridge, with Reed serving as Washington's favorite military secretary and Moylan fulfilling the role during Reed's absence." Christian Science Monitor (Boston, MA).
- â Touba, Mariam (5 noyabr 2014) Who Coined the Phrase 'United States of America'? You May Never Guess ArxivlÉÅdirilib 2014-11-08 at the Wayback Machine "Here, on January 2, 1776, seven months before the Declaration of Independence and a week before the publication of Paine's Common Sense, Stephen Moylan, an acting secretary to General George Washington, spells it out, 'I should like vastly to go with full and ample powers from the United States of America to Spain' to seek foreign assistance for the cause." New-York Historical Society Museum & Library
- â Fay, John (15 iyul 2016) The forgotten Irishman who named the 'United States of America' ArxivlÉÅdirilib 2016-08-09 at the Wayback Machine "According to the NY Historical Society, Stephen Moylan was the man responsible for the earliest documented use of the phrase "United States of America." But who was Stephen Moylan?" IrishCentral.com
- â ""To the inhabitants of Virginia," by A PLANTER. Dixon and Hunter's. April 6, 1776, Williamsburg, Virginia. Letter is also included in Peter Force's American Archives". 5 (1287). 19 dekabr 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib.
- â 1 2 3 Safire, 2003. sÉh. 199
- â Mostert, 2005. sÉh. 18
- â Brokenshire, 1993. sÉh. 49
- â Greg, 1892. sÉh. 276
- â G. H. Emerson, The Universalist Quarterly and General Review, Vol. 28 (Jan. 1891), p. 49, quoted in Zimmer, Benjamin. "Life in These, Uh, This United States". University of Pennsylvania. 24 noyabr 2005. 2008-02-20 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 yanvar 2013.
- â Wilson, Kenneth G. The Columbia guide to standard American English. New York: Columbia University Press. 1993. 27â28. ISBNÂ 978-0-231-06989-2.
- â Savage, 2011. sÉh. 55
- â Haviland, Walrath vÉ Prins, 2013. sÉh. 219
- â Fladmark, 2017. sÉh. 55â69
- â Meltzer, 2009. sÉh. 129
- â Waters, Stafford, 2007. sÉh. 1122â1126
- â Flannery, 2015. sÉh. 173â185
- â Gelo, 2018
- â Lockard, 2010. sÉh. 315
- â Inghilleri, 2016. sÉh. 117
- â Martinez, Sage vÉ Ono, 2016. sÉh. 4
- â Fagan, 2016. sÉh. 390
- â Martinez, Bordeaux, 2016. sÉh. 602
- â Weiss, Jacobson, 2000. sÉh. 180
- â Dean R. Snow. The Iroquois. Blackwell Publishers, Ltd. 1994. ISBNÂ 978-1-55786-938-8. Ä°stifadÉ tarixi: 16 iyul 2010.
- â Pearce, Charles E.M.; Pearce, F. M. Oceanic Migration: Paths, Sequence, Timing and Range of Prehistoric Migration in the Pacific and Indian Oceans. Springer Science & Business Media. 17 iyun 2010. sÉh. 167. ISBN 978-90-481-3826-5. 2022-03-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-31.
- â Whittaker, Elvi W. The Mainland Haole: The White Experience in Hawaii. Columbia University Press. Yanvar 1986. sÉh. 3. ISBN 978-0-231-05316-7. 2022-03-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-31.
- â Paul Joseph. The SAGE Encyclopedia of War: Social Science Perspectives. SAGE Publications. 11 oktyabr 2016. sÉh. 590. ISBN 978-1-4833-5988-5. 2021-10-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-11-24.
- â "The Cambridge encyclopedia of human paleopathology ArxivlÉÅdirilib 2016-02-08 at the Wayback Machine". Arthur C. Aufderheide, Conrado RodrÃguez-MartÃn, Odin Langsjoen (1998). Cambridge University Press. p. 205. ISBNÂ 0-521-55203-6
- â Bianchine, Russo, 1992 pp. 225â232
- â 1 2 3 Perdue, Green, 2005. sÉh. 40
- â 1 2 Haines, Haines vÉ Steckel, 2000. sÉh. 12
- â Thornton, 1998. sÉh. 34
- â Volo, Volo, 2007. sÉh. 11
- â Cowper, 2011. sÉh. 67
- â Wilson, Thompson, 1997. sÉh. 14
- â Ripper, 2008 p. 6
- â Ripper, 2008 p. 5
- â Calloway, 1998, p. 55
- â 1 2 "St. Augustine Florida, The Nation's Oldest City". staugustine.com (ingilis). 2017-10-19 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-31.
- â Joseph, 2016. sÉh. 590
- â Remini, 2007. sÉh. 2â3
- â Johnson, 1997. sÉh. 26â30
- â Walton, 2009, fÉsil 3
- â Lemon, 1987
- â Jackson, L. P. "Elizabethan Seamen and the African Slave Trade". The Journal of Negro History. 9 (1). 1924: 1â17. doi:10.2307/2713432. JSTORÂ 2713432.
- â Tadman, 2000, p. 1534
- â Schneider, 2007, p. 484
- â Lien, 1913, p. 522
- â Davis, 1996, p. 7
- â Quirk, 2011, p. 195
- â Bilhartz, Terry D.; Elliott, Alan C. Currents in American History: A Brief History of the United States. M.E. Sharpe. 2007. ISBNÂ 978-0-7656-1817-7. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-11-01.
- â Wood, Gordon S. The Creation of the American Republic, 1776â1787. UNC Press Books. 1998. sÉh. 263. ISBN 978-0-8078-4723-7. 2021-08-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-11-02.
- â Walton, 2009, pp. 38â39
- â Foner, Eric. The Story of American Freedom (1st). W.W. Norton. 1998. 4â5. ISBNÂ 978-0-393-04665-6.
- â Walton, 2009, p. 35
- â Otis, James. The Rights of the British Colonies Asserted and Proved. 1763.
- â Pethick, Derek. The Nootka Connection: Europe and the Northwest Coast 1790â1795. Vancouver: Douglas & McIntyre. 1980. 8â9. ISBNÂ 978-0-88894-279-1.
- â Pethick, Derek. The Nootka Connection: Europe and the Northwest Coast 1790â1795. Vancouver: Douglas & McIntyre. 1980. 7â8. ISBNÂ 978-0-88894-279-1.
- â Robert J. King, "'The long wish'd for object' â Opening the trade to Japan, 1785â1795", The Northern Mariner / le marin du nord, vol. XX, no. 1, January 2010, pp. 1â35.
- â Collingridge, Vanessa. Captain Cook: The Life, Death and Legacy of History's Greatest Explorer. Ebury Press. 2003. sÉh. 380. ISBN 978-0-09-188898-5.
- â Hayes, Derek. Historical Atlas of the Pacific Northwest: Maps of exploration and Discovery. Sasquatch Books. 1999. 42â43. ISBNÂ 978-1-57061-215-2.
- â Humphrey, Carol Sue. The Revolutionary Era: Primary Documents on Events from 1776 To 1800. Greenwood Publishing. 2003. 8â10. ISBNÂ 978-0-313-32083-5. 2021-08-15 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-11-28.
- â 1 2 Fabian Young, Alfred; Nash, Gary B.; Raphael, Ray. Revolutionary Founders: Rebels, Radicals, and Reformers in the Making of the Nation. Random House Digital. 2011. 4â7. ISBNÂ 978-0-307-27110-5. 2021-08-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-11-28.
- â Samuel, 1920. sÉh. 323-324
- â Greene and Pole, A Companion to the American Revolution p 357. Jonathan R. Dull, A Diplomatic History of the American Revolution (1987) p. 161. Lawrence S. Kaplan, "The Treaty of Paris, 1783: A Historiographical Challenge", International History Review, Sept 1983, Vol. 5 Issue 3, pp 431â442
- â Boyer, 2007, pp. 192â193
- â Cogliano, Francis D. Thomas Jefferson: Reputation and Legacy. University of Virginia Press. 2008. sÉh. 219. ISBN 978-0-8139-2733-6. 2021-08-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-11-29.
- â Walton, 2009, p. 43
- â Gordon, 2004, pp. 27,29
- â Clark, Mary Ann. Then We'll Sing a New Song: African Influences on America's Religious Landscape. Rowman & Littlefield. May 2012. sÉh. 47. ISBN 978-1-4422-0881-0.
- â Heinemann, Ronald L., et al., Old Dominion, New Commonwealth: a history of Virginia 1607â2007, 2007 ISBNÂ 978-0-8139-2609-4, p.197
- â Billington, Ray Allen; Ridge, Martin. Westward Expansion: A History of the American Frontier. UNM Press. 2001. sÉh. 22. ISBN 978-0-8263-1981-4.
- â "Louisiana Purchase" (PDF). National Park Services. 2011-10-29 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 1 mart 2011.
- â Wait, Eugene M. America and the War of 1812. Nova Publishers. 1999. sÉh. 78. ISBN 978-1-56072-644-9. 2021-08-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-11-29.
- â Klose, Nelson; Jones, Robert F. United States History to 1877. Barron's Educational Series. 1994. sÉh. 150. ISBN 978-0-8120-1834-9.
- â Winchester, pp. 198, 216, 251, 253
- â Morrison, Michael A. Slavery and the American West: The Eclipse of Manifest Destiny and the Coming of the Civil War. University of North Carolina Press. 28 aprel 1997. 13â21. ISBNÂ 978-0-8078-4796-1. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-12-09.
- â Kemp, Roger L. Documents of American Democracy: A Collection of Essential Works. McFarland. 2010. sÉh. 180. ISBN 978-0-7864-4210-2. 2021-10-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â McIlwraith, Thomas F.; Muller, Edward K. North America: The Historical Geography of a Changing Continent. Rowman & Littlefield. 2001. sÉh. 61. ISBN 978-0-7425-0019-8. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Madley, Benjamin (2016). An American Genocide: The United States and the California Indian Catastrophe, 1846â1873. Yale University Press. ISBNÂ 978-0-300-23069-7.
- â Johansen, Bruce E.; Pritzker, Barry M. "California Indians, Genocide of". Encyclopedia of American Indian History [4 volumes]. ABC-CLIO. 23 iyul 2007. 226â231. 2022-06-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-09-19 â Google Books vasitÉsilÉ.
- â Lindsay, Brendan C. Murder State: California's Native American Genocide, 1846â1873 (ingilis). U of Nebraska Press. 2012. ISBNÂ 978-0-8032-4021-6. 2022-03-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-09-19.
- â Wolf, Jessica. "Revealing the history of genocide against California's Native Americans". UCLA Newsroom (ingilis). 2021-10-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 iyul 2018.
- â Rawls, James J. A Golden State: Mining and Economic Development in Gold Rush California. University of California Press. 1999. sÉh. 20. ISBN 978-0-520-21771-3. 2021-08-26 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-12-10.
- â Black, Jeremy. Fighting for America: The Struggle for Mastery in North America, 1519â1871. Indiana University Press. 2011. sÉh. 275. ISBN 978-0-253-35660-4. 2021-08-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-12-10.
- â Wishart, David J. Encyclopedia of the Great Plains. University of Nebraska Press. 2004. sÉh. 37. ISBN 978-0-8032-4787-1. 2022-03-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-12-10.
- â Stuart Murray. Atlas of American Military History. Infobase Publishing. 2004. sÉh. 76. ISBN 978-1-4381-3025-5. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
Harold T. Lewis. Christian Social Witness. Rowman & Littlefield. 2001. sÉh. 53. ISBN 978-1-56101-188-9. 2021-10-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-12-10. - â 1 2 Patrick Karl O'Brien. Atlas of World History. Oxford University Press. 2002. sÉh. 184. ISBN 978-0-19-521921-0. 2015-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Vinovskis, Maris. Toward A Social History of the American Civil War: Exploratory Essays. Cambridge; New York: Cambridge University Press. 1990. sÉh. 4. ISBN 978-0-521-39559-5.
- â "1860 Census" (PDF). U.S. Census Bureau. 2008-08-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 10 iyun 2007. Yeddinci sÉhifÉdÉ Ã¼mumi kölÉ Éhalisinin 3,953,760 nÉfÉr olduÄu siyahılanmıÅdır.
- â De Rosa, Marshall L. (1997). The Politics of Dissolution: The Quest for a National Identity and the American Civil War. Edison, NJ: Transaction. p. 266. ISBNÂ 1-56000-349-9.
- â Shearer Davis Bowman. Masters and Lords: Mid-19th-Century U.S. Planters and Prussian Junkers. Oxford UP. 1993. sÉh. 221. ISBN 978-0-19-536394-4. 2022-05-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-02-17.
- â Jason E. Pierce. Making the White Man's West: Whiteness and the Creation of the American West. University Press of Colorado. 2016. sÉh. 256. ISBN 978-1-60732-396-9. 2021-10-07 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-02-17.
- â Marie Price; Lisa Benton-Short. Migrants to the Metropolis: The Rise of Immigrant Gateway Cities. Syracuse University Press. 2008. sÉh. 51. ISBN 978-0-8156-3186-6. 2021-10-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-02-17.
- â "Statue of Liberty". World Heritage. UNESCO. 2018-12-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 20 oktyabr 2011.
- â John Powell. Encyclopedia of North American Immigration. Infobase Publishing. 2009. sÉh. 74. ISBN 978-1-4381-1012-7. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Winchester, pp. 351, 385
- â Michno, Gregory. Encyclopedia of Indian Wars: Western Battles and Skirmishes, 1850â1890. Mountain Press Publishing. 2003. ISBNÂ 978-0-87842-468-9.
- â "Toward a Market Economy". CliffsNotes. Houghton Mifflin Harcourt. 2015-06-22 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 dekabr 2014.
- â "Purchase of Alaska, 1867". Office of the Historian. U.S. Department of State. 2016-01-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 dekabr 2014.
- â "The Spanish-American War, 1898". Office of the Historian. U.S. Department of State. 2019-06-19 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 dekabr 2014.
- â Ryden, George Herbert. The Foreign Policy of the United States in Relation to Samoa. New York: Octagon Books, 1975.
- â "Virgin Islands History". Vinow.com. 2017-01-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 yanvar 2018.
- â Kirkland, Edward. Industry Comes of Age: Business, Labor, and Public Policy (1961). 400â405.
- â Zinn, 2005, pp. 321â357
- â Paige Meltzer, "The Pulse and Conscience of America" The General Federation and Women's Citizenship, 1945â1960," Frontiers: A Journal of Women Studies (2009), Vol. 30 Issue 3, pp. 52â76.
- â James Timberlake, Prohibition and the Progressive Movement, 1900â1920 (Harvard UP, 1963)
- â George B. Tindall, "Business Progressivism: Southern Politics in the Twenties," South Atlantic Quarterly 62 (Winter 1963): 92â106.
- â McDuffie, Jerome; Piggrem, Gary Wayne; Woodworth, Steven E. (2005). U. S. History Super Review. Piscataway, NJ: Research & Education Association. p. 418. ISBNÂ 0-7386-0070-9.
- â Voris, Jacqueline Van. Carrie Chapman Catt: A Public Life. Women and Peace Series. New York City: Feminist Press at CUNY. 1996. sÉh. vii. ISBN 978-1-55861-139-9.
Carrie Chapmann Catt led an army of voteless women in 1919 to pressure Congress to pass the constitutional amendment giving them the right to vote and convinced state legislatures to ratify it in 1920. ... Catt was one of the best-known women in the United States in the first half of the twentieth century and was on all lists of famous American women.
- â Winchester pp. 410â411
- â Axinn, June; Stern, Mark J. Social Welfare: A History of the American Response to Need (7th). Boston: Allyn & Bacon. 2007. ISBNÂ 978-0-205-52215-6.
- â Lemann, Nicholas. The Promised Land: The Great Black Migration and How It Changed America. New York: Alfred A. Knopf. 1991. sÉh. 6. ISBN 978-0-394-56004-5.
- â James Noble Gregory. American Exodus: The Dust Bowl Migration and Okie Culture in California. Oxford University Press. 1991. ISBNÂ 978-0-19-507136-8. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
"Mass Exodus From the Plains". American Experience. WGBH Educational Foundation. 2013. 2017-03-07 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 oktyabr 2014.
Fanslow, Robin A. "The Migrant Experience". American Folklore Center. Library of Congress. 6 aprel 1997. 2014-10-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 oktyabr 2014.
Walter J. Stein. California and the Dust Bowl Migration. Greenwood Press. 1973. ISBNÂ 978-0-8371-6267-6. 2021-10-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015. - â Yamasaki, Mitch. "Pearl Harbor and America's Entry into World War II: A Documentary History" (PDF). World War II Internment in Hawaii. 13 dekabr 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 14 yanvar 2015.
- â Kelly, Brian. "The Four Policemen and. Postwar Planning, 1943â1945: The Collision of Realist and. Idealist Perspectives". 2015-10-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 iyun 2014.
- â Hoopes, Brinkley, 1997. sÉh. 100
- â Gaddis, 1972. sÉh. 25
- â Leland, Anne; Oboroceanu, MariâJana. "American War and Military Operations Casualties: Lists and Statistics" (PDF). Congressional Research Service. 26 fevral 2010. 2018-12-09 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 18 fevral 2011. p. 2.
- â Kennedy, Paul (1989). The Rise and Fall of the Great Powers. New York: Vintage. p. 358. ISBNÂ 0-679-72019-7
- â "The United States and the Founding of the United Nations, August 1941Â â October 1945". U.S. Dept. of State, Bureau of Public Affairs, Office of the Historian. Oktyabr 2005. 2005-10-23 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 iyun 2007.
- â "Why did Japan surrender in World War II? | The Japan Times". The Japan Times (ingilis). 2022-06-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 fevral 2017.
