නයà·à¶¢à¶»à·
නයà·à¶¢à¶»à·[12][13] (/niËËÊÉÉr,_ËnaɪdÊÉr/ nee-ZHAIR-,_-NY-jÉr,[14][15] පà·âරà¶à·: [niÊÉÊ]),[lower-alpha 1] නà·à¶½ à·à·à¶ºà·à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à· ජනරජය[12][13] (පà·âරà¶à·: République du Niger) බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à·à· à¶à·à¶©à¶¶à·à¶¸à· à·à·à·à¶ රටà¶à·. à¶à¶º à¶à·à·à¶± දà·à·à·à¶±à· ලà·à¶¶à·à¶ºà·à·, නà·à¶à·à¶±à·à·à¶»à·à¶±à· චà·à¶©à·, දà¶à·à¶«à·à¶±à· නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à·, නà·à¶»à·à¶ දà·à·à·à¶±à· බà·à¶±à·à¶±à· à·à· බà·à¶»à·à¶à·à¶±à· à·à·à·à·, බටà·à·à¶»à·à¶±à· මà·à¶½à· à·à· à·à¶ºà¶¹ දà·à·à·à¶±à· à¶à¶½à·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à· මà·à¶ºà·à¶¸à· à·à¶± à¶à¶à·à¶º රà·à¶¢à·âයයà¶à·. à¶à¶º à·à¶»à·à¶ à¶à·à¶½à·à¶¸à·à¶§à¶»à· 1,270,000 (à·à¶»à·à¶ à·à·à¶à¶´à·à¶¸à· 490,000) චභà·à¶¸à· පà·âරදà·à·à¶ºà¶à· à¶à·à¶»à¶«à¶º à¶à¶»à¶ºà·, à¶à¶º බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à·à· à·à·à·à·à¶½à¶à¶¸ à¶à·à¶©à¶¶à·à¶¸à· à·à·à·à¶ රට à·à¶± චà¶à¶» චà·à¶©à·à¶§ පà·à¶§à·à¶´à·à·à¶±à· චපà·âරà·à¶à·à·à· දà·à·à¶± à·à·à·à·à¶½à¶à¶¸ à¶à·à¶©à¶¶à·à¶¸à· රට බà·à¶§ පà¶à· à¶à¶»à¶ºà·. à¶à·à· භà·à¶¸à· පà·âරමà·à¶«à¶ºà·à¶±à· 80% à¶à¶§ à·à¶©à· à·à·à¶»à· à·à· පà·à·à·à¶§à· à¶à¶. à¶à·à· පà·âරධà·à¶± à·à·à¶ºà·à¶±à· මà·à¶½à·à¶ºà¶± 25à¶à· පමණ à·à¶± මà·à·à·à¶½à·à¶¸à· ජනà¶à·à¶±à¶º[16][17] රට෠දà¶à·à¶«à· à·à· බටà·à·à¶» පà·âරදà·à·à¶ºà· පà·à¶à·à¶»à· à·à·à¶ºà·à¶±à· ජà·à·à¶à· à·à·. නà·à¶ºà·à¶¸à· චà¶à¶±à·à·à¶» නයà·à¶¢à¶»à· à·à· නà·à¶»à·à¶à¶¯à·à¶ à¶à·à· à·à¶»à· පà·à·à·à¶§à· à¶à¶.
නයà·à¶¢à¶»à· ජනරජය République du Niger  (පà·âරà¶à·) | |
---|---|
à¶à¶¯à·à¶ºà·à¶ පà·à¶¨à¶º:Â
| |
ජà·à¶à·à¶ à¶à·à¶º: L'Honneur de la Patrie  (පà·âරà¶à·) "මà·à¶à· භà·à¶¸à·à¶ºà· à¶à·à¶»à·à¶º" | |
à¶
à¶à¶±à·à·à¶» à·à· à·à·à·à·à¶½à¶à¶¸ නà¶à¶»à¶º | නà·à¶ºà·à¶¸à· 13°32â²N 2°05â²E / 13.533°N 2.083°E |
නà·à¶½Â භà·à·à·(à·) | පà·âරà¶à· භà·à·à·à· |
ජà·à¶à·à¶ භà·à·à·[1] | |
ජනà·à·à¶»à·à¶à·à¶Â à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à· (2021)[2] |
|
à¶à¶à¶¸ (2012)[3] | |
ජà·à¶à· නà·à¶¸(ය) | නයà·à¶¢à¶»à·à·à¶»à·[4] |
රජය | à¶à¶à·à¶º රà·à¶¢à·âයය ජනරජය මà·à¶½à·à¶§à¶»à· ජà·à¶±à·à¶§à·à·à¶à· යටà¶à· |
â¢Â CNSP à·à¶·à·à¶´à¶à· | චබà·à¶¯à·à¶»à·à¶¸à¶±à· ටà·à¶ à·à¶ºà·à¶±à·[5] |
â¢Â CNSP à¶à¶´ à·à¶·à·à¶´à¶à· | à·à·à¶½à·à·à· මà·à¶©à·[6] |
â¢Â à¶
à¶à¶¸à·à¶à· | චල෠ලà·à¶¸à¶ºà·à¶±à· à·à·à¶ºà·à¶±à· |
à·à·âයà·à·à·à¶®à·à¶¯à·à¶ºà¶à¶º | මà·à·à¶¶à·à¶¸ à·à·à¶»à·à¶à·à¶¸à· ජà·à¶à·à¶ à·à¶·à·à· |
නà·à¶¯à·à·Â පà·âරà¶à·à¶º à·à·à¶à·à¶±à· | |
â¢Â ජනරජය පà·âරà¶à·à· à¶à·à¶»à·à¶¸ | 1958 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 18 |
â¢Â පà·âරà¶à·à· à¶à·à¶»à·à¶¸ | 1960 චà¶à·à·à·à¶à· 3 |
â¢Â 2023 à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණය | 2023 ජà·à¶½à· 26 |
à·à¶»à·à¶ පà·âරමà·à¶«à¶º | |
â¢Â à·à¶¸à·à¶´à·à¶»à·à¶« | 1,267,000 km2 (489,000 sq mi) (21 à·à·à¶±à·) |
â¢Â ජලය (%) | 0.02 |
ජනà¶à·à¶«à¶º | |
â¢Â 2023 à¶à·à·à¶à¶¸à·à¶±à·à¶à·à· | 25,396,840[7] (56 à·à·à¶±à·) |
â¢Â ජන à¶à¶«à¶à·à·à¶º | 12.1/km2 (31.3/sq mi) |
දදà·à¶±à·Â (à¶à·âරà·à·à·) | 2023 à¶à·à·à¶à¶¸à·à¶±à·à¶à·à· |
â¢Â à·à¶¸à·à¶´à·à¶»à·à¶« | à¶.ඩà·. බà·à¶½à·à¶ºà¶± 42.739[8] (144 à·à·à¶±à·) |
â¢Â à¶à¶ පà·à¶¯à·à¶à¶½ | à¶.ඩà·. 1,579[8] (188 à·à·à¶±à·) |
දදà·à¶±à·Â (නà·à¶¸à·à¶) | 2023 à¶à·à·à¶à¶¸à·à¶±à·à¶à·à· |
â¢Â à·à¶¸à·à¶´à·à¶»à·à¶« | à¶.ඩà·. බà·à¶½à·à¶ºà¶± 17.073[8] (145 à·à·à¶±à·) |
â¢Â à¶à¶ පà·à¶¯à·à¶à¶½ | à¶.ඩà·. 630[8] (185 à·à·à¶±à·) |
à¶à·à¶±à·Â (2014) |  34.0[9] මධà·âයම |
මà·à·à¶¯Â (2022) |  0.394[10] පà·à·  · 189 à·à·à¶±à· |
à·à·âයà·à·à·à¶» මà·à¶¯à¶½ | බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à¶±à· CFA à·à·âරà·à¶±à·à¶à· (XOF) |
à·à·à¶½à· à¶à¶½à·à¶´à¶º | UTC+1 (WAT) |
රà·à¶º ධà·à·à¶± මචà¶à·à¶»à·à· | right[11] |
à¶à¶¸à¶à·à¶¸à· à¶à·à¶à¶º | +227 |
චනà·à¶à¶»à·à¶¢à·à¶½ TLD | .ne |
à¶à·à·à¶½à·à¶¸à¶º à¶à¶½à·à¶´à¶ºà¶§ à·à·âයà·à¶´à·à¶ à·à·à¶¸à·à¶±à· පà·à·à·, නයà·à¶¢à¶»à· à¶à·à· පà·âරදà·à·à¶ºà· à·à¶©à·à¶à· à·à·à¶¯à¶à¶à· à¶à·à¶§à·à· චà¶à¶©à·à·à· à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයය à·à· à·à·à¶±à·à¶à·à·à¶ºà· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය à·à·à¶±à· පà·âරà·à¶±à·à¶à·à¶½à¶§ à¶à¶à·à· à¶à· à·à·à¶¸à¶§ පà·à¶» à¶à¶±à·à¶¸à·-බà·à¶»à·à¶±à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය à·à· මà·à¶½à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය à¶à¶à·à· à· à·à¶¸à·à¶» පà·âරà·à¶±à·à¶à·à¶½ මà·à¶ºà·à¶¸à· à·à·à¶º. à¶à¶º පà·âරà¶à· බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à·à· à¶à·à¶§à·à¶à· ලà·à· චපà·âරà·à¶à·à· à·à¶³à·à· à·à· පà·à¶»à¶¶à·à¶¯à·à¶¸à·à¶¯à· පà·âරà¶à·à¶º à·à·à·à·à¶±à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶à¶ºà¶à· බà·à¶§ පà¶à· à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» 1922 ද෠à·à·à¶±à¶¸ යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶à¶ºà¶à· බà·à¶§ පà¶à· à·à·à¶º. 1960 à·à· නà·à¶¯à·à· ලබ෠à¶à¶à· ද෠à·à·à¶§ නයà·à¶¢à¶»à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණ පà·à¶à· à·à· à·à¶¸à·à¶¯à· පà·à¶½à¶± à¶à·à¶½ à·à¶à¶»à¶à· චà¶à·à·à·à¶³ à¶à¶. නයà·à¶¢à¶»à·à·à· à·à¶à·à·à¶± à·à· මà·à¶à¶à·à¶½à·à¶± à·à·âයà·à·à·à¶®à·à· 2010 ද෠බලà·à¶à·à¶¸à¶ à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶», බà·à· පà¶à·à·, à¶à¶à·à¶º චරà·à¶°-ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à·âරමයà¶à· à·à·à¶®à·à¶´à·à¶ à¶à¶»à¶± ලදà·. 2023 ද෠à·à·à¶¯à· à·à· මà·à¶ à¶à·à¶½à·à¶± à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණයà·à¶±à· පà·à·à·, රට නà·à·à¶ à·à¶»à¶à· à·à¶¸à·à¶¯à· ජà·à¶±à·à¶§à·à·à¶à· යටà¶à· පà·à¶à·.
à¶à·à· à·à¶¸à·à¶¢à¶º à·à¶¸à·à¶» ජනà·à·à¶»à·à¶à·à¶ à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à·à·à¶½ à·à· à¶à¶½à·à¶´à·à¶½ à·à·à·à·à¶°à·à¶± à¶à¶à·à·à·à·à¶ºà¶±à· à·à· à¶à¶±à· රà·à¶¢à·âයයචජà·à·à¶à· à·à· à¶à·à·à¶±à·à¶à· à¶à·à¶½ පරà·à¶ à·à¶¡à·à¶¯à¶ºà·à¶±à· ලබà·à¶à¶à· à·à·à·à·à¶°à¶à·à·à¶ºà¶à· පà·à· à·à¶¶à·à¶¹à· à¶à¶»à¶ºà·. à·à·à·à·à· යන෠රට෠à·à·à·à·à¶½à¶à¶¸ ජනà·à·à¶»à·à¶à·à¶ à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸ à·à¶± චà¶à¶» à¶à¶º ජනà¶à·à¶±à¶ºà·à¶±à· චඩà¶à¶§ à·à¶©à· à·à·à¶©à·à¶º. පà·âරà¶à· භà·à·à·à· රට෠නà·à¶½ භà·à·à·à· à·à¶± චà¶à¶» දà·à·à·à¶º භà·à·à· දà·à¶ºà¶à¶§ ජà·à¶à·à¶ භà·à·à·à·à· à¶à¶à·à¶à·à·à¶º à¶à¶.
2023 à¶à¶à·à·à¶à· ජà·à¶à·à¶±à·à¶à· බà·à·à¶¸à·à¶± දරà·à¶¯à·âරà¶à· දරà·à·à¶à¶º (MPI) à·à·à¶»à·à¶à·à·à¶§ චනà·à· නයà·à¶¢à¶»à· යන෠ලà·à¶à¶ºà· දà·à¶´à·à¶´à¶à·à¶¸ රටà·à¶½à·à¶±à· à¶à¶à¶à·.[18] රට෠à·à¶¸à·à¶» à¶à·à¶±à·à¶à·à¶» නà·à·à¶± පà·âරදà·à· à·à¶»à·à¶±à· à·à¶» නà·à¶ºà¶à¶ºà¶§ à·à· à¶à·à¶±à·à¶à·à¶»à¶à¶»à¶«à¶ºà¶§ ලà¶à· à·à·. à¶à¶»à·à¶®à·à¶à¶º යà·à¶´à·à¶¸à· à¶à·à·à·à¶à¶»à·à¶¸à·à¶±à·à¶à¶º à·à¶§à· à·à¶à¶à·à¶±à·à¶¯à·âරණය à·à· à¶à¶à· චà¶à¶», චඩ෠à·à·à·à·à¶ දà¶à·à¶«à· à·à¶¸à·à¶» චපනයන à¶à·à·à·à¶à¶»à·à¶¸à·à¶±à·à¶à¶º à·à· යà·à¶»à·à¶±à·à¶ºà¶¸à· ලà·à¶´à·à· à¶à¶à·à· ෠චමà·à¶¯à·âරà·à·âය චපනයනය à¶à¶»à¶ºà·. à¶à·à· à¶à·à¶©à¶¶à·à¶¸à· à·à·à·à¶ පà·à·à·à¶§à·à¶¸, à¶à·à¶±à·à¶à·à¶» භà·à¶¸à· පà·âරදà·à·à¶º, චඩ෠à·à·à¶à·à·à¶»à¶à· චනà·à¶´à·à¶à¶º, ජà·à·à·à¶©à· à¶à·à¶»à¶½à· à·à· à¶à¶´à¶à· පà·à¶½à¶± à¶à·âරම භà·à·à·à¶à· නà·à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à· à¶à·à· පà·âරà¶à·à¶µà¶½à¶ºà¶à· ලà·à· à·à·à¶à·âර ජනà¶à·à¶± à·à¶»à·à¶°à¶±à¶º à·à·à¶à·à·à·à¶±à· ලà·à· à¶à·à· ම à·à·à¶µà¶½à·âයà¶à· චනà·à¶´à·à¶ à·à·à¶à·à·à·à¶±à· à¶à¶º à·à¶à·à¶»à·à¶°à¶±à¶ºà¶§ චභà·à¶ºà·à¶à·à¶½à¶§ මà·à·à·à¶« දà·à¶ºà·.[19]
නà·à¶»à·à¶à·à¶à·à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
මà·à¶¸ නම පà·à¶¸à·à¶«à·à¶±à·à¶±à· රට෠බටà·à·à¶» දà·à·à·à¶±à· à¶à¶½à· යන නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶à·à¶±à·. à¶à¶à· නම෠à¶à¶»à¶¸à·à¶·à¶º චà·à·à¶±à·à·à·à¶ à·à¶à¶º. à¶à¶½à·à¶à·à·à·à¶±à·à¶©à·âරà·à¶ºà·à¶±à· භà·à¶à·à¶½ à·à·à¶¯à·âයà·à¶¥ ටà·à¶½à¶¸à· à·à·à·à·à¶±à· à·à¶©à· à¶à·à¶»à· (චà·à¶½à·à·à·à·à· නà·à¶à¶± à¶à¶½à·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à·à·) à·à· දà¶à·à¶«à· පà·à·à·à¶§à· නà·-à¶à·à¶»à· ("පà·à· à¶à·à¶»à·") පà·à· à·à¶¶à¶³ à·à·à·à·à¶à¶» ලà·à·à·à¶º.[20] නà·à¶à¶± චà¶à·à·à¶» à·à·à¶±à·âයà·à·à¶º නයà·à¶¢à¶»à· පà·âරථම à·à¶»à¶§ 1550 ද෠බරà·à¶¶à¶»à· à·à·à·à·à¶»à¶¯ ලà·à¶ºà· චපà·âරà·à¶à·à¶±à·à·à· à·à·à·à·à¶±à· à·à·à¶»à·à¶à· à¶à¶»à¶± ලදà·,[21] "à¶à¶à¶à· à¶à¶à¶à·à·" යන චරà·à¶®à¶º à¶à¶à· ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à·à·à¶à·âය à¶à¶«à·à¶©à¶ºà·à¶±à· (e)gÄrÄw-n-gÄrÄwÄn à·à·âයà·à¶à·à¶´à¶±à·à¶± à·à·à¶º à·à·à¶à·à¶º.[22] මà·à¶½à·à¶±à·à¶¸ à·à·à¶»à¶¯à· ලà·à· à·à·à·à·à·à·à· à¶à¶»à¶± ලද පරà·à¶¯à· à¶à¶º ලà¶à·à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à· ("à¶à· à·") à·à·à¶à·à¶±à· à·à·âයà·à¶à·à¶´à¶±à·à¶± නà·à·à¶± බà·à¶§ à·à·à¶à· à·à·à¶¯à·âයà·à¶¥à¶ºà·à¶±à· චà¶à¶» පà·à· à·à¶½à· à¶à¶à¶à¶à·à·à¶ºà¶à· à¶à¶.[20] à¶à¶à¶à·âරà·à·à· භà·à·à·à·à· à·à¶¸à·à¶¸à¶ à¶à¶ à·à¶ à·à¶»à¶«à¶º /niËËÊÉÉr/ à·à¶± චà¶à¶» à·à¶¸à·à¶» à¶à¶à¶à·à¶½à·à·à·à¶± මà·à¶°à·âයà·à¶½ /ËnaɪdÊÉr/ ද භà·à·à·à¶à· à·à·.