- â Pacific War Research Society (2006). Japan's Longest Day. New York: Oxford University Press. ISBNÂ 4-7700-2887-3.
- â "The National WWII Museum | New Orleans: Learn: For Students: WWII at a Glance: Remembering V-J Day". www.nationalww2museum.org. 2017-06-30 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 fevral 2017.
- â Wagg, Stephen; Andrews, David. East Plays West: Sport and the Cold War. Routledge. 2012. sÉh. 11. ISBN 978-1-134-24167-5. 2021-08-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-03.
- â Blakeley, 2009, p. 92 ArxivlÉÅdirilib 2021-10-09 at the Wayback Machine
- â 1 2 Collins, Michael. Liftoff: The Story of America's Adventure in Space. New York: Grove Press. 1988.
- â Winchester, pp. 305â308
- â Blas, Elisheva. "The Dwight D. Eisenhower National System of Interstate and Defense Highways" (PDF). societyforhistoryeducation.org. Society for History Education. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 19 yanvar 2015.
- â Richard Lightner. Hawaiian History: An Annotated Bibliography. Greenwood Publishing Group. 2004. sÉh. 141. ISBN 978-0-313-28233-1. 2021-08-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-03.
- â Dallek, Robert. Lyndon B. Johnson: Portrait of a President. Oxford University Press. 2004. sÉh. 169. ISBN 978-0-19-515920-2.
- â "Our Documents â Civil Rights Act (1964)". United States Department of Justice. 2021-09-29 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 28 iyul 2010.
- â "Remarks at the Signing of the Immigration Bill, Liberty Island, New York". 3 oktyabr 1965. 16 may 2016 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 1 yanvar 2012.
- â "Social Security". ssa.gov. 2021-05-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Soss, 2010, p. 277
- â Fraser, 1989
- â Ferguson, 1986, pp. 43â53
- â Williams, pp. 325â331
- â Niskanen, William A. Reaganomics: an insider's account of the policies and the people. Oxford University Press. 1988. sÉh. 363. ISBN 978-0-19-505394-4. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â "Women in the Labor Force: A Databook" (PDF). U.S. Bureau of Labor Statistics. 2013. sÉh. 11. 2021-08-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 21 mart 2014.
- â Howell, Buddy Wayne. The Rhetoric of Presidential Summit Diplomacy: Ronald Reagan and the U.S.-Soviet Summits, 1985â1988. Texas A&M University. 2006. sÉh. 352. ISBN 978-0-549-41658-6. 2017-01-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Kissinger, Henry. Diplomacy. Simon & Schuster. 2011. 781â784. ISBNÂ 978-1-4391-2631-8. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
Mann, James. The Rebellion of Ronald Reagan: A History of the End of the Cold War. Penguin. 2009. sÉh. 432. ISBN 978-1-4406-8639-9.
- â Hayes, 2009
- â USHistory.org, 2013
- â Charles Krauthammer, "The Unipolar Moment," Foreign Affairs, 70/1, (Winter 1990/1), 23â33.
- â Persian Gulf War // Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc. 2016. 2015-06-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 yanvar 2017.
- â Winchester, pp. 420â423
- â Dale, Reginald. "Did Clinton Do It, or Was He Lucky?". The New York Times. 18 fevral 2000. 2016-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 mart 2013.
Mankiw, N. Gregory. Macroeconomics. Cengage Learning. 2008. sÉh. 559. ISBN 978-0-324-58999-3. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015. - â "North American Free Trade Agreement (NAFTA) | United States Trade Representative". www.ustr.gov. 2013-03-17 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 yanvar 2015.
Thakur; Manab Thakur Gene E Burton B N Srivastava. International Management: Concepts and Cases. Tata McGraw-Hill Education. 1997. 334â335. ISBNÂ 978-0-07-463395-3. 2021-08-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
Akis Kalaitzidis; Gregory W. Streich. U.S. Foreign Policy: A Documentary and Reference Guide. ABC-CLIO. 2011. sÉh. 201. ISBN 978-0-313-38376-2. 2021-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-05. - â Flashback 9/11: As It Happened. Fox News. 9 sentyabr 2011. 2021-08-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 mart 2013.
"America remembers Sept. 11 attacks 11 years later". CBS News. Associated Press. 11 sentyabr 2012. 2013-10-17 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 mart 2013.
"Day of Terror Video Archive". CNN. 2005. 2010-11-08 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 mart 2013. - â Walsh, Kenneth T. "The 'War on Terror' Is Critical to President George W. Bush's Legacy". U.S. News & World Report. 9 dekabr 2008. 2021-10-09 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 mart 2013.
Atkins, Stephen E. The 9/11 Encyclopedia: Second Edition. ABC-CLIO. 2011. sÉh. 872. ISBN 978-1-59884-921-9. 2021-08-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015. - â Wong, Edward. "Overview: The Iraq War". The New York Times. 15 fevral 2008. 2018-02-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 7 mart 2013.
Johnson, James Turner. The War to Oust Saddam Hussein: Just War and the New Face of Conflict. Rowman & Littlefield. 2005. sÉh. 159. ISBN 978-0-7425-4956-2. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
Durando, Jessica; Green, Shannon Rae. "Timeline: Key moments in the Iraq War". USA Today. Associated Press. 21 dekabr 2011. 2020-09-04 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 7 mart 2013. - â George W. Bush. "Fact Sheet: The New Way Forward in Iraq". Office of the Press Secretary. 10 yanvar 2007. 2022-03-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 yanvar 2017.
After talking to some Afghan leaders, it was said that the Iran's would be revolting if more troops were to be sent to Iran.
- â Feaver, Peter. "Hillary Clinton and the Inconvenient Facts About the Rise of the Islamic State". Foreign Policy. 13 avqust 2015. 2022-03-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-06.
[T]he Obama team itself, including Clinton, have repeatedly confirmed that they understand that the surge was successful. Clinton even conceded to former Defense Secretary Robert Gates: 'The surge worked.'
- â "Iraqi surge exceeded expectations, Obama says". NBC News. Associated Press. 4 sentyabr 2008. 2022-03-21 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-06.
Obama said the surge of U.S. troops has 'succeeded beyond our wildest dreams.'
- â Wallison, Peter. Hidden in Plain Sight: What Really Caused the World's Worst Financial Crisis and Why It Could Happen Again. Encounter Books. 2015. ISBNÂ 978-978-59407-7-0.
- â Financial Crisis Inquiry Commission. Financial Crisis Inquiry Report (PDF). 2011. ISBNÂ 978-1-60796-348-6. 2017-01-27 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-06.
- â Taylor, John B. "The Financial Crisis and the Policy Responses: An Empirical Analysis of What Went Wrong" (PDF). Hoover Institution Economics Paper Series. Yanvar 2009. 2017-02-15 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 21 yanvar 2017.
- â Hilsenrath, Jon; Ng, Serena; Paletta, Damian. "Worst Crisis Since '30s, With No End Yet in Sight". The Wall Street Journal. Dow Jones & Company. 18 sentyabr 2008. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 yanvar 2017.
- â "Barack Obama elected as America's first black president". History.com. A&E Television Networks, LLC. 2014-10-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 7 oktyabr 2014.
- â "Barack Obama: Face Of New Multiracial Movement?". NPR. 12 noyabr 2008. 2021-08-21 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 4 oktyabr 2014.
- â Washington, Jesse; Rugaber, Chris. "African-American Economic Gains Reversed By Great Recession". Huffington Post. Associated Press. 9 sentyabr 2011. 16 iyun 2013 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 7 mart 2013.
- â "What the Stimulus Accomplished". The New York Times. The New York Times Company. 22 fevral 2014. 2017-01-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 yanvar 2017.
- â "Economic Stimulus". IGM Polls. Initiative on Global Markets at the University of Chicago. 15 fevral 2012. 2016-11-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 yanvar 2017.
- â "Did Dodd-Frank really hurt the US economy?". Financial Times. 13 fevral 2017. 2018-01-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 yanvar 2018.
- â "The Impact of the Dodd-Frank Act on Financial Stability and Economic Growth" (PDF). Brookings. 24 oktyabr 2014. 2017-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 31 avqust 2017.; Martin Neil Baily; Aaron Klein; Justin Schardin. "The Impact of the Dodd-Frank Act on Financial Stability and Economic Growth". The Russell Sage Foundation Journal of the Social Sciences. 3 (1). Yanvar 2017: 20. doi:10.7758/RSF.2017.3.1.02.
- â "Federal Subsidies for Health Insurance Coverage for People Under Age 65: 2016 to 2026". Congressional Budget Office. 2020-03-29 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 yanvar 2017.
- â Bradner, Eric. "Ryan: GOP will repeal, replace Obamacare at same time". CNN. 13 yanvar 2017. 2017-01-15 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 yanvar 2017.
- â Jacobson, Gary C. "The Republican Resurgence in 2010". Political Science Quarterly. 126 (1). Mart 2011: 27â52. doi:10.1002/j.1538-165X.2011.tb00693.x.
- â Shanker, Thom; Schmidt, Michael S.; Worth, Robert F. "In Baghdad, Panetta Leads Uneasy Closure to Conflict". The New York Times. 15 dekabr 2011. 2019-11-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-11.
- â "The JRTN Movement and Iraq's Next Insurgency | Combating Terrorism Center at West Point". United States Military Academy. 2019-03-30 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 yanvar 2017.
- â "Al-Qaeda's Resurgence in Iraq: A Threat to U.S. Interests". U.S. Department of State. 26 yanvar 2017. 2017-01-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 noyabr 2010.
- â Peter Baker. "U.S. to Restore Full Relations With Cuba, Erasing a Last Trace of Cold War Hostility". The New York Times. 26 yanvar 2017. 2015-11-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-11.
- â Gordon, Michael R.; Sanger, David E. "Deal Reached on Iran Nuclear Program; Limits on Fuel Would Lessen With Time". The New York Times. The New York Times Company. 15 iyul 2015. 2017-01-20 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 yanvar 2017.
- â Trump, Iran nuclear deal, CNN, 2021-11-19 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib, Ä°stifadÉ tarixi: 2018-06-20.
- â "Donald Trump is officially the richest US president in history". 2017-09-09 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-08-10.
- â "State Area Measurements and Internal Point Coordinates â Geography â U.S. Census Bureau". State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Department of Commerce. 2018-03-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 sentyabr 2017.
- â "2010 Census Area" (PDF). census.gov. U.S. Census Bureau. sÉh. 41. 2012-10-19 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 18 yanvar 2015.
- â "Area". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 2014-01-31 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 yanvar 2015.
- â United States // Encyclopædia Britannica. 2013-06-29 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 yanvar 2018. (istisna olaraq kvadrat mil ilÉ verilib)
- â 1 2 3 "United States". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 3 yanvar 2018. 2018-12-25 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 yanvar 2018.
- â "Geographic Regions of Georgia". Georgia Info. Digital Library of Georgia. 2016-02-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 dekabr 2014.
- â 1 2 Lew, Alan. "PHYSICAL GEOGRAPHY OF THE US". GSP 220 â Geography of the United States. North Arizona University. 9 aprel 2016 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 dekabr 2014.
- â Harms, Nicole. "Facts About the Rocky Mountain Range". Travel Tips. USA Today. 2014-12-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 dekabr 2014.
- â Great Basin // Encyclopædia Britannica. 2015-03-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 dekabr 2014.
- â "Mount Whitney, California". Peakbagger. 2015-04-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 dekabr 2014.
- â "Find Distance and Azimuths Between 2 Sets of Coordinates (Badwater 36-15-01-N, 116-49-33-W and Mount Whitney 36-34-43-N, 118-17-31-W)". Federal Communications Commission. 2015-02-07 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 dekabr 2014.
- â Poppick, Laura. "US Tallest Mountain's Surprising Location Explained". LiveScience. 3 January 2015 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2 may 2015.
- â O'Hanlon, Larry. "America's Explosive Park". Discovery Channel. 14 mart 2005. 14 mart 2005 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 aprel 2016.
- â "Ecoregions by country â T". panda.org. 2017-10-19 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 avqust 2017.
- â Boyden, Jennifer. "Climate Regions of the United States". Travel Tips. USA Today. 2014-12-25 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 dekabr 2014.
- â "World Map of KöppenâGeiger Climate Classification" (PDF). 2012-03-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 19 avqust 2015.
- â Perkins, Sid. "Tornado Alley, USA". Science News. 11 may 2002. 1 iyul 2007 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 20 sentyabr 2006.
- â Len McDougall. The Encyclopedia of Tracks and Scats: A Comprehensive Guide to the Trackable Animals of the United States and Canada. Lyons Press. 2004. sÉh. 325. ISBN 978-1-59228-070-4. 2016-06-19 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-11.
- â Morin, Nancy. "Vascular Plants of the United States" (PDF). Plants. National Biological Service. 24 iyul 2013 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 27 oktyabr 2008.
- â Osborn, Liz. "Number of Native Species in United States". Current Results Nexus. 2012-06-25 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 yanvar 2015.
- â "Numbers of Insects (Species and Individuals)". Smithsonian Institution. 2009-02-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 20 yanvar 2009.
- â Lawrence, E.A. "Symbol of a Nation: The Bald Eagle in American Culture". The Journal of American Culture. 13 (1). 1990: 63â69. doi:10.1111/j.1542-734X.1990.1301_63.x.
- â "National Park Service Announces Addition of Two New Units" (Press-reliz). National Park Service. 28 fevral 2006. 1 oktyabr 2006 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 fevral 2017.
- â Lipton, Eric; Krauss, Clifford. "Giving Reins to the States Over Drilling". New York Times. 23 avqust 2012. 2015-01-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 18 yanvar 2015.
- â Gorte, Ross W.; Vincent, Carol Hardy.; Hanson, Laura A.; Marc R., Rosenblum. "Federal Land Ownership: Overview and Data" (PDF). fas.org. Congressional Research Service. 2015-01-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 18 yanvar 2015.
- â "Chapter 6: Federal Programs to Promote Resource Use, Extraction, and Development". doi.gov. U.S. Department of the Interior. 18 mart 2015 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 yanvar 2015.
- â The National Atlas of the United States of America. "Forest Resources of the United States". Nationalatlas.gov. 14 yanvar 2013. 7 may 2009 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 yanvar 2014.
- â "Land Use Changes Involving Forestry in the United States: 1952 to 1997, With Projections to 2050" (PDF). 2003. 2009-09-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 13 yanvar 2014.
- â Daynes & Sussman, 2010, pp. 3, 72, 74â76, 78
- â Hays, Samuel P. (2000). A History of Environmental Politics since 1945.
- â Collin, Robert W. The Environmental Protection Agency: Cleaning Up America's Act. Greenwood Publishing Group. 2006. sÉh. 1. ISBN 978-0-313-33341-5. 2015-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Turner, James Morton (2012). The Promise of Wilderness
- â Endangered species Fish and Wildlife Service. General Accounting Office, Diane Publishing. 2003. sÉh. 1. ISBN 978-1-4289-3997-4. 2015-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â "CT1970p2-13: Colonial and Pre-Federal Statistics" (PDF). census.gov. 2004. sÉh. 1168. 2021-04-07 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 20 avqust 2015.
- â "Historical Census Statistics On Population Totals By Race, 1790 to 1990, and By Hispanic Origin, 1970 to 1990, For Large Cities And Other Urban Places In The United States". census.gov. 12 avqust 2012 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 28 may 2013.
- â "Statistical Abstract of the United States" (PDF). U.S. Census Bureau. 2005. 2010-07-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â "Executive Summary: A Population Perspective of the United States". Population Resource Center. May 2000. 4 iyun 2007 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 20 dekabr 2007.
- â Jay Weinstein; Vijayan K. Pillai, Demography: The Science of Population (Second), 2016, sÉh. 208, 2022-01-15 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib, Ä°stifadÉ tarixi: 2019-05-08
- â Alesha E. Doan. Opposition and Intimidation:The abortion wars and strategies of political harassment. University of Michigan. 2007. sÉh. 40.
- â Belluz, Julia. "The historically low birthrate, explained in 3 charts". Vox. 22 may 2018. 15 January 2021 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 dekabr 2018.
- â 1 2 "Modern Immigration Wave Brings 59 Million to U.S. â Pew Research Center". Pew Research Center's Hispanic Trends Project. 28 sentyabr 2015. 2016-05-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-17.
- â "Changing Patterns in U.S. Immigration and Population". pewtrusts.org. 2021-01-27 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-17.
- â "Frequently Requested Statistics on Immigrants and Immigration in the United States". Migration Policy Institute. 14 mart 2019. 2021-02-09 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-06-27.
- â 1 2 3 "Ancestry 2000" (PDF). U.S. Census Bureau. Ä°yun 2004. 4 dekabr 2004 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2 dekabr 2016.
- â "Table 52. Population by Selected Ancestry Group and Region: 2009" (PDF). U.S. Census Bureau. 2009. 25 dekabr 2012 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 fevral 2017.
- â Oleaga, Michael. "Immigration Numbers Update: 13 Million Mexicans Immigrated to US in 2013, But Chinese Migrants Outnumber Other Latin Americans". Latin Post. 5 sentyabr 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 28 dekabr 2014.
- â "Selected Social Characteristics in the United States â 2011â2015 American Community Survey 5-Year Estimates". U.S. Census Bureau. 2020-02-13 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-24.
- â 1 2 3 Humes, Karen R.; Jones, Nicholas A.; Ramirez, Roberto R. "Overview of Race and Hispanic Origin: 2010" (PDF). U.S. Census Bureau. Mart 2011. 29 aprel 2011 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 mart 2011.
- â "B03001. Hispanic or Latino Origin by Specific Origin". 2007 American Community Survey. U.S. Census Bureau. Ä°stifadÉ tarixi: 26 sentyabr 2008.
- â "2010 Census Data". U.S. Census Bureau. 2014-05-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 mart 2011.
- â "Tables 41 and 42âNative and Foreign-Born Populations" (PDF). Statistical Abstract of the United States 2009. U.S. Census Bureau. 2012-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 11 oktyabr 2009.
- â 1 2 "National Vital Statistics Reports: Volume 61, Number 1. Births: Final Data for 2012" (PDF). Centers for Disease Control and Prevention. Avqust 2012. 2017-07-20 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 25 noyabr 2012.
- â Krogstad, Jens Manuel. "U.S. Hispanic population growth has leveled off". Pew Research Center. 3 avqust 2017. 2022-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 dekabr 2018.
- â U.S. Census Bureau: "U.S. Census Bureau Delivers Final State 2010 Census Population Totals for Legislative Redistricting" ArxivlÉÅdirilib 2017-04-02 at the Wayback Machine see custom table, 2nd worksheet
- â 1 2 Exner, Rich. "Americans under age one now mostly minorities, but not in Ohio: Statistical Snapshot". The Plain Dealer. Cleveland, OH. 3 iyul 2012. 2016-07-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 iyul 2012.
- â "An Older and More Diverse Nation by Midcentury" (PDF) (Press-reliz). 14 avqust 2008. 2022-03-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 29 mart 2013.
- â "What the plummeting Hispanic birthrate means for the U.S. economy". Fusion. 2017-03-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-31.
- â Stone, Lyman. "Baby Bust: Fertility is Declining the Most Among Minority Women". Institute for Family Studies. 16 may 2018. 26 January 2021 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 dekabr 2018.
- â "The World Factbook: United States". Central Intelligence Agency. 2018-12-25 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 noyabr 2018.
- â "ACS Demographic and Housing Estimates, 2015 American Community Survey 1-Year Estimates, (V2015)". census.gov. 2020-02-12 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 oktyabr 2016.
- â 1 2 "It's official: Minority babies are the majority among the nation's infants, but only just". Pew Research Center. 23 iyun 2016. 2022-07-04 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-03-31.
- â "Field Listing: Birth Rate". Central Intelligence Agency. The World Factbook. 2014. 11 dekabr 2007 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 yanvar 2015.
- â "Population growth (annual %)". United Nations Population Division. The World Bank. 2014. 2016-06-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 yanvar 2015.
- â "U. S. Lawful Permanent Residents: 2017" ArxivlÉÅdirilib 2022-09-02 at the Wayback Machine. Office of Immigration Statistics Annual Flow Report.
- â "Immigrants in the United States, 2010: A Profile of America's Foreign-Born Population". Center for Immigrant Studies. 2017-07-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 yanvar 2015.
- â Baker, Bryan; Rytina, Nancy. "Estimates of the Unauthorized Immigrant Population Residing in the United States: January 2012" (PDF). Office of Immigration Statistics. Department of Homeland Security. Mart 2013. 2018-08-18 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 oktyabr 2014.
- â "18 striking findings from 2018". Gallup. 2022-05-27 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 dekabr 2018.
- â "In U.S., Estimate of LGBT Population Rises to 4.5%". Gallup.com. 2018-05-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 sentyabr 2018.
- â "LGBT Percentage Highest in D.C., Lowest in North Dakota". Gallup. 2014-06-21 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 iyun 2014.
- â "United States â Urban/Rural and Inside/Outside Metropolitan Area". U.S. Census Bureau. 17 yanvar 2010 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib.
- â "Table 1: Annual Estimates of the Resident Population for Incorporated Places Over 100,000, Ranked by July 1, 2008 Population: April 1, 2000 to July 1, 2008" (PDF). 2008 Population Estimates. U.S. Census Bureau, Population Division. 1 iyul 2009. 7 dekabr 2009 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib.
- â 1 2 "Table 5. Estimates of Population Change for Metropolitan Statistical Areas and Rankings: July 1, 2007 to July 1, 2008" (PDF). 2008 Population Estimates. U.S. Census Bureau. 19 mart 2009. 7 dekabr 2009 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib.
- â "Raleigh and Austin are Fastest-Growing Metro Areas" (Press-reliz). U.S. Census Bureau. 19 mart 2009. 18 yanvar 2016 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 fevral 2017.
- â "Language Spoken at Home by the U. S. Population, 2010", American Community Survey, U. S. Census Bureau, in World Almanac and Book of Facts 2012, p. 615.
- â Welles, Elizabeth B. "Foreign Language Enrollments in United States Institutions of Higher Learning, Fall 2002" (PDF). ADFL Bulletin. 35 (2â3). WinterâSpring 2004: 7. doi:10.1632/adfl.35.2.7. 18 iyun 2009 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 fevral 2017.
- â Feder, Jody. "English as the Official Language of the United States: Legal Background and Analysis of Legislation in the 110th Congress" (PDF). Ilw.com (Congressional Research Service). 25 yanvar 2007. 2013-07-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 19 iyun 2007.
- â "The Constitution of the State of Hawaii, Article XV, Section 4". Hawaii Legislative Reference Bureau. 7 noyabr 1978. 24 iyul 2013 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 iyun 2007.
- â Chapel, Bill. "Alaska OKs Bill Making Native Languages Official". NPR.org. 21 aprel 2014. 2015-05-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-04-05.
- â Dicker, Susan J. Languages in America: A Pluralist View. Clevedon, UK: Multilingual Matters. 2003. 216, 220â225. ISBNÂ 978-1-85359-651-3.
- â "California Code of Civil Procedure, Section 412.20(6)". Legislative Counsel, State of California. 22 iyul 2010 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 dekabr 2007. "California Judicial Council Forms". Judicial Council, State of California. 2001-02-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 dekabr 2007.
- â "Samoan". UCLA Language Materials Project. UCLA. 2018-09-18 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 4 oktyabr 2014.
Frederick T.L. Leong; Mark M. Leach. Suicide Among Racial and Ethnic Minority Groups: Theory, Research, and Practice. Routledge. 2010. sÉh. 185. ISBN 978-1-135-91680-0. 2022-06-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-04-06.
Robert D. Craig. Historical Dictionary of Polynesia. Scarecrow Press. 2002. sÉh. 33. ISBN 978-0-8108-4237-3. 2022-06-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015. - â Nessa Wolfson; Joan Manes. Language of Inequality. Walter de Gruyter. 1985. sÉh. 176. ISBN 78-3-11-009946-1. 2022-03-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
Lawrence J. Cunningham; Janice J. Beaty. A History of Guam. Bess Press. Yanvar 2001. sÉh. 203. ISBN 978-1-57306-047-9. 2022-06-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-04-06.
Eur. The Far East and Australasia 2003. Psychology Press. 2002. sÉh. 1137. ISBN 978-1-85743-133-9. 2022-06-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015. - â Yaron Matras; Peter Bakker. The Mixed Language Debate: Theoretical and Empirical Advances. Walter de Gruyter. 2003. sÉh. 301. ISBN 978-3-11-017776-3. 2022-06-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-04-06.
in the Northern Marianas, Chamarro, Carolinian ( = the minority language of a group of Carolinian immigrants), and English received the status of co-official languages in 1985(Rodriguez-Ponga 1995:24â28).
- â "Translation in Puerto Rico". Puerto Rico Channel. 2018-10-19 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 dekabr 2013.
- â "Foreign Language Enrollments in Kâ12 Public Schools" (PDF). American Council on the Teaching of Foreign Languages (ACTFL). Fevral 2011. 2016-04-08 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 oktyabr 2015.
- â Goldberg, David; Looney, Dennis; Lusin, Natalia. "Enrollments in Languages Other Than English in United States Institutions of Higher Education, Fall 2013" (PDF). Modern Language Association. Fevral 2015. 4 April 2015 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 20 may 2015.
- â David Skorton, Glenn Altschuler. "America's Foreign Language Deficit". Forbes. 2021-10-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-04-06.
- â "United States". Modern Language Association. 2007-12-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2 sentyabr 2013.
- â Bureau, U.S. Census. "American FactFinder â Results". 2020-02-12 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-04-06.
- â 1 2 3 4 "America's Changing Religious Landscape". Pew Research Center: Religion & Public Life. 12 may 2015. 10 April 2019 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 October 2017.
- â "Religion". Gallup. Ä°yun 2013. 2018-12-25 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 yanvar 2014.
- â 1 2 "Mississippians Go to Church the Most; Vermonters, Least". Gallup. 2010-02-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 yanvar 2014.
- â Merica, Dan. "Pew Survey: Doubt of God Growing Quickly among Millennials". CNN. 12 iyun 2012. 2021-05-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 iyun 2012.
- â Hooda, Samreen. "American Confidence in Organized Religion at All Time Low". Huffington Post. 12 iyul 2012. 2018-11-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 iyul 2012.
- â "Religion Among the Millennials". The Pew Forum on Religion & Public Life. 2010-03-26 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 avqust 2012.
- â ""Nones" on the Rise: One-in-Five Adults Have No Religious Affiliation" (PDF). 26 avqust 2014 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 may 2015.
- â "US Protestants no longer a majority â study". BBC News. 2012-10-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-07-28.
- â "Mormons more likely to marry, have more children than other U.S. religious groups". Pew Research Center. 22 may 2015. 22 May 2015 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 April 2018.
- â "Church Statistics and Religious Affiliations". Pew Research. 2008-05-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 sentyabr 2014.
- â 1 2 ""Nones" on the Rise". Pew Forum on Religion & Public Life. 2012. 2013-08-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 yanvar 2014.
- â Barry A. Kosmin; Egon Mayer; Ariela Keysar. "American Religious Identification Survey 2001" (PDF). CUNY Graduate Center. 19 dekabr 2001. 2015-07-16 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 sentyabr 2011.
- â "United States". 28 April 2013 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2 may 2013.
- â Media, Minorities, and Meaning: A Critical Introduction â p. 88, Debra L. Merskin â 2010
- â 1 2 3 4 "America's Changing Religious Landscape". Pew Research Center: Religion & Public Life. 12 may 2015. 10 April 2019 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib.
- â Richard Middleton, Colonial America, A History, 1565â1776, third edition (London: Blackwell, 2002) pp 95â103.
- â "U.S. Religion Map and Religious Populations â U.S. Religious Landscape Study â Pew Forum on Religion & Public Life". Religions.pewforum.org. 2013-07-07 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 fevral 2014.
- â "Religious Landscape Study". 11 may 2015. 5 October 2017 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 April 2018.
- â Walsh, Margaret. The American West. Visions and Revisions. Cambridge University Press. 2005. sÉh. 124. ISBN 978-0-521-59671-8. 2021-08-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-04-17.
- â "Adults in Alaska". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 11 may 2015. 15 May 2015 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 April 2018.
- â "Table 55âMarital Status of the Population by Sex, Race, and Hispanic Origin: 1990 to 2007" (PDF). Statistical Abstract of the United States 2009. U.S. Census Bureau. 2012-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 11 oktyabr 2009.
- â "Women's Advances in Education". Columbia University, Institute for Social and Economic Research and Policy. 2006. 9 iyun 2007 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 iyun 2007.
- â 1 2 "Births: Final Data for 2013, tables 2, 3" (PDF). U.S. Department of Health & Human Services. 2017-09-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 23 iyul 2015.
- â "Trends in Teen Pregnancy and Childbearing". U.S. Department of Health & Human Services. 2021-12-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 iyul 2015.
- â Strauss, Lilo T.; vÉ b. "Abortion SurveillanceâUnited States, 2003". MMWR. Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Division of Reproductive Health. 24 noyabr 2006. 2017-06-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 iyun 2007.
- â "FASTSTATSÂ â Births and Natality". Centers for Disease Control and Prevention. 21 noyabr 2013. 2019-11-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 yanvar 2014.
- â "National Vital Statistics Volume 67, Number 1, January 31, 2018" (PDF). Center for Disease Control â CDC. June 3, 2018 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 3 fevral 2018.
- â Jardine, Cassandra. "Why adoption is so easy in America". The Daily Telegraph. London. 31 oktyabr 2007. 2024-01-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-04-21.
- â "Child Adoption: Trends and policies" (PDF). United Nations Department of Economic and Social Affairs. 2009. 2022-03-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Hagerty, Barbara Bradley. "Some Muslims in U.S. Quietly Engage in Polygamy". National Public Radio: All Things Considered. 27 may 2008. 10 May 2019 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 iyul 2009. (#apostrophe_markup)
- â "Mortality in the United States, 2017". www.cdc.gov. 29 noyabr 2018. 2021-02-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 dekabr 2018.
- â Bernstein, Lenny. "U.S. life expectancy declines again, a dismal trend not seen since World War I". Washington Post. 29 noyabr 2018. 2021-09-15 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 dekabr 2018.
- â Kight, Stef W. "Deaths by suicide, drugs and alcohol reached an all-time high last year". Axios. 6 mart 2019. 2021-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 mart 2019.
- â MacAskill, Ewen. "US Tumbles Down the World Ratings List for Life Expectancy". The Guardian. London. 13 avqust 2007. 2013-07-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 avqust 2007.
- â "Mexico Obesity Rate Surpasses The United States', Making It Fattest Country in the Americas". Huffington Post. 2018-11-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-11-17.
- â Schlosser, Eric. Fast Food Nation. New York: Perennial. 2002. sÉh. 240. ISBN 978-0-06-093845-1.
- â "Prevalence of Overweight and Obesity Among Adults: United States, 2003â2004". Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Health Statistics. 2010-12-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 iyun 2007.
- â "Fast Food, Central Nervous System Insulin Resistance, and Obesity". Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology. American Heart Association. 2005. 2012-09-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 iyun 2007.
- â Murray, Christopher J.L. "The State of US Health, 1990â2010: Burden of Diseases, Injuries, and Risk Factors" (PDF). Journal of the American Medical Association. 310 (6). iyul 10, 2013: 591â608. doi:10.1001/jama.2013.13805. PMC 5436627. PMID 23842577. 25 iyul 2013 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib.
- â "About Teen Pregnancy". Center for Disease Control. 2021-09-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 yanvar 2015.
- â Whitman, Glen; Raad, Raymond. "Bending the Productivity Curve: Why America Leads the World in Medical Innovation". The Cato Institute. 2021-01-23 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 9 oktyabr 2012.
- â Cowen, Tyler. "Poor U.S. Scores in Health Care Don't Measure Nobels and Innovation". The New York Times. 5 oktyabr 2006. 2022-06-08 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 9 oktyabr 2012.
- â "The U.S. Healthcare System: The Best in the World or Just the Most Expensive?" (PDF). University of Maine. 2001. 9 mart 2007 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 noyabr 2006.
- â "U.S. Uninsured Rate Steady at 12.2% in Fourth Quarter of 2017". Gallup. 2021-10-08 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-28.
- â Abelson, Reed. "Ranks of Underinsured Are Rising, Study Finds". The New York Times. 10 iyun 2008. 2018-08-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2008.
- â Blewett, Lynn A.; vÉ b. "How Much Health Insurance Is Enough? Revisiting the Concept of Underinsurance". Medical Care Research and Review. 63 (6). Dekabr 2006: 663â700. doi:10.1177/1077558706293634. ISSNÂ 1077-5587. PMIDÂ 17099121.
- â Fahrenthold, David A. "Mass. Bill Requires Health Coverage". The Washington Post. 5 aprel 2006. 2018-08-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 iyun 2007.
- â "Health Care Law 54% Favor Repeal of Health Care Law". Rasmussen Reports. 2017-05-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 oktyabr 2012.
- â "Debate on ObamaCare to intensify in the wake of landmark Supreme Court ruling". Fox News. 29 iyun 2012. 2015-09-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 oktyabr 2012.
- â "Ages for Compulsory School Attendance â¦". U.S. Dept. of Education, National Center for Education Statistics. 2007-06-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 iyun 2007.
- â "Statistics About Non-Public Education in the United States". U.S. Dept. of Education, Office of Non-Public Education. 2007-07-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 iyun 2007.
- â 1 2 AP. "U.S. education spending tops global list, study shows". CBS. 25 iyun 2013. 2013-07-26 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 oktyabr 2013.
- â Rosenstone, Steven J. "Public Education for the Common Good". University of Minnesota. 17 dekabr 2009. 1 avqust 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 mart 2009.
- â "Educational Attainment in the United States: 2003" (PDF). U.S. Census Bureau. 2021-10-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 1 avqust 2006.
- â For more detail on U. S. literacy, see A First Look at the Literacy of America's Adults in the 21st century ArxivlÉÅdirilib 2021-12-03 at the Wayback Machine, U. S. Department of Education (2003).
- â "Human Development Indicators" (PDF). United Nations Development Programme, Human Development Reports. 2005. 20 iyun 2007 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 14 yanvar 2008.
- â "QS World University Rankings". Topuniversities. 17 iyul 2011 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 iyul 2011.
- â "Top 200Â â The Times Higher Education World University Rankings 2010â2011". Times Higher Education. 2021-06-29 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 iyul 2011.
- â "Academic Ranking of World Universities 2014". Shanghai Ranking Consultancy. 19 yanvar 2015 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 may 2015.
- â "U21 Ranking of National Higher Education Systems 2019 | Universitas 21". Universitas 21. 2019-05-20 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2 aprel 2019.
- â "Education at a Glance 2013" (PDF). OECD. 2018-03-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 5 oktyabr 2013.
- â "Student Loan Debt Exceeds One Trillion Dollars". NPR. 4 aprel 2012. 2021-10-04 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 sentyabr 2013.
- â Krupnick, Matt. "Student loan crisis threatens a generation's American dream". The Guardian. 4 oktyabr 2018. 2021-08-21 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 4 oktyabr 2018.