à¶à¶à·à·à·à·à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
පà·âරà·à¶à· à¶à¶à·à·à·à·à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
à¶à·âරà·.පà·. 280,000 à¶à¶»à¶¸à· à¶à¶à¶§ දà·à·à·à¶± à¶à¶½à· මà·à·à¶½à¶¸à·, à¶à¶à·à¶»à· චà¶à¶¯à·à·à· පà·âරදà·à·à¶ºà· චදà·à¶»à·à¶»à· බà·à·à·, බà·à¶½à·à¶¸à· à·à· ජà·à¶©à· à·à¶½à·à¶±à· à·à¶¸à· à·à· à¶à¶.[23] මà·à¶¸ à·à·à¶ºà·à¶à·à¶±à·à¶¸à·à·à¶½à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶»à¶à· à¶à·âරà·.පà·. 90,000-à¶à·âරà·à¶´à· 20,000 පමණ à¶à¶à·à¶»à· චපà·âරà·à¶à·à·à· à·à¶¸à·à¶¯à·à¶°à·à¶¸à¶à· à·à· මධà·âය පà·à¶½à·à¶ºà·à¶½à·à¶à·à¶à· යà·à¶à¶ºà· à¶à¶§à·à¶»à·à¶ºà¶±à· à·à· මà·à·à·à¶§à·à¶»à·à¶ºà¶±à· මà·à·à¶½à¶¸à· à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶±à· à·à¶¸à¶ à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶° à·à· à¶à¶.[24][23] මà·à¶¸ මà·à¶±à·à·à·à¶±à· දඩයම෠à¶à¶à¶à· à¶à·à¶»à·à¶¸à· ජà·à·à¶± රටà·à·à¶à· à¶à¶ à¶à· බ෠à·à·à¶½à¶à·.[23] පà·âරà·à¶à· à¶à¶à·à·à·à·à·à¶ චපà·âරà·à¶à·à¶±à· à¶à·à¶à· à¶à·à¶½à¶´à¶»à·à¶ à·à¶¡à·à¶¯à¶º à¶à·à· à·à·à¶»à· දà·à·à¶à·à¶«à¶º à¶à·à¶à· à·à· à·à¶©à·à¶à· à·à·à¶»à·à¶à· à·à· චà¶à¶», පà·à¶»à·à·à·à¶¯à·âයà·à¶¥à¶ºà¶±à· "à·à¶»à·à¶ à·à·à¶»à·" ලà·à· à·à¶³à·à¶±à·à·à¶± à·à¶à·à·à¶¯à·à¶°à·à¶º, දඩයම෠à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à· පà·à·à· à¶à·à·à·à¶à¶»à·à¶¸à·à¶±à·à¶à¶º à·à· පà·à· à·à¶¸à·à¶´à¶à· පà·à¶½à¶±à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶³à·à· "à·à·à¶à¶à¶»" à¶à·à¶±à·à¶¯à·à·à· à·à·à¶´à¶ºà·à¶º.[25][26]
à¶à·âරà·.පà·. 10,000 පමණ à¶à¶»à¶¸à·à¶· à·à· න෠à·à·à¶½à· යà·à¶à¶ºà·à¶¯à·, මà·à¶§à· බඳà·à¶±à· à·à¶³à·à¶±à·à·à·à¶¯à·à¶¸ (à¶à¶à¶½à¶à¶½à·, ටà·à¶¸à·à¶§à· à·à· ටà·à¶±à· à¶à·à¶©à·à¶±à·à·à· à·à·à¶à·à·à· à¶à¶à· පරà·à¶¯à·), à¶à· පà·à¶½à¶±à¶º à·à·âයà·à¶´à·à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à· ම෠à·à·à¶±à· à¶à¶½à· à¶à·à¶¸à·à¶½à·à·à¶½ à¶à·à¶±à·à¶´à¶à· à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à·à¶±à· à·à·à¶±à·à·à¶à¶¸à· à¶à¶«à¶±à·à·à¶à· à·à·à¶¯à· à·à·à¶º.[23] à¶à·âරà·.පà·. 4000-2800 à¶à·à¶½à¶´à¶»à·à¶ à·à¶¡à·à¶¯à¶º à¶à·à· දà·à·à¶à·à¶«à¶º à·à·à¶±à·à· à·à·à¶¸à¶à· à·à¶¸à¶ à·à·à¶»à· à¶à·âරමයà·à¶±à· à·à·à¶ºà· ෠යà·à¶¸à¶§ පටන෠à¶à¶à· චà¶à¶», දà¶à·à¶«à¶§ à·à· නà·à¶à·à¶±à·à·à¶»à¶§ ජනà·à·à·à· රට෠à·à·à¶±à·à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ බල à¶à·à¶»à·à¶±à·.[27] මà·à¶±à·à¶»à· à·à· බඩ à¶à¶»à·à¶à· à·à·à¶§à·à·à·à¶¸ à·à· මà·à¶§à· භà·à¶«à·à¶© නà·à·à·à¶´à·à¶¯à¶±à¶º à¶à¶à·à· à· à¶à·à·à·à¶à¶»à·à¶¸à·à¶±à·à¶à¶º à·à·âයà·à¶´à·à¶ à·à·à¶º.[23] මà·à¶¸ යà·à¶à¶ºà· යà¶à¶© à·à· à¶à¶¹ දà·âරà·à·âය දà¶à·à¶±à¶§ ලà·à¶¶à·à¶± චà¶à¶», චà·à·à·à¶à·, ටà¶à·à¶©à·à¶©à·, මà·à¶»à·à¶±à·à¶©à·à¶§à· à·à· ටරà·à¶¸à·à¶§à· මà·à·à·à·à· යන à·à·à¶®à·à¶± ද à¶à¶à·à· à·à· à·à·à¶ºà·à¶à·à¶±à·à¶¸à· දà¶à·à¶±à¶§ ලà·à¶¶à·.[28][29][30] à¶à·à·à·à¶ºà¶±à· (à¶à·âරà·.පà·. 8000-6000 පමණ) à·à· පà·à·à· ටà·à¶±à·à¶»à·à¶ºà¶±à· (à¶à·âරà·.පà·. 5000-2500 පමණ) à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶±à·, à¶à¶§à·à·à¶à·à¶½à· චනà·à·à¶»à¶«à¶º à¶à¶»à¶à¶à· à¶à¶©à·âරà·à¶»à· බà·à·à· à·à· à¶à·à¶¶à·à¶»à· à¶à·à¶±à·à¶¯à·âර à¶à¶» à¶à¶±à·à¶¸à·à¶±à·, මà·à¶¸ à¶à·à¶½à¶º à¶à·à· à·à¶¸à·à¶¯à·à¶°à·à¶¸à¶à· à·à·à¶º.[31][32][33][34][35]
à¶à·à·à·à¶à·à¶»à·à¶¸à·à¶ à·à· චà·à¶¸à¶à¶à¶½à·âය පà·à· à·à·à·à¶à·à·à¶½ à¶à¶½à·à¶´à·à¶º à·à·à¶±à·à·à¶à¶¸à· à·à¶¸à¶ à·à¶¸à·à¶à· චà¶à¶«à·à¶©à· à·à¶»à·à¶°à¶±à¶º à·à·à¶º. මà·à¶¸ යà·à¶à¶ºà· à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶ºà¶à· නම෠බà·à¶»à· à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶º (à¶à·âරà·.à·. 200-1300 පමණ) බà·à¶»à· පà·à¶»à·à·à·à¶¯à·âය෠භà·à¶¸à·à¶º à·à¶³à·à· නම෠à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» à¶à·à·à¶¯à· යà¶à¶© à·à· à·à·à¶»à¶¸à·à¶à· පà·âරà¶à·à¶¸à· à·à¶½à·à¶±à· පà·à¶»à·à¶«à· à·à·à·à·à¶± භà·à¶¸à·à¶ºà¶à· à·à·à¶ºà· à¶à¶±à·à¶±à· ලදà·.[36] න෠à·à·à¶½à· යà·à¶à¶ºà·à¶¯à· චයර෠à¶à¶³à·, ටරà·à¶¸à·à¶§à· මà·à·à·à·à·, ජà·à¶©à· à·à·à¶±à·à·, à¶à·à·à¶½à·à¶±à·, චරà¶à·à¶, ටමà·à¶à·à¶±à·, ටà·à·à¶»à·à·à¶ºà·à¶§à·, à¶à·à·à¶»à·à·à·à¶±à·, මමමà·à¶±à·à¶§à· à·à· ඩබà·à· à¶à¶à·à· à· à·à·à¶»à·à¶±à· පà·à·à·à¶« à¶à¶½à·à·à· à·à¶¸à·à¶¯à·à¶°à·à¶¸à¶à· à·à·à¶º; මà·à¶¸ à¶à¶½à·à· à¶à·âරà·.පà·. 10,000 à·à·à¶§ à¶à·âරà·.à·. 100 දà¶à·à·à· à¶à·à¶½à¶´à¶»à·à¶ à·à¶¡à·à¶¯à¶º පà·à¶»à· à·à·à·à·à¶¯à·à¶± චà¶à¶», භ෠දරà·à·à¶±à¶ºà· à·à·à·à·à¶° à·à¶à·à¶à·à· à·à·à·à·à·à·à¶½ à·à·à¶§ 'ලà·à¶¶à·à¶ºà·à¶±à· රණà·à·à¶»à¶ºà¶±à·' ලà·à· නම෠à¶à¶»à¶± ලද à·à·à¶½à·à¶½ රà·à¶à·à¶± යන රà·à¶´ දà¶à·à·à· à·à·à·à·à¶° à·à·à·à¶ºà¶ºà¶±à· නà·à¶»à·à¶´à¶«à¶º à¶à¶»à¶ºà·.[37][38][39]
පà·à¶»à·à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ නයà·à¶¢à¶»à· à·à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයයන෠à·à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à· à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
චà·à¶¸ à·à·à¶ºà·à¶±à· à¶à·âරà·.ප෠5 à·à·à¶±à· à·à·à¶ºà·à· à·à¶± à·à·à¶§ à·à¶»à·à¶à¶¸à·à¶± නයà·à¶¢à¶»à· පà·âරදà·à·à¶º à·à·à¶»à·à¶±à· à·à·à· ඳà·à¶¸à· පà·âරදà·à·à¶ºà¶à· බà·à¶§ පà¶à· à·à·à¶º. à¶à¶à·à¶»à· à·à·à¶§ ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à¶à·à¶à·âරà·à¶à¶ºà¶±à· à·à·à·à·à¶±à· මà·à·à·à¶ºà·à¶±à· ලà·à¶¶à· à¶à¶§à·à·à¶±à· පà·à·à· à¶à·à¶±à·à¶à·à¶»à¶ºà¶à· à·à· පà·âරදà·à·à¶º à·à¶»à·à· පà·âරà·à·à·à¶± මà·à¶°à·âයයà¶à· ලà·à· භà·à·à·à¶à· à¶à¶»à¶± ලදà·.[40][41] à·à¶à·à¶»à·à· à¶à¶«à¶±à·à·à¶à· පà·à¶»à· à¶à¶»à¶à¶à·à¶½ දà·à¶à¶§à¶¸ පà·à¶à·à¶± මà·à¶¸ à·à¶à¶ ලනය දà¶à·à¶«à¶§ à¶à·à¶¯à·à¶»à¶§à¶à· à·à¶à¶à·âරමණය à·à·à¶¸à¶à· à·à¶¸à¶ à¶à¶´ à·à·à¶»à· චපà·âරà·à¶à·à¶±à· à·à· à¶à¶à·à¶»à· චපà·âරà·à¶à·à¶±à· ජනà¶à·à¶±à¶º චà¶à¶» චනà·à¶à¶»à· මà·à·à·âර à·à·à¶¸ à·à· à¶à·à·à¶½à·à¶¸à¶ºà· à·à·âයà·à¶´à·à¶à·à¶º à·à¶¸à¶ à·à·à¶¯à· à·à·à¶º.[42] චරà·à¶¶à· à¶à¶à·âරමණ à¶à·à¶±à¶ පà·âරà¶à·à¶µà¶½à¶ºà¶à· à·à· 7à·à¶± à·à·à¶ºà·à·à·à¶¯à· මà·à·à·à¶½à·à¶¸à·à·à¶»à·à¶±à· මà·à¶à·âරà·à¶¶à· යටà¶à· à¶à¶» à¶à·à¶±à·à¶¸à¶à·, à¶à·à· පà·âරà¶à·à¶µà¶½à¶ºà¶à· ලà·à· දà¶à·à¶«à¶§ ජනà¶à·à¶± à·à¶à¶ ලනය à·à·à¶¸à¶à· à¶à¶ºà¶§ à¶à¶´à¶à·à¶» à·à·à¶º.[27] මà·à¶¸ යà·à¶à¶ºà·à¶¯à· à·à·à·à¶½à·à·à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයයන෠à·à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à· පà·à·à¶à·à¶±à·. පà·à¶ දà·à¶à·à·à·à¶±à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶» චධà·à¶»à·à¶¢à·âයයන෠පà·à· à·à¶¶à¶³ ද෠à·à·à¶ºà·à¶±à· à¶à·à¶½à·à¶±à·à¶à·âරමà·à¶ à·à·à¶»à·à¶à·à·à¶à·.
මà·à¶½à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය (1200 à¶à¶±à¶±à· à·à¶½ à·à·à¶§ 1400 à¶à¶±à¶±à· දà¶à·à·à·) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
මà·à¶½à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය යන෠à·à¶±à·à¶¯à·à¶ºà·à¶§à· à¶à·à¶§à· (1230â1255) à·à·à·à·à¶±à· චà·à· පà·à·à·à¶§à·à·à¶± ලද මà·à¶±à·à¶©à·à¶±à·à¶à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයයà¶à·. 1230 à·à· 1600 දà¶à·à·à· පà·à·à¶à·à¶±à·. à·à·à¶±à·à¶©à·à¶ºà·à¶§à· à·à·à¶» à¶à·à·à·âයය෠à·à·à·à·à¶à¶» à¶à¶» à¶à¶à· පරà·à¶¯à·, මà·à¶½à· පà·à¶» à¶à·à¶±à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයයà·à¶±à· à·à·à¶±à· à·à· à·à·à·à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය෠බà·à¶³à· à¶à·à¶º à¶à¶½à·à¶´à¶ºà¶à· ලà·à· මà¶à· à·à·à¶º. à¶à¶±à·à¶´à·à· 1235 ද෠à¶à·à¶»à·à¶±à· à·à¶§à¶±à·à¶¯à· මà·à¶½à· à·à·à·à·à· පරà·à¶¢à¶º à¶à· චà¶à¶» පà·à·à· 1240 ද෠à¶à·à¶±à·à· පරà·à¶¢à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·.[43][44] පà·à·à¶à·à¶½à·à¶± à¶à·à¶±à·à¶ºà·-මà·à¶½à· දà·à·à·à·à¶¸à· පà·âරදà·à·à¶º à·à¶§à· à¶à·à· à·à¶¯à·à¶à· à·à·à¶§, චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය චනà·à¶´à·âරà·à¶´à·à¶à·à¶ රජà·à¶»à·à¶±à· යටà¶à· à·à·âයà·à¶´à·à¶ à·à· චà¶à¶» ටà·âරà·à¶±à·à·à·-à·à·à·à¶»à· à·à·à· ඳ මà·à¶»à·à¶à·à¶½ à¶à¶°à·à¶´à¶à·âයය දà·à¶»à· චà¶à¶», මà·à¶±à·à·à· මà·à·à· (1312-1337) à¶à· පà·à¶½à¶± à·à¶¸à¶ºà·à¶¯à· à¶à·à· à·à·à·à·à¶½à¶à¶¸ පà·âරමà·à¶«à¶º à¶à¶»à· à· à¶à· à·à·à¶º.[à¶à·à·à·à¶»à· à¶à¶» නà·à¶¸à·à¶] මà·à¶¸ චà·à·à·à¶®à·à·à·à¶¯à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à· à¶à·à¶½à¶¶à·à¶»à· පà·âරදà·à·à¶ºà· à¶à·à¶§à·à· මà·à¶½à· පà·à¶½à¶±à¶ºà¶§ යටà¶à· à·à·à¶º.[43] මà·à·à·à¶½à·à¶¸à·à·à¶»à¶ºà·à¶à· à·à· මà·à¶±à·à·à· මà·à·à· 1324-25 ද෠à·à¶¢à· à¶à¶»à·à¶à·à·âයය à¶à¶§à· à¶à¶» චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය෠à¶à·à·à¶½à·à¶¸à¶º à·à·âයà·à¶´à·à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸ දà·à¶»à·à¶¸à¶à· à¶à· චà¶à¶», "බà·à·à· à·à·à¶¸à·à¶±à·âය පà·à¶»à·à·à·à·à¶ºà¶±à· න෠à¶à¶à¶¸ à·à·à¶±à·à·à¶§ à·à· à¶à¶§ පà·à·à¶à·à¶±à· à¶à·à·à¶±à·à¶à· à·à·à¶¸à·à¶´à·âරදà·à¶ºà·à¶ à·à¶à·à¶»à·à·à·à¶¯à· à·à·à·à·à·à·à·à¶ºà¶±à· දà·à¶à¶§à¶¸ පà·à¶à·à·à·à¶à·à¶± à¶à·à¶º බ෠පà·à¶±à·".[43][45] රà·à¶¢à¶à·à¶º චනà·à¶´à·âරà·à¶´à·à¶à·à¶º, දà·à¶»à·à·à¶½ රජà·à¶»à·à¶±à·, යà·à¶»à·à¶´à·à¶º à·à·à· ඳ මà·à¶»à·à¶ à·à·à¶»à· ට මà·à¶»à·à·à·à¶¸ à·à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය෠පරà·à¶°à·à¶ºà· මà·à·à·, à·à·à¶½à·à·à·, ටà·à·à¶»à·à¶à· à·à· à·à·à¶±à·à¶à·à·à·à¶ºà· ජනයà·à¶à· à¶à·à¶»à¶½à· à·à·à¶à·à·à·à¶±à· 15 à·à¶± à·à·à¶ºà·à·à·à¶¯à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය "පà·à· à·à·à¶¸à¶§" පටන෠à¶à¶à·à¶à·à¶º.[45] 1600 à¶à¶«à¶±à· à·à¶± à¶à·à¶à· රමà·à¶´à· මà·à¶½à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à·à¶ºà¶à· පà·à·à¶à·à¶±à·.[à¶à·à·à·à¶»à· à¶à¶» නà·à¶¸à·à¶]
à·à·à¶±à·à·à·à¶ºà· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය (1000 à¶à¶±à¶±à· à·à¶½ à·à·à¶§ 1591 දà¶à·à·à·) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
à·à·à¶±à·à¶à·à·à·à¶ºà· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය à¶à·à· පà·âරධà·à¶± ජනà·à·à¶»à·à¶à·à¶ à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸ à·à¶± à·à·à¶±à·à·à·à¶ºà· à·à· à·à·à¶±à·à¶»à·à¶ºà· à·à¶³à·à· නම෠à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» à¶à¶º මà·à¶½à· à·à· නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶à· à·à¶à¶à·à· මචà¶à·à¶±à·à¶¯à·âරà¶à¶ à·à·à¶º. à·à·à¶±à·à·à·à¶ºà· මà·à¶¸ පà·âරදà·à·à¶º පදà·à¶à¶ à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ පටන෠à¶à¶à·à¶à· 7à·à¶± à·à·à¶§ 9à·à¶± à·à·à¶ºà·à· දà¶à·à·à·à¶º;[à¶à·à·à·à¶»à· à¶à¶» නà·à¶¸à·à¶] 11à·à¶± à·à·à¶ºà·à· à·à¶± à·à·à¶§ à¶à·à¶ (පà·à¶»à¶«à· à¶à·à¶ රà·à¶¢à¶°à·à¶±à·à¶ºà· චà¶à¶±à·à·à¶») චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය෠චà¶à¶±à·à·à¶» බà·à¶§ පà¶à· à·à·à¶º.[46][47] 1000 à·à·à¶§ 1325 දà¶à·à·à· à·à·à¶±à·à¶à·à·à·à¶ºà· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය බටà·à·à¶»à·à¶±à· à¶à¶¸ චà·à¶½à·à·à·à·à·à¶ºà· à·à· මà·à¶½à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය à·à¶¸à¶ à·à·à¶¸à¶º පà·à¶à·à·à· à¶à·à¶±à·à¶¸à¶§ à·à¶¸à¶à· à·à·à¶º. 1325 ද෠à·à·à¶±à·à·à·à¶ºà· 1375 ද෠à¶à·à· නà·à¶¯à·à· නà·à·à¶ ලබ෠à¶à¶±à·à¶±à· à¶à·à¶à· මà·à¶½à· à·à·à·à·à¶±à· යටà¶à· à¶à¶» à¶à¶±à·à¶±à· ලදà·.[à¶à·à·à·à¶»à· à¶à¶» නà·à¶¸à·à¶] මà·à¶¸ චà·à·à·à¶®à·à·à·à·à·à¶¯à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය à¶à·à· නයà·à¶¢à¶»à·-à·à¶à¶à·à· à·à¶¯à·à¶à· à·à·à¶§ නà·à¶à·à¶±à·à·à¶» දà¶à·à·à· à·à·âයà·à¶´à·à¶ à·à· à¶à¶à· චà¶à¶», පà·à·à· බටà·à·à¶» නයà·à¶¢à¶»à· පà·âරදà·à·à¶º 1496 දà·.[23][48][49] යටà¶à· à¶à¶» à¶à¶±à·à¶±à· ලද චà¶à¶©à·à·à· à¶à¶à·à· à·à· à¶à·à· පà·à¶½à¶±à¶ºà¶§ නà¶à· à·à· නà·à¶à·à¶±à·à·à¶» ද à¶à¶à·à· à·à·. චධà·à¶»à·à¶¢à·âයයට මà·à¶»à·à¶à·à¶à·à·à· à·à·à¶¯à· රà·à¶¢à·à¶à·à¶ºà· නà·à·à¶ නà·à·à¶à¶à· පà·âරà·à·à¶»à·à¶½à¶§ à¶à¶»à·à¶à·à¶à· දà·à¶¸à¶§ නà·à·à·à¶à· à·à· චà¶à¶» 1591 ද෠ටà·à¶±à·à¶©à·à¶¶à· à·à¶§à¶±à·à¶¯à· à¶à·à¶»à¶«à·à¶à·à¶¸à¶ ලà·à· පරà·à¶¢à¶ºà¶§ පà¶à· à·à·à¶º. පà·à·à· à¶à¶º à¶à·à¶©à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à· à¶à¶«à¶±à·à·à¶à¶§ à¶à¶©à· à·à·à¶§à·à¶«à·.[47]
චයර෠à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයය (1400 à¶à¶±à¶±à· à·à¶½ à·à·à¶§ 1906 දà¶à·à·à·) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
චà·à·. 1449 à·à¶à·à¶¸à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à· පà·âරදà·à·à¶ºà· à¶à¶à·à¶»à·, චයà·à¶»à· à·à· à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයය à¶à¶»à¶¸à·à¶· à¶à¶»à¶± ලදà·à¶¯à· චà¶à¶©à·à·à· à·à· පà·à·à·à¶§à· à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· à¶à¶½à·à·à·à·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à·.[23] à¶à¶½à·à¶±à· à·à·à·à·à· à·à· ටà·à·à·à¶»à·à¶à·à·à· මà·à·à·âරණයà¶à·à¶±à· à·à·à·à¶º à¶à· à·à·à· ඳ මධà·âයà·à·à¶®à·à¶±à¶ºà¶à· à·à· à¶à¶º ටà·âරà·à¶±à·à·à·-à·à·à·à¶»à· à·à·à· ඳ මà·à¶»à·à¶à·à¶½ à¶à¶´à·à¶ºà¶¸à·à¶»à·à¶à·à¶ à·à·à¶®à·à¶±à¶ºà¶à· ලà·à· à·à¶»à·à¶°à¶±à¶º à·à·à¶º. 1515 දà·, චයà·à¶»à· à·à·à¶±à·à¶à·à·à¶ºà· à·à·à·à·à¶±à· යටà¶à· à¶à¶» à¶à¶±à·à¶±à· ලද චà¶à¶», 1591 ද෠à¶à¶º බà·à¶³ à·à·à¶§à·à¶± à¶à·à¶à· à¶à¶¸ චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය෠à¶à·à¶§à·à¶à· à¶à¶à·à¶»à· à·à·à¶º.[23][42] à¶à· චà·à¶à·à¶»à·à· à·à¶½à¶¯à·, "à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයය පරà·à·à·à¶±à·à¶ºà¶à¶§ à¶à¶à·à¶½à· à·à· බ෠පà·à¶±à·", චනà·à¶à¶»à· ජà·à¶à·à¶ යà·à¶¯à·à¶° à·à· à·à¶à· à¶à·à¶§à·à¶¸à· මà¶à·à¶±à· à·à¶½à¶à·à¶«à· à·à·à¶º.[42] 19 à·à·à¶±à· à·à·à¶ºà·à·à·à¶¯à· යà·à¶»à·à¶´à·à¶ºà¶ºà¶±à· මà·à¶¸ පà·âරදà·à·à¶º à¶à·à·à·à¶«à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ පටන෠à¶à¶à· à·à·à¶§, චà¶à¶©à·à·à·à·à· බà·à·à· පà·âරදà·à· නටඹà·à¶±à·à· පà·à·à¶à· චà¶à¶» පà·âරà¶à· à·à·à·à·à¶±à· චà¶à·à¶´à¶à· à¶à¶» à¶à¶±à·à¶±à· ලද෠(පà·à¶ බලනà·à¶±).[23][42]