- â Scheb, John M.; Scheb, John M. II (2002). An Introduction to the American Legal System. Florence, KY: Delmar, p. 6. ISBNÂ 0-7668-2759-3.
- â Killian, Johnny H. "Constitution of the United States". The Office of the Secretary of the Senate. 2014-02-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 fevral 2012.
- â Germanos, Andrea. "United States Doesn't Even Make Top 20 on Global Democracy Index". Common Dreams. 11 yanvar 2019. 2022-02-23 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 fevral 2019.
- â Simon, Zoltan. "U.S. Government Seen as Most Corrupt in Seven Years". Bloomberg. 29 yanvar 2019. 2022-03-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 fevral 2019.
- â Mikhail Filippov; Peter C. Ordeshook; Olga Shvetsova. Designing Federalism: A Theory of Self-Sustainable Federal Institutions. Cambridge University Press. 2004. sÉh. 242. ISBN 978-0-521-01648-3. 2022-07-21 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-04-25.
Barbara Bardes; Mack Shelley; Steffen Schmidt. American Government and Politics Today: Essentials 2013â2014 Edition. Cengage Learning. 2013. 265â266. ISBNÂ 978-1-285-60571-5. 2022-03-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-04-25. - â "The Legislative Branch". United States Diplomatic Mission to Germany. 2021-08-25 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 20 avqust 2012.
- â "The Process for impeachment". ThinkQuest. 2013-04-08 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 20 avqust 2012.
- â "The Executive Branch". The White House. 2017-08-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 fevral 2017.
- â Kermit L. Hall; Kevin T. McGuire. Institutions of American Democracy: The Judicial Branch. Oxford University Press. 2005. ISBNÂ 978-0-19-988374-5. 2021-08-15 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-05-16.
U.S. Citizenship and Immigration Services. Learn about the United States: Quick Civics Lessons for the Naturalization Test. Government Printing Office. 2013. sÉh. 4. ISBN 978-0-16-091708-0. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-05-16.
Bryon Giddens-White. The Supreme Court and the Judicial Branch. Heinemann Library. 2005. ISBNÂ 978-1-4034-6608-2. 2021-10-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-05-16.
Charles L. Zelden. The Judicial Branch of Federal Government: People, Process, and Politics. ABC-CLIO. 2007. ISBNÂ 978-1-85109-702-9. 2022-04-30 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
"Federal Courts". United States Courts. 2013-04-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 oktyabr 2014. - â Bloch, Matt; Ericson, Matthew; Quealy, Kevin. "Census 2010: Gains and Losses in Congress". The New York Times. 30 may 2013. 22 March 2018 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 May 2018.
- â 1 2 3 "Watch John Oliver Cast His Ballot for Voting Rights for U.S. Territories". Time. 9 mart 2015. 2018-09-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 1 yanvar 2018.
- â "What is the Electoral College". National Archives. 2019-12-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 avqust 2012.
- â Cossack, Roger. "Beyond politics: Why Supreme Court justices are appointed for life". CNN. 13 iyul 2000. 12 iyul 2012 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib.
- â "Nebraska (state, United States)Â : Agriculture". Britannica Online Encyclopedia. 2015-05-21 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 noyabr 2012.
- â Feldstein, Fabozzi, 2011, p. 9
- â Schultz, 2009, pp. 164, 453, 503
- â Schultz, 2009, p. 38
- â Serranilla bankÉsi vÉ Baxo-Nueva üzÉrindÉ ABÅ-nin suverenliyi mübahisÉli olduÄu üçün ABÅ-nin MÄ°Z xÉritÉsinÉ daxil edilmÉyib.
- â "Common Core Document of the United States of America". U.S. Department of State. 30 dekabr 2011. 2019-10-26 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 iyul 2015.
- â The New York Times, 2007. sÉh. 670
- â Onuf, 2010. sÉh. xvii
- â Bax ABÅ Kodeksi, 8 § 1101(a) (36) vÉ ABÅ Kodeksi, 8 § 1101(a) (38) U. S. Federal Code, Immigration and Nationality Act. ABÅ Kodeksi, 8 § 1101a
- â "Electoral College Fast Facts | U.S. House of Representatives: History, Art & Archives". history.house.gov. 2022-09-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 avqust 2015.
- â U. S. House of Representatives. History, Art & Archives, Determining Apportionment ArxivlÉÅdirilib 2022-09-07 at the Wayback Machine and Reapportioning ArxivlÉÅdirilib 2022-08-25 at the Wayback Machine. Ä°stifadÉ tarixi: 21 avqust 2015.
- â "Frequently Asked Questions". U.S. Department of the Interior Indian Affairs. 2017-07-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 yanvar 2016.
- â Keating, Joshua. "How Come American Samoans Still Don't Have U.S. Citizenship at Birth?". 5 iyun 2015. 2018-10-19 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-06-20 â Slate vasitÉsilÉ.
- â "American Samoa and the Citizenship Clause: A Study in Insular Cases Revisionism". harvardlawreview.org. 2019-12-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 yanvar 2018.
- â Debt And Deficit Negotiations. The White House (Photograph). 2011. 20 avqust 2016 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 20 fevral 2017.
- â Etheridge, Eric; Deleith, Asger. "A Republic or a Democracy?". New York Times blogs. 19 avqust 2009. 2010-11-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 7 noyabr 2010.
The US system seems essentially a two-party system. ...
- â Avaliktos, Neal. The Election Process Revisited. Nova Publishers. 2004. sÉh. 111. ISBN 978-1-59454-054-7. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-07-28.
- â David Mosler; Robert Catley. America and Americans in Australia. Greenwood Publishing Group. 1998. sÉh. 83. ISBN 978-0-275-96252-4. 2016-04-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 aprel 2016.
- â Grigsby, Ellen. Analyzing Politics: An Introduction to Political Science. Cengage Learning. 2008. 106â107. ISBNÂ 978-0-495-50112-1.
- â "U.S. Senate: Leadership & Officers". www.senate.gov. 2021-03-09 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 yanvar 2019.
- â "Leadership | House.gov". www.house.gov. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 yanvar 2019.
- â "Congressional Profile". Office of the Clerk of the United States House of Representatives. 2019-01-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-08-11.
- â "Governor Election Results 2018". The New York Times. 2018-12-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 yanvar 2019.
- â "U.S. Governors". National Governors Association. 2018-06-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 yanvar 2015.
- â "Bowser is elected D.C. mayor, defeating independents Catania and Schwartz". Washington Post. 5 noyabr 2015. 2017-10-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 yanvar 2015.
- â Ambrose Akenuwa. Is the United States Still the Land of the Free and Home to the Brave?. Lulu.com. 1 iyul 2015. sÉh. 79. ISBN 978-1-329-26112-9. 2022-06-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-08-11.
- â "What is the G8?". University of Toronto. 2020-11-27 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 fevral 2012.
- â Kan, Shirley A. "Taiwan: Major U.S. Arms Sales Since 1990" (PDF). Federation of American Scientist. 29 avqust 2014. 2021-07-30 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 19 oktyabr 2014.
"Taiwan's Force Modernization: The American Side". Defense Industry Daily. 11 sentyabr 2014. 2016-11-20 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 oktyabr 2014. - â Dumbrell, John; Schäfer, Axel. America's 'Special Relationships': Foreign and Domestic Aspects of the Politics of Alliance. 2009. sÉh. 45. ISBN 978-0-203-87270-3. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Ek, Carl, Ian F. Fergusson. "CanadaâU.S. Relations" (PDF). Congressional Research Service. 3 sentyabr 2010. 2020-01-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 28 avqust 2011.
- â Vaughn, Bruce. Australia: Background and U.S. Relations. Congressional Research Service. 8 avqust 2008. OCLCÂ 70208969.
- â Vaughn, Bruce. "New Zealand: Background and Bilateral Relations with the United States" (PDF). Congressional Research Service. 27 may 2011. 22 January 2021 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 28 avqust 2011.
- â Lum, Thomas. "The Republic of the Philippines and U.S. Interests" (PDF). Congressional Research Service. 3 yanvar 2011. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 3 avqust 2011.
- â Chanlett-Avery, Emma; vÉ b. "Japan-U.S. Relations: Issues for Congress" (PDF). Congressional Research Service. 8 iyun 2011. 2020-01-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 28 avqust 2011.
- â Mark E. Manyin; Emma Chanlett-Avery; Mary Beth Nikitin. "U.S.âSouth Korea Relations: Issues for Congress" (PDF). Congressional Research Service. 8 iyul 2011. 2020-01-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 28 avqust 2011.
- â Zanotti, Jim. "Israel: Background and U.S. Relations" (PDF). Congressional Research Service. 31 iyul 2014. 2019-03-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 12 sentyabr 2014.
- â Shah, Anup. "U.S. and Foreign Aid Assistance". GlobalIssues.org. 13 aprel 2009. 2010-02-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 oktyabr 2009.
- â "América Latina en la era Trump". 2022-03-26 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-05-31.
- â "Obama reveals plans to boost aid to Colombia to $450 million". politico.com. 2021-09-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 aprel 2018.
- â "Remarks by President Obama and President Santos of Colombia at Plan Colombia Reception". archives.gov. 4 fevral 2016. 2019-10-26 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 aprel 2018.
- â Charles L. Zelden. The Judicial Branch of Federal Government: People, Process, and Politics. ABC-CLIO. 2007. sÉh. 217. ISBN 978-1-85109-702-9. 2022-06-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
Loren Yager; Emil Friberg; Leslie Holen. Foreign Relations: Migration from Micronesian Nations Has Had Significant Impact on Guam, Hawaii, and the Commonwealth of the Northern Mariana Islands. Diane Publishing. 2003. sÉh. 7. ISBN 978-0-7567-3394-0. 2021-10-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-10-08. - â "Trump to bypass U.N. and send aid directly to persecuted Christians in Middle East". The Washington Times. 2021-09-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 oktyabr 2017.
- â "Mike Pence: US to stop funding 'ineffective' UN efforts to help Christians persecuted in Middle East". The Washington Examiner. 2018-09-09 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 oktyabr 2017.
- â "Pence says US to stop funding 'ineffective' UN relief efforts". The Hill. 2022-08-28 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 oktyabr 2017.
- â Budget Office, Congressional. "The Long-Term Budget Outlook 2013" (PDF). cbo.gov. Congress of the United States Congressional Budget Office. sÉh. 10. 2016-03-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 21 yanvar 2016.
- â Konish, Lorie. "More Americans are considering cutting their ties with the US â here's why". CNBC. 30 iyun 2018. 2019-03-23 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 avqust 2018.
- â Power, Julie. "Tax fears: US-Aussie dual citizens provide IRS with details of $184 billion". The Sydney Morning Herald (ingilis). 3 mart 2018. 2021-10-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 avqust 2018.
- â Porter, Eduardo. "America's Aversion to Taxes". The New York Times. 14 avqust 2012. 2013-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 avqust 2012.
In 1965, taxes collected by federal, state and municipal governments amounted to 24.7 percent of the nation's output. In 2010, they amounted to 24.8 percent. Excluding Chile and Mexico, the United States raises less tax revenue, as a share of the economy, than every other industrial country.
- â 1 2 "CBO Historical Tables-February 2013". Congressional Budget Office. 5 fevral 2013. 2013-02-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 aprel 2013.
- â "The Distribution of Household Income and Federal Taxes, 2010". Congressional Budget Office (CBO). 4 dekabr 2013. 2017-09-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 yanvar 2014.
- â Lowrey, Annie. "Tax Code May Be the Most Progressive Since 1979,". The New York Times. 4 yanvar 2013. 2021-10-07 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 yanvar 2014.
- â Slemrod, Joel. Tax Progressivity and Income Inequality.
- â 1 2 Piketty, Thomas; Saez, Emmanuel. "How Progressive is the U.S. Federal Tax System? A Historical and International Perspective". Journal of Economic Perspectives. 21 (1). 2007: 3â24. doi:10.1257/jep.21.1.3.
- â Isabelle Joumard; Mauro Pisu; Debbie Bloch. "Tackling income inequality The role of taxes and transfers" (PDF). OECD Journal: Economic Studies. 2012: 27. 2014-12-28 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 24 sentyabr 2015.
Various studies have compared the progressivity of tax systems of European countries with that of the United States (see for instance Prasad and Deng, 2009; Piketty and Saez, 2007; Joumard, 2001). Though they use different definitions, methods and databases, they reach the same conclusion: the US tax system is more progressive than those of the continental European countries.
- â Taxation in the US:
- Prasad, M.; Deng, Y. "Taxation and the worlds of welfare". Socio-Economic Review. 7 (3). 2 aprel 2009: 431â457. doi:10.1093/ser/mwp005. hdl:10419/95615. 7 December 2015 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 may 2013.
- Matthews, Dylan. "Other countries don't have a "47%"". The Washington Post. 19 sentyabr 2012. 2015-05-30 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 oktyabr 2013.
- "How Much Do People Pay in Federal Taxes?". Peter G. Peterson Foundation. 2015-10-04 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2 oktyabr 2015.
- "T13-0174 â Average Effective Federal Tax Rates by Filing Status; by Expanded Cash Income Percentile, 2014". The Tax Policy Center. 24 sentyabr 2015 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2 oktyabr 2015.
- â Huang, Chye-Ching; Frentz, Nathaniel. "What Do OECD Data Really Show About U.S. Taxes and Reducing Inequality?". Center on Budget and Policy Priorities. 2015-09-25 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 sentyabr 2015.
- â 1 2 3 Matthews, Dylan. "Other countries don't have a "47%"". The Washington Post. 19 sentyabr 2012. 2015-05-30 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 oktyabr 2013.
- â Jane Wells. "The rich do not pay the most taxes, they pay ALL the taxes". CNBC. 11 dekabr 2013. 2015-07-08 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 yanvar 2015.
Steve Hargreaves. "The rich pay majority of U.S. income taxes". CNN. 12 mart 2013. 2015-01-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 yanvar 2015.
"Top 10 Percent of Earners Paid 68 Percent of Federal Income Taxes". 2014 Federal Budget in Pictures. The Heritage Foundation. 2015. 6 yanvar 2015 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 fevral 2017.
Stephen Dinan. "CBO: The wealthy pay 70 percent of taxes". Washington Times. 10 iyul 2012. 2015-01-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 yanvar 2015.
"The Tax Man Cometh! But For Whom?". NPR. 15 aprel 2012. 2022-03-20 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 yanvar 2015. - â Wamhoff, Steve. "Who Pays Taxes in America in 2014?" (PDF). Institute on Taxation and Economic Policy. 7 aprel 2014. 2014-11-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 17 yanvar 2015.
- â Agadoni, Laura. "Characteristics of a Regressive Tax". Houston Chronicle Small Business blog. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-11-21.
- â "TPC Tax Topics | Payroll Taxes". Taxpolicycenter.org. 2014-03-04 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 yanvar 2014.
- â "The Design of the Original Social Security Act". Social Security Online. U.S. Social Security Administration. 2013-04-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 3 aprel 2013.
- â Blahous, Charles. "The Dark Side of the Payroll Tax Cut". Defining Ideas. Hoover Institution. 24 fevral 2012. 16 oktyabr 2013 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 3 aprel 2013.
- â "Is Social SecurityProgressove? CBO" (PDF). 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 2018-11-22.
- â "The Distribution of Household Income and Federal Taxes, 2008 and 2009" (PDF). Congressional Budget Office. Ä°yul 2012. 2013-04-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 3 aprel 2013.
- â Ohlemacher, Stephen. "Tax bills for rich families approach 30-year high". The Seattle Times. Associated Press. 3 mart 2013. 29 oktyabr 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 3 aprel 2013.
- â "Who will pay what in 2013 taxes?". The Seattle Times. Associated Press. 3 mart 2013. 29 oktyabr 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 3 aprel 2013.
- â Tax incidence of corporate tax in the United States:
- Harris, Benjamin H. "Corporate Tax Incidence and Its Implications for Progressivity" (PDF). Tax Policy Center. Noyabr 2009. 2013-10-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 9 oktyabr 2013.
- Gentry, William M. "A Review of the Evidence on the Incidence of the Corporate Income Tax" (PDF). OTA Paper 101. Office of Tax Analysis, U.S. Department of the Treasury. Dekabr 2007. 1 noyabr 2013 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 9 oktyabr 2013.
- Fullerton, Don; Metcalf, Gilbert E. Tax Incidence // A.J. Auerbach and M. Feldstein (redaktor). Handbook of Public Economics. Amsterdam: Elsevier Science B.V. 2002. 1788â1839. 2013-10-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 9 oktyabr 2013.
- Musgrave, R.A.; Carroll, J.J.; Cook, L.D.; Frane, L. "Distribution of Tax Payments by Income Groups: A Case Study for 1948" (PDF). National Tax Journal. 4 (1). Mart 1951: 1â53. 2014-10-21 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 9 oktyabr 2013.
- â Malm, Elizabeth. "Comments on Who Pays? A Distributional Analysis of the Tax Systems in All 50 States". Tax Foundation. 20 fevral 2013. 2013-02-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 3 aprel 2013.
- â "IMF, United States General government gross debt". Imf.org. 14 sentyabr 2006. 2021-07-28 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 avqust 2014.
- â "Debt to the Penny (Daily History Search Application)". TreasuryDirect. 2011-04-18 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 yanvar 2015.
- â Burgess Everett. "The next debt ceiling fight". Politico. 6 yanvar 2015. 2015-01-09 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 yanvar 2015.
- â Thornton, Daniel L. "The U.S. Deficit/Debt Problem: A LongerâRun Perspective" (PDF). Federal Reserve Bank of St. Louis Review. NoyâDek 2012. 5 February 2013 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 7 may 2013.
- â Lopez, Luciana. "Fitch backs away from downgrade of U.S. credit rating". Reuters. 28 yanvar 2013. 2015-09-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 mart 2013.
- â "The Air Force in Facts and Figures (Armed Forces Manpower Trends, End Strength in Thousands)" (PDF). Air Force Magazine. May 2009. 13 yanvar 2013 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 9 oktyabr 2009.
- â "What does Selective Service provide for America?". Selective Service System. 15 sentyabr 2012 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 fevral 2012.
- â "Base Structure Report, Fiscal Year 2008 Baseline" (PDF). Department of Defense. 28 fevral 2010 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 9 oktyabr 2009.
- â "Active Duty Military Personnel Strengths by Regional Area and by Country (309A)" (PDF). Department of Defense. 31 mart 2010. 24 iyul 2013 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 7 oktyabr 2010.
- â "The 15 Countries with the Highest Military Expenditure in 2011" (PDF). Stockholm International Peace Research Institute. 2011. 9 yanvar 2013 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 fevral 2017.
- â "Compare". CIA World Factbook. RealClearWorld. 20 dekabr 2012 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 4 fevral 2013.
- â "Federal R&D Budget Dashboard". American Association for the Advancement of Science (ingilis). 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 mart 2019.
- â "Fiscal Year 2013 Historical Tables" (PDF). Budget of the U.S. Government. White House OMB. 17 aprel 2012 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 noyabr 2012.
- â "Fiscal Year 2012 Budget Request Overview" (PDF). Department of Defense. Fevral 2011. 25 iyul 2011 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib.
- â Basu, Moni. "Deadly Iraq War Ends with Exit of Last U.S. Troops". CNN. 18 dekabr 2011. 2011-12-19 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 fevral 2012.
- â "Operation Iraqi Freedom". Iraq Coalition Casualty Count. 5 fevral 2012. 21 mart 2011 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 fevral 2012.
- â Cherian, John. "Turning Point". Frontline. The Hindu Group. 7 aprel 2012. 2 dekabr 2012 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2 dekabr 2012.
There are currently 90,000 U.S. troops deployed in the country.
- â "Department of Defence Defence Casualty Analysis System". Department of Defense. Noyabr 2013. 2012-09-20 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 noyabr 2013.
- â "U.S. Federal Law Enforcement Agencies, Who Governs & What They Do". Chiff.com. 2014-02-10 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 avqust 2012.
- â "Plea Bargains". Findlaw. 2011-07-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 yanvar 2015.
"Interview with Judge Michael McSpadden". PBS. 16 dekabr 2003. 2017-10-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-07. - â Beckett, Lois; Aufrichtig, Aliza; Davis, Kenan. "Murders up 10.8% in biggest percentage increase since 1971, FBI data shows". The Guardian (ingilis). 26 sentyabr 2016. ISSNÂ 0261-3077. 2016-12-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 22 dekabr 2016.
- â "Murders Rose At Their Fastest Pace In A Quarter-Century Last Year". FiveThirtyEight. 26 sentyabr 2016. 2017-03-27 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-07. (#apostrophe_markup)
- â Beckett, Lois; Chalabi, Mona. "US murder rate rose in 2016 â but experts question claims of long-term trend". The Guardian. 25 sentyabr 2017. 2022-05-30 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 sentyabr 2017.
- â Kaste, Martin. "Open Cases: Why One-Third Of Murders In America Go Unresolved". NPR. 30 mart 2015. 12 August 2022 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 may 2017.
- â "Uniform Crime Reporting Statistics". U.S. Department of Justice Federal Bureau of Investigation. 3 iyul 2013 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 noyabr 2013.
"Crime in the United States, 2011". FBI '(Uniform Crime StatisticsâMurder)'. 2016-05-29 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 yanvar 2013.
"UNODC Homicide Statistics". United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC). 2018-12-26 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 yanvar 2013.
"Murder". Crime in the United States, 2009. Federal Bureau of Investigation. Sentyabr 2010. 20 sentyabr 2010 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 3 dekabr 2012.There were 5.0 murders per 100,000 inhabitants in 2009Â ... compared with the 2000 rate, a 10.4 percent decrease was recorded.
- â "Eighth United Nations Survey of Crime Trends and Operations of Criminal Justice Systems (2001â2002)" (PDF). United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC). 31 mart 2005. 10 July 2012 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 18 may 2008.
- â Grinshteyn, Erin; Hemenway, David. "Violent Death Rates: The US Compared with Other High-income OECD Countries, 2010". The American Journal of Medicine. 129 (3). Mart 2016: 226â273. doi:10.1016/j.amjmed.2015.10.025. PMIDÂ 26551975. 2021-07-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 18 iyun 2017.
- â Rawlinson, Kevin. "Global homicide rate rises for first time in more than a decade". The Guardian. 7 dekabr 2017. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 dekabr 2018.
- â 1 2 3 "United States Crime Rates 1960â2017". www.disastercenter.com. 2022-09-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 dekabr 2018.
- â "Homicide Rate (per 100,000), 1950â2014". InfoPlease. 2022-08-31 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 dekabr 2018.
- â "Table 43Â : Arrests by Race and Ethnicity, 2017". FBI. 2020-06-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 dekabr 2018.
- â "Supplemental Homicide Report 1976â2017". Murder Accountability Project. 2022-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 dekabr 2018.
- â Alexia Cooper; Erica L. Smith. "Homicide Trends in the United States, 1980â2008" (PDF). U.S. Department of Justice. Noyabr 2011. 3, 12. 2019-11-20 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 14 noyabr 2015.
- â Fuchs, Erin. "Why Louisiana Is The Murder Capital of America". Business Insider. 1 oktyabr 2013. 2022-07-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-14.
- â Agren, David. "Mexico crime belies government claims of progress". Florida Today â USA Today. Melbourne, FL. 19 oktyabr 2014. 4B. 2022-09-09 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 oktyabr 2014.
- â Connor, Tracy; Chuck, Elizabeth. "Nebraska's Death Penalty Repealed With Veto Override". NBC News. 28 may 2015. 10 June 2015 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 iyun 2015.
- â Simpson, Ian. "Maryland becomes latest U.S. state to abolish death penalty". Reuters. 2 may 2013. 21 August 2021 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 aprel 2016.
- â "Searchable Execution Database". Death Penalty Information Center. 2012-09-19 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 oktyabr 2012.
- â "Death Sentences and Executions 2015". Amnesty International USA. 2015. 2022-03-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 3 iyun 2017.
- â Schmidt, Steffen W.; Shelley, Mack C.; Bardes, Barbara A. American Government & Politics Today. Cengage Learning. 2008. sÉh. 591. ISBN 978-0-495-50228-9. 2015-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
Walmsley, Roy. "World Prison Population List" (PDF). King's College London, International Centre for Prison Studies. 2005. 28 iyun 2007 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Son mÉlumatlar üçün, baxın "Prison Brief for United States of America". King's College London, International Centre for Prison Studies. 21 iyun 2006. 4 avqust 2007 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib.
"The Growth of Incarceration in the United States: Exploring Causes and Consequences". National Research Council. 2014. 15 November 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 may 2014..
"Nation Behind Bars: A Human Rights Solution" (PDF). Human Rights Watch. May 2014. 29 March 2017 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 10 may 2014.
Haymes et al, 2014, p. 389 ArxivlÉÅdirilib 2021-08-16 at the Wayback Machine - â Barkan, Steven E.; Bryjak, George J. Fundamentals of Criminal Justice: A Sociological View. Jones & Bartlett. 2011. sÉh. 23. ISBN 978-1-4496-5439-9. 2015-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Glaze, Lauren E.; Herberman, Erinn J. "Correctional Populations in the United States, 2012" (PDF). Dekabr 2013. 2021-05-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-15.
- â Iadicola, Peter; Shupe, Anson. Violence, Inequality, and Human Freedom. Rowman & Littlefield. 2012. sÉh. 456. ISBN 978-1-4422-0949-7. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-15.
- â Brown, Emma; Douglas-Gabriel, Danielle. "Since 1980, spending on prisons has grown three times as much as spending on public education". The Washington Post. 7 iyul 2016. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 iyul 2016.
- â "Prisoners in 2013" (PDF). Bureau of Justice Statistics. 2018-04-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-15.
- â "United States of America â International Centre for Prison Studies". International Centre for Prison Studies. 2015-09-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-15.
- â Clear, Todd R.; Cole, George F.; Reisig, Michael Dean. American Corrections. Cengage Learning. 2008. sÉh. 485. ISBN 978-0-495-55323-6. 2015-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â "Federal Bureau of Prisons: Statistics". Federal Bureau of Prisons. 2015-03-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 4 mart 2015.
- â Moore, Adrian T. "Private Prisons: Quality Corrections at a Lower Cost" (PDF). Reason.org. Reason Foundation. 2017-10-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 29 aprel 2015.
Benefield, Nathan. "Private Prisons Increase Capacity, Save Money, Improve Service". Commonwealth Foundation.org. Commonwealth Foundation. 24 oktyabr 2007. 2021-02-28 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 aprel 2015.
William G. Archambeault; Donald R. Deis, Jr. "Cost Effectiveness Comparisons of Private Versus Public Prisons in Louisiana: A Comprehensive Analysis of Allen, Avoyelles, and Winn Correctional Centers" (PDF). Journal of the Oklahoma Criminal Justice Research Consortium. 4. 1997â1998. 2016-06-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 29 aprel 2015.
Volokh, Alexander. "A Tale of Two Systems: Cost, Quality, and Accountability in Private Prisons". Harvard Law Review. 115. 1 may 2002: 1868. 24 September 2021 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 aprel 2015. - â Donna, Selman; Leighton, Paul. Punishment for Sale: Private Prisons, Big Business, and the Incarceration Binge. New York City: Rowman & Littlefield Publishers. 2010. sÉh. xi. ISBN 978-1-4422-0173-6. 2022-07-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-15.
Harcourt, Bernard. The Illusion of Free Markets: Punishment and the Myth of Natural Order. Harvard University Press. 2012. 235 & 236. ISBNÂ 978-0-674-06616-8. 2021-08-15 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-15.
John L. Campbell. "Neoliberalism's penal and debtor states". Theoretical Criminology. 14 (1). 2010: 59â73. doi:10.1177/1362480609352783. 2018-09-20 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-15.
Davidson, Joe. "Private federal prisons â less safe, less secure". Washington Post. 12 avqust 2016. 2021-11-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 avqust 2016.
Gottschalk, Marie. Caught: The Prison State and the Lockdown of American Politics. Princeton University Press. 2014. sÉh. 70. ISBN 978-0-691-16405-2. 2022-06-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-15.
Kerwin, Peter. "Study finds private prisons keep inmates longer, without reducing future crime". University of WisconsinâMadison News. 10 iyun 2015. 2015-12-15 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 iyun 2015. - â "Report: Oklahoma now 'world's prison capital'". KAKE. 7 iyun 2018. 2021-05-04 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 dekabr 2018.
- â Wagner, Peter; Sawyer, Wendy. "States of Incarceration: The Global Context 2018". Prison Policy Initiative. Ä°yun 2018. 2018-11-29 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 dekabr 2018.
- â "Virgin Islands (US) â World Prison Brief". www.prisonstudies.org. 2022-09-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-15.
- â "Puerto Rico (US) â World Prison Brief". www.prisonstudies.org. 2022-04-25 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-15.
- â "Cities, States Resist â and Assist â Immigration Crackdown in New Ways". pew.org. Ä°stifadÉ tarixi: 18 iyul 2019.
- â "Report: Nearly Half of Americans Live in Jurisdictions With Sanctuary Policies". Fox News Insider (ingilis). 11 may 2018. 5 October 2020 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 18 iyul 2019.
- â 1 2 3 "GDP Estimates". Bureau of Economic Analysis. Bureau of Economic Analysis. 2018-08-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 avqust 2018.
- â "Consumer Price Index â November 2018" (PDF). Bureau of Labor Statistics. Noyabr 2018. 2018-08-28 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 19 dekabr 2018.
- â "Labor Force Statistics from the Current Population Survey". Bureau of Labor Statistics. 19 dekabr 2018. 2013-02-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 dekabr 2018.
- â "The Employment Situation â November 2018". Bureau of Labor Statistics. Bureau of Labor Statistics. 7 dekabr 2018. 2009-10-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 dekabr 2018.
- â "Labor Force Statistics from the Current Population Survey". Bureau of Labor Statistics. United States Department of Labor. 19 dekabr 2018. 2018-09-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 dekabr 2018.
- â "Monthly Statement of the Public Debt of the United States" (PDF). Treasury Direct. 30 noyabr 2018. 2021-05-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 19 dekabr 2018.
- â "Federal Reserve Statistical Release" (PDF). Federal Reserve. Federal Reserve. 6 dekabr 2018. 2022-03-08 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 19 dekabr 2018.
- â Wright, Gavin; Czelusta, Jesse (2007). "Resource-Based Growth Past and Present", in Natural Resources: Neither Curse Nor Destiny, ed. Daniel Lederman and William Maloney. World Bank. p. 185. ISBNÂ 0-8213-6545-2.
- â 1 2 "World Economic Outlook Database: United States". International Monetary Fund. Oktyabr 2014. 2015-04-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2 noyabr 2014.
- â "European Union GDP". International Monetary Fund. International Monetary Fund. Aprel 2014. 2018-09-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 iyun 2014.
- â 1 2 Hagopian, Kip; Ohanian, Lee. "The Mismeasure of Inequality". Policy Review. 1 avqust 2012. 2014-05-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 22 avqust 2013.
- â "United Nations Statistics Division â National Accounts". unstats.un.org. 2018-08-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 1 iyun 2018.
- â "Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves" (PDF). International Monetary Fund. 7 oktyabr 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 9 aprel 2012.
- â 1 2 "Trade Statistics". Greyhill Advisors. 2018-02-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 oktyabr 2011.
- â "Top Ten Countries with which the U.S. Trades". U.S. Census Bureau. Avqust 2009. 2010-02-23 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 oktyabr 2009.
- â "Major Foreign Holders of Treasury Securities". treasury.gov. 17 oktyabr 2015 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Jackson, Brooks. "Who Holds Our Debt?". 19 noyabr 2013. 2022-06-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-04-26.
- â Trivett, Vincent. "The TRUTH About Who Really Owns All Of America's Debt". Business Insider. 2022-03-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-25.
- â "This surprising chart shows which countries own the most U.S. debt". Washington Post. 2020-12-20 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-04-26.
- â "National debt: Whom does the US owe?". 4 fevral 2011. 2022-03-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-04-26 â Christian Science Monitor vasitÉsilÉ.
- â "World's Top 5 arms exporters". United Press International. 2022-03-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 18 mart 2015.
- â "China becomes the world's third largest arms exporter". BBC News. 15 mart 2015. 2022-03-19 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 18 mart 2015.
Shankar, Sneha. "US Remains World's Largest Exporter of Arms While India Leaps Ahead To Become Largest Importer: Study". International Business Times. 17 mart 2015. 2020-11-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 18 mart 2015. - â "The NYSE Makes Stock Exchanges Around The World Look Tiny". 2017-01-26 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 mart 2017.
- â "Is the New York Stock Exchange the Largest Stock Market in the World?". 2017-01-26 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 mart 2017.
- â "Largest stock exchange operators worldwide as of April 2018, by market capitalization of listed companies (in trillion U.S. dollars)". Statista. 2019-03-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 18 fevral 2019.
- â "GDP by Industry". Greyhill Advisors. 2018-03-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 oktyabr 2011.
- â "Table B-1. Employees on nonfarm payrolls by industry sector and selected industry detail [In thousands]". bls.gov. 2022-09-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-22.
- â 1 2 "USA Economy in Brief". U.S. Dept. of State, International Information Programs. 12 mart 2008 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib.
- â "Table 724âNumber of Tax Returns, Receipts, and Net Income by Type of Business and Industry: 2005". U.S. Census Bureau. 9 fevral 2012 tarixindÉ orijinalından (XLS) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 oktyabr 2009.
- â "Sony, LG, Wal-Mart among Most Extendible Brands". Cheskin. 6 iyun 2005. 25 mart 2006 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 iyun 2007.
- â "Table 964âGross Domestic Product in Current and Real (2000) Dollars by Industry: 2006". U.S. Census Bureau. May 2008. 9 fevral 2012 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 oktyabr 2009.
- â "U.S. surges past Saudis to become world's top oil supplier -PIRA". Reuters. 2015-10-04 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-22.
- â "Coal Statistics". National Mining Association. 16 dekabr 2012 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 yanvar 2014.
- â "Minerals Production". National Mining Association. 2016-09-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 yanvar 2014.
- â "Corn". U.S. Grains Council. 12 yanvar 2008 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 mart 2008.
- â "Soybean Demand Continues to Drive Production". Worldwatch Institute. 6 noyabr 2007. 2008-03-16 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 mart 2008.
- â "ISAAA Brief 39-2008: Executive SummaryâGlobal Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2008" (PDF). International Service for the Acquisition of Agri-Biotech Applications. sÉh. 15. 2018-08-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 16 iyul 2010.
- â Merrill, Dave. "Here's How America Uses Its Land". Bloomberg. 2020-02-25 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib.
- â "Personal Consumption Expenditures (PCE)/Gross Domestic Product (GDP)" ArxivlÉÅdirilib 2016-04-12 at the Wayback Machine FRED Graph, Federal Reserve Bank of St. Louis
- â Fuller, Thomas. "In the East, many EU work rules don't apply". International Herald Tribune. 15 iyun 2005. 16 iyun 2005 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib.
- â "Doing Business in the United States". World Bank. 2006. 2010-03-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 28 iyun 2007.