à¶à¶±à·à¶¸à·-බà·à¶»à·à¶±à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය (700 à¶à¶±à¶±à· à·à¶½ à·à·à¶§ 1700 à¶à¶±à¶±à· දà¶à·à·à·) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නà·à¶à·à¶±à·à·à¶» දà·à·à·à¶±à·, à¶à·à¶±à·à¶¸à·-බà·à¶»à·à¶±à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය, චà·à¶©à· à·à·à¶½ චà·à¶§ පà·âරදà·à·à¶º à¶à·à¶½à·à¶±à·à¶à¶»à¶ºà¶à· පà·à¶»à· à¶à¶°à·à¶´à¶à·âයය දà·à¶»à·à¶º.[47] à¶à¶º 8 à·à¶± à·à·à¶ºà·à·à·à¶¯à· පමණ à·à¶à·à· à·à·à·à·à¶±à· à¶à¶»à¶¸à·à¶· à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» à¶à¶º à·à·à¶½à·à·à· à¶à·à·à¶± දà·à·à·à¶±à· නà·à¶¢à·à¶¸à· à·à· පදනම෠à·à·à¶º. චà·à· à¶à¶»à¶¸à·à¶· à·à· à·à¶ºà·à·à·à·à· රà·à¶¢à·à¶à·à¶ºà· පà·à¶½à¶± à·à¶¸à¶º à¶à¶à·à· à·à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à·à¶º à¶à·âරමයà·à¶±à· à·à·âයà·à¶´à·à¶ à·à·à¶º. 1075 මà·à¶ºà· (රජ) à·à·à¶¸à·à¶¸à· යටà¶à·à¶º.[50][51] 1200 à¶à¶«à¶±à· à·à¶½à¶¯à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à·à¶º à¶à·à· à¶à¶´à¶»à·à¶¸ පà·âරමà·à¶«à¶ºà¶§ à· à¶à· à·à· චà¶à¶», චරà·à¶° à·à·à¶ºà·à¶±à· මය෠ඩà·à¶±à·à¶¸à· දà·à¶¶à·à¶¶à¶½à·à¶¸à·à¶à· (1210-1259) à¶à¶à·à·à·à·à¶º à·à·à¶à·à·à·à¶±à·, à·à¶¸à·à¶» ටà·âරà·à¶±à·à·à·-à·à·à·à¶»à· à·à·à· ඳ මà·à¶»à·à¶ පà·à¶½à¶±à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸à·à¶±à· "පà·à·à·à·à¶à·" à·à·à¶º; බà·à¶½à·à¶¸à· à·à· à¶à·à¶à¶»à· à¶à¶à·à· ෠නà·à¶à·à¶±à·à·à¶» à·à· à¶à·à¶±à·à¶à·à¶±à¶¯à·à¶ නයà·à¶¢à¶»à· පà·âරදà·à· බà·à·à·à¶¸à¶ºà¶à· මà·à¶¸ à¶à·à¶½ à·à¶à·à·à¶±à·à·à·à¶¯à· à¶à¶±à·à¶¸à·à¶à· පà·à¶½à¶±à¶º යටà¶à· පà·à·à¶à·à¶«à·.[52] 11 à·à¶± à·à·à¶ºà·à·à· à·à·à¶§ චරà·à¶¶à· à·à·à· à·à¶±à·à¶¯à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· à¶à·à·à¶½à·à¶¸à· රà·à¶¢à·âයයට à·à¶³à·à¶±à·à·à· ද෠à¶à¶à· චà¶à¶», à¶à· චà·à¶à·à¶»à·à· à·à¶½à¶¯à· à·à·à¶©à· à·à·à¶ºà·à¶±à· පරà·à·à¶»à·à¶à¶±à¶ºà¶±à· ලබ෠à¶à¶±à·à¶±à· ලදà·.[50] 14 à·à¶± à·à¶à·à¶»à·à·à¶ºà· බà·à¶½à·à¶½à· ජනයà·à¶à· පà·âරà·à·à¶»à¶ºà¶±à· නà·à·à· à¶à¶±à·à¶¸à·à¶§ චà·à¶©à· à·à·à¶½ බටà·à·à¶» දà·à·à¶§ මà·à¶»à· à·à·à¶¸à¶§ à·à·à¶¯à· à·à·à¶º, à¶à¶º බà·à¶»à·à¶±à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය ලà·à· à·à¶³à·à¶±à·à·à¶±à· ලà·à¶¶à·à·à· à¶à·à· චà¶à¶±à·à·à¶» à·à¶± නà·à¶à·à·à¶»à·à¶à¶¸à· à·à·à¶§ පà·à·à· නයà·à¶¢à¶»à·-නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà· දà·à·à·à·à¶¸à·à·à· à·à·à¶§ පà·à¶½à¶±à¶º à¶à· බà·à¶ºà·.[53][50][54] මය෠à¶à¶©à·à¶»à·à·à· චලà·à¶¸à· (1575-1610) පà·à¶½à¶± à·à¶¸à¶ºà·à¶¯à· බà·à¶»à·à¶±à· "à·à¶¸à·à¶¯à·à¶°à·à¶¸à¶à·" à·à· චà¶à¶» à¶à¶±à·à¶¸à· à·à· බà·à·à· "à·à·à¶¸à·à¶´à·âරදà·à¶ºà·à¶ à¶à¶©à¶¸à·" නà·à·à¶ යටà¶à· à¶à¶» à¶à¶à· චà¶à¶», à¶à¶¶à·à·à·à¶±à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය à·à¶³à·à· 'à¶à·à¶±à·à¶¸à·-බà·à¶»à·à¶±à·' ලà·à· නම෠à¶à¶»à¶± ලදà·. 17 à·à¶± à·à·à¶ºà·à· à·à· 18 à·à¶± à¶à·à¶½à¶º à·à¶± à·à·à¶§ බà·à¶»à·à¶±à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à·à¶º "පරà·à·à·à¶±à·à¶ºà· à¶à·à¶½à¶´à¶»à·à¶ à·à¶¡à·à¶¯à¶ºà¶à¶§" à¶à¶à·à¶½à· à·à·, à¶à·à· චà·à¶©à· à·à·à¶½ à·à·à¶ නà·à·à¶ à·à·à¶à·à¶½à· à¶à·à¶ºà·à¶º.[47][50]
1730-40 ද෠පමණ මලà·à¶½à¶¸à· යà·à¶±à·à·à·à¶à· නà·à¶ºà¶à¶à·à·à¶ºà·à¶±à· යà·à¶à· à¶à¶±à·à¶»à· පදà·à¶à¶ à·à¶à¶»à·à·à¶±à· à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à¶à· à¶à¶±à·à¶¸à· à·à·à¶» à¶à·à·à· à·à·à¶±à·à¶¯à¶»à· නà¶à¶»à¶º à¶à·à¶±à·à¶¯à·âර à¶à¶» à¶à¶±à·à¶¸à·à¶±à· දමà¶à¶»à¶¸à· à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයය පà·à·à·à¶§à·à·à·à¶º.[42] 19 à·à¶± à·à·à¶ºà·à·à· à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· ටà·à¶±à·à¶¸à·à¶±à· ඩà·à¶±à· à·à·à¶½à·à¶ºà·à¶¸à·à¶±à· පà·à¶½à¶±à¶º à·à¶± à¶à·à¶à· à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයය නà·à¶¸à·à¶à· බà·à¶»à·à¶±à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයයට යටà¶à·à· පà·à·à¶à· චà¶à¶», à¶à·à· නà·à¶¯à·à· පà·âරà¶à·à· à¶à¶» à·à·âයà·à¶´à·à¶ à·à·à¶¸à· චදà·à¶ºà¶»à¶à· à¶à¶»à¶¸à·à¶· à¶à· à·à¶º.[23] à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයය à·à·à¶à·à¶§à· à¶à·à¶½à·à·à·à¶§à¶ºà· (පà·à¶ බලනà·à¶±) à¶à¶¯à·à¶»à· à¶à¶¸à¶±à¶§ à¶à¶»à·à·à· à·à·à¶¸à¶§ à·à¶¸à¶à· à·à· චà¶à¶» පà·à·à· 1899 ද෠පà·âරà¶à· à·à·à·à·à¶±à· චලà·à¶½à· à¶à¶±à·à¶±à· ලදà·.[23]
à·à·à·à·à· පà·âරà·à¶±à·à¶ à·à· චනà·à¶à·à¶à· à¶à·à¶©à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à· (1400 à¶à¶±à¶±à· à·à¶½ à·à·à¶§ 1800 à¶à¶±à¶±à· දà¶à·à·à·) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶à¶à·à· à·à· චà·à¶©à· à·à·à¶½ චà¶à¶» à·à·à·à·à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à· පà·à·à·à¶§à· à¶à¶à· චà¶à¶», à·à·à·à·à·à¶½à¶±à·à¶©à· ලà·à· à·à¶³à·à¶±à·à·à¶± à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶-භà·à·à·à¶¸à¶º පà·âරදà·à·à¶º පà·à·à· නයà·à¶¢à¶»à·-නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà· දà·à·à·à·à¶¸à·à· බà·à¶§ පà¶à· à·à·à¶º.[55] à·à·à·à·à· යන෠900-1400 à¶à¶«à¶±à· à·à¶½à¶¯à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à· පà·à·à·à¶§à·à·à¶± à·à·à¶§ à·à·à¶±à¶¸ ජනà¶à·à·à¶à· ලà·à· මà¶à·à·à·à¶¸à·à¶±à·, à¶à¶à·à¶»à· à·à· නà·à¶à·à¶±à·à·à¶»à·à¶±à· පà·à¶¸à·à¶«à· à·à·à·à¶ºà¶à¶à·âරà·à¶º ජනයà·à¶à· à·à· à·à¶à¶à·âරමණà·à¶ ජනයà·à¶à· මà·à·à·âරණයà¶à· ලà·à· à·à·à¶½à¶à·.[55][23][56] à¶à·à·à¶±à· à¶à·âරමයà·à¶±à· 14 à·à·à¶±à· à·à·à¶ºà·à·à· à·à·à¶§ à¶à·à·à¶½à·à¶¸à· දà·à¶¸ චනà·à¶à¶¸à¶±à¶º à¶à· චà¶à¶», à·à¶¸à·à¶» à·à·à¶§ මà·à¶º à·à·à¶±à¶à· à¶à¶à¶¸à· à·à¶¸à¶ පà·à·à¶à· චà¶à¶», à·à¶¸à¶¸à·à·à·à¶»à·à¶ à¶à¶à·à¶» දà¶à·à·à· à·à¶»à·à¶°à¶±à¶º à·à·à¶º. චà·à·à¶±à· à·à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶» à·à·à·à·à· à¶à¶±à·à¶©à·à¶ºà¶¸à· à¶à·à·à¶½à·à¶¸à¶ºà¶§ මà·à¶½à·à¶¸à¶±à·à¶±à·à¶¸ à·à·à¶»à·à¶¯à·à¶° à·à·à¶º (ඩà·à¶à·à¶±à·à¶©à·à¶ ෠පà·âරදà·à·à¶º à·à¶¢à·à·à· බලà¶à·à¶§à·à·à¶à· ලà·à· පà·à¶à·).[23][47] à·à·à·à·à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à· යන෠à·à¶à¶ºà·à¶à·à¶ à¶à¶ºà¶à¶±à¶ºà¶à· නà·à· à¶à¶à·à¶±à·à¶à·à¶±à· චඩ෠à·à·à¶©à· à·à·à¶ºà·à¶±à· à·à·à·à·à¶°à·à¶± à·à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à· à·à¶¸à·à· à¶à·à·à·à¶´à¶ºà¶à· à·à·à¶º. à¶à·à·à¶±à·à¶à· à·à¶à·à·à¶°à·à¶±à¶º ධà·à¶»à·à·à¶½à· à·à· à¶à¶»à¶¸à¶à· පà·âරජà·à¶à¶±à·à¶à·âරà·à·à¶¯à· à·à·à¶º: à·à·à·à·à· රජà·à¶±à· à¶à·à¶»à· පà¶à· à·à·à¶ºà· රට෠පà·âරධà·à¶±à·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· à·à¶± චà¶à¶» à¶à·à·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· à¶à·à¶à· à¶à· à·à·à¶à· à·à·à¶º.[46] බයà·à¶¢à·à¶¯à·à¶¯à· පà·à¶»à·à·à·à¶à·à¶à¶ºà¶§ චනà·à·, බà·à·à·à¶à· පà·à¶à·à¶±à· à·à¶º දà·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· පà·à·à·à¶§à·à·à¶± ලද පà·âරà·à¶±à·à¶ à·à¶à¶à· ලà·à· à·à·à·à·à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à· à¶à¶»à¶¸à·à¶· à·à·à¶º.[55][47] බà·à·à· යන෠බà·à¶à·à¶©à·à¶©à· à·à·à¶§ පà·à¶¸à·à¶«à· à·à·à·à·à· රà·à¶¢à·à¶± දà·à¶»à¶¸ à·à· බයජà·à¶¯à·à¶¯ à·à· (à¶à¶à·à¶¸à· à¶à¶à·à·à·à·à¶¥à¶ºà·à¶±à·à¶§ චනà·à· චබ෠යà·à·à¶©à·) à¶à· à¶à¶à¶¸ පà·à¶à·âරයà·à¶º. මà·à¶½à· à·à·à·à·à· පà·âරà·à¶±à·à¶ à·à¶ ('à·à·à·à·à· බà¶à·à·à·à¶ºà·' ලà·à·à¶¯ à·à·à¶³à·à¶±à·à·à·): ඩà·à·à¶»à· (දà·à¶»à¶¸à· රà·à¶¢à·à¶±à¶à· පà·âරà·à¶±à·à¶à¶º), à¶à·à¶±à·, රà·à¶±à·, à·à¶»à·à¶ºà·, à¶à·à¶¶à·à¶»à·, à¶à¶§à·à·à·à¶±à· à·à· බà·à¶»à¶¸à·.[46][23][56] පà·à¶»à·à·à·à¶à·à¶à¶ºà· දà·à¶à·à·à¶à· පà·à·à¶±à·à¶±à· බà·à·à·à¶§ à¶à¶´à¶·à·à¶»à·à¶ºà·à·à¶à· à·à¶¸à¶ à¶à·à¶à· පà·à¶à·à¶±à· à·à¶à· දà·à¶±à·à¶à· à·à·à¶§à· බà·à¶à·, à¶à·à·à¶±à· à¶à¶±à·à¶ºà· 'බනà·à·à· (චà·à¶¢à·à¶à¶) බà¶à·à·à·à¶ºà·' à·à·à¶ºà· à¶à·à¶º බà·à¶à·à¶º: à·à¶¸à·à·à·à¶»à·, à¶à·à¶¶à·à¶¶à·, නà·à¶´à·, à¶à·à·à·à¶»à·, යà·à¶»à·, à¶à¶½à·à¶»à·à¶±à· à·à· à¶à·à·à¶»à¶»à·à·à·.[56] මà·à¶¸ යà·à¶¢à¶±à· à¶à·âරමයට නà·à¶à·à¶½à¶´à·à¶± à¶à·à¶©à· රà·à¶¢à·âයයà¶à· à·à·à¶ºà· බරà·à¶±à·-à¶à¶±à·'à¶à·à¶±à·à¶±à· à¶à·à¶±à·à¶¯à·âර à¶à¶»à¶à¶à· à¶à·à¶±à·à¶±à· ය.[42]
à·à·à¶½à·à¶±à· (පà·à¶½à·, à·à·à¶½à·à¶¶à· à¶à¶¯à· ලà·à·à¶¯ à·à·à¶³à·à¶±à·à·à·), à·à·à·à¶½à· පà·à¶»à· දà¶à·à¶±à¶§ ලà·à¶¶à·à¶± à¶à¶¬à·à¶» ජනයà·, 1200-1500 à¶à·à¶½à¶º à¶à·à· à·à·à·à·à¶½à¶±à·à¶à¶ºà¶§ à·à¶à¶à·âරමණය à·à·à¶¸à¶§ පටන෠à¶à¶à·à·.[47][55]18 à·à·à¶±à· à·à·à¶ºà·à·à· පà·à· à¶à·à¶½à¶º à¶à·à· à·à¶¸à·à¶» à·à·à¶½à·à¶±à· à¶à·à·à¶½à·à¶¸à· à¶à¶à¶¸à· à·à¶¸à¶¸à·à·à·à¶»à·à¶ à·à·à·à¶»à·à¶´à¶º à¶à·à¶± නà·à·à¶à·à¶§à·à¶±à· à·à·à¶§à·à¶ºà·. à·à·à·à·à· පà·âරභà·à· චà¶à¶» දà·à·à¶«à¶º à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶°à¶ºà·à¶±à· ජනà¶à·à·à¶à· චපà·âරà·à·à¶¯à¶º ද à¶à·à·à¶à¶¸à·à¶±à·, à·à·à¶½à·à¶±à· à·à·à·à·à¶»à¶¯ à¶à·à·à¶¸à·à¶±à· ඩà·à¶±à· à·à·à¶©à·à¶ºà· (à¶à·à¶¶à·à¶»à· à·à·à¶§) 1804 ද෠ජà·à·à·à¶©à· පà·âරà¶à·à· à¶à· à·à¶º.[42][23][57] à·à·à·à·à·à¶½à¶±à·à¶©à· (à·à·à·à·à¶°à·à¶±à· පà·à·à¶à· බà·à¶»à·à¶±à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à·à¶º නà·à·à·à¶±à¶à·) බà·à·à· පà·âරදà·à· යටà¶à· à¶à¶» à¶à·à¶±à·à¶¸à·à¶±à· පà·à· à¶à·à· 1809 ද෠à·à·à¶à·à¶§à· à¶à·à¶½à·à·à·à¶§à· පà·âරà¶à·à·à¶ºà¶§ පà¶à· à¶à· à·à¶º.[55] පà·à·à· නයà·à¶¢à¶»à· බà·à¶§ පà¶à· à·à· පà·âරදà·à·à¶ºà· දà¶à·à¶«à· මරඩ෠à·à·à¶ à·à¶à¶à·âරමණය à·à· à¶à¶§à·à·à·à¶±à· à·à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶» à·à·à·à·à· පà·âරà·à¶±à·à¶ දà¶à·à¶«à¶§ පල෠යà·à¶¸à·à¶±à· දà·à·à· à¶à¶½à·à· à¶à¶à·à·.[47] මà·à¶¸ à¶à¶à·à¶»à·à· à¶à¶à· à·à¶¸à·à¶» රà·à¶¢à·âයයන෠à¶à·à¶½à·à·à·à¶§ à·à·à¶»à·à·à·à¶» à¶à· චà¶à¶» යà·à¶¯à·à¶° à·à· à¶à·à¶§à·à¶¸à·à·à¶½ à¶à·à¶½ පරà·à¶ à·à¶¡à·à¶¯à¶ºà¶à· à¶à¶»à¶¸à·à¶· à·à·à¶º, à·à¶¸à·à¶» පà·âරà·à¶±à·à¶ (à¶à¶§à·à·à·à¶±à· à·à· à¶à·à¶¶à·à¶»à· à·à·à¶±à·) à·à·à·à·à¶°à·à¶±à¶à·à·à¶º පà·à¶à·à·à· à¶à·à¶± à¶à·à¶º චà¶à¶» à·à·à¶±à¶à· à¶à·à¶±à·à·à¶½ න෠(ටà·à·à·à¶à·à· à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයය à·à·à¶±à·) පà·à·à·à¶§à·à·à¶± ලදà·. චà·à¶©à·-පà·à¶¯à¶ යà·à¶° චධà·à¶´à¶à· රබà·à·à· චà·à·-à·à·à¶¶à¶ºà·à¶»à· à¶à· à¶à¶à·âරමණ à·à¶½à·à¶±à· "මà·à¶»à·à¶±à·à¶à·à¶ ලà·à· දà·à¶»à·à·à¶½" à·à¶± à¶à·à¶à·, à¶à·à¶½à·à·à·à¶§à· බà·à¶»à· à·à·à¶§à·à¶¸à¶§ à·à¶¸à¶à· à·à·à¶º, à¶à¶º චà·à·à·à¶±à¶ºà· 1903 ද෠බà·âරà·à¶à·à¶±à·âයයන෠චà¶à¶§ පà¶à· à·à· චà¶à¶», à¶à·à· à¶à¶©à¶¸à· පà·à·à· බà·âරà·à¶à·à¶±à·âයය à·à· පà·âරà¶à·à¶º චà¶à¶» බà·à¶¯à· à¶à·à¶ºà·à¶º.[58]
à¶à¶¸ යà·à¶à¶ºà· චනà·à¶à·à¶à· à¶à·à¶©à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à· චà¶à¶»à¶§ à·à·à·à·à· à·à· à·à·à¶à·à¶§à· පà·âරà·à¶±à·à¶à·à¶½ පà·à¶½à¶±à¶ºà¶§ පà·âරà¶à·à¶»à·à¶°à¶º දà·à¶à·à·à· 1750 ද෠à¶à¶»à¶¸à·à¶· à¶à¶»à¶± ලද à·à¶»à·à¶¸à· රà·à¶¢à·âයයà¶à· à·à¶± ඩà·à·à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à·à¶º à¶à¶à·à· à¶à· à·à·.[42]
යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ (1900â1958) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
19 à·à¶± à·à¶à·à¶»à·à·à¶ºà·à¶¯à·, à·à¶¸à·à¶» යà·à¶»à·à¶´à·à¶º à¶à·à·à·à¶à¶ºà¶±à· නයà·à¶¢à¶»à· ලà·à· à·à·à¶³à·à¶±à·à·à·à¶± පà·âරදà·à·à¶ºà· à·à¶à¶ à·à¶»à¶º à¶à· à·, à¶à¶±à¶¸à· මà·à¶±à·à¶à· පà·à¶»à·à¶à· (1805-1806 දà·), à¶à¶©à·à¶±à·-ඩà·à¶±à·à·à·à¶¸à·-à¶à·à¶½à·à¶´à¶»à·à¶§à¶±à· à¶à·à·à·à¶«à¶º (1822-25), à·à·à¶±à·à¶»à·à¶ ෠බà·à¶»à·à¶à· (1850-55 ජà·à¶¸à·à·à· රà·à¶ ඩà·à·à¶±à· à·à· à¶à¶©à·à¶½à·à·à· à¶à·à¶»à·à·à·à¶à· à·à¶¸à¶), à·à·âරà·à¶©à·à¶»à·à¶à· à¶à¶»à·à·à·à¶»à·à¶©à· රà·à¶½à·à·à·à·à· (1865-1867), à¶à·à·à·à¶§à·à·à· නචà·à¶§à·à¶à¶½à· (1869-1874) à·à· පරà·à·à¶ºà·à¶§à·-ලà·à·à· මà·à¶±à·à¶§à·à¶½à· (1890-1892).[23]