- â Isabelle Joumard; Mauro Pisu; Debbie Bloch. "Tackling income inequality The role of taxes and transfers" (PDF). OECD. 2012. 28 December 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 21 may 2015.
- â Ray, Rebecca; Sanes, Milla; Schmitt, John. "No-Vacation Nation Revisited" (PDF). Center for Economic and Policy Research. May 2013. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 8 sentyabr 2013.
- â Bernard, Tara Siegel. "In Paid Family Leave, U.S. Trails Most of the Globe". The New York Times. 22 fevral 2013. 2013-02-23 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 avqust 2013.
- â 1 2 Vasel, Kathryn. "Who doesn't get paid sick leave?". CNN. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-22.
- â "Total Economy Database, Summary Statistics, 1995â2010". Total Economy Database. The Conference Board. Sentyabr 2010. 2010-07-08 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 20 sentyabr 2009.
- â "Chart Book: The Legacy of the Great Recession". Center on Budget and Policy Priorities. 12 mart 2013. 2015-04-08 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 mart 2013.
- â Hounshell, David A., From the American System to Mass Production, 1800â1932: The Development of Manufacturing Technology in the United States, Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press, 1984, ISBNÂ 978-0-8018-2975-8, LCCNÂ 83016269
- â "Thomas Edison's Most Famous Inventions". Thomas A Edison Innovation Foundation. 2016-03-16 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 21 yanvar 2015.
- â Benedetti, François. "100 Years Ago, the Dream of Icarus Became Reality". Fédération Aéronautique Internationale (FAI). 17 dekabr 2003. 12 sentyabr 2007 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 avqust 2007.
- â Fraser, Gordon. The Quantum Exodus: Jewish Fugitives, the Atomic Bomb, and the Holocaust. New York: Oxford University Press. 2012. ISBNÂ 978-0-19-959215-9. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-22.
- â 10 Little Americans. ISBNÂ 978-0-615-14052-0. Ä°stifadÉ tarixi: 15 sentyabr 2014 â Google Books vasitÉsilÉ.
- â "NASA's Apollo technology has changed the history". Sharon Gaudin. 2014-12-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 sentyabr 2014.
- â Goodheart, Adam. "Celebrating July 2: 10 Days That Changed History". The New York Times. 2 iyul 2006. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-22.
- â Silicon Valley: 110 Year Renaissance, McLaughlin, Weimers, Winslow 2008.
- â Robert W. Price. Roadmap to Entrepreneurial Success. AMACOM Div American Mgmt Assn. 2004. sÉh. 42. ISBN 978-0-8144-7190-6.
- â Sawyer, Robert Keith. Explaining Creativity: The Science of Human Innovation. Oxford University Press. 2012. sÉh. 256. ISBN 978-0-19-973757-4. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-22.
- â Bennett, W. Lance; Segerberg, Alexandra. "Digital Media and the Personalization of Collective Action". Information, Communication & Society. 14 (6). Sentyabr 2011: 770â799. doi:10.1080/1369118X.2011.579141.
- â "Computer and Internet Use Main" (PDF). U.S. Census Bureau. 2018-06-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 22 iyul 2015.
- â "Cell phone ownership hits 91% of adults". Pew Research Center. 19 may 2013. 22 July 2015 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 22 iyul 2015.
- â "Freedom on the Net 2014". Freedom House. 2017-04-02 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-22.
- â "Research and Development (R&D) Expenditures by Source and Objective: 1970 to 2004". U.S. Census Bureau. 10 fevral 2012 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 iyun 2007.
- â MacLeod, Donald. "Britain Second in World Research Rankings". The Guardian. London. 21 mart 2006. 24 July 2013 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 may 2006.
- â Allen, Gregory. "Understanding China's AI Strategy". Center for a New American Security. 6 fevral 2019. 2020-07-29 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib.
- â Sherman, Erik. "America is the richest, and most unequal, country". Fortune. 2018-09-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 30 avqust 2016.
- â McCarthy, Niall. "The Countries With The Most Millionaires". Statista. 2016-09-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 30 avqust 2016.
- â "Global Food Security Index". London: The Economist Intelligence Unit. 5 mart 2013. 2012-07-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 aprel 2013.
- â Rector, Robert; Sheffield, Rachel. "Understanding Poverty in the United States: Surprising Facts About America's Poor". Heritage Foundation. 13 sentyabr 2011. 2011-09-25 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 aprel 2013.
- â "Human Development Index (HDI) | Human Development Reports". UNHDP. 2017-01-28 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 dekabr 2018.
- â Long, Heather. "U.S. middle-class incomes reached highest-ever level in 2016, Census Bureau says". 12 sentyabr 2017. 2020-03-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 18 sentyabr 2017 â www.WashingtonPost.com vasitÉsilÉ.
- â Mishel, Lawrence. "The wedges between productivity and median compensation growth". Economic Policy Institute. 26 aprel 2012. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 18 oktyabr 2013.
- â Anderson, Richard G. "How Well Do Wages Follow Productivity Growth?" (PDF). St. Louis Federal Reserve. 2007. 2016-02-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Alvaredo, Facundo; Atkinson, Anthony B.; Piketty, Thomas; Saez, Emmanuel. "The Top 1 Percent in International and Historical Perspective". Journal of Economic Perspectives. 27 (Summer 2013). 2013: 3â20. doi:10.1257/jep.27.3.3.
- â Smeeding, T.M. "Public Policy: Economic Inequality and Poverty: The United States in Comparative Perspective". Social Science Quarterly. 86. 2005: 955â983. doi:10.1111/j.0038-4941.2005.00331.x.
Tcherneva, Pavlina R. "When a rising tide sinks most boats: trends in US income inequality" (PDF). levyinstitute.org. Levy Economics Institute of Bard College. Aprel 2015. 2015-04-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 10 aprel 2015.
Saez, E. "Table A1: Top Fractiles Income Shares (Excluding Capital Gains) in the U.S., 1913â2005". UC Berkeley. Oktyabr 2007. 2011-05-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 iyul 2008.
"Field ListingâDistribution of Family IncomeâGini Index". The World Factbook. CIA. 14 iyun 2007. 2018-12-25 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 iyun 2007.
"Focus on Top Incomes and Taxation in OECD Countries: Was the crisis a game changer?" (PDF). OECD. May 2014. 9 June 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 1 may 2014. - â Van Dam, Andrew. "Is it great to be a worker in the U.S.? Not compared with the rest of the developed world". The Washington Post. 4 iyul 2018. 2019-03-07 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 iyul 2018.
- â Saez, Emmanuel. "Striking it Richer: The Evolution of Top Incomes in the United States" (PDF). University of California, Berkeley. 30 iyun 2016. 2017-09-15 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 15 sentyabr 2017.
- â Gilens, Page, 2014
- â Larry Bartels. Economic Inequality and Political Representation (PDF). The Unsustainable American State. 2009. 167â196. CiteSeerX 10.1.1.172.7597. doi:10.1093/acprof:oso/9780195392135.003.0007. ISBN 978-0-19-539213-5. 4 mart 2016 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib.
Thomas J. Hayes. "Responsiveness in an Era of Inequality: The Case of the U.S. Senate". Political Research Quarterly. 66 (3). 2012: 585â599. doi:10.1177/1065912912459567. SSRNÂ 1900856.Dunsmuir, Lindsay. "IMF calls for fiscal policies that tackle rising inequality". Reuters. 11 oktyabr 2017. 2019-07-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2 avqust 2018.While overall global inequality has fallen in recent decades because of the economic rise of countries such as China and India, inequality within countries has risen sharply, especially in large countries like the United States and China. The Fund warned that excessive inequality could lower economic growth as well as polarize politics.
- â Winship, Scott. "Overstating the Costs of Inequality" (PDF). National Affairs (15). Yaz 2013. 24 oktyabr 2013 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 aprel 2015.
"Income Inequality in America: Fact and Fiction" (PDF). Manhattan Institute. May 2014. 2018-01-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 29 aprel 2015.
Brunner, Eric; Ross, Stephen L; Washington, Ebonya. "Does Less Income Mean Less Representation?" (PDF). American Economic Journal: Economic Policy. 5 (2). May 2013: 53â76. CiteSeerXÂ 10.1.1.360.9508. doi:10.1257/pol.5.2.53. 2022-01-23 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 12 iyul 2015.
Feldstein, Martin. "Piketty's Numbers Don't Add Up: Ignoring dramatic changes in tax rules since 1980 creates the false impression that income inequality is rising". Wall Street Journal. 14 may 2014. 2 April 2017 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 iyul 2015. - â Weston, Liz. "Americans Are Pissed â This Chart Might Explain Why". nerdwallet.com. 10 may 2016. 2 April 2017 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 December 2018.
- â Piketty, Thomas. Capital in the Twenty-First Century. Belknap Press. 2014. sÉh. 257. ISBN 0-674-43000-X
- â Egan, Matt. "Record inequality: The top 1% controls 38.6% of America's wealth". CNNMoney. 27 sentyabr 2017. 2022-05-31 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 oktyabr 2017.
- â Altman, Roger C. "The Great Crash, 2008". Foreign Affairs. 23 dekabr 2008 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 fevral 2009.
- â Luhby, Tami. "Americans' wealth drops $1.3 trillion". CNN Money. 11 iyun 2009. 2010-09-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-27.
- â "Households and Nonprofit Organizations; Net Worth, Level". stlouisfed.org. 2015-09-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â "Household Debt and Credit Report". Federal Reserve Bank of New York. 2015-06-26 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 iyun 2015.
- â "U.S. household wealth falls $11.2Â trillion in 2008". Reuters. 2022-04-09 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 4 oktyabr 2014.
- â "The 2014 Annual Homeless Assessment Report (AHAR) to Congress" (PDF). The U.S. Department of Housing and Urban Development. 2014. 2015-10-14 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 avqust 2015.
- â "Household Food Security in the United States in 2011" (PDF). USDA. Sentyabr 2012. 7 oktyabr 2012 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 aprel 2013.
- â "New Census Bureau Statistics Show How Young Adults Today Compare With Previous Generations in Neighborhoods Nationwide" (Press-reliz). [U.S. Census Bureau. 4 dekabr 2014. 2021-07-19 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-27.
- â Alston, Philp. "Statement on Visit to the USA, by Professor Philip Alston, United Nations Special Rapporteur on extreme poverty and human rights". OHCHR. 15 dekabr 2017. 2019-10-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 22 dekabr 2017.
- â "Places: New Hampshire". Forbes. 2012-12-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 yanvar 2018.
- â "U.S. Census Bureau QuickFacts: New Hampshire". www.census.gov. 2018-04-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 yanvar 2018.
- â Sagapolutele, Fili. "American Samoa Governor Says Small Economies 'Cannot Afford Any Reduction In Medicaid' | Pacific Islands Report". www.pireport.org. 3 fevral 2017. 2021-02-24 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 yanvar 2018.
- â Stebbins, Samuel; Sauter, Michael B.; Comen, Evan; C. Frohlich, Thomas. "America's Happiest (and Most Miserable) States". 247wallst.com. 1 fevral 2017. 2022-04-07 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 yanvar 2018.
- â ""Contempt for the poor in US drives cruel policies," says UN expert". OHCHR. 4 iyun 2018. 2019-09-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 iyun 2018.
- â "Interstate FAQ (Question #3)". Federal Highway Administration. 2006. 2013-07-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 4 mart 2009.
- â "Public Road and Street Mileage in the United States by Type of Surface". United States Department of Transportation. 2015-01-02 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 13 yanvar 2015.
- â "China Expressway System to Exceed US Interstates". New Geography. Grand Forks, ND. 22 yanvar 2011. 2011-09-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 sentyabr 2011.
- â "China overtakes US in car sales". The Guardian. London. 8 yanvar 2010. 2013-09-09 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 iyul 2011.
- â "Motor vehicles statistics â countries compared worldwide". NationMaster. 2018-12-26 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 iyul 2011.
- â "Household, Individual, and Vehicle Characteristics". 2001 National Household Travel Survey. U.S. Dept. of Transportation, Bureau of Transportation Statistics. 13 may 2005 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 avqust 2007.
- â "Daily Passenger Travel". 2001 National Household Travel Survey. U.S. Dept. of Transportation, Bureau of Transportation Statistics. 13 may 2005 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 avqust 2007.
- â "Vehicle Statistics: Cars Per Capita". Capitol Tires. 2018-06-20 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-27.
- â Todorovich, Petra; Hagler, Yoav. High Speed Rail in America (PDF) (Hesabat). America 2050. Yanvar 2011. 10 April 2011 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 may 2011.
- â Renne, John L.; Wells, Jan S. "Emerging European-Style Planning in the United States: Transit-Oriented Development" (PDF). Rutgers University. 2003. sÉh. 2. 12 sentyabr 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 11 iyun 2007.
- â Benfield, Kaid. "NatGeo surveys countries' transit use: guess who comes in last". Natural Resources Defense Council. 18 may 2009. 20 yanvar 2015 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 yanvar 2015.
- â "Intercity Passenger Rail: National Policy and Strategies Needed to Maximize Public Benefits from Federal Expenditures". U.S. Government Accountability Office. 13 noyabr 2006. 2008-09-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 20 iyun 2007.
- â "The Economist Explains: Why Americans Don't Ride Trains". The Economist. 29 avqust 2013. 22 March 2018 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 may 2015.
- â "Amtrak Ridership Records". Amtrak. 8 iyun 2011. 9 may 2012 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 29 fevral 2012.
- â McGill, Tracy. "3 Reasons Light Rail Is an Efficient Transportation Option for U.S. Cities". MetaEfficient. 1 yanvar 2011. 2013-05-07 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 iyun 2013.
- â McKenzie, Brian. "Modes Less TraveledâBicycling and Walking to Work in the United States: 2008â2012" (PDF). U.S. Census Bureau. May 2014. 13 may 2014 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib.
- â "Privatization". downsizinggovernment.org. Cato Institute. 2014-12-27 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 dekabr 2014.
- â "Scheduled Passengers Carried". International Air Transport Association (IATA). 2011. 2 yanvar 2015 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 fevral 2012.
- â "Preliminary World Airport Traffic and Rankings 2013 â High Growth Dubai Moves Up to 7th Busiest Airport". Airports Council International. 31 mart 2014. 1 aprel 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 may 2014.
- â IEA Key World Energy Statistics Statistics 2013 ArxivlÉÅdirilib 2014-09-02 at the Wayback Machine, 2012 ArxivlÉÅdirilib 2013-03-09 at the Wayback Machine, 2011 ArxivlÉÅdirilib 2011-10-27 at the Wayback Machine, 2010 ArxivlÉÅdirilib 2010-10-11 at the Wayback Machine, 2009 ArxivlÉÅdirilib 2013-10-07 at the Wayback Machine, 2006 ArxivlÉÅdirilib 2009-10-12 at the Wayback Machine IEA October, crude oil p. 11, coal p. 13 gas p. 15
- â "Diagram 1: Energy Flow, 2007" (PDF). EIA Annual Energy Review. U.S. Dept. of Energy, Energy Information Administration. 2007. 2013-06-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 iyun 2008.
- â "Country Comparison: Refined Petroleum Products â Consumption". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 3 December 2017 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 18 may 2014.
- â "BP Statistical Review of World Energy" (XLS). British Petroleum. Ä°yun 2007. 24 iyul 2013 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 22 fevral 2010.
- â Ames, Paul. "Could fracking make the Persian Gulf irrelevant?". Salon. 30 may 2013. 30 May 2013 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 December 2018.
Since November, the United States has replaced Saudi Arabia as the world's biggest producer of crude oil. It had already overtaken Russia as the leading producer of natural gas.
- â "Atomic Renaissance". The Economist. London. 6 sentyabr 2007. 2007-09-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 sentyabr 2007.
- â "China now no. 1 in CO2 emissions; USA in second position - the Netherlands Environmental Assessment Agency (MNP)". web.archive.org. 1 iyul 2007. Archived from the original on 1 July 2007. Ä°stifadÉ tarixi: 11 may 2019.
- â "U.S. energy-related CO2 emissions fell slightly in 2017 - Today in Energy - U.S. Energy Information Administration (EIA)". www.eia.gov. 31 August 2022 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 may 2019.
- â Roser, Max; Ritchie, Hannah. "COâ and other Greenhouse Gas Emissions". Our World in Data. 11 may 2017. 4 July 2019 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 16 May 2019.
- â American Metropolitan Water Association. "Implications of Climate Change for Urban Water Utilities â Main Report" (PDF). Dekabr 2007. 2018-08-18 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 fevral 2009.
- â National Academies' Water Information Center. "Drinking Water Basics". 17 sentyabr 2008 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 26 fevral 2009.
- â U.S. Environmental Protection Agency. "Water on Tap: What You Need to Know" (PDF). 2003. 23 fevral 2009 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 23 fevral 2009., p. 11
- â McLendon, Russell. "How polluted is U.S. drinking water?". Mother Nature Network. 2015-10-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 20 oktyabr 2015.
- â 1 2 3 Adams, J. Q.; Strother-Adams, Pearlie. Dealing with diversity : the anthology. Chicago: Kendall/Hunt Pub. 2001. ISBN 978-0-7872-8145-8.
- â Thompson, William E.; Hickey, Joseph V. Society in focus : an introduction to sociology (5th). Boston: Pearson/Allyn and Bacon. 2004. ISBN 978-0-205-41365-2.
- â Fiorina, Morris P.; Peterson, Paul E. The New American democracy (7th). London: Longman. 2010. sÉh. 97. ISBN 978-0-205-78016-7.
- â Holloway, Joseph E. Africanisms in American culture (2nd). Bloomington: Indiana University Press. 2005. 18â38. ISBNÂ 978-0-253-21749-3.
Johnson, Fern L. Speaking culturally : language diversity in the United States. Sage Publications. 2000. sÉh. 116. ISBN 978-0-8039-5912-5. - â Richard Koch. "Is Individualism Good or Bad?". Huffington Post. 10 iyul 2013. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-27.
- â Huntington, Samuel P. Chapters 2â4 // Who are We?: The Challenges to America's National Identity. Simon & Schuster. 2004. ISBNÂ 978-0-684-87053-3. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.: also see American's Creed, written by William Tyler Page and adopted by Congress in 1918.
- â AP. "Americans give record $295B to charity". USA Today. 25 iyun 2007. 2013-10-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 4 oktyabr 2013.
- â "International comparisons of charitable giving" (PDF). Charities Aid Foundation. Noyabr 2006. 2014-12-24 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 4 oktyabr 2013.
- â babtunde, Saka. "10 Days That Changed History - NAIJA NEWS TODAY & LATEST BREAKING NEWS â¢". www.newsliveng.com. 9 October 2020 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 may 2019.
- â Clifton, Jon. "More Than 100 Million Worldwide Dream of a Life in the U.S. More than 25% in Liberia, Sierra Leone, Dominican Republic want to move to the U.S". Gallup. 21 mart 2013. 2014-01-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 yanvar 2014.
- â Gould, Elise. "U.S. lags behind peer countries in mobility". Economic Policy Institute. 10 oktyabr 2012. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 iyul 2013.
- â "Understanding Mobility in America". Center for American Progress. 26 aprel 2006. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-27.
- â Schneider, Donald. "A Guide to Understanding International Comparisons of Economic Mobility". The Heritage Foundation. 29 iyul 2013. 2013-08-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 22 avqust 2013.
- â Winship, Scott. "Overstating the Costs of Inequality" (PDF). National Affairs. Yaz 2013. 13 yanvar 2014 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 yanvar 2014.
- â Gutfeld, Amon. American Exceptionalism: The Effects of Plenty on the American Experience. Brighton and Portland: Sussex Academic Press. 2002. sÉh. 65. ISBN 978-1-903900-08-6.
- â Zweig, Michael. What's Class Got To Do With It, American Society in the Twenty-First Century. Ithaca, NY: Cornell University Press. 2004. ISBNÂ 978-0-8014-8899-3."Effects of Social Class and Interactive Setting on Maternal Speech". Education Resource Information Center. 2008-04-20 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 27 yanvar 2007.
- â Eichar, Douglas. Occupation and Class Consciousness in America. Westport, CT: Greenwood Press. 1989. ISBNÂ 978-0-313-26111-4.
- â O'Keefe, Kevin. The Average American. New York: PublicAffairs. 2005. ISBNÂ 978-1-58648-270-1.
- â "Wheat Info". Wheatworld.org. 11 oktyabr 2009 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 yanvar 2015.
- â "Traditional Indigenous Recipes". American Indian Health and Diet Project. 2014-09-26 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 sentyabr 2014.
- â Sidney Wilfred Mintz. Tasting Food, Tasting Freedom: Excursions Into Eating, Culture, and the Past. Beacon Press. 1996. 134â. ISBNÂ 978-0-8070-4629-6. 2015-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Angus K. Gillespie; Jay Mechling. American Wildlife in Symbol and Story. Univ. of Tennessee Press. 1995. 31â. ISBNÂ 978-1-57233-259-1. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-28.
- â 1 2 Klapthor, James N. "What, When, and Where Americans Eat in 2003". Newswise/Institute of Food Technologists. 23 avqust 2003. 2013-01-15 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 19 iyun 2007.
- â H, D. "The coffee insurgency". The Economist. 2018-03-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 yanvar 2015.
- â Smith, 2004, pp. 131â132
- â Levenstein, 2003, pp. 154â155
- â Harvey A. Levenstein. Revolution at the Table: The Transformation of the American Diet. University of California Press. 1988. sÉh. 3. ISBN 978-0-520-23439-0. 2015-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Jennifer Jensen Wallach. How America Eats: A Social History of U.S. Food and Culture. Rowman & Littlefield. 2013. sÉh. xi. ISBN 978-1-4422-0874-2. 2015-09-05 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- â Breadsley, Eleanor. "Why McDonald's in France Doesn't Feel Like Fast Food". NPR. 2015-04-28 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 yanvar 2015.
- â "When Was the First Drive-Thru Restaurant Created?". Wisegeek.org. 2015-01-28 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 15 yanvar 2015.
- â Chapman, Roger; Ciment, James. Culture Wars: An Encyclopedia of Issues, Viewpoints, and Voices. New York: M.E. Sharpe. 2010. 413â14. ISBNÂ 978-0-7656-1761-3.
- â Isganaitis, Elvira; Lustig, Robert H. "Fast Food, Central Nervous System Insulin Resistance, and Obesity". Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology. 25 (12). 15 sentyabr 2005: 2451â2462. doi:10.1161/01.ATV.0000186208.06964.91. PMID 16166564. 2012-09-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 9 iyun 2007. "Let's Eat Out: Americans Weigh Taste, Convenience, and Nutrition" (PDF). U.S. Dept. of Agriculture. 7 dekabr 2009 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 9 iyun 2007.
- â Harold, Bloom. Emily Dickinson. Broomall, PA: Chelsea House Publishers. 1999. sÉh. 9. ISBN 978-0-7910-5106-1.
- â Buell, Lawrence. "The Unkillable Dream of the Great American Novel: Moby-Dick as Test Case". American Literary History. 20 (1â2). SpringâSummer 2008: 132â155. doi:10.1093/alh/ajn005. ISSNÂ 0896-7148. 2021-10-21 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-29.
- â Edward, Quinn. A dictionary of literary and thematic terms (2nd). Facts On File. 2006. sÉh. 361. ISBN 978-0-8160-6243-0.David, Seed. A companion to twentieth-century United States fiction. Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell. 2009. sÉh. 76. ISBN 978-1-4051-4691-3.Jeffrey, Meyers. Hemingway : A biography. New York: Da Capo Press. 1999. sÉh. 139. ISBN 978-0-306-80890-6.
- â Lesher, Linda Parent. The Best Novels of the Nineties: A Reader's Guide. McFarland. 2000. sÉh. 109. ISBN 978-1-4766-0389-6. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-29.
- â Summers, Lawrence H. "The Great Liberator". The New York Times. 19 noyabr 2006. 9 July 2014 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 may 2013.
- â McFadden, Robert D. "James M. Buchanan, Economic Scholar and Nobel Laureate, Dies at 93". The New York Times. 9 yanvar 2013. 15 May 2013 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 may 2013.
- â Brown, Milton W. The Story of the Armory Show (2nd). New York: Abbeville Press. 1963. ISBNÂ 978-0-89659-795-2.
- â Janson, Horst Woldemar; Janson, Anthony F. History of Art: The Western Tradition. Prentice Hall Professional. 2003. sÉh. 955. ISBN 978-0-13-182895-7. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-29.
- â Davenport, Alma. The History of Photography: An Overview. UNM Press. 1991. sÉh. 67. ISBN 978-0-8263-2076-6. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-29.
- â Moran, Eugene V. A People's History of English and American Literature. Nova Publishers. 2002. sÉh. 228. ISBN 978-1-59033-303-7. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-08.
- â 1 2 Biddle, Julian. What Was Hot!: Five Decades of Pop Culture in America. New York: Citadel. 2001. sÉh. ix. ISBN 978-0-8065-2311-8.
- â Hartman, Graham. "Metallica's 'Black album' is Top-Selling Disc of last 20 years". Loudwire. 5 yanvar 2012. 2015-11-07 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 oktyabr 2015.
- â Vorel, Jim. "Eagles tribute band landing at Kirkland". Herald & Review. 27 sentyabr 2012. 2016-06-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 oktyabr 2015.
- â "Aerosmith will rock Salinas with July concert". 2 fevral 2015. 2015-08-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 oktyabr 2015.
- â * "Taylor Swift: Teen idol to 'biggest pop artist in the world'". The Tennessean. 24 sentyabr 2015. 2020-12-22 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-08.
- Lynch, Gerald. "Britney Spears is the most searched for celebrity of the decade". Tech Digest. 2015-09-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 oktyabr 2015.
- "Katy Perry: now the world's richest (famous) woman". the Guardian. 2015-11-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- Rosen, Jody. "Beyoncé: The Woman on Top of the World". The New York Times. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-08.
- "BBC â Imagine â Jay-Z: He Came, He Saw, He Conquered". bbc.co.uk. 2016-01-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.*"Introducing the King of Hip-Hop". Rolling Stone. 2011-09-19 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 25 oktyabr 2015.
- Ben Westhoff. "The enigma of Kanye West â and how the world's biggest pop star ended up being its most reviled, too". the Guardian. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-08.
- â "Nigeria surpasses Hollywood as world's second-largest film producer" (Press-reliz). United Nations. 5 may 2009. 7 July 2017 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 17 fevral 2013.
- â Billboard. Nielsen Business Media, Inc. 29 aprel 1944. sÉh. 68. ISSN 0006-2510. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-09.
- â "John Landis Rails Against Studios: 'They're Not in the Movie Business Anymore'". The Hollywood Reporter. 2015-03-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 yanvar 2015. (#apostrophe_markup)
- â Krasniewicz, Louise; Disney, Walt. Walt Disney: A Biography. ABC-CLIO. 2010. sÉh. 10. ISBN 978-0-313-35830-2. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-09.
- â Matthews, Charles. "Book explores Hollywood 'Golden Age' of the 1960s-'70s". The Washington Post. 3 iyun 2011. 2020-12-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 avqust 2015.
- â Banner, Lois. "Marilyn Monroe, the eternal shape shifter". Los Angeles Times. 5 avqust 2012. 2016-03-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 avqust 2015.
- â Rick, Jewell. "John Wayne, an American Icon". University of Southern California. 8 avqust 2008. 22 avqust 2008 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 avqust 2015.
- â Greven, David. Psycho-Sexual: Male Desire in Hitchcock, De Palma, Scorsese, and Friedkin. University of Texas Press. 2013. sÉh. 23. ISBN 978-0-292-74204-8. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- â Morrison, James. Passport to Hollywood: Hollywood Films, European Directors. SUNY Press. 1998. sÉh. 11. ISBN 978-0-7914-3938-8. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- â Turow, Joseph. Media Today: An Introduction to Mass Communication. Taylor & Francis. 2011. sÉh. 434. ISBN 978-1-136-86402-5. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- â Village Voice: 100 Best Films of the 20th century (2001) ArxivlÉÅdirilib 2014-03-31 at the Wayback Machine. Filmsite.
- â "Sight & Sound Top Ten Poll 2002". British Film Institute. 2002. 5 noyabr 2002 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib.
- â "AFI's 100 Years". American Film Institute. 2015-08-18 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 yanvar 2015.
- â Drowne, Kathleen Morgan; Huber, Patrick. The 1920's. Greenwood Publishing Group. 2004. sÉh. 236. ISBN 978-0-313-32013-2. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- â Kroon, Richard W. A/V A to Z: An Encyclopedic Dictionary of Media, Entertainment and Other Audiovisual Terms. McFarland. 2014. sÉh. 338. ISBN 978-0-7864-5740-3. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- â "Top 10 Most Popular Sports in America 2017". SportsInd. 28 oktyabr 2016. 2017-06-06 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 8 iyun 2017.
- â Krane, David K. "Professional Football Widens Its Lead Over Baseball as Nation's Favorite Sport". Harris Interactive. 30 oktyabr 2002. 9 iyul 2010 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 sentyabr 2007. MacCambridge, Michael (2004). America's Game: The Epic Story of How Pro Football Captured a Nation. New York: Random House. ISBN 0-375-50454-0.
- â "Passion for College Football Remains Robust". National Football Foundation. 19 mart 2013. 2014-04-07 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 1 aprel 2014.
- â "Global sports market to hit $141 billion in 2012". Reuters. 18 iyun 2008. 2013-10-04 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 24 iyul 2013.
- â Chase, Chris. "The 10 most fascinating facts about the all-time Winter Olympics medal standings". USA Today. 7 fevral 2014. 2019-12-15 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 28 fevral 2014. Loumena, Dan. "With Sochi Olympics approaching, a history of Winter Olympic medals". Los Angeles Times. 6 fevral 2014. 2014-03-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 28 fevral 2014.
- â Liss, Howard. Lacrosse (Funk & Wagnalls, 1970) pg 13.
- â "As American as Mom, Apple Pie and Football? Football continues to trump baseball as America's Favorite Sport" (PDF). Harris Interactive. 16 yanvar 2014. 9 mart 2014 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2 iyul 2014.
- â Cowen, Tyler; Grier, Kevin. "What Would the End of Football Look Like?". Grantland/ESPN. 9 fevral 2012. 2013-11-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 fevral 2012.
- â Hodgetts, Rob. "Will U.S. learn to love rugby?". CNN. 4 mart 2016. 2022-08-31 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-17.
- â "Streaming TV Services: What They Cost, What You Get". NYTimes.com. Associated Press. 12 oktyabr 2015. 15 oktyabr 2015 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 12 oktyabr 2015.
- â "TV Fans Spill into Web Sites". eMarketer. 7 iyun 2007. 2010-06-24 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 iyun 2007.
- â Waits, Jennifer. "Number of U.S. Radio Stations on the Rise, Especially LPFM, according to New FCC Count". Radio Survivor. 17 oktyabr 2014. 2014-12-28 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 yanvar 2015.
- â Brenda Shaffer. The Limits of Culture: Islam and Foreign Policy. MIT Press. 2006. sÉh. 116. ISBN 978-0-262-19529-4. 2021-10-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-18.
- â Daniels, Les. Superman: The Complete History (1st). Titan Books. 1998. sÉh. 11. ISBN 978-1-85286-988-5.
- â "Top Sites in United States". Alexa. 2014. 2016-04-09 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 20 oktyabr 2014.
- â "Spanish Newspapers in United States". W3newspapers. 2014-08-21 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 avqust 2014.
- â "Spanish Language Newspapers in the USA : Hispanic Newspapers : Periódiscos en Español en los EE.UU". Onlinenewspapers.com. 2014-06-26 tarixindÉ orijinalından arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 5 avqust 2014.
Biblioqrafiya redaktÉ
- Acharya, Viral V.; Cooley, Thomas F.; Richardson, Matthew P.; Walter, Ingo. Regulating Wall Street: The Dodd-Frank Act and the New Architecture of Global Finance. Wiley. 2010. sÉh. 592. ISBN 978-0-470-76877-8.
- Baptist, Edward E. The Half Has Never Been Told: Slavery and the Making of American Capitalism. Basic Books. 2014. ISBNÂ 978-0-465-00296-2.
- Barth, James; Jahera, John. "US Enacts Sweeping Financial Reform Legislation". Journal of Financial Economic Policy. 2 (3). 2010: 192â195. doi:10.1108/17576381011085412.
- Berkin, Carol; Miller, Christopher L.; Cherny, Robert W.; Gormly, James L. Making America: A History of the United States, Volume I: To 1877. Cengage Learning. 2007. sÉh. 75. ISBN 978-0-618-99485-4. 2021-08-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-08-10.
- Bianchine, Peter J.; Russo, Thomas A. "The Role of Epidemic Infectious Diseases in the Discovery of America". Allergy and Asthma Proceedings. 13 (5). 1992: 225â232. doi:10.2500/108854192778817040. PMIDÂ 1483570. (#accessdate_missing_url)
- Blakeley, Ruth. State Terrorism and Neoliberalism: The North in the South. Routledge. 2009. ISBNÂ 978-0-415-68617-4. 2015-06-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-08-10.
- Boyer, Paul S.; Clark Jr., Clifford E.; Kett, Joseph F.; Salisbury, Neal; Sitkoff, Harvard; Woloch, Nancy. The Enduring Vision: A History of the American People. Cengage Learning. 2007. sÉh. 588. ISBN 978-0-618-80161-9. 2021-08-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Brokenshire, Brad. Washington State Place Names. Caxton Press. 1993. ISBNÂ 978-0-87004-562-2. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-31.
- Calloway, Colin G. New Worlds for All: Indians, Europeans, and the Remaking of Early America. JHU Press. 1998. sÉh. 229. ISBN 978-0-8018-5959-5.
- Cobarrubias, Juan. Progress in Language Planning: International Perspectives. Walter de Gruyter. 1983. ISBNÂ 978-90-279-3358-4. 2017-10-19 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Cowper, Marcus. National Geographic History Book: An Interactive Journey. National Geographic Society. 2011. ISBNÂ 978-1-4262-0679-5. 2021-08-26 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- Davis, Kenneth C. Don't know much about the Civil War. New York: William Marrow and Co. 1996. sÉh. 518. ISBN 978-0-688-11814-3.
- Daynes, Byron W.; Sussman, Glen. White House Politics and the Environment: Franklin D. Roosevelt to George W. Bush. Texas A&M University Press. 2010. sÉh. 320. ISBN 978-1-60344-254-1. OCLC 670419432. 2022-06-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
Presidential environmental policies, 1933â2009
- Erlandson, Jon M; Rick, Torben C; Vellanoweth, Rene L. A Canyon Through Time: Archaeology, History, and Ecology of the Tecolote Canyon Area, Santa Barbara County. California: University of Utah Press. 2008. ISBNÂ 978-0-87480-879-7. 2019-03-23 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Fagan, Brian M. Ancient Lives: An Introduction to Archaeology and Prehistory. Routledge. 2016. ISBNÂ 978-1-317-35027-9. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-20.
- Feldstein, Sylvan G.; Fabozzi, Frank J. The Handbook of Municipal Bonds. John Wiley & Sons. 2011. sÉh. 1376. ISBN 978-1-118-04494-0. 2021-09-29 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Ferguson, Thomas; Rogers, Joel. "The Myth of America's Turn to the Right". The Atlantic. 257 (5). 1986: 43â53. 2020-11-08 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 mart 2013.