à·à¶¸à·à¶» යà·à¶»à·à¶´à·à¶º රටà·à¶½à· දà·à¶±à¶§à¶¸à¶à· චපà·âරà·à¶à·à·à· à·à·à¶»à· බඩ ජනපද à·à·à¶¸à·à¶à¶»à¶à·à¶± à·à·à¶§à· චà¶à¶», à·à¶à·à¶»à·à·à¶ºà· චචභà·à¶à¶ºà·à¶¯à· à¶à·à·à¶±à· මà·à·à¶¯à·à·à·à¶´à¶ºà· චභà·âයනà·à¶à¶»à¶º දà·à·à¶§ à¶à·à· යà·à¶¸à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ පටන෠à¶à¶à·à·. 'චපà·âරà·à¶à·à· à·à¶³à·à· පà·à¶»à¶¶à·à¶¯à·à¶¸' ලà·à· à·à·à¶³à·à¶±à·à·à·à¶± මà·à¶¸ à¶à·âරà·à¶ºà·à·à¶½à·à¶º, 1885 බරà·à¶½à·à¶±à· à·à¶¸à·à· à·à·à·à¶¯à· à¶à·à¶§à¶´à·âරà·à¶´à·à¶à·à¶ºà¶§ පà¶à· à·à· චà¶à¶» à¶à·à·à¶¯à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ බලà·à¶à·à¶±à· චපà·âරà·à¶à·à· බලපà·à¶¸à· à¶à·à·à·à¶à·âරà·à¶½à¶§ බà·à¶¯à·à¶¸ à¶à·à¶±à·à·à¶» දà·à¶à·à·à·à¶º. මà·à·à· පà·âරà¶à·à¶µà¶½à¶ºà¶à· à·à·à¶ºà·à¶±à·, පà·âරà¶à·à¶º නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶à· à¶à·à· නà·à¶¸à·à¶±à¶ºà· (ද෠à·à·à¶ºà·à¶±à· à·à¶»à·à¶à¶¸à·à¶± මà·à¶½à· à·à· නයà·à¶¢à¶»à· පà·âරදà·à·à¶ºà¶§ à·à¶¸à·à¶±) පà·à¶½à¶±à¶º ලබ෠à¶à¶à·à¶à·à¶º.[59] à¶à¶±à·à¶´à·à· පà·âරà¶à·à¶º à¶à¶¸ පà·à¶½à¶±à¶º භà·à¶¸à·à¶ºà· යථà·à¶»à·à¶®à¶ºà¶à· බà·à¶§ පà¶à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à·à·à¶¯à·à¶±à¶¸à· à·à·à¶º. 1897 ද෠පà·âරà¶à· නà·à¶½à¶°à·à¶»à· මà·à¶»à·à¶ºà·à· à¶à·à¶¶à·âරà·à¶ºà·à¶½à· à¶à·à·à·à¶¸à·à¶¢à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à·à¶ යà·à¶± ලදà·. à¶à·à· 1898 ද෠දමà¶à¶»à¶¸à· à·à· à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයයට à· à¶à· à·à· චà¶à¶», à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· චමද෠à¶à·à¶»à¶±à· දà·à¶à·à¶à· ම෠à·à·à·à·à· à·à·à¶±à·à¶¯à¶»à· à·à· නà·à·à¶à· à·à·à¶§à·à¶ºà·à¶º. à¶à·à· චà·à¶©à·-පà·à¶¯à¶ යà·à¶° චධà·à¶´à¶à· රබà·à·à· චà·à·-à·à·à¶¶à¶ºà·à¶»à· à·à¶¸à¶ මà·à¶à·âර à·à· යà·à¶ºà· ඩà·à¶à· බà·à¶º à·à· බà·à·à·à¶±à· පà·à·à· à¶à·à·à· මර෠දමන ලදà·.[42] 1899-1900 දà·, පà·âරà¶à·à¶º පà·âරà¶à·à¶ºà· චපà·âරà·à¶à·à¶±à· දà·à¶´à· à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶° à¶à·à¶»à·à¶¸à· චරමà·à¶«à·à¶±à· à¶à·à·à·à¶« à¶à·à¶±à¶à· à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶°à·à¶à¶»à¶«à¶º à¶à· à·à¶ºâපà·âරà¶à· à¶à·à¶à¶à·à·à· à·à·à¶§ ජà·à¶±à·à¶§à·à¶½à· මà·à·à·à¶ºà·à¶¸, à¶à¶½à·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à·à· à·à·à¶§ à·à·à¶»à·-ලà·à¶¸à· මà·à·à·à¶ºà·à¶¸ à·à· ටà·à¶¸à·à¶¶à¶à·à¶§à· à·à·à¶à·à¶±à· à·à·à¶½à¶§à·-චà·à¶±à·à¶ºà·à¶±à· මà·à·à·à¶ºà·à¶¸âපà·âරà¶à·à¶ºà· චපà·âරà·à¶à·à¶±à· දà·à¶´à· à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶° à¶à·à¶»à·à¶¸à· චරමà·à¶«à·à¶±à·à¶º.[59] à¶à·à·à¶±à· à¶à·à¶¯à·à¶±à· චà·à·à·à¶±à¶ºà· à¶à·à·à·à¶»à· à·à·à¶¯à· (à¶à·à¶¸à¶»à·à¶±à·à·à· à¶à¶ à¶à¶à·à¶»à·) à·à¶¸à· à·à· චà¶à¶» à¶à·à·à·à¶»à· à·à¶§à¶±à·à¶¯à· රබà·à·à· චà·à·-à·à·à¶¶à¶ºà·à¶»à· à¶à· à·à¶¸à·à¶¯à·à·à¶±à· පරà·à¶¢à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·. à·à·à¶½à¶§à·-චà·à¶±à·à¶ºà·à¶±à· මà·à·à·à¶ºà·à¶¸ "à¶à·²à¶» à¶à·âරà·à¶ºà·à·à¶½à·à¶±à· à·à·à¶±à·à·à¶ºà¶§ පà¶à· à·à·à¶º" à·à· දà¶à·à¶«à· නයà·à¶¢à¶»à· පà·âරදà·à·à¶º පà·à¶»à· පà·âරà·à¶¯à·à·à·à¶º à·à·à·à·à¶½à· à·à·à·à·à¶ºà¶±à· à¶à·à¶½à·à¶½à¶à·à¶¸, à¶à·à¶½à·à¶½à¶à·à¶¸, දà·à·à¶«à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à· à¶à·à¶à¶±à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶°à¶ºà·à¶±à· "පà·âරà·à·à¶¯à·à¶°à·à¶ºà¶§ පà¶à· à·à·à¶º".[42][23] 1899 මà·à¶ºà· 8 à·à·à¶±à·à¶¯à·, à·à¶»à·à¶»à·à¶±à·à¶ºà· රà·à¶¢à·à¶±à¶à· පà·âරà¶à·à¶»à·à¶°à¶ºà¶§ ප෠à·à¶à·à¶±à·à¶¸à¶à· à·à·à¶ºà·à¶±à·, à¶à¶´à·à¶à·à¶±à· à·à·à¶½à¶§à· à·à· à¶à·à·à¶à· පà·à¶»à·à· "පà·âරà¶à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ à¶à¶à·à·à·à·à¶ºà· දරà·à¶«à·à¶à¶¸ à·à¶à·à·à¶»à¶ºà¶à·" ලà·à· à·à·à¶½à¶à·à¶± බරà·à¶±à·-à¶à¶±à·'à¶à·à¶±à·à¶±à· à¶à¶¸à·à¶¸à·à¶±à¶ºà· à·à·à¶ºà¶½à· à·à·à·à·à¶ºà¶±à· à¶à·à¶à¶±à¶º à¶à· à·.[42] à·à·à¶½à¶§à· à·à· චà·à¶±à·à¶ºà·à¶±à· à·à· "මà·à¶½à·à¶ à·à¶¡" à¶à·âරම "චපà¶à·à¶»à·à¶à·à¶ºà¶à·" à¶à¶à· à¶à· චà¶à¶» පà·à¶»à·à·à·à¶§ මà·à¶¯à·à·à¶à· à·à·à¶¸à¶§ බල à¶à·à¶»à·à¶±à·; ලà·à¶à·à¶±à¶±à· à¶à¶»à·à¶±à¶½à· ජà·à¶±à· à·à·âරà·à¶±à·à·à·à·à· à¶à·à¶½à·à¶¶à· à¶à·à·à¶±à·à· චණ දà·à¶¸à·à¶±à· නà·à¶¯à·à·à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ ටà·à·à·à·à·à· චà·à¶½ මà·à·à·à¶ºà·à¶¸à¶§ à·à·à· à·à· à·à·à¶§ à¶à·à·à· මර෠දමන ලදà·. à¶à·à¶½à·à¶¶à·à¶à· à·à·à¶§à¶´à· නà·à¶½à¶°à·à¶»à·à¶ºà· à·à· ලà·à¶à·à¶±à¶±à· පà·à¶½à· ජà·à¶½à¶±à·à¶©à· à·à· ලà·à¶à·à¶±à¶±à· à¶à¶à·à¶§à·à·à· මà·à¶±à·à¶ºà¶»à· චà·à·à·à¶±à¶ºà· මà·à·à·à¶ºà·à¶¸ භà·à¶» à¶à¶à·à¶à· à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½à¶à·à¶±à· පà·à·à· à·à·à¶½à¶§à· à·à· චà·à¶±à·à¶ºà·à¶±à· මà·à¶º à¶à·à¶ºà·.[23] නයà·à¶¢à¶»à· à·à¶¸à·à¶¯à· පà·âරදà·à·à¶º පà·à·à· à¶à·à· à·à·à¶±à¶à¶½à· à·à· නයà·à¶¢à¶»à· ජනපදය à¶à·à· (පà·à·à· බà·à¶»à·à¶à·à¶±à· à·à·à·à·, මà·à¶½à· à·à· නයà·à¶¢à¶»à·) 1904 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· මà·à·à¶ºà·à¶¯à· à¶à·à· චà¶à¶±à·à·à¶» නà·à¶ºà·à¶¸à· à·à¶¸à¶ නà·à¶»à·à¶¸à·à¶«à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·.[23] බà·âරà·à¶à·à¶±à·âයය෠නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à·à· දà¶à·à¶«à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶à¶º à·à¶¸à¶ මà·à¶ºà·à¶¸ 1910 ද෠චà·à·à¶±à· à¶à¶»à¶± ලදà·, 1898-1906 à¶à·à¶½à¶º à¶à·à· à¶à·à·à·à·à·à¶¸à· à·à¶»à·à· බලà·à¶à·à¶±à· දà·à¶¯à·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· දà·à¶±à¶§à¶¸à¶à· à¶à¶à¶ à·à· à¶à¶à· ද෠à·à·à¶¸à· නà·à¶»à·à¶«à¶ºà¶à·.[59] පà·âරà¶à· බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à· à¶à·à· නයà·à¶¢à¶»à· පà·à¶»à·à¶« යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶à¶ºà¶à· බà·à¶§ පà¶à· à·à· à·à·à¶§ 1922 ද෠නයà·à¶¢à¶»à· à·à¶¸à·à¶¯à· පà·âරදà·à·à¶º à¶à·à· à·à·à¶±à¶à¶½à· à·à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à¶½à·à¶±à· à·à·à¶±à· à·à· à·à·à¶§ 1912 ද෠පà·âරදà·à·à¶ºà· චà¶à¶±à·à·à¶» à·à·à¶±à·à¶©à¶»à· à·à·à¶ à¶à·à¶± යන ලදà·.[23][42] නයà·à¶¢à¶»à· දà·à·à·à·à¶¸à· චදà·à¶ºà¶» à·à·à¶ºà·à¶±à· à·à¶à·à· à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» 1930 à¶à¶«à¶±à· à·à¶± à·à·à¶§ à¶à·à·à¶ºà· පà·à·à¶à·à¶½à·à¶± à·à·à¶®à·à¶±à¶ºà· à·à·à¶®à·à·à¶» à·à·à¶º. මà·à¶¸ à¶à·à¶½ පරà·à¶ à·à·à¶¡à·à¶¯à¶º à¶à·à· භà·à¶¸à·à¶ à¶à·à¶½à¶´à·à¶¸à· à·à·à¶¯à· à·à·à¶º: නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶à¶§ බටà·à·à¶»à·à¶±à· පà·à·à·à¶§à· පà·âරදà·à· 1926-1927 ද෠නයà·à¶¢à¶»à· à·à·à¶ චනà·à¶ºà·à¶à·à¶ à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶», 1932-1947 ද෠à¶à·à· à·à·à¶½à·à¶§à· (නà·à¶à¶± බà·à¶»à·à¶à·à¶±à· à·à·à·à·) à·à·à·à·à¶»à·à·à· à·à·à¶»à·à¶¸à·à¶¯à· à¶à¶¸ පà·âරදà·à·à¶ºà· නà·à¶à·à¶±à·à·à¶»à·à¶±à· à·à·à¶©à· à¶à·à¶§à·à¶à· à¶à¶à¶à· à¶à¶»à¶± ලදà·. නයà·à¶¢à¶»à·;[60][42] à·à· නà·à¶à·à¶±à·à·à¶»à·à¶±à· ටà·à¶¶à·à·à·à¶§à· à¶à¶³à· 1931 ද෠චà·à¶©à· à·à·à¶ මà·à¶»à· à¶à¶»à¶± ලදà·.[61]
පà·âරà¶à· ජà·à¶à·à¶à¶ºà¶±à· à·à·à¶¸à·à¶±à·âයයà·à¶±à· à·à¶à·âර පà·à¶½à¶±à¶ºà· à¶à¶à·à¶»à¶ºà¶à· චනà·à¶à¶¸à¶±à¶º à¶à· චà¶à¶», පà·à¶à·à¶± à·à·à·à¶¯à·à·à·à¶ à·à·âයà·à·à¶ºà¶±à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ පà·à¶½à¶± රà·à¶¸à·à· à¶à·à· දà·à¶à¶§à¶¸ පà·à·à¶à·à¶¸à¶§ à¶à¶© à·à¶½à·à¶¸à·à¶±à· à¶à·à·à¶±à· පà·âරà¶à· à¶à¶°à·à¶´à¶à·âයය පà·à· à·à¶à·à¶± à¶à¶.[23] à·à·à·à·à·à¶ºà·à¶±à·à¶¸ ඩà·à·à· රà·à¶¢à¶°à·à¶±à·à¶ºà· à·à¶»à·à¶¸à· පà·âරà¶à· පà·à¶½à¶±à¶ºà¶§ à¶à·à¶¸à¶à· බ෠à¶à¶´à·à¶´à· à·à· චà¶à¶», à¶à·à·à¶±à· à·à·à·à·à· à·à· චනà·à¶à·à¶à· à¶à·à¶±à·à¶± පà·âරà·à¶±à·à¶à·à¶½ à¶à¶à·âරමණයනà·à¶§ à¶à¶»à·à·à·à· මà·à¶à·âර පà·à¶à·à·à·à¶à¶ºà·à¶±à· ලà·à· භà·à·à·à¶à· à¶à· à·. à¶à·à¶½à¶ºà·à¶à· à¶à·à·à¶¸à·à¶±à· à·à¶»à·à¶¸à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à· "à·à¶©à· à¶à¶à¶à· à·à· බටà·à·à¶»à¶à¶»à¶«à¶º à·à·" à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à· à·à¶½à·à¶±à· à¶à¶à¶à· බà·à¶§ පà¶à· à·à·à¶º.[42] චනà·à¶° පà·à¶¢à¶ à¶à¶½à·à·à· à·à¶ºà·à¶¶à· à·à·à·à·à¶±à· මà·à·à·à¶ºà·à¶± ලද ඩà·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶ºà· à¶à·à¶¶à·à¶à·à¶§à¶±à·à¶¯ à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½ (1905-1906) à·à· à¶à¶¸à¶»à·à¶´à·âරà·à·à· à¶à¶»à·à¶¸ à·à·à·à·à¶±à· නà·à¶ºà¶à¶à·à·à¶º දà·à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à· නà·à¶¸à·à¶±à¶ºà· à¶à¶»à·à¶¸ à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½ (දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 1905-මà·à¶»à·à¶à· 1906) à·à·à¶±à· පà·âරà¶à· පà·à¶½à¶±à¶ºà¶§ à¶à¶»à·à¶¢à¶± à¶à¶à· à·à·à¶º. පà·à·à¶à·à¶½à·à¶± à·à¶¸à·à¶½à·à¶½à¶ºà·à¶ºà· à·à· à·à·à·à¶à· à¶à¶à¶¸à·à¶ à·à·âයà·à¶´à·à¶» මà·à¶±à·à¶¸ බලà·à¶à·à¶à·à¶»à¶º පà·à¶à·à¶»à·à¶±à·.[23][42][62] දà¶à·à¶«à· "à¶à¶¯à·à·à·à¶±" ජනà¶à·à¶±à¶º යටපà¶à· à¶à·à¶»à·à¶¸à·à¶¯à· "à·à·à·à·à¶½ à·à·à¶ºà·à¶±à· à·à·à¶»à·à¶®à¶" චà¶à¶», පà·âරà¶à· ජà·à¶à·à¶à¶ºà·à¶±à· à¶à¶à·à¶»à· ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à·à¶¸à¶ "à·à·à¶½à¶à·à¶º යà·à¶à· à¶à¶»à¶¸à· දà·à·à·à¶à¶»à¶à·à·à¶ºà¶à¶§" මà·à·à·à¶« දà·à¶±à· චà¶à¶» (චà¶à·à¶©à·à·à·à·à· චයර෠à·à· à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයය à¶à·à¶±à·à¶¯à·âර à¶à¶» à¶à¶±à·à¶¸à·à¶±à·) පà·âරà¶à·à¶ºà¶§ 1906 à·à¶± à¶à·à¶à· චà¶à·à¶©à·à·à· චලà·à¶½à· à¶à·à¶±à·à¶¸à¶§ නà·à·à·à¶à· à·à·à¶º.[23] ටà·à·à·à¶»à·à¶à· පà·âරà¶à·à¶»à·à¶°à¶º දà·à¶à¶§à¶¸ පà·à·à¶à· චà¶à¶», à·à·à·à·à¶±à·à·à· à·à·à¶±à·à·à·à¶à· à·à·à·à¶º à¶à¶à·à· චà¶à· මà·à·à·à¶¸à¶©à· à·à·à· ටà·à¶à·à¶ºà·à¶©à· à¶à·à¶à·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· නà·à¶ºà¶à¶à·à·à¶º දà·à¶±à· 1916-1917 à¶à·à¶à·à·à¶±à· à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½à·à¶±à· චà·à·à¶±à· à·à·à¶º. à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½ පà·âරචණà·à¶© ලà·à· මරà·à¶¯à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» à¶à·à¶à·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· à·à·à¶ පල෠à¶à·à¶º චà¶à¶» à¶à·à·à¶¯à· à¶à·à·à· à¶à·à¶à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·.[42] පà·âරà¶à· ජà·à¶à·à¶à¶ºà¶±à· à·à·à·à·à¶±à· රà·à¶à¶© à·à·à¶½à·à¶à·à¶±à·à·à¶»à¶ºà·à¶à· පà·à·à·à¶§à·à·à¶± ලද චà¶à¶» යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶à¶ºà· à¶à¶à·à¶»à· "පරà·à·à·à¶±à·à¶º à·à· à¶à·à¶±à· à¶à·à¶»à·à¶¸" දà·à¶à¶§à¶¸ පà·à·à¶à· චà¶à¶», නà·à¶ºà¶ මà·à¶½à·à·à¶à·à¶±à· à¶à¶à·âර à·à·à¶º.[42] à¶à¶º "පà·à·à¶à·à¶º දà·à¶ºà¶à·" ලà·à· පà·à·à¶à· චà¶à¶», යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ à·à¶¸à¶ºà· නයà·à¶¢à¶»à·à·à· රටà¶à¶¢à· à·à¶à·à· à·à¶³à·à¶±à·à·à·à¶¯à·à¶¸ à·à·à¶±à· à·à·à¶¸à·à¶ à¶à¶»à·à¶®à·à¶ à·à¶à·à¶»à·à¶°à¶±à¶ºà¶à· à·à·à¶¯à· à·à·à¶º.[23] 1913, 1920, à·à· 1931 à·à¶»à·à·à·à¶½ à¶à¶à· à·à· à·à·à¶±à·à·à¶à·à¶»à· à·à·à¶à¶ මà·à¶½à·à·à¶à·à¶±à· පà·à·à· à¶à·à·à¶» à·à·à¶»à¶à·à·à·à¶à¶à·à· à·à·à¶©à·à¶¯à·à¶ºà·à¶«à· à¶à·à¶»à·à¶¸à· à¶à·âරà·à¶ºà·à¶¸à·à¶»à·à¶ à·à¶³à·à¶±à·à·à· දà·à¶± ලදà·.[23][42]
දà·à·à¶± ලà·à¶ à·à¶à¶à·âරà·à¶¸à¶ºà·à¶¯à·, පà·âරà¶à·à¶ºà· පà·âරධà·à¶± භà·à¶¸à·à¶º නà·à·à· ජරà·à¶¸à¶±à·à¶º à·à·à·à·à¶±à· චà¶à·à¶´à¶à· à¶à¶»à¶à·à¶± à·à·à¶§à· à¶à·à¶½à¶º à¶à·à· , චà·à¶½à·à·à· ඩ෠à¶à·à¶½à· à·à·à·à·à¶±à· බà·âරà·à·à·à·à¶½à· පà·âරà¶à·à·à¶±à¶º නà·à¶à·à¶à· à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶», පà·âරà¶à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය පà·à·à¶ à·à¶à· යà·à¶° à·à¶¸à¶ºà· මධà·âයà¶à¶ නà·à·à· පà·âරà¶à· à·à¶à¶à¶¸à¶ºà¶à· මà¶à·à¶±à· පà·âරà¶à·à·à·à¶®à·à¶´à¶±à¶º à¶à¶»à¶± බ෠පà·âරà¶à·à· à¶à· à·à¶º.[63] 1946 à·à·à¶§ 1958 දà¶à·à·à· පà·à·à¶à· පà·âරà¶à· à·à¶à¶à¶¸à¶º, පà·âරà·à¶¯à·à·à·à¶º à¶à¶´à¶¯à·à·à¶± රà·à·à·à·à·à¶¸à· à·à¶³à·à· යම෠බලයà¶à· à·à·à¶¸à¶°à·âයà¶à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à· දà·à·à¶´à·à¶½à¶± ජà·à·à·à¶à¶ºà· à·à·à¶¸à·à¶ à·à·à¶·à·à¶à·à¶à·à·à¶º à·à·à·à¶à·, යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶à·à¶½ à·à·à·à·à¶ºà¶±à·à¶§ à·à·à¶¸à·à¶ පà·âරà¶à· පà·à¶»à·à·à·à·à¶·à·à·à¶ºà¶à· පà·âරදà·à¶±à¶º à¶à· à·à¶º. නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· පà·âරà¶à¶à·à·à·à¶½à· පà¶à·à·à¶º (Parti Progressiste Nigérien, à·à· PPN, මà·à¶½à·à¶±à· චපà·âරà·à¶à·à¶±à· පà·âරජà·à¶à¶±à·à¶à·âරà·à·à¶¯à· රà·à¶½à·à¶ºà· à·à·à¶à·à·à¶à· à·à· Rassemblement Démocratique Africain - RDA) à·à·à¶§à¶´à· à¶à·à¶»à· à·à¶¸à·à¶±à· ඩà·à¶ºà·à¶»à·à¶à· නà·à¶ºà¶à¶à·à·à¶ºà·à¶±à· à·à·à¶¸à·à¶à·à·à¶ මà·à¶±à· පà·à·à·à¶§à·à·à¶± ලදà·à¶¯à· මà·à¶¸ à¶à·à¶½ පරà·à¶ à·à¶¡à·à¶¯à¶ºà·à¶¯à· ය.ජà·à¶¶à· බà¶à¶»à·à¶à· නà·à¶ºà¶à¶à·à·à¶ºà·à¶±à· යà·à¶à· à·à·à¶¸à·à¶à·à·à¶ à·à·âයà·à¶´à·à¶»à¶º à·à¶¸à·à¶¢à·à·à¶¯à· චපà·âරà·à¶à·à¶±à·-à·à·à·à¶¶à· (à¶à¶¸à·à¶à·à·à¶) à·à·à¶º. 1956 ජà·à¶½à· 23 à·à·à¶¯à·à· පà·âරà¶à·à·à¶à·à·à¶à¶»à¶« පනච(Loi Cadre) à·à· 1958 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 4 පà·à·à·à¶± පà·âරà¶à· ජනරජය පà·à·à·à¶§à·à·à·à¶¸à·à¶±à· පà·à·à·, නයà·à¶¢à¶»à· පà·âරà¶à· පà·âරජà·à· à¶à·à· à·à·à·à·à¶°à·à¶± රà·à¶¢à·âයයà¶à· බà·à¶§ පà¶à·à·à·à¶º. 1958 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 18 දà·à¶± à·à¶¸à·à¶±à· ඩà·à¶ºà·à¶»à·à¶à· නà·à¶ºà¶à¶à·à·à¶º යටà¶à· à·à·à·à·à¶°à·à¶± නයà·à¶¢à¶»à· ජනරජයà¶à· නà·à¶½ à·à·à¶ºà·à¶±à· නà·à¶»à·à¶¸à·à¶«à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·. à¶à¶¸à·à¶à·à·à¶ 1959 ද෠à¶à·à¶±à¶¸à· à¶à¶»à¶± ලදà·à¶¯à· à¶à·à· චධà·à¶ පà·âරà¶à· à·à·à¶»à·à¶°à· à·à·à¶®à·à·à¶»à¶º නà·à·à· ය.[64] 1960 ජà·à¶½à· 11 දà·à¶±, නයà·à¶¢à¶»à· පà·âරà¶à· පà·âරජà·à·à·à¶±à· à¶à·à¶à· à·à·à¶¸à¶§ à¶à·à¶»à¶«à¶º à¶à· චà¶à¶», 1960 චà¶à·à·à·à¶à· 3 à·à¶± දà·à¶±, දà·à·à·à¶º à·à·à¶½à·à·à·à¶±à· මධà·âයම රà·à¶à·âරà·à¶ºà·à¶¯à·, à·à¶¸à·à¶´à·à¶»à·à¶« නà·à¶¯à·à· ලබ෠à¶à¶à·à¶à·à¶º;[65] මà·à¶½à·à· ඩà·à¶ºà·à¶»à· රට෠ප෠ම෠ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· බà·à¶§ පà¶à· à·à·à¶º.
පà·à·à¶ à·à¶à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ (1960â) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
ඩà·à¶ºà·à¶»à· චà·à·à¶»à·à¶¯à· (1960-1974) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
à·à·à·à·à¶°à·à¶± රà·à¶¢à·âයයà¶à· ලà·à· ප෠ම෠à·à·à¶» 14 à¶à·à· නයà·à¶¢à¶»à· පà·à¶½à¶±à¶º à¶à· à· à·à¶¸à·à¶±à· ඩà·à¶ºà·à¶»à·à¶à· à·à¶·à·à¶´à¶à·à¶à·à·à¶º යටà¶à· à¶à¶±à·-පà¶à·à· à·à·à·à·à¶½à· පà·à¶½à¶± à¶à¶±à·à¶à·âරයà¶à· à·à·à·à·à¶±à·.[66] 1960 à¶à¶«à¶±à·à·à¶½ චධà·âයà·à¶´à¶± à¶à·âරමය෠පà·âරà·à·à¶»à¶«à¶º à·à· යම෠à·à·à¶¸à·à¶ à¶à¶»à·à¶®à·à¶ à·à¶à·à¶»à·à¶°à¶±à¶ºà¶à· à·à· à¶à·à¶»à·à¶¸à·à¶à¶»à¶«à¶ºà¶à· දà¶à·à¶±à¶§ ලà·à¶¶à·à¶«à·.[42] පà·âරà¶à·à¶º à·à¶¸à¶ à·à¶¶à¶³à¶à· පà·à·à¶à·à¶ºà·, ඩà·à¶ºà·à¶»à· à·à·à·à·à¶±à· à¶à¶»à·à¶½à·à¶§à·à·à· පà·âරà¶à· පà·âරමà·à¶ යà·à¶»à·à¶±à·à¶ºà¶¸à· à¶à·à¶«à·à¶¸à· à·à¶à·à¶»à·à¶°à¶±à¶ºà¶§ à¶à¶© දà·à¶¸ à·à· à¶à¶½à·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· යà·à¶¯à·à¶°à¶ºà·à¶¯à· පà·âරà¶à·à¶ºà¶§ à·à·à·à¶º à·à·à¶¸à¶à· à·à¶¸à¶à¶º.[42] දà·à·à·à·à¶¸à· à¶à¶»à·à·à¶½à¶à· à·à·à¶à·à·à·à¶±à· ඩà·à·à¶¸à· (බà·à¶±à·à¶±à·) à·à·à¶» චනà·à¶à·à¶à· චපà·âරà·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයයන෠à·à¶¸à¶ à·à¶¶à¶³à¶à· බà·à·à· දà·à¶»à¶§ "ධනà·à¶à·à¶¸à¶" à·à·à¶º. 1963 ද෠à·à·à¶½à·à·à¶¸à· à¶à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණයà¶à·à¶±à· à·à· 1965 ද෠à¶à·à¶à¶± පà·âරයà¶à·à¶±à¶ºà¶à·à¶±à· ඩà·à¶ºà·à¶»à· දà·à·à· à¶à¶½à·à· à¶à·à¶±à·à¶¸à¶à· à·à¶¸à¶ නයà·à¶¢à¶»à· මà·à¶¸ à¶à·à¶½à¶º පà·à¶»à·à·à¶§ à¶à¶à¶´à·à¶à·à·à·à¶ රà·à¶¢à·âයයà¶à· ලà·à· පà·à·à¶à·à¶±à·. මà·à¶¸ à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶»à¶à¶¸à·à¶±à· බà·à·à·à¶¸à¶ºà¶à· 1964 ද෠à¶à¶¶à·à·à·à¶à·à¶»à· à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½à¶à· දà·à¶ºà¶à· à¶à¶»à¶± ලද ජà·à¶¶à· බà¶à¶»à·à¶à· à¶à¶¸à·à¶à·à·à¶-à·à·à·à¶¶à· à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸ à·à·à·à·à¶±à· මà·à·à·à¶ºà·à¶± ලදà·.[42][67]1970 à¶à¶«à¶±à·à·à¶½, à¶à¶»à·à¶®à·à¶ දà·à·à·à¶à¶»à¶à·, නà·à¶ºà¶ à·à· චධà·à¶ දà·à·à¶«à¶º à·à· à¶à·à·à¶» à·à·à¶´à¶ºà·à¶¸à· à·à·à¶»à¶¯à· à¶à· මනà·à¶à¶»à¶«à¶º පà·à· à·à¶¶à¶³ චà·à¶¯à¶±à·à·à¶½ à¶à¶à¶à·à·à¶à·, ඩයà·à¶»à· පà·à¶½à¶±à¶º පà·à¶»à¶½à· දà·à¶¸à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණයà¶à· à¶à¶à· à¶à· à·à¶º.
ප෠ම෠à·à¶¸à·à¶¯à· පà·à¶½à¶±à¶º (1974-1991) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
මà·à¶¸ à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණය à·à·à¶½à·à·à¶¸à· à¶à¶» à¶à¶à·à¶à· à¶à¶»à·à¶±à¶½à· à·à·à¶ºà·à¶±à· à¶à·à·à¶±à·à¶ à· à·à· à¶à·à¶±à·à·à¶ºà·à¶½à· මà·à¶½à·à¶§à·à¶ºà·à¶»à· à·à·à¶´à·âරà·à¶¸à· නමà·à¶±à· à·à¶¸à·à¶¯à· à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à¶à· à·à·à·à·à¶±à· à·à¶± චà¶à¶», 1987 ද෠à¶à·à· මà·à¶º යන à¶à·à¶»à·à¶¸ රට පà·à¶½à¶±à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à¶à·à¶±à·à¶ à· à¶à¶§à¶ºà·à¶à· à¶à· à·à¶º.[42] à·à¶¸à·à¶¯à· රජය෠ප෠ම෠à¶à·âරà·à¶ºà·à¶¸à·à¶»à·à¶à¶º à·à·à¶ºà· à¶à·à·à¶» චරà·à¶¶à·à¶¯à¶ºà¶§ පà·à· à·à¶ºà¶¸à· යà·à¶¯à·à¶¸à¶ºà·.[68] à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණයà·à¶±à· පà·à· ඩà·à¶ºà·à¶»à· පà·à¶½à¶± à¶à¶±à·à¶à·âරය෠දà·à·à¶´à·à¶½à¶± à·à·à¶»à¶à¶»à·à·à¶±à· නà·à¶¯à·à·à· à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶», මà·à¶¸ à¶à·à¶½à¶º à¶à·à· පà·à¶¯à·à·à· දà·à·à¶´à·à¶½à¶± à·à· පà·à¶¯à·à¶à¶½ නà·à¶¯à·à· පà·à¶»à·à·à· à¶à·à¶ºà·à¶º. à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණ (1975, 1976 à·à· 1984 දà·) à·à·âයරà·à¶® à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶», à¶à·à·à¶±à·à¶à· à¶à·à·à¶à·à¶±à·à·à·à¶¸à·à·à¶½à¶§ දඩà·à·à¶¸à· ලà·à¶¶à·à¶«à·.[42]
බà·à·à· දà·à¶»à¶§ චà¶à·à¶©à·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶ºà· යà·à¶»à·à¶±à·à¶ºà¶¸à· පà¶à¶½à· මà¶à·à¶±à· චරමà·à¶¯à¶½à· à·à¶´à¶ºà¶± 'à·à¶à·à¶»à·à¶°à¶± à·à¶¸à·à¶¢à¶ºà¶à·' නà·à¶»à·à¶¸à·à¶«à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à¶à·à·à¶±à·à¶ à· à¶à¶à·à·à·à· à¶à· à·à¶º.[42] පà·à¶»à·à·à·à¶§à¶½à· à·à¶¸à·à¶à¶¸à· නà·à¶»à·à¶¸à·à¶«à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·, යටà·à¶à¶½ පà·à·à·à¶à¶¸à· (à¶à·à¶©à¶±à·à¶à·à¶½à· à·à· න෠මà·à¶»à·à¶, පà·à·à¶½à·, à·à·à¶à·âය මධà·âයà·à·à¶®à·à¶±) à¶à¶¯à·à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶», රà·à¶¢à·âය à¶à¶ºà¶à¶±à·à¶½ දà·à·à¶« පà·à·à¶à· චà¶à¶», à¶à·à·à¶§ දඬà·à·à¶¸à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à¶à·à·à¶±à·à¶ ෠පà·à·à¶¶à¶§ නà·à·à·à¶º.[69] 1980 à¶à¶«à¶±à· à·à¶½à¶¯à·, à¶à·à·à¶±à·à¶ à· à·à·à·à·à¶±à· රà·à¶¢à·âය à·à·à¶»à¶±à¶º යම෠ලà·à·à·à¶½à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶à· à·à· පà·à¶½à¶± à¶à¶±à·à¶à·âරය 'à·à·à·à·à¶½à·à¶à¶»à¶«à¶º' à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à¶à¶à· à¶à¶à·à·à·à·à¶ºà¶±à· à·à¶¸à¶à·à¶±à·, à·à¶¸à·à¶¯à·à·à· à¶à·âරà·à¶«à¶º පà·âරà·à·à·à¶¸à·à¶±à· ලà·à·à·à¶½à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ පටන෠à¶à¶à·à¶à·à¶º. යà·à¶»à·à¶±à·à¶ºà¶¸à· මà·à¶½ à¶à¶©à· à·à·à¶§à·à¶¸à·à¶±à· පà·à· à¶à¶»à·à¶®à·à¶ à¶à¶à·à¶´à·à¶à¶º චà·à·à¶±à· à·à· චà¶à¶» IMF à·à·à·à·à¶±à· මà·à·à·à¶ºà·à¶± ලද à¶à¶´à·à¶´à·à¶¯à· à·à· පà·à¶¯à·à¶à¶½à·à¶à¶»à¶± පà·à¶ºà·à¶» à·à¶¸à·à¶» නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à·à·à¶±à·à¶à· à·à·à¶»à·à¶¯à·à¶°à¶à·à·à¶º චà·à·à¶½à·à·à· à¶à¶.[42] 1985 දà·, චà·à¶±à·à¶à¶¶à¶»à·à¶¯à¶±à· à·à· ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½à¶à· මරà·à¶¯à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·.[42] à¶à·à·à¶±à·à¶ à· 1987 නà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· මà·à·à¶ºà·à¶¯à· මà·à· ය෠à¶à·à¶©à·à¶ºà¶à· à·à·à¶à·à·à·à¶±à· මà·à¶º à¶à·à¶º චà¶à¶», à¶à·à·à¶à· මà·à¶«à·à¶©à¶½à·à¶ පà·âරධà·à¶±à·à¶ºà· à·à· à¶à¶»à·à¶±à¶½à· චල෠à·à¶ºà·à¶¶à· à·à·à·à·à¶±à· දà·à¶± à·à¶à¶»à¶à¶§ පà·à· à¶à¶à·à¶à¶»à·à¶à¶» à·à¶¸à·à¶¯à· à¶à·à·à¶±à·à·à·à¶½à¶ºà· පà·âරධà·à¶±à·à¶ºà· ලà·à· à·à·à¶®à·à¶» à¶à¶»à¶± ලදà·.[42]
à·à¶ºà·à¶¶à·, à¶à·à·à¶±à·à¶ ෠යà·à¶à¶ºà· (රà·à·à· පà·à¶½à·à·à·à¶º à·à· මà·à¶°à·âය à·à·à¶»à¶±à¶º à·à·à¶±à·) à¶à¶à·à¶¸à¶à· මරà·à¶¯à¶±à¶à·à¶»à· චà¶à¶ à·à·à¶¸à· à¶à· චà¶à¶», à¶à¶±à· පà¶à·à·à¶ºà¶ (Mouvement National pour la Société du Développement, à·à· MNSD) à·à¶¸à·à·à¶ මචපà·à¶±à·à·à·à¶¸ යටà¶à· දà·à·à¶´à·à¶½à¶± පà·âරà¶à·à·à¶à·à·à¶à¶»à¶« à¶à·âරà·à¶ºà·à·à¶½à·à¶ºà¶à· à·à¶³à·à¶±à·à·à· දà·à¶¸à¶§ à¶à¶§à¶ºà·à¶à· à¶à· à·à¶º.[42] දà·à·à¶± ජනරජයà¶à· පà·âරà¶à·à·à¶ºà¶§ පà¶à· à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» න෠à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à·à·à¶à· à·à¶¸à·à¶´à·à¶¯à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» à¶à¶º 1989 ජනමචà·à·à¶ à·à¶»à¶«à¶ºà¶à·à¶±à· පà·à·à· à·à¶¸à·à¶¸à¶ à¶à¶»à¶± ලදà·.[42] 1989 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 10 à·à¶± දà·à¶± පà·à·à¶à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶«à¶ºà·à¶±à· ජයà¶à·âරà·à¶«à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸à·à¶±à· පà·à· ජà·à¶±à¶»à·à¶½à· à·à¶ºà·à¶¶à· දà·à·à¶± ජනරජය෠ප෠ම෠ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶ºà· බà·à¶§ පà¶à· à·à·à¶º.[70]
බà·à·-පà¶à·à· පà·âරජà·à¶à¶±à·à¶à·âරà·à·à¶¯à· à¶à·âරමයà¶à· à·à·à¶®à·à¶´à·à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à·à·à¶à·à¶à·à¶º à·à¶¸à·à¶à· à·à· à·à·à·à·âය à¶à¶½à·à¶½à·à¶¸à· à·à¶¸à·à·à· දà·à·à¶´à·à¶½à¶± පà·âරà¶à·à·à¶à·à·à¶à¶»à¶« පà·à¶½à¶±à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à·à¶ºà·à¶¶à·à¶à· à¶à¶à·à·à·à·à¶º චà·à·à¶»à·à¶®à¶ à·à·à¶º. 1990 පà·à¶¶à¶»à·à·à¶»à· 9 à·à¶± දà·à¶±, නà·à¶ºà·à¶¸à· à·à· පà·âරචණà·à¶©à¶à·à¶»à· ලà·à· මරà·à¶¯à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලද à·à·à·à·âය පà·à¶à¶¸à¶±à¶à· à·à·à·à·à¶±à· à¶à·à¶¯à·à¶±à·à¶à·à¶à· මරණයට à·à·à¶à· à·à· චà¶à¶», à¶à¶º à¶à·à¶¯à·à¶»à¶§à¶à· පà·âරජà·à¶à¶±à·à¶à·âරà·à·à¶¯à· පà·âරà¶à·à·à¶à·à·à¶à¶»à¶« à·à¶³à·à· ජà·à¶à·à¶ à·à· ජà·à¶à·âයනà·à¶à¶» පà·à¶©à¶±à¶º à·à·à¶©à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à·à·à¶à· à·à·à¶º.[42] à·à¶ºà·à¶¶à· පà·à¶½à¶±à¶º 1990 චà·à·à·à¶±à¶º à·à¶± à·à·à¶§ මà·à¶¸ à¶à¶½à·à¶½à·à¶¸à· à·à¶½à¶§ à¶à¶à¶ à·à·à¶º.[42] ම෠චà¶à¶», à·à¶±à·à¶±à¶¯à·à¶° ටà·à·à·à¶»à·à¶à·à·à· à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à¶à· චà·à¶±à·à¶à¶¶à¶»à·à¶¯à¶±à· (ප෠ම෠ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½à· à¶à¶»à¶¸à·à¶·à¶º ලà·à· à¶à¶à·à¶¸à·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· à·à¶½à¶à¶±à· ලබන) නà¶à¶»à¶ºà¶§ පà·âරà·à·à¶» à¶à¶½à·à¶½ à¶à·à¶»à·à¶¸à¶à· à·à¶¸à¶ චà¶à·à¶©à·à·à· පà·âරදà·à·à¶ºà· à¶à·à¶§à· ෠ය෠෠මà¶à· à·à·à¶º. à¶à·à·à¶à¶¸à·à¶±à·à¶à· 70 à·à·à¶§ 1000 දà¶à·à·à·).[42]
ජà·à¶à·à¶ à·à¶¸à·à¶¸à·à¶½à¶±à¶º à·à· à¶à·à¶±à·à·à¶± ජනරජය (1991-1996) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
1991 ජà·à¶à·à¶ à·à·à·à·à¶»à· à·à¶¸à·à· à·à· බà·à· පà¶à·à· පà·âරජà·à¶à¶±à·à¶à·âරà·à·à¶¯à¶º à¶à¶à· à¶à· à·à¶º. ජà·à¶½à· 29 à·à·à¶§ නà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 3 දà¶à·à·à·, රට෠චනà·à¶à¶ දà·à·à·à¶±à¶à·à¶º à·à¶³à·à· නà·à¶»à·à¶¯à·à· à¶à¶¯à·à¶»à·à¶´à¶à· à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶³à·à· à·à¶¸à·à¶¢à¶ºà· à·à·à¶ºà¶½à·à¶¸ චà¶à¶ à¶à¶à·à¶»à·à·à· à¶à¶»à¶± ලද ජà·à¶à·à¶ à·à¶¸à·à· à·à·à¶à· à¶à·à¶¯à·à·à¶º. à·à¶¸à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණය෠මà·à¶½à·à·à¶± දà·à¶»à·à·à· මà·à·à¶ à·à¶»à·à¶º à¶à¶±à·à¶©à·à¶»à· à·à·à¶½à·à·à· à·à·à·à·à¶±à· à·à¶± චà¶à¶» à·à¶à¶à·âරà·à¶±à·à¶à· රජයà¶à· à·à¶³à·à· à·à·à¶½à·à·à·à¶¸à¶à· à·à¶à·à· à¶à¶»à¶± ලදà·; 1993 චපà·âරà·à¶½à· මà·à·à¶ºà·à¶¯à· à¶à·à¶±à·à·à¶± ජනරජය෠à¶à¶ºà¶à¶± à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶¸à¶ à·à¶± à¶à·à¶»à· රà·à¶¢à·âය à¶à¶§à¶ºà·à¶à· à¶à· මනà·à¶à¶»à¶«à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶³à·à· මà·à¶º 1991 නà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· මà·à·à¶ºà·à¶¯à· à·à·à¶®à·à¶´à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·. 1989 à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à·à· à·à· à·à·à¶©à· නà·à¶¯à·à·à¶à· à·à·à¶à·à¶ à¶à¶»à¶± ලදà·. න෠à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à·à· 1992 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 26 දà·à¶± ජනමචà·à·à¶ à·à¶»à¶«à¶ºà¶à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶¸à¶ à·à·à¶º.[71] à¶à¶±à· චනà¶à·à¶»à·à·, ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶±à¶º පà·à·à·à¶à· à·à· චà¶à¶» 1993 මà·à¶»à·à¶à· 27 à·à¶± දà·à¶± à¶à·à¶±à·à·à¶± ජනරජය෠ප෠ම෠ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶ºà· ලà·à· මà·à¶¸à¶±à· à¶à·à·à¶¸à·à¶±à· පà¶à· à·à·à¶º.[42][70] à¶à·à·à¶¸à·à¶±à· à¶à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· ධà·à¶»à¶º 1995 ද෠à¶à¶«à·à¶©à· à·à·à¶±à·à·à¶à¶¸à· à·à¶à¶»à¶à· à·à· à·à·âයà·à·à·à¶®à·à¶¯à·à¶ºà¶ මà·à¶à·à·à¶»à¶« à·à· à¶à¶»à·à¶®à·à¶ පà·à·à¶¶à·à¶¸à¶à· දà¶à·à¶±à¶§ ලà·à¶¶à·à¶«à·.[42]
මà·à¶¸ à¶à·à¶½à¶º à¶à·à· චà¶à·à¶©à·à·à· පà·âරදà·à·à¶ºà· පà·âරචණà·à¶©à¶à·à·à¶º දà·à¶à¶§à¶¸ පà·à·à¶à· චà¶à¶», 1992 ද෠ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à¶à·à¶»à¶½à·à¶à¶»à·à·à¶±à· à·à¶¸à¶ à·à¶§à¶±à· à·à·à¶»à·à¶¸à¶ºà¶à· චà¶à·à·à¶±à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· රජය පà·à¶½à¶¹à·à· චà¶à¶» à¶à¶º ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à·à·âරà·à¶«à·à¶ºà· චභà·âයනà·à¶à¶» චà·à¶¸à¶à·à¶º à·à·à¶à·à·à·à¶±à· චà¶à·à¶»à·à¶ºà¶à·à·à¶¸ à·à·à¶º.[42] ටà·à·à·à¶»à·à¶à· මà·à¶±à· නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· රජය ද à¶à¶¸ à¶à¶½à·à¶´à¶º නà·à·à¶½à¶à· à·à·à¶» à¶à¶à· බ෠පà·à·à¶¸à·à¶±à· චà¶à·à¶´à·à¶à·à¶¸à¶à· ටà·à¶¶à· ජනය෠à·à·à·à·à¶±à· මà·à·à·à¶ºà·à¶± ලද à¶à·à¶à· à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½à¶à· රට෠නà·à¶à·à¶±à·à·à¶»à·à¶±à· à¶à¶à· à·à·à¶º.[42] 1995 චපà·âරà·à¶½à· මà·à·à¶ºà·à¶¯à· ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à¶à·à¶»à¶½à·à¶à·à¶» à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à¶à· à·à¶¸à¶ à·à·à¶¸ à¶à·à·à·à·à·à¶¸à¶à· චà¶à·à·à¶±à· à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶», රජය à·à¶¸à·à¶» à·à·à¶§à¶´à· à¶à·à¶»à¶½à·à¶à¶»à·à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶¯à·à·à¶§ චනà·à¶à¶»à·à¶à·âරà·à¶«à¶º à¶à¶» à¶à·à¶±à·à¶¸à¶§ à¶à¶à¶ à·à· චà¶à¶» පà·âරà¶à· à·à·à·à¶º à¶à¶à·à· චනà·à¶à· චයට ඵලදà·à¶ºà· à·à·à·à·à¶½à· ජà·à·à·à¶à¶ºà¶à¶§ නà·à·à¶ පà·à¶¸à·à¶«à·à¶¸à¶§ à¶à¶´à¶à·à¶» à¶à· à·à¶º.[72]