- Fladmark, K.R. "Routes: Alternate Migration Corridors for Early Man in North America". American Antiquity. 44 (1). 2017: 55â69. doi:10.2307/279189. ISSNÂ 0002-7316. JSTORÂ 279189.
- Flannery, Tim. The Eternal Frontier: An Ecological History of North America and Its Peoples. Open Road + Grove/Atlantic. 2015. ISBNÂ 978-0-8021-9109-0. 2021-10-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- Fraser, Steve; Gerstle, Gary. The Rise and Fall of the New Deal Order: 1930â1980. American History: Political science. Princeton University Press. 1989. sÉh. 311. ISBN 978-0-691-00607-9.
- Gaddis, John Lewis. The United States and the Origins of the Cold War, 1941â1947. Columbia University Press. 1972. ISBNÂ 978-0-231-12239-9.
- Gelo, Daniel J. Indians of the Great Plains. Taylor & Francis. 2018. ISBNÂ 978-1-351-71812-7. 2021-08-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- Greg, Percy. History of the United States from the Foundation of Virginia to the Reconstruction of the Union. West, Johnston & Company. 1892. 2022-08-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- GarcÃa, Ofelia. Bilingual Education in the 21st Century: A Global Perspective. John Wiley & Sons. 2011. ISBNÂ 978-1-4443-5978-7. 2014-07-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Gold, Susan Dudley. United States V. Amistad: Slave Ship Mutiny. Marshall Cavendish. 2006. sÉh. 144. ISBN 978-0-7614-2143-6.
- Gordon, John Steele. An Empire of Wealth: The Epic History of American Economic Power. HarperCollins. 2004. ISBNÂ 978-0-06-009362-4. 2022-08-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-08-10.
- Graebner, Norman A.; Burns, Richard Dean; Siracusa, Joseph M. Reagan, Bush, Gorbachev: Revisiting the End of the Cold War. Praeger Security International Series. Greenwood Publishing Group. 2008. sÉh. 180. ISBN 978-0-313-35241-6.
- Haines, Michael Robert; Haines, Michael R.; Steckel, Richard H. A Population History of North America. Cambridge University Press. 2000. ISBNÂ 978-0-521-49666-7. 2021-10-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- Haymes, Stephen; Vidal de Haymes, Maria; Miller, Reuben, redaktorlar The Routledge Handbook of Poverty in the United States. Routledge. 2014. ISBNÂ 978-0-415-67344-0. 2015-06-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Haviland, William A.; Walrath, Dana; Prins, Harald E.L. Evolution and Prehistory: The Human Challenge. Cengage Learning. 2013. ISBNÂ 978-1-285-06141-2. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- Hoopes, Townsend; Brinkley, Douglas. FDR and the Creation of the U.N. Yale University Press. 1997. ISBNÂ 978-0-300-08553-2.
- Ingersoll, Thomas N. The Loyalist Problem in Revolutionary New England. Cambridge University Press. 2016. ISBNÂ 978-1-107-12861-3. 2021-08-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Inghilleri, Moira. Translation and Migration. Taylor & Francis. 2016. ISBNÂ 978-1-315-39980-5. 2021-08-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-20.
- Jacobs, Lawrence R. Health Care Reform and American Politics: What Everyone Needs to Know: What Everyone Needs to Know. Oxford University Press. 2010. ISBNÂ 978-0-19-978142-3.
- Johnson, Paul. A History of the American People. HarperCollins. 1997. ISBNÂ 978-0-06-195213-5. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-08-10.
- Kurian, George T., redaktorEncyclopedia of American studies. New York: Grolier Educational. 2001. ISBNÂ 978-0-7172-9222-6. OCLCÂ 46343385.
- Joseph, Paul. The Sage Encyclopedia of War: Social Science Perspectives. Sage Publications. 2016. ISBNÂ 978-1-4833-5988-5. 2021-10-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-11-24.
- Kessel, William B.; Wooster, Robert. Encyclopedia of Native American Wars and Warfare. Facts on File library of American History. Infobase Publishing. 2005. sÉh. 398. ISBN 978-0-8160-3337-9. 2021-09-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Kidder, David S.; Oppenheim, Noah D. The Intellectual Devotional: American History: Revive Your Mind, Complete Your Education, and Converse Confidently about Our Nation's Past. Rodale. 2007. ISBNÂ 978-1-59486-744-6. 2021-10-04 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Kruse, Kevin M. One Nation Under God: How Corporate America Invented Christian America. Basic Books. 2015. ISBNÂ 978-0-465-04949-3.
- Leckie, Robert. None died in vain: The Saga of the American Civil War. New York: Harper-Collins. 1990. sÉh. 682. ISBN 978-0-06-016280-1. 2021-10-03 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Lockard, Craig. Societies, Networks, and Transitions, Volume B: From 600 to 1750. Cengage Learning. 2010. ISBNÂ 978-1-111-79083-7. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-31.
- Martinez, Donna; Bordeaux, Jennifer L. Williams. 50 Events That Shaped American Indian History: An Encyclopedia of the American Mosaic [2 volumes]. ABC-CLIO. 2016. ISBNÂ 978-1-4408-3577-3. 2021-10-04 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-20.
- Martinez, Donna; Sage, Grace; Ono, Azusa. Urban American Indians: Reclaiming Native Space: Reclaiming Native Space. ABC-CLIO. 2016. ISBNÂ 978-1-4408-3208-6. 2021-10-07 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-20.
- Martone, Eric. Italian Americans: The History and Culture of a People. ABC-CLIO. 2016. ISBNÂ 978-1-61069-995-2. 2021-08-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Leffler, Melvyn P. The emergence of an American grand strategy, 1945â1952 // Westad, Odd Arne (redaktor). The Cambridge History of the Cold War (ingilis). 1: Origins. Cambridge: Cambridge University Press. 2010. 67â89. ISBNÂ 978-0-521-83719-4. OCLCÂ 309835719.
- Lemon, James T. Colonial America in the 18th Century // Mitchell, Robert D.; Groves, Paul A. (redaktorlar ). North America: the historical geography of a changing continent (PDF). Rowman & Littlefield. 1987. 23 yanvar 2013 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib.
- Lien, Arnold Johnson. Studies in History, Economics, and Public Law. 54. New York: Columbia University. 1913. sÉh. 604.
- Weierman, Karen Woods. One Nation, One Blood: Interracial Marriage In American Fiction, Scandal, And Law, 1820â1870. University of Massachusetts Press. 2005. sÉh. 214. ISBN 978-1-55849-483-1. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Levenstein, Harvey. Revolution at the Table: The Transformation of the American Diet. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 2003. ISBNÂ 978-0-520-23439-0.
- Mann, Kaarin. "Interracial Marriage in Early America: Motivation and the Colonial Project" (PDF). Michigan Journal of History (Fall). 2007. 15 may 2013 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib.
- McKenna, George. The Puritan Origins of American Patriotism. Yale University Press. 2007. ISBNÂ 978-0-300-10099-0. 2022-08-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Meltzer, David J. First Peoples in a New World: Colonizing Ice Age America. University of California Press. 2009. ISBNÂ 978-0-520-94315-5. 2021-10-11 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- The New York Times. The New York Times Guide to Essential Knowledge: A Desk Reference for the Curious Mind (2nd). St. Martin's Press. 2007. ISBNÂ 978-0-312-37659-8.
- Mostert, Mary. The Threat of Anarchy Leads to the Constitution of the United States. CTR Publishing, Inc. 2005. ISBNÂ 978-0-9753851-4-2. 2017-04-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Onuf, Peter S. The Origins of the Federal Republic: Jurisdictional Controversies in the United States, 1775â1787. University of Pennsylvania Press. 2010. ISBNÂ 978-0-8122-0038-6. 2021-08-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Perdue, Theda; Green, Michael D. The Columbia Guide to American Indians of the Southeast. Columbia University Press. 2005. ISBNÂ 978-0-231-50602-1. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- Price, David A. Love and Hate in Jamestown: John Smith, Pocahontas, and the Start of a New Nation. Random House. 2003. ISBNÂ 978-0-307-42670-3. 2021-10-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Quirk, Joel. The Anti-Slavery Project: From the Slave Trade to Human Trafficking. University of Pennsylvania Press. 2011. sÉh. 344. ISBN 978-0-8122-4333-8. 2021-08-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Ranlet, Philip. Vaughan, Alden T. (redaktor). New England Encounters: Indians and Euroamericans Ca. 1600â1850. North Eastern University Press. 1999.
- Rausch, David A. Native American Voices. Grand Rapids: Baker Books. 1994. sÉh. 180. ISBN 978-0-8010-7773-9.
- Remini, Robert V. The House: The History of the House of Representatives. HarperCollins. 2007. ISBNÂ 978-0-06-134111-3. 2022-06-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Richter, Daniel K.; Merrell, James H., redaktorlar Beyond the covenant chain : the Iroquois and their neighbors in Indian North America, 1600â1800. University Park: Pennsylvania State University Press. 2003. ISBN 978-0-271-02299-4. OCLC 51306167. 2021-09-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Ripper, Jason. American Stories: To 1877. M.E. Sharpe. 2008. sÉh. 299. ISBN 978-0-7656-2903-6. 2021-10-04 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Russell, John Henderson. The Free Negro in Virginia, 1619â1865. Johns Hopkins University. 1913. sÉh. 196.
- Safire, William. No Uncertain Terms: More Writing from the Popular "On Language" Column in The New York Times Magazine. Simon and Schuster. 2003. ISBNÂ 978-0-7432-4955-3. 2022-08-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Samuel, Bunford. Secession and Constitutional Liberty: In which is Shown the Right of a Nation to Secede from a Compact of Federation and that Such Right is Necessary to Constitutional Liberty and a Surety of Union. Neale publishing Company. 1920. 2022-08-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Savage, Candace. Prairie: A Natural History. Greystone Books. 2011. ISBNÂ 978-1-55365-899-3. 2021-10-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- Schneider, Dorothy; Schneider, Carl J. Slavery in America. Infobase Publishing. 2007. sÉh. 554. ISBN 978-1-4381-0813-1. 2021-10-07 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Schultz, David Andrew. Encyclopedia of the United States Constitution. Infobase Publishing. 2009. sÉh. 904. ISBN 978-1-4381-2677-7. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Sider, Sandra. Handbook to Life in Renaissance Europe. Oxford University Press. 2007. ISBNÂ 978-0-19-533084-7. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
- Simonson, Peter. Refiguring Mass Communication: A History. Urbana: University of Illinois Press. 2010. ISBNÂ 978-0-252-07705-0. 2021-08-12 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2017-10-09.
He held high the Declaration of Independence, the Constitution, and the nation's unofficial motto, e pluribus unum, even as he was recoiling from the party system in which he had long participated.
- Smith, Andrew F. The Oxford Encyclopedia of Food and Drink in America. New York: Oxford University Press. 2004. 131â132. ISBNÂ 978-0-19-515437-5.
- Soss, Joe. Hacker, Jacob S.; Mettler, Suzanne (redaktorlar ). Remaking America: Democracy and Public Policy in an Age of Inequality. Russell Sage Foundation. 2010. ISBNÂ 978-1-61044-694-5.
- Stannard, David E. American Holocaust: The Conquest of the New World. New York: Oxford University Press. 1993. ISBNÂ 978-0-19-508557-0.
- Tadman, Michael. "The Demographic Cost of Sugar: Debates on Slave Societies and Natural Increase in the Americas". American Historical Review. 105 (5). 2000: 1534â1575. doi:10.2307/2652029. JSTORÂ 2652029.
- Taylor, Alan. Eric Foner (redaktor). American Colonies: The Settling of North America. New York: Penguin Books. 2002. ISBNÂ 978-0-670-87282-4.
- Thornton, Russell. American Indian Holocaust and Survival: A Population History Since 1492. Civilization of the American Indian. 186. University of Oklahoma Press. 1987. sÉh. 49. ISBN 978-0-8061-2220-5.
- Thornton, Russell. Studying Native America: Problems and Prospects. Univ of Wisconsin Press. 1998. ISBNÂ 978-0-299-16064-7. 2021-10-10 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- Vaughan, Alden T. New England Encounters: Indians and Euroamericans Ca. 1600â1850. North Eastern University Press. 1999.
- Volo, James M.; Volo, Dorothy Denneen. Family Life in Native America. ABC-CLIO. 2007. ISBNÂ 978-0-313-33795-6. 2021-08-16 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-16.
- Walton, Gary M.; Rockoff, Hugh. History of the American Economy. Cengage Learning. 2009. ISBNÂ 978-0-324-78662-0. 2021-10-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-08-10.
- Waters, M.R.; Stafford, T W. "Redefining the Age of Clovis: Implications for the Peopling of the Americas". Science. 315 (5815). 2007: 1122â1126. Bibcode:2007Sci...315.1122W. doi:10.1126/science.1137166. ISSNÂ 0036-8075. PMIDÂ 17322060.
- Weiss, Edith Brown; Jacobson, Harold Karan. Engaging Countries: Strengthening Compliance with International Environmental Accords. MIT Press. 2000. ISBNÂ 978-0-262-73132-4. 2021-08-13 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2019-01-20.
- Williams, Daniel K. "Questioning Conservatism's Ascendancy: A Reexamination of the Rightward Shift in Modern American Politics; {Reviews in American History}" (PDF). Reviews in American History. 40 (2). 2012: 325â331. doi:10.1353/rah.2012.0043. 17 mart 2013 tarixindÉ orijinalından (PDF) arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 mart 2013.
- Wilson, Wendy S.; Thompson, Lloyd M. Native Americans: An Interdisciplinary Unit on Converging Cultures. Walch Publishing. 1997. ISBNÂ 978-0-8251-3332-9.
- Winchester, Simon. The men who United the States. Harper Collins. 2013. 198, 216, 251, 253. ISBNÂ 978-0-06-207960-2.
- Zinn, Howard. A People's History of the United States. Harper Perennial Modern Classics. 2005. ISBNÂ 978-0-06-083865-2.
Ä°nternet mÉnbÉlÉri
- "Country Profile: United States of America". BBC News. London. 22 aprel 2008. 27 June 2017 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 18 may 2008.
- Cohen, Eliot A. "History and the Hyperpower". Foreign Affairs. Washington, DC. Ä°yulâAvqust 2004. 2014-12-18 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 14 iyul 2006.
- "Slavery and the Slave Trade in Rhode Island". 2015-03-15 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 2018-08-10.
- "History of "In God We Trust"". U.S. Department of the Treasury. 8 mart 2011. 2012-01-17 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 23 fevral 2013.
- "Early History, Native Americans, and Early Settlers in Mercer County". Mercer County Historical Society. 2005. 10 mart 2005 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 6 aprel 2016.
- Hayes, Nick. "Looking back 20 years: Who deserves credit for ending the Cold War?". MinnPost. 6 noyabr 2009. 2021-08-14 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 11 mart 2013.
- "59e. The End of the Cold War". USHistory.org. Independence Hall Association. 2021-05-01 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 10 mart 2013.
- Levy, Peter B. Encyclopedia of the Reagan-Bush Years. ABC-CLIO. 1996. sÉh. 442. ISBN 978-0-313-29018-3.
- "U.S. Census Bureau QuickFacts selected: United States". QuickFacts. U.S. Census Bureau. 2016. 2021-02-02 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib. Ä°stifadÉ tarixi: 9 sentyabr 2017.
- Wallander, Celeste A. "Western Policy and the Demise of the Soviet Union". Journal of Cold War Studies. 5 (4). 2003: 137â177. doi:10.1162/152039703322483774.
- Gilens, Martin, Page, Benjamin I. "Testing Theories of American Politics: Elites, Interest Groups, and Average Citizens" (PDF). Perspectives on Politics. 12 (3). 2014: 564â581. doi:10.1017/S1537592714001595. 2020-04-06 tarixindÉ arxivlÉÅdirilib (PDF). Ä°stifadÉ tarixi: 2018-12-27.
Xarici keçidlÉr redaktÉ
- ABÅ The World Factbook-da
- ABÅ, BBC News-da
- üçün Ésas inkiÅaf proqnozları from International Futures
- HökumÉt
- Official ABÅ HökumÉtinin rÉsmi veb-portalı HökumÉt saytlarına keçid
- Palata ABÅ NümayÉndÉlÉr Palatasının rÉsmi saytı
- Senat ABÅ Senatının rÉsmi saytı
- AÄ Ev ABÅ Prezidentinin rÉsmi saytı
- Ali MÉhkÉmÉ ABÅ Ali MÉhkÉmÉsinin rÉsmi saytı
- Tarix
- Tarixi sÉnÉdlÉr Ä°ctimai SiyasÉt AraÅdırmalar üçün Milli MÉrkÉzi tÉrÉfindÉn toplanan
- ABÅ-nin milli Åuarları: Tarix vÉ Konstitusiyonallıq Dini tolerantlıq üzrÉ Ontario MÉslÉhÉtçilÉri tÉrÉfindÉn tÉhlil
- ABÅ Tarixi mÉlumatlar üçün toplanmıŠkeçidlÉr
- XÉritÉlÉr
- ABÅ-nin milli atlası ABÅ Daxili Ä°ÅlÉr Nazirliyinin rÉsmi xÉritÉlÉri
- Vikimedia Atlasda ABÅ
- Amerikanın ölçüsü ABŠüçün saÄlamlıq, tÉhsil, gÉlir vÉ demoqrafik mÉlumatlarla ÉlaqÉli müxtÉlif xÉritÉ mÉlumatları
- ÅÉkillÉr