දà·à·à¶± à·à· à¶à·à¶±à·à·à¶± à·à¶¸à·à¶¯à· පà·à¶½à¶± (1996-1999) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
රජය෠චà¶à·à¶·à·à¶à¶º à·à¶¸à·à¶¯à·à· මà·à¶¯à·à·à¶à· à·à·à¶¸à¶§ පà·à· ඹà·à¶± ලදà·; 1996 ජනà·à·à¶»à· 27 දà·à¶±, à¶à¶»à·à¶±à¶½à· à¶à¶¶à·âරà·à·à·à¶¸à· බර෠මයà·à¶±à·à·à·à¶»à· à·à·à·à·à¶±à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à·à·à¶¸à·à¶±à· බලයà·à¶±à· ප෠à¶à¶» à¶à·à¶±à·à·à¶± ජනරජය චà·à·à¶±à· à¶à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණයà¶à· මà·à·à·à¶ºà·à·à¶º.[73][74] මයà·à¶±à·à·à·à¶» පà·âරධà·à¶±à·à¶ºà· à·à· Conseil de Salut National (ජà·à¶à·à¶ à¶à·à¶½à·à·à¶¸à· à¶à·à·à¶±à·à·à·à¶½à¶º) à·à¶¸à·à¶¯à· නà·à¶½à¶°à·à¶»à·à¶±à·à¶à·à¶±à· à·à¶¸à¶±à·à·à·à¶ à·à· චà¶à¶» à¶à¶º මà·à· à·à¶ºà¶ à·à¶à¶à·âරà·à¶±à·à¶à· à¶à·à¶½ පරà·à¶ à·à¶¡à·à¶¯à¶ºà¶à· à·à·à¶¯à· à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶», à¶à¶¸ à¶à·à¶½à¶º à¶à·à· à·à·âයà·à·à·à¶®à·à·à¶à· à¶à·à¶§à·à¶¸à·à¶´à¶à· à¶à¶» 1996 මà·à¶ºà· 12 දà·à¶± à·à¶¸à·à¶¸à¶ à¶à¶»à¶± ලදà·.[42]
à¶à¶±à· පà·à· මà·à· à¶à·à·à·à¶´à¶º à¶à·à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶« à·à·âයà·à¶´à·à¶» à·à¶à·à·à¶°à·à¶±à¶º à·à·à¶º. මයà·à¶±à·à·à·à¶» à·à·à·à·à¶°à·à¶± චපà·à¶à·à·à¶à¶ºà·à¶à· ලà·à· පà·âරචà·à¶»à¶ à·à·âයà·à¶´à·à¶»à¶ºà¶§ චà·à¶à·à¶»à·à¶« à·à· චà¶à¶» 1996 ජà·à¶½à· 8 à·à¶± දà·à¶± මà·à¶à·à·à¶»à¶«à¶ºà·à¶±à· ජයà¶à·âරà·à¶«à¶º à¶à· à·à¶º, මà·à¶à·à·à¶»à¶« පà·âරචà·à¶»à¶ à¶à·à¶½à¶º à¶à·à· මà·à¶à·à·à¶»à¶« à¶à·à¶¸à·à·à¶¸ පà·âරà¶à·à·à·à¶®à·à¶´à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලද බà·à·à·à¶±à·, මà·à¶à·à·à¶»à¶« ජà·à¶à·à¶ à·à· ජà·à¶à·âයනà·à¶à¶» à·à·à¶ºà·à¶±à· à¶à¶à·à¶¸à·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· චà¶à·âරමà·à¶à· ලà·à· à·à¶½à¶à¶± ලදà·.[42] ම෠චà¶à¶», මයà·à¶±à·à·à·à¶» ජà·à¶à·âයනà·à¶à¶» මà·à¶½à·âය චරමà·à¶¯à¶½ à·à· ලà·à¶ බà·à¶à¶à·à· à·à·à·à·à¶±à· චනà·à¶¸à¶ à¶à¶»à¶± ලද පà·à¶¯à·à¶à¶½à·à¶à¶»à¶« à·à·à¶©à·à¶§à·à¶±à¶à· à¶à·à·à¶à¶±à·à·à¶± ලද චà¶à¶» à¶à¶º à¶à·à·à¶à· à·à¶¸à·à¶» à¶à¶°à·à¶»à¶à¶»à·à·à¶±à· පà·à·à·à·à¶à· à¶à· චà¶à¶» à·à·à¶à·à¶à·à¶º à·à¶¸à·à¶à·à·à¶½ à·à·à¶»à·à¶¯à·à¶°à¶à·à·à¶ºà¶§ පà¶à·à·à·à¶º. 1999 à·à¶à¶ නà·à¶ ප෠à·à¶à· පà·à¶½à¶± මà·à¶à·à·à¶»à¶«à¶ºà·à¶±à· පà·à·à·, à·à·à¶´à¶à·à·à¶º මයà·à¶±à·à·à·à¶» පà·à¶½à¶±à¶º à·à¶¸à¶ à·à·à¶ºà·à¶à¶ºà·à¶±à· à¶à¶§à¶ºà·à¶à· à¶à·à¶»à·à¶¸ නà·à·à·à¶à·à·à·à¶º.[42] නà·à¶¯à¶±à·à¶±à· à¶à¶à·à·à¶ºà¶±à· යටà¶à· (à·à¶¸à·à¶»à·à·à¶§ රටà·à¶±à· පල෠යà·à¶¸à¶§ à¶à¶à·à·à·à· à¶à· à·à·à¶à·à¶º), මයà·à¶±à·à·à·à¶»à· 1999 චපà·âරà·à¶½à· 9 à·à¶± දà·à¶± නà·à¶ºà·à¶¸à· à¶à·à·à¶±à· à¶à·à¶§à·à¶´à¶½à·à¶¯à· à¶à·à¶à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·.[75][76]
මà·à¶¢à¶»à· දà·à·à¶©à· මà·à¶½à¶¸à· à·à¶±à·à¶à· පà·à·à· භà·à¶» à¶à¶à·à¶à·, පà·âරà¶à· පනà·à¶±à¶ºà· චරà·à¶° ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à·âරමයà¶à· à·à·à·à¶ à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à·à·à¶à· à·à¶¸à·à¶´à·à¶¯à¶±à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸ චධà·à¶à·à·à¶«à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶³à·à· à·à¶à¶à·âරà·à¶±à·à¶à· ජà·à¶à·à¶ පà·âරà¶à·à·à¶±à·à¶°à·à¶± à¶à·à·à¶±à·à·à·à¶½à¶ºà¶à· පà·à·à·à¶§à·à·à¶¸à·à¶±à·. මà·à¶º 1999 චà¶à·à·à·à¶à· 9 දà·à¶± à·à¶¸à·à¶¸à¶ à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» à¶à¶¸ à·à·à¶»à·à¶¸ à¶à¶à·à¶à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· à·à· නà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· මà·à·à·à¶½ ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶« à·à· à·à·âයà·à·à·à¶®à·à¶¯à·à¶ºà¶ මà·à¶à·à·à¶»à¶« පà·à·à·à¶à·à·à·à¶«à·.[77] මà·à¶à·à·à¶»à¶«à¶º à·à·à¶¸à·à¶±à·âයයà·à¶±à· ජà·à¶à·âයනà·à¶à¶» නà·à¶»à·à¶à·à·à¶à¶ºà·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· නà·à¶¯à·à·à· à·à· à·à·à¶°à·à¶»à¶« බ෠à·à·à¶ºà· à¶à¶±à·à¶±à· ලදà·. පà·à·à· à·à¶±à·à¶à· රජය෠à¶à¶§à¶ºà·à¶à·à·à¶½à·à¶±à· à¶à·à¶à· à·à·à¶º.[42]
පà·à·à·à¶± ජනරජය (1999-2009) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
1999 නà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à¶ºà· මà·à¶à·à·à¶»à¶«à¶ºà·à¶±à· ජයà¶à·âරà·à¶«à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸à·à¶±à· පà·à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à¶±à·à¶¢à· මà·à¶¸à¶©à· 1999 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 22 දà·à¶± පà·à·à·à¶± ජනරජය෠ප෠ම෠ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶ºà· ලà·à· දà·à·à·à¶»à·à¶¸à· දà·à¶±à·à¶±à·à¶º. à¶à·à¶±à·à·à¶± ජනරජය෠à·à·à¶§ à·à¶¸à·à¶¯à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණ à·à·à¶à·à·à·à¶±à· නà·à¶à· දම෠à¶à·à¶¶à· පරà·à¶´à·à¶½à¶±à¶¸à¶º à·à· à¶à¶»à·à¶®à·à¶ පà·âරà¶à·à·à¶à·à·à¶à¶»à¶« මà·à¶¸à¶©à· à¶à·à¶± චචà¶à¶», බà·à¶±à·à¶±à· à·à¶¸à¶ දà·à¶ à¶à¶«à¶±à·à·à¶à· පà·à¶»à· පà·à·à¶à· දà·à·à·à·à¶¸à· à¶à¶»à·à·à¶½à¶à· à·à·à¶¸à¶à·à¶¸à·à· à·à·à·à¶³à· à¶à·à¶±à·à¶¸à¶§ à¶à¶´à¶à·à¶»à· à·à·à¶º.[78][79] 2002 චà¶à·à·à·à¶à· මà·à·à¶ºà·à¶¯à·, නà·à¶ºà·à¶¸à·, ඩà·à·à· à·à· නà·à¶à·à¶ºà·à¶à·à¶¸à· à·à· à·à¶¸à·à¶¯à· à¶à¶³à·à·à¶»à· à¶à·à· නà·à·à¶±à·à·à·à¶±à·à¶à·à·à¶ºà¶à· à¶à¶à· à·à· චà¶à¶», දà·à¶± à¶à·à·à·à¶´à¶ºà¶à· à¶à¶à·à· චයථ෠à¶à¶à·à¶à·à·à¶ºà¶§ පà¶à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ රජයට à·à·à¶à· à·à·à¶º. 2004 ජà·à¶½à· 24 දà·à¶±, à¶à¶½à·à¶±à· රජය à·à·à·à·à¶±à· පà¶à· à¶à¶»à¶± ලද පà·âරà·à¶¯à·à·à·à¶º නà·à¶ºà·à¶¢à·à¶à¶ºà¶±à· à¶à·à¶»à· පà¶à· à¶à¶» à¶à·à¶±à·à¶¸ à·à¶³à·à· ම෠නà¶à¶» à·à¶·à· මà·à¶à·à·à¶»à¶«à¶º පà·à¶à·à·à¶± ලදà·. මà·à¶¸ මà·à¶à·à·à¶«à·à¶½à·à¶±à· පà·à·à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶« පà·à¶à·à·à¶± ලද චà¶à¶», à¶à·à· ද෠මà·à¶¸à¶©à· දà·à·à¶± à·à·à¶»à¶º à·à¶³à·à· නà·à·à¶ à¶à·à¶»à· පà¶à· à·à· චà¶à¶», à¶à¶¸à¶à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶¯à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණà·à¶½à·à¶±à· නà·à¶»à¶´à· à·à·à¶»à·à¶¸à¶à·à¶±à· à¶à·à¶»à· à¶à¶ දà·à¶à¶§ මà·à¶à·à·à¶»à¶« ජයà¶à·âරà·à¶«à¶º à¶à· ජනරජය෠ප෠ම෠ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶ºà· බà·à¶§ පà¶à· à·à·à¶º.[42][80] à·à·âයà·à·à·à¶®à·à¶¯à·à¶ºà¶ à·à· à·à·à¶°à·à¶ºà¶ à·à·à¶±à·âයà·à·à¶º ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à¶à· ප෠ම෠ධà·à¶» à¶à·à¶½à¶ºà¶§ à¶à¶»à¶¸à¶à· à·à¶¸à·à¶± à·à·à¶º: à·à¶¸à· චමà·à¶©à· චà¶à¶¸à·à¶à· ලà·à· නà·à·à¶ පà¶à· à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» CDS පà¶à·à·à¶ºà· පà·âරධà·à¶±à·à¶ºà· à·à· මà·à¶¸à¶±à· à¶à·à·à¶¸à·à¶±à· ජà·à¶à·à¶ à·à¶·à·à·à· (පà·à¶»à·à¶½à·à¶¸à·à¶±à·à¶à·à·) à·à¶·à·à¶´à¶à· ලà·à· නà·à·à¶ à¶à·à¶»à· පà¶à· à·à·à¶º.
2007 à·à¶± à·à·à¶§, ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à¶±à·à¶¢à· මà·à¶¸à¶©à· à·à· à¶à·à·à¶à· චà¶à·âරà·à¶¸à·à¶à·âයà·à¶»à¶ºà· චà¶à¶» à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶°à¶º "පà·à¶»à·à·à·à¶¸à¶à¶§ ලà¶à·à·" à¶à¶à· චà¶à¶», 2007 ජà·à¶±à· මà·à·à¶ºà·à¶¯à· à·à·à¶ºà·à¶±à· à¶à¶¸à¶»à· à·à·à·à·à¶±à· à·à¶·à·à·à·à¶¯à· à·à·à·à·à·à·à·à¶·à¶à¶à¶ºà· à·à·à¶»à·à¶®à¶ ඡනà·à¶¯à¶ºà¶à·à¶±à· පà·à·à· දà·à·à¶±à·à· à¶à¶¯à·à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à·à·à¶à· à·à·à¶º.[42] ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à¶±à·à¶¢à· මà·à¶¸à¶©à· à·à·à·à·à¶±à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· ධà·à¶» à¶à·à¶½à¶º à·à·à¶¸à· à¶à· à·à·âයà·à·à·à¶®à·à· à·à·à¶±à·à· à¶à·à¶»à·à¶¸ මà¶à·à¶±à· à¶à·à·à¶à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· ධà·à¶» à¶à·à¶½à¶º දà·à¶»à·à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à¶à¶à·à·à·à· à¶à· à·à¶º. 'ටà·à·à¶»à·à¶ à·' ('චධà·à¶à· à·à·à¶§à·à¶¸' à·à¶³à·à· à·à·à·à·à·) à·à·âයà·à¶´à·à¶»à¶º පà·à¶§à·à¶´à· පà·à· à¶à·à·à·à¶±à· දà·à¶»à·à¶ ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à·âරමය෠චනà·à¶à·à¶¸à·à¶à¶ºà·à¶±à·à¶§ à·à·à¶»à·à¶¯à·à¶° පà¶à·à· à·à¶§à¶±à·à¶à·à¶¸à·à¶±à· à·à· à·à·à·à·à¶½à· à·à¶¸à·à¶¢ à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶»à·à¶±à·à¶à·à¶±à· à·à¶¸à¶±à·à·à·à¶ à·à·à¶»à·à¶¯à·à¶°à·à·à¶¯à·à¶±à· ('ටà·à·à¶»à·à¶ à· à·à·à¶»à·à¶°à·') à·à·à·à·à¶±à· පà·âරà¶à·à¶´à·âරà·à·à¶» à¶à¶½à·à¶½ à¶à¶»à¶± ලදà·.[42]
à¶à¶à·à¶»à· 2007 ද෠Mouvement des Nigériens pour la Justice (MNJ) à·à·à·à·à¶±à· නà·à¶ºà¶à¶à·à·à¶º දà·à¶±à· දà·à·à¶± ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½à¶à· පà·à¶´à·à¶»à· à¶à·à¶ºà·à¶º. පà·à·à·à¶»à¶à·à¶±à·à¶¸à· à¶à¶«à¶±à·à·à¶à· à·à¶¸à¶ 2009 à·à¶± à·à·à¶§ à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½ "à·à·à·à·à¶½ à·à·à¶ºà·à¶±à· චà·à·à¶±à·à·à·à¶ à·à¶ ලà·à· බà·à¶³à· à¶à·à¶ºà·à¶º".[42] à¶à¶½à·à¶´à¶ºà· "දà·à¶´à·à¶´à¶à·" à¶à¶»à¶à·âà·à¶ à¶à¶à·à¶à·à·à¶º නà·à·à· à¶à·à·à¶½à·à¶¸à·à¶º මà·à¶à·âරà·à¶¶à· (AQIM) à·à· චලà·-à¶à¶ºà·à¶©à·à·à· à¶à·à¶§à·à· රට à¶à·à· à·à·à¶®à·à·à¶» à·à·à¶¸à¶§ à¶à¶© ලබ෠ද෠à¶à¶à·à¶ºà· à·à·à¶½à¶à·.[42]
à·à¶à¶»à·à¶± à·à¶¸à·à¶¯à· පà·à¶½à¶±à¶º (2009-2010) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
2009 දà·, ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à¶±à·à¶¢à· මà·à¶¸à¶©à· චනà·à¶à·à¶à· දà·à·à¶´à·à¶½à¶± පà¶à·à· à·à·à·à·à¶±à· à·à·à¶»à·à¶¯à·à¶° à·à· à¶à·à·à¶à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· ධà·à¶»à¶º දà·à¶»à·à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ චපà·à¶à·à·à· à¶à¶»à¶± à·à·âයà·à·à·à¶®à·à¶´à·à¶ ජනමචà·à·à¶ à·à¶»à¶«à¶ºà¶à· à·à¶à·à·à¶°à·à¶±à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à¶à·à¶»à¶«à¶º à¶à· චà¶à¶», ජනමචà·à·à¶ à·à¶»à¶«à¶º à·à·âයà·à·à·à¶®à· à·à·à¶»à·à¶°à· බà·à¶§ à¶à·à¶±à·à¶¯à· à¶à· à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à· චධà·à¶à¶»à¶«à¶ºà· à¶à·à¶±à·à¶¯à·à·à¶§ à¶à¶»à·à·à·à· à¶à·à¶ºà·à¶º. පà·à·à· මà·à¶¸à¶©à· à·à·à·à·à¶±à· න෠à·à·âයà·à·à·à¶®à·à·à¶à· ජනමචà·à·à¶ à·à¶»à¶«à¶ºà¶à·à¶±à· à·à·à¶±à·à· à¶à¶» à·à¶¸à·à¶¸à¶ à¶à¶» à¶à¶à· චà¶à¶», à¶à¶º à·à·âයà·à·à·à¶®à·à¶´à·à¶ චධà·à¶à¶»à¶«à¶º à·à·à·à·à¶±à· නà·à¶à· à·à·à¶»à·à¶°à· ලà·à· පà·âරà¶à·à·à¶ºà¶§ පà¶à· à¶à¶»à¶± ලදà·.[81][82] à·à·à¶´à¶à·à·à¶º ජනමචà·à·à¶ à·à¶»à¶«à¶º à·à¶»à·à¶¢à¶±à¶º à¶à· චà¶à¶» නà·à¶½ පà·âරà¶à·à¶µà¶½à·à¶½à¶§ චනà·à· 92.5%චඡනà·à¶¯à¶¯à·à¶ºà¶à¶ºà·à¶±à· à·à· 68%චඡනà·à¶¯à¶º පà·âරà¶à·à· à¶à·à¶»à·à¶¸à·à¶±à· à·à·âයà·à·à·à¶®à·à· à·à¶¸à·à¶¸à¶ à·à·à¶º. à·à·âයà·à·à·à¶®à·à· à·à¶¸à·à¶¸à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸ ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à·âරමයà¶à·, 1999 à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à·à· චà¶à·à·à·à¶§à·à·à·à¶¸ à·à· à¶à¶±à·à¶¢à· මà·à¶¸à¶©à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· ලà·à· à·à·à¶» à¶à·à¶±à¶ චනà·à¶à¶»à·à·à·à¶» රජයà¶à· à·à·à·à¶ à·à¶ºà·à¶± ජනරජයà¶à· නà·à¶»à·à¶¸à·à¶«à¶º à¶à· à·à¶º. මà·à¶¸ à·à·à¶¯à·à·à·à¶¸à· දà·à·à¶´à·à¶½à¶± à·à· à·à¶¸à·à¶¢ නà·à·à¶±à·à·à·à¶±à·à¶à·à·à¶à· à¶à¶à· à¶à· à·à¶º.[42]
2010 පà·à¶¶à¶»à·à·à¶»à·à¶ºà· à·à·à¶¯à· à·à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණයà¶à¶¯à·, à¶à¶±à·à¶¢à·à¶à· දà·à·à¶´à·à¶½à¶± ධà·à¶» à¶à·à¶½à¶º දà·à¶»à·à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à¶à¶à· à¶à¶à·à·à·à·à¶ºà¶§ පà·âරà¶à·à¶ à·à¶» à·à·à¶ºà·à¶±à· à·à¶½à· ජà·à¶¶à· à¶à· නà·à¶ºà¶à¶à·à·à¶ºà·à¶±à· යà·à¶à· à·à¶¸à·à¶¯à· ජà·à¶±à·à¶§à·à·à¶à· පà·à·à·à¶§à·à·à¶± ලදà·.[83] ජà·à¶¶à·à¶à· පà·âරධà·à¶±à¶à·à·à¶ºà·à¶±à· යà·à¶à· පà·âරජà·à¶à¶±à·à¶à·âරà·à·à¶¯à¶º පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º à·à¶³à·à· à·à· à¶à¶à·à¶à¶»à·à¶à¶» à¶à·à·à¶±à·à·à·à¶½à¶º à·à·à¶»à¶ à·à¶à¶à·âරà·à¶±à·à¶à· à·à·à¶½à·à·à·à¶¸à¶à· à¶à·âරà·à¶ºà·à·à¶§ නà¶à·à·, à·à·âයà·à·à·à¶®à·à·à¶à· à¶à·à¶§à·à¶¸à·à¶´à¶à· à¶à¶» 2011 ද෠මà·à¶à·à·à¶»à¶«à¶º පà·à·à·à¶à·à·à·à¶º.
à·à¶à·à·à¶± ජනරජය (2010â2023) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
2010 ද෠à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à·à·à¶à· à·à¶¸à·à¶¸à¶ à¶à¶» à¶à·à¶±à·à¶¸à·à¶±à· à·à· à·à·à¶»à¶à¶§ පà·à·à· පà·à·à¶à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶«à¶ºà·à¶±à· පà·à·à·, à·à¶à·à·à¶± ජනරජය෠පà·âරථම ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶ºà· ලà·à· මà·à¶¸à¶¯à· à¶à·à·à·à·à· à¶à·à¶»à· පà¶à· à·à·à¶º; පà·à·à· à¶à·à· 2016 ද෠නà·à·à¶ à¶à·à¶»à· පà¶à· à·à·à¶º.[84][42] මà·à¶§ à·à·à¶»à¶à¶§ පà·à¶» චà·à·à·à· à¶à¶» à¶à·à¶¶à· චරà·à¶° ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à·âරමය à·à·âයà·à·à·à¶®à·à·à·à¶±à· පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·. 2011 ද෠à¶à·à·à¶§ à¶à¶»à·à·à·à· දà·à¶ºà¶à· à¶à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණයà¶à· à·à·âයරà·à¶® à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» à¶à·à· පà·âරධà·à¶±à·à¶±à· චà¶à·à¶ ඩà¶à¶à·à·à¶§ à¶à¶±à·à¶±à· ලදà·.[85] ලà·à¶¶à·à¶ºà·à¶±à· à·à·à·à·à¶½à· යà·à¶¯à·à¶°à¶ºà·à¶±à· à·à· à¶à¶à·à¶»à· මà·à¶½à· à¶à·à¶§à·à¶¸à·à¶±à·, බටà·à·à¶» නයà·à¶¢à¶»à·à·à· චලà·-à¶à¶ºà·à¶©à· à·à· à¶à·à·à¶½à·à¶¸à·à¶º රà·à¶¢à·âයය෠à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½à·à¶±à·, නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à·à· බà·à¶à· à·à¶»à·à¶¸à· à¶à·à¶»à·à¶½à·à¶½ දà¶à·à¶«à¶§ à¶à¶½à· යà·à¶¸à·à¶±à· පà·à¶±à¶±à·à¶à·à¶«à·, රට෠à¶à¶»à¶à·à·à·à·à¶§ à¶à¶»à·à¶¢à¶± à¶à¶½à·à¶½ à·à·à¶¸à·à¶±à· à¶à·à·à·à·à·à¶à· නà·à¶½ à¶à·à¶½à¶º à·à¶½à¶à·à¶«à· à·à·à¶º. නà·à¶à·à¶±à·à·à¶» නයà·à¶¢à¶»à·, à·à· à·à¶à¶à·âරමණà·à¶à¶ºà¶±à· à·à¶³à·à· à·à¶à¶à·âරමණà·à¶ රටà¶à· ලà·à· නයà·à¶¢à¶»à· භà·à·à·à¶à¶º (බà·à·à· à·à·à¶§ මà·à¶±à·à·à·à¶±à·-ජà·à·à·à¶»à¶¸à· à¶à¶½à·à¶½à· à·à·à·à·à¶±à· à·à¶à·à·à¶°à·à¶±à¶º à¶à¶»à¶±à· ලà·à¶¶à·).[86] පà·âරà¶à· à·à· à¶à¶¸à¶»à·à¶à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶¯à· මà·à¶¸ à¶à¶»à·à¶¢à¶± à·à¶½à¶§ à¶à¶»à·à·à·à· නයà·à¶¢à¶»à·à¶§ à·à·à·à¶º à·à·à¶º.[87]
2020 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 27 à·à·à¶±à·à¶¯à· නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à·à·à¶±à· මà·à¶à·à·à¶»à¶«à¶ºà¶§ à¶à·à¶ºà· à¶à·à·à·à· à¶à¶¸à· à¶à¶½à·à¶½à· චà·à·à·à¶± බ෠පà·âරà¶à·à· à¶à·à¶»à·à¶¸à·à¶±à· පà·à·à· à·à·à¶¸à¶à·à¶¸à· බල à·à¶à¶à·âරà·à¶±à·à¶à·à¶ºà¶à¶§ මචපà·à¶¯à· දà·à¶¸à·à¶±à·.[88] ඡනà·à¶¯à·à¶½à·à¶±à· à¶à·à·à·à¶¯à· චපà·à¶à·à·à¶à¶ºà·à¶à·à¶§ නà·à¶»à¶´à·à¶à·à· බà·à·à¶à¶»à¶ºà¶à· ලà·à¶¶à·à¶«à· නà·à¶: මà·à·à·à¶¸à¶©à· බà·à·à¶¸à· 39.33% à¶à· à·à¶¸à¶à·à¶±à· à¶à·à¶±à·à¶±à¶¸ à·à·à¶º. à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à·à·à¶§ චනà·à·, 2021 පà·à¶¶à¶»à·à·à¶»à· 20 à·à·à¶±à· දà·à¶± දà·à·à¶± මà·à¶à·à·à¶»à¶«à¶ºà¶à· පà·à¶à·à·à¶± ලද චà¶à¶», මà·à¶à·à·à¶»à¶« à¶à·à¶¸à·à·à¶¸à¶§ චනà·à·, බà·à·à·à¶¸à· 55.75% ඡනà·à¶¯ ලබ෠à¶à¶à· චà¶à¶» à·à·à¶´à¶à·à· චපà·à¶à·à·à¶ (à·à· à·à·à¶§à¶´à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·) මà·à¶¸à¶±à· à¶à·à·à¶¸à·à¶±à· 44.25% ලබ෠à¶à¶à·à¶à·à¶º.[89]
2021 මà·à¶»à·à¶à· 31 à·à¶± දà·à¶±, නයà·à¶¢à¶»à· à·à· à¶à¶»à¶à·à·à¶ à·à¶¸à·à¶¯à· à·à·à·à·à¶±à· චà¶à¶±à·à·à¶» à·à¶± නà·à¶ºà·à¶¸à· à·à· à·à¶¸à·à¶¯à· à¶à¶à¶à¶ºà¶à· à·à·à·à·à¶±à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණය à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à¶à¶à· à¶à¶à·à·à·à·à¶ºà¶à· à·à·âයරà·à¶® à¶à¶»à¶± ලදà·. ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· මනà·à¶¯à·à¶»à¶ºà· à·à·à¶©à· à·à¶¬ à¶à·à·à¶«à·. මà·à¶¸ පà·âරà·à·à¶»à¶º à¶à¶½à·à¶½ à·à·à¶ºà· චලà·à¶à·à¶±à· à¶à·à¶»à· පà¶à· à·à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· මà·à·à·à¶¸à¶©à· බà·à·à¶¸à· මà·à¶à· ධà·à¶»à¶ºà· දà·à·à·à¶»à·à¶¸à· දà·à¶¸à¶§ දà·à¶± දà·à¶à¶à¶§ පà·à¶»à¶º. ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à¶»à¶à·à·à¶ බ෠à¶à·à¶º මà·à¶¸ à·à·à¶¯à·à¶°à·à¶ºà·à¶¯à· à¶à·à·à·à¶´ දà·à¶±à·à¶à· චà¶à·à¶ ඩà¶à¶à·à·à¶§ à¶à·à¶± à¶à¶.[90] 2021 චපà·âරà·à¶½à· 2 à·à¶± දà·à¶±, බà·à·à¶¸à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· ලà·à· දà·à·à·à¶»à·à¶¸à· දà·à¶± ලදà·.[91]
2023 ජà·à¶½à· 26 චà¶à¶·à·à¶à¶ºà·à¶¯à·, à·à¶à·à·à¶± ජනරජය à·à· චà¶à¶¸à·à¶à· à¶à·à·à¶¸à·à¶©à· මà·à¶¸à¶©à· à¶à· රජය චà·à·à¶±à· à¶à¶»à¶¸à·à¶±à·, à·à¶¸à·à¶¯à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණයà¶à· බà·à·à¶¸à· බලයà·à¶±à· ප෠à¶à¶»à¶± ලදà·.[92] ජà·à¶½à· 28 දà·à¶±, ජà·à¶±à¶»à·à¶½à· චබà·à¶¯à·à¶»à·à¶¸à¶±à· ටà·à¶ à·à¶ºà·à¶±à· රට෠à¶à¶®à·âය රà·à¶¢à·âය නà·à¶ºà¶à¶ºà· ලà·à· පà·âරà¶à·à·à¶ºà¶§ පà¶à· à¶à¶»à¶± ලදà·.[93] à·à·à¶§à¶´à· මà·à¶¯à¶½à· à¶à¶¸à¶à· චල෠ලà·à¶¸à¶ºà·à¶±à· à·à·à¶ºà·à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à· න෠චà¶à¶¸à·à¶à· ලà·à· පà·âරà¶à·à·à¶ºà¶§ පà¶à· à¶à¶»à¶± ලදà·.[94]
පà·à·à·à¶± à·à¶¸à·à¶¯à· පà·à¶½à¶±à¶º (2023-à·à¶»à·à¶à¶¸à·à¶±à¶º) à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
2023 ජà·à¶½à· 26 චà¶à¶·à·à¶à¶ºà·à¶¯à·, à·à¶à·à·à¶± ජනරජය à·à· චà¶à¶¸à·à¶à· à¶à·à·à¶¸à·à¶©à· මà·à¶¸à¶¯à·à¶à· රජය චà·à·à¶±à· à¶à¶»à¶¸à·à¶±à·, à·à¶¸à·à¶¯à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණයà¶à· බà·à·à·à¶¸à· බලයà·à¶±à· ප෠à¶à¶»à¶± ලදà·.[95] ජà·à¶½à· 28 දà·à¶±, ජà·à¶±à¶»à·à¶½à· චබà·à¶¯à·à¶»à·à¶¸à¶±à· ටà·à¶ à·à¶ºà·à¶±à· රට෠à¶à¶à·âය රà·à¶¢à·âය නà·à¶ºà¶à¶ºà· ලà·à· පà·âරà¶à·à·à¶ºà¶§ පà¶à· à¶à¶»à¶± ලදà·.[96] à·à·à¶§à¶´à· මà·à¶¯à¶½à· à¶à¶¸à¶à· චල෠ලà·à¶¸à¶ºà·à¶±à· à·à·à¶ºà·à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à· න෠චà¶à¶¸à·à¶à· ලà·à· පà·âරà¶à·à·à¶ºà¶§ පà¶à· à¶à¶»à¶± ලදà·.[97]
à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණය ECOWAS à·à·à·à·à¶±à· à·à·à· ෠දà¶à·à¶± ලද චà¶à¶», 2023 නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· චරà·à¶¶à·à¶¯à¶ºà· ද෠à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණ නà·à¶ºà¶à¶ºà·à¶±à· චà¶à·à·à·à¶à· 6 à·à¶± දà·à¶±à¶§ පà·à¶»à·à¶à·à· බà·à·à·à¶¸à· à¶à¶±à·à¶©à·à· යල෠පà·à·à·à¶§à·à·à·à¶¸à¶§ මà·à¶½à·à¶§à¶»à· මà·à¶¯à·à·à¶à·à·à·à¶¸à¶à· භà·à·à·à¶à· à¶à¶»à¶± බà·à¶§ à¶à¶»à·à¶¢à¶±à¶º à¶à¶½à·à¶º.[98] මà·à¶§ පà·à¶» නයà·à¶¢à¶»à· බලයà·à¶±à· 70-90%à¶à· à·à·à¶´à¶ºà· නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· බලà·à¶à·à¶à· චපනයන à¶à¶´à·à¶´à·à¶¯à·à· à¶à¶à·à· à·à· ECOWAS à·à¶¸à·à¶¶à·à¶°à¶ පà·à¶±à·à·à·à¶¯, à¶à¶¸ à¶à·à¶½à·à·à¶¸à·à· à·à¶¸à·à¶¯à· මà·à¶¯à·à·à¶à·à·à·à¶¸à¶à·à¶±à· à¶à·à¶»à· à¶à·à·à· à¶à·à¶ºà·à¶º.[99][100] නà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à¶ºà·à¶¯à· මà·à¶½à·, බà·à¶»à·à¶à·à¶±à· à·à·à·à· à·à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණ-පà·âරමà·à¶ à¶à¶±à·à¶©à· à·à·à¶·à· මà·à¶½à·à¶§à¶»à· මà·à¶¯à·à·à¶à·à·à·à¶¸à¶§ à¶à¶»à·à·à·à· à·à·à·à¶½à· පà·âරà·à¶±à·à¶à·à¶½ à·à¶±à·à¶°à·à¶±à¶º පà·à·à·à¶§à·à·à· à¶à¶à·à·.[101] 2024 පà·à¶¶à¶»à·à·à¶»à· 24 දà·à¶± නයà·à¶¢à¶»à·à¶§ à¶à¶»à·à·à·à· ECOWAS à·à¶¸à·à¶¶à·à¶°à¶ à¶à·à·à·à¶´à¶ºà¶à· à¶à·à¶à· à¶à¶»à¶± ලදà·, à·à·à¶»à·à¶à· à·à¶± පරà·à¶¯à· මà·à¶±à·à·à·à¶º à·à· රà·à¶¢à·âය à¶à·à¶±à·à¶à·âරà·à¶ à·à·à¶à·à¶±à· මà¶,[102] à·à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à·à¶ à·à·à¶¯à·à¶½à· චපනයනය නà·à·à¶ à¶à¶»à¶¸à·à¶· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à· à¶à¶à¶ à·à·à¶º.[102][99]
භà·à¶à·à¶½à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· යන෠බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à·à· à·à·à¶»à· à·à· à¶à¶´ à·à·à¶»à· à¶à¶½à·à¶´ චà¶à¶» මà·à¶ºà·à¶¸à· පà·à·à·à¶§à· à¶à·à¶©à¶¶à·à¶¸à· à·à·à·à¶ රà·à¶¢à·âයයà¶à·. à¶à¶º දà¶à·à¶«à·à¶±à· නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à· à·à· බà·à¶±à·à¶±à·, බටà·à·à¶»à·à¶±à· බà·à¶»à·à¶à·à¶±à· à·à·à·à· à·à· මà·à¶½à·, à¶à¶à·à¶»à·à¶±à· à¶à¶½à·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à· à·à· ලà·à¶¶à·à¶ºà·à· à·à· නà·à¶à·à¶±à·à·à¶»à·à¶±à· චà·à¶©à· මà·à¶ºà·à¶¸à· à·à·.
නයà·à¶¢à¶»à· පà·à·à·à¶§à· à¶à¶à·à¶à· චà¶à·à·à·à¶à· 11° à·à· 24°N චà¶à¶» දà·à·à·à¶à· 0° à·à· 16°E චà¶à¶» ය. à¶à·à· à·à¶»à·à¶ පà·âරමà·à¶«à¶º à·à¶»à·à¶ à¶à·à¶½à·à¶¸à·à¶§à¶»à· 1,267,000 (à·à¶»à·à¶ à·à·à¶à¶´à·à¶¸à· 489,191) à·à¶± චà¶à¶» à¶à¶ºà·à¶±à· à·à¶»à·à¶ à¶à·à¶½à·à¶¸à·à¶§à¶»à· 300 (à·à¶»à·à¶ à·à·à¶à¶´à·à¶¸à· 116) ජලය à·à·. මà·à¶º පà·âරà¶à·à¶º මà·à¶±à· දà·à¶à·à¶«à¶ºà¶à¶§à¶à· à·à¶©à· චඩ෠à·à¶± චà¶à¶» ලà·à· 21 à·à·à¶±à· à·à·à·à·à¶½à¶à¶¸ රට à·à·.[103]
නයà·à¶¢à¶»à· රටà·à¶½à· à·à¶à¶à¶§ මà·à¶ºà·à¶¸à· à·à¶± චà¶à¶» à·à¶¸à·à¶´à·à¶»à·à¶« පරà·à¶¸à·à¶à·à¶º à¶à·à¶½à· මà·à¶§à¶» 5,697 (à·à·à¶à¶´à·à¶¸à· 3,540) à·à·. දà·à¶à¶¸ මà·à¶ºà·à¶¸ නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à· දà¶à·à¶«à·à¶±à· (à¶à·à¶½à·à¶¸à·à¶§à¶»à· 1,497 à·à· à·à·à¶à¶´à·à¶¸à· 930) à·à·. මà·à¶ºà¶§ පà·à·à· නà·à¶à·à¶±à·à·à¶»à·à¶±à· චà·à¶©à·, à¶à·à¶½à·à¶¸à·à¶§à¶» 1,175 (à·à·à¶à¶´à·à¶¸à· 730), à¶à¶½à·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à· à¶à¶à·à¶»à·-à·à¶ºà¶¹ දà·à·à·à¶±à· (à¶à·à¶½à·à¶¸à·à¶§à¶» 956 à·à· à·à·à¶à¶´à·à¶¸à· 594), à·à· à¶à·à¶½à·à¶¸à·à¶§à¶» 821 (à·à·à¶à¶´à·à¶¸à· 510) මà·à¶½à· à·à·. නයà·à¶¢à¶»à· à¶à·à· à¶à·à¶¯à·à¶»à¶§à¶à· නà·à¶»à·à¶ දà·à·à·à¶±à· බà·à¶»à·à¶à·à¶±à· à·à·à·à· à·à¶¸à¶ à¶à·à¶½à·à¶¸à·à¶§à¶» 628 (à·à·à¶à¶´à·à¶¸à· 390) à·à· බà·à¶±à·à¶±à· à¶à·à¶½à·à¶¸à·à¶§à¶» 266 (à·à·à¶à¶´à·à¶¸à· 165) à·à· à¶à¶à·à¶»à·-à¶à·à·à¶±à¶¯à·à¶ ලà·à¶¶à·à¶ºà·à·à¶§ à¶à·à¶½à·à¶¸à·à¶§à¶» 354 (à·à·à¶à¶´à·à¶¸à· 220) à·à· මà·à¶ºà·à¶¸à· à¶à¶.
නයà·à¶¢à¶»à· à·à· පà·à· ම à·à·à¶®à·à¶±à¶º නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶ à·à¶± චà¶à¶» à¶à·à· à¶à· මà·à¶§à¶» 200 (චඩ෠656) à¶à·. à¶à·à¶¸ à·à·à¶®à·à¶±à¶º à·à¶±à·à¶±à· මà·à¶§à¶»à· 2,022 (චඩ෠6,634) චචයර෠à¶à¶³à·à¶à¶»à¶ºà· මà·à¶±à·à¶§à· à¶à¶©à·à¶à¶½à·-à¶à¶±à·-ටà·à¶à·à·à· ය.
නයà·à¶¢à¶»à·à·à· භà·à¶¸à· පà·âරදà·à·à¶º පà·âරධà·à¶± à·à·à¶ºà·à¶±à· à¶à·à¶±à·à¶à·à¶» à¶à·à¶±à·à¶à¶½à· à·à· à·à·à¶½à· à¶à¶³à· à·à¶± චà¶à¶» දà¶à·à¶«à· à·à·à¶§ à·à·à·à·à¶±à· දà¶à·à·à· පà·à¶à¶½à· à·à· à¶à¶à·à¶»à· à¶à¶³à·à¶à¶»à¶º à·à·.
දà·à·à¶à·à¶«à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
à¶à·à¶±à·à¶à·à¶» පà·âරදà·à· à¶à·à· à¶à¶à· à¶à¶«à·à·à·à¶¸à· à·à· à·à·à¶ºà¶½à· දà·à·à¶à·à¶«à¶º à·à¶¸à·à¶» පà·âරදà·à·à·à¶½ නà·à¶à¶» නà·à¶à¶» ලà·à·à· à¶à·à¶±à· à¶à¶à· à¶à¶»à¶ºà·.[104] දà¶à·à¶«à·, නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶à¶à· දà·âරà·à¶«à·à¶ºà· දà·à¶»à·à¶½ නà·à·à¶»à·à¶à¶± දà·à·à¶à·à¶«à¶ºà¶à· පà·à¶à·.
ජà·à· à·à·à·à·à¶°à¶à·à·à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· පà·âරදà·à·à¶º භà·à¶¸à·à¶ පරà·à·à¶» à¶à¶½à·à¶´ පà·à¶à·à¶±à· à·à¶¸à¶±à·à·à·à¶ à·à·: à·à·à·à¶½à·à¶ºà¶±à· à·à·à¶§à·à¶¸à· à·à·à·à·à¶±à·, බටà·à·à¶» à·à·à¶©à·à¶±à·à¶ºà·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à·, චà·à¶©à· à·à·à¶½ à¶à¶à·à¶à·à¶»à¶§ ලà¶à· à·à· à·à·à·à·à¶±à·, දà¶à·à¶«à· à·à·à¶»à·à¶±à· à·à·à¶§à·à¶´à· à·à· à·à¶±à·à¶±à·à¶à¶», à·à· බටà·à·à¶» à·à·à¶»à·à¶±à· à¶à¶³à·à¶à¶» à·à·à¶»à·à¶à· à·à¶±à·à¶±à·à¶à¶».[105]
à¶à¶à·à¶» à¶à·à¶±à·à¶à·à¶» à·à· චරà·à¶° à¶à·à¶±à·à¶à·à¶» à·à¶½à·à¶±à· à·à·à·à· à¶à¶. à·à·à¶¸à·à¶±à·âය à¶à·à·à·à¶»à¶´à·à¶ºà· à·à¶à·à¶à·à· à·à·à·à·à·à¶º à¶à¶©à·à¶à·à·à· à¶à¶±à·à¶§à·à¶½à·à¶´à·, à·à·à¶à·à¶¸à·à¶§à·à¶»à·-චචà¶à¶»à·à¶à·à·à·, à¶à·à·à¶½à· à·à· à¶à¶³à·à¶à¶»à¶ºà· බරà·à¶¶à¶»à· බà·à¶§à· à·à·à¶±à·à¶à·à¶±à· à·à¶¸à¶±à·à·à·à¶ à·à·. චයර෠à·à· ටà·à¶±à¶»à· ජà·à¶à·à¶ à·à·à·à¶·à·à· රà¶à·à·à·à¶à¶º මà·à¶¸ à·à·à·à·à· à¶à¶»à¶à·à·à· à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶³à·à· à¶à¶à·à¶»à· පà·âරදà·à·à¶ºà· à¶à¶»à¶¸à·à¶· à¶à¶»à¶± ලදà·.
දà¶à·à¶«à· පà·âරදà·à· à·à·à·à¶·à·à·à·à¶à· à¶à¶°à·à¶´à¶à·âයය දරන à·à·à·à·à¶±à· à·à·. බà·à¶»à·à¶à·à¶±à· à·à·à·à· à·à· බà·à¶±à·à¶±à· à·à¶½à¶§ මà·à¶ºà·à¶¸à·à· පà·à·à·à¶§à· W ජà·à¶à·à¶ à·à¶±à·à¶¯à·âයà·à¶±à¶º බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à·à· à·à¶± ජà·à·à·à¶±à· à·à¶³à·à· "à·à¶©à·à¶à·à¶¸ à·à·à¶¯à¶à¶à· පà·âරදà·à·à¶ºà¶à¶§" චයà¶à· à·à¶± චà¶à¶» à¶à¶º WAP (W-Arli-Pendjari) à·à¶à¶à·à¶»à·à¶«à¶º ලà·à· à·à·à¶³à·à¶±à·à·à·. à¶à·à· බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à¶±à· à·à·à¶à·à¶ºà¶±à·à¶à· à¶à·à¶±à¶ºà¶à· à·à· à·à¶ºà¶¹à¶¯à·à¶ චපà·âරà·à¶à·à¶±à· චà·à¶§à·à·à· චà·à·à·à¶± à¶à·à¶±à¶ºà¶±à·à¶à·à¶±à· à¶à¶à¶à·.
චනà·à¶à·à¶à· à·à¶± à·à¶à·à¶±à·à¶§ චල෠à¶à¶à·à¶±à·, ම෠à¶à·à¶ºà¶±à·, රà·à¶±à· à¶à¶±à·à¶§à·à¶½à·à¶´à·, à¶à·à¶¶à· à¶à¶±à·à¶§à·à¶½à·à¶´à· à·à· à·à¶§à·à¶§à¶à·à¶à· à¶à¶à·à· à¶à· à·à·. බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à¶±à· ජà·à¶»à·à·à· à¶à·à· චà·à·à·à¶± ජනà¶à·à¶±à¶º à¶à¶à· à¶à·à¶à· à¶à¶à·à¶»à· දà¶à·à¶±à¶§ ලà·à¶¶à·.
පà·à¶»à·à·à¶»à·à¶ à¶à·à¶§à· ෠චà¶à¶» ජන පà·à¶©à¶±à¶º, නà·à¶à· à·à·à¶»à·à¶°à· දඩයම෠à¶à·à¶»à·à¶¸, à·à¶¸à·à¶» පà·âරදà·à·à·à¶½ පඳà·à¶»à· à¶à·à¶±à· à¶à·à¶¶à·à¶¸à· à·à· à·à· à·à¶à·à· à·à¶³à·à· නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶à· à¶à¶à·à¶à·à¶» à¶à·à¶±à·à¶à¶½à· මà·à¶±à·à·à·à¶±à· à¶à¶à·âරමණය à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à·à¶à·à·à·à¶±à· à·à·à¶±à·à·à¶à·à¶»à· à¶à·à·à·à¶à·à¶±à· පà·à· à·à·à·à¶à· à¶à¶à·à· à¶à· à·à·. නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶à· චà·à¶½à·à·à·à·à· මà·à¶½à· à·à· à¶à·à¶±à·à¶ºà·à·à· à·à· නයà·à¶¢à¶»à· à¶à·à· à¶à¶¯à·à¶à¶»à¶± ලද à·à·à¶½à· නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶à· ජල පà·âරà·à·à·à¶º චඩà·à·à·à¶¸à¶§ à·à·à¶à·à·à¶à· ලà·à· දà¶à·à·à· à¶à¶ - à¶à¶º පරà·à·à¶»à¶ºà¶§ à·à·à¶¢à·à·à¶¸ බලපà·à¶ºà·. à·à¶±à·à¶¯à·âයà·à¶± à·à· රà¶à·à·à·à¶à·à¶½ à·à¶± à·à¶à·à¶±à· à¶à¶»à¶à·à·à· à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶³à·à· "පà·âරමà·à¶«à·à¶à· à¶à·à¶»à·à¶º මණà·à¶©à¶½à¶ºà¶à· නà·à¶¸à·à¶à·à¶à¶¸" à·à¶± à·à¶à·à¶±à· චà·à·à¶¸à· à·à·à¶¸à¶§ à¶à·à¶à· à·à·à¶°à¶à¶ºà¶à·.[106]
à¶à·à·à¶» à·à· දà·à· නà·à·à·à¶´à·à¶¯à¶±à¶º à·à·à¶©à· à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à· දà·à·à¶à·à¶«à·à¶ චනà·à¶à¶ºà¶±à·à¶§ à¶à¶»à·à¶à·à¶à· දà·à¶¸ à·à¶³à·à· à¶à·à·à·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· à¶à· මනà·à¶à¶»à¶«à¶º à¶à¶»à¶± ලද à·à·à·à¶·à·à·à·à¶ පà·à¶±à¶»à·à¶¢à¶±à¶±à¶º 1983 à·à·à¶§ à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶¸à¶ à·à·.[107]
පà·à¶½à¶±à¶º à·à· දà·à·à¶´à·à¶½à¶±à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· à·à· න෠à·à·âයà·à·à·à¶®à·à· 2010 à¶à¶à·à¶à·à¶¶à¶»à· 31 දà·à¶± චනà·à¶¸à¶ à¶à¶»à¶± ලදà·. à¶à¶º 1999 à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à·à·à· (පà·à·à·à¶± ජනරජයà·) චරà·à¶°-ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· පà·à¶½à¶± à¶à·âරමය පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» à¶à·à·à¶¯à· ජනරජය෠ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶ºà·, පà·à· චà·à·à¶»à·à¶¯à· ධà·à¶» à¶à·à¶½à¶ºà¶à· à·à¶³à·à· à·à¶»à·à·à¶¢à¶± ඡනà·à¶¯ බලයà·à¶±à· à¶à·à¶»à· පà¶à· à·à· චà¶à¶» චà¶à¶¸à·à¶à·à·à¶»à¶ºà·à¶à· ද à·à·à¶º. à·à·à¶°à·à¶ºà¶ බලය බà·à¶¯à·à·à¶¯à· à¶à¶±à·à¶±à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶ºà· à·à·à·à·à¶±à· නම෠à¶à¶»à¶± ලදà·.
2009 මà·à¶ºà· 26 දà·à¶±, රට෠à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à· චධà·à¶à¶»à¶«à¶º à¶à·à·à¶§ à¶à·à¶±à·à·à¶± à·à¶»à¶§à¶à· ධà·à¶»à¶ºà¶§ පà¶à·à·à·à¶¸à¶§ à¶à¶© දà·à¶±à·à¶±à·à¶¯ යනà·à¶± පà·à· à·à¶¶à¶³ ජනමචà·à·à¶ à·à¶»à¶«à¶ºà¶à· පà·à·à·à¶à·à·à·à¶¸à¶§ à·à·à¶½à·à·à¶¸à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à¶à¶»à·à·à·à· à¶à·à¶±à·à¶¯à·à·à¶à· දà·à¶¸à·à¶±à· පà·à·à·, ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à¶±à·à¶¢à· පà·à¶»à·à¶½à·à¶¸à·à¶±à·à¶à·à· à·à·à·à·à¶»à·à·à· à·à·à¶»à·à¶ºà·à¶º. à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à·à·à¶§ චනà·à· මà·à· à¶à·à¶±à¶à· à¶à¶à·à· චන෠පà·à¶»à·à¶½à·à¶¸à·à¶±à·à¶à·à·à¶à· à¶à·à¶»à· පà¶à· à¶à¶» à¶à¶±à·à¶±à· ලදà·.[108] මà·à¶º à¶à¶±à·à¶¢à· චà¶à¶» දà·à·à¶´à·à¶½à¶± චරà¶à¶½à¶ºà¶à· à¶à¶»à¶¸à·à¶· à¶à· චà¶à¶», à·à¶ºà·à¶± ජනරජයà¶à· පà·à·à·à¶§à·à·à·à¶¸ à·à¶»à·à· 2009න෠à¶à¶¶à·à¶¶à¶§ à¶à·à·à¶à· à¶à·à¶½à·à¶±-à·à·à¶¸à·à¶ චධà·à¶à·à¶»à·à¶º දà·à¶»à·à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ à¶à¶à·à·à·à· à¶à· චà¶à¶», 2009 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à¶ºà· à¶à·à·à¶à· දà·à·à¶± ධà·à¶» à¶à·à¶½à¶º චà·à·à·à¶±à¶ºà· à¶à·à· à¶à·à¶à· à·à¶± ලà·à· à¶à·à·à¶à· à·à·à¶»à·à¶¯à·à¶°à·à·à¶¯à·à¶±à· à¶à¶½à·à¶½à· à·à·à¶§à·. à·à¶¸à·à¶¯à·à· රට භà·à¶»à¶à¶à· චà¶à¶» දà·à·à¶« චà·à¶¯à¶±à· à¶à¶½à·à¶½ à·à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· à¶à¶±à·à¶¢à· à·à·à¶»à¶à¶ à¶à¶»à¶± ලදà·.
රට පà·âරජà·à¶à¶±à·à¶à·âරà·à·à¶¯à· à·à·à·à·à¶½à· පà·à¶½à¶±à¶ºà¶à¶§ යල෠යà·à·à·à¶¸à¶§ à·à¶¸à·à¶¯à·à· දà·à¶±à· පà·à¶»à·à¶±à·à¶¯à·à· à¶à¶§à· à¶à· à·à¶º. à·à·âයà·à·à·à¶®à·à¶´à·à¶ ජනමචà·à·à¶ à·à¶»à¶«à¶ºà¶à· à·à· ජà·à¶à·à¶ මà·à¶à·à·à¶»à¶«à¶ºà¶à· පà·à·à·à¶à·à·à·à¶«à·. 2011 ජනà·à·à¶»à· 31 à·à·à¶±à· දà·à¶± ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶«à¶ºà¶à· පà·à·à·à¶à· à·à· නමà·à¶à· පà·à·à·à¶¯à·à¶½à· ජයà¶à·âරà·à·à¶à¶ºà·à¶à· නà·à¶´à·à¶¸à·à¶«à· බà·à·à·à¶±à·, 2011 මà·à¶»à·à¶à· 12 à·à·à¶±à· දà·à¶± දà·à·à·à¶±à· මà·à¶à·à·à¶»à¶«à¶º පà·à·à·à¶à·à·à·à¶«à·. පà·âරජà·à¶à¶±à·à¶à·âරà·à·à¶¯à¶º à·à· à·à¶¸à·à¶¢à·à·à¶¯à¶º à·à¶³à·à· නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· පà¶à·à·à¶ºà· මà·à¶¸à¶¯à· à¶à·à·à·à·à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à· ලà·à· à¶à·à¶»à· පà¶à· à·à·à¶º. චà·à¶¸à¶à¶¸ පà·à¶»à·à¶½à·à¶¸à·à¶±à·à¶à· මà·à¶à·à·à¶»à¶«à¶ºà¶à·à¶¯ පà·à·à·à¶à·à·à·à¶«à·.[109][110][111]
à·à·à¶¯à·à· à·à¶¶à¶³à¶à· à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· මධà·âයà·à·à¶® à·à·à¶¯à·à· පà·âරà¶à·à¶´à¶à·à¶à·à¶ºà¶à· චනà·à¶à¶¸à¶±à¶º à¶à¶»à¶± චà¶à¶» බටà·à·à¶» à·à· à¶à·à·à¶½à·à¶¸à·à¶º ලà·à¶à¶º මà·à¶±à·à¶¸ නà·à¶¶à·à¶³à· රටà·à¶½à· à·à¶¸à¶ මà·à¶à·âර à·à¶¶à¶³à¶à· පà·à¶à·à·à¶ºà·. à¶à¶º à¶à¶à·à·à¶à· ජà·à¶à·à¶±à·à¶à· à·à¶à·à·à¶°à·à¶±à¶ºà¶§ à·à· à¶à·à· පà·âරධà·à¶± à·à·à·à·à·à·à¶ à¶à¶ºà¶à¶±à·à¶½à¶§ චයà¶à· à·à¶± චà¶à¶» 1980-81 ද෠à¶à¶à·à·à¶à· ජà·à¶à·à¶±à·à¶à· à¶à¶»à¶à·à·à¶ මණà·à¶©à¶½à¶ºà· à·à·à·à¶º à¶à· à·à¶º. නයà·à¶¢à¶»à· à·à·à¶§à¶´à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ බලà·à¶à· à·à¶± පà·âරà¶à·à¶º à·à¶¸à¶ à·à·à·à·à· à·à¶¶à¶³à¶à·à·à¶à· පà·à¶à·à·à·à¶à·à¶± යන චà¶à¶» à¶à·à· බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à¶±à· චà·à¶½à·à·à·à·à·à¶ºà¶±à· à·à¶¸à¶ à·à¶¸à·à¶´ à·à¶¶à¶³à¶à· පà·à¶à·à·à¶ºà·.
නයà·à¶¢à¶»à· යන෠චපà·âරà·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶à¶¸à¶ºà· à·à· බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à¶±à· මà·à¶½à·âය à·à¶à¶à¶¸à¶ºà· à·à¶»à¶½à¶à· à·à·à¶¸à·à¶¢à·à¶à¶ºà·à¶à· à·à¶± චà¶à¶» නයà·à¶¢à¶»à· දà·âරà·à¶«à·à¶ºà· චධà·à¶à·à¶»à·à¶ºà¶§ à·à· ලà·à¶à· චà·à¶©à· දà·âරà·à¶«à·à¶º à¶à·à¶¸à·à·à¶¸à¶§, බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයà·à¶½ à¶à¶»à·à¶®à·à¶ පà·âරජà·à·à¶§, නà·à¶¶à·à¶³à· à·à·âයà·à¶´à·à¶»à¶ºà¶§, à¶à·à·à¶½à·à¶¸à·à¶º à·à·à¶ºà·à¶à·à¶à· à·à¶à·à·à¶°à·à¶±à¶ºà¶§ ද චයà¶à· à·à·. චපà·âරà·à¶à·à·à· à·à·âයà·à¶´à·à¶» නà·à¶à·à¶º à·à·à·à¶à¶ºà·à¶à¶º à·à¶³à·à· à·à· à·à¶à·à·à¶°à·à¶±à¶º (OHADA). නයà·à¶¢à¶»à· à·à· බටà·à·à¶» දà·à·à·à¶±à· පà·à·à·à¶§à· පà·âරදà·à· ලà·à¶´à·à¶§à¶à·-à¶à·à¶»à·à¶¸à· චධà·à¶à·à¶»à·à¶º යටà¶à· මà·à¶½à· à·à· බà·à¶»à·à¶à·à¶±à· à·à·à·à· à·à· යà·à¶¶à¶¯ පà·âරදà·à· à·à¶¸à¶ à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶° à·à·.
යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ යà·à¶à¶ºà· à·à·à¶§ à¶à¶»à·à¶¸ à·à· à·à· නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶à· ලà·à¶§à· දà·à¶´à¶ à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶°à· බà·à¶±à·à¶±à· à·à¶¸à¶ à¶à¶à· à·à· දà·à·à·à·à¶¸à· à¶à¶»à·à·à¶½ 2005 ද෠ජà·à¶à·âයනà·à¶à¶» චධà·à¶à¶»à¶«à¶º à·à·à·à·à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à·à¶§ à·à·à·à· à·à¶± පරà·à¶¯à· à·à·à·à¶³à¶± ලදà·.
යà·à¶¯ à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· à·à¶±à·à¶±à¶¯à·à¶° à·à¶¸à·à¶¯à·à·à¶±à· (Forces armées nigériennes) යන෠නයà·à¶¢à¶»à·à·à· මà·à¶½à·à¶§à¶»à· à·à· පà·à¶»à·à¶¸à·à¶½à·à¶§à¶»à· à·à¶¸à·à¶¯à·à·à¶±à· à·à¶± චà¶à¶», à¶à¶à·à¶à¶»à·à¶à¶» චණ දà·à¶± නà·à¶½à¶°à·à¶»à·à¶ºà· ලà·à· ජනà·à¶°à·à¶´à¶à·à·à¶»à¶ºà· යටà¶à·à¶º. à¶à·à·à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à¶¸à·à¶¯à·à· (Armée de Terre), නයà·à¶¢à¶»à· à¶à·à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶¯à·à· (Armée de l'Air) à·à· ජà·à¶à·à¶ ජà·à¶±à·à¶©à¶¸à·à¶»à· (Gendarmerie nationale) à·à· ජà·à¶à·à¶ à¶à¶»à¶à·à·à¶ (Garde nationale) à·à·à¶±à· à·à·à·à¶ºà¶ පà·à¶»à·à¶¸à·à¶½à·à¶§à¶»à· බලà¶à·à¶ºà¶±à·à¶à·à¶±à· à·à¶¸à¶±à·à·à·à¶ à·à·. පà·à¶»à·à¶¸à·à¶½à·à¶§à¶»à· බ෠à¶à· දà·à¶à¶¸ යà·à¶°à¶¸à¶º à¶à¶à·à¶»à¶ºà·à¶±à· පà·à·à·à¶«à· à¶à¶» à¶à¶à· චà¶à¶» යà·à¶° à·à¶¸à¶ºà·à¶¯à· යම෠යà·à¶° à·à¶à¶à·à¶¸à· දරයà·. à·à·à¶¸ à¶à·à¶½à¶º à¶à·à· à¶à·à·à¶±à·à¶à· රà·à¶¢à¶à·à¶»à· බà·à·à· දà·à¶»à¶§ පà·à¶½à·à·à· රà·à¶¢à¶à·à¶»à· à·à·.
à·à¶±à·à¶±à¶¯à·à¶° à·à¶¸à·à¶¯à·à·à¶±à· 3,700 à¶à·, ජà·à¶à·à¶ à¶à¶»à¶à·à·à¶à¶ºà·à¶±à· 3,200 à¶à·, à¶à·à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶¯à· භටයà·à¶±à· 300 à¶à· à·à· à·à¶¸à·à¶¯à· à·à·à¶¸à·à¶¢à·à¶à¶ºà·à¶±à· 6,000 à¶à· à¶à¶à·à· à·à· à¶à·à¶±à·à¶± à·à·à¶ºà·à¶±à· පà·à¶¯à·à¶à¶½à¶ºà·à¶±à· 12,900 à¶à·à¶±à· à·à¶¸à¶±à·à·à·à¶ à·à·. නයà·à¶¢à¶»à· à·à· à·à¶±à·à¶±à¶¯à·à¶° à·à¶¸à·à¶¯à· à·à·à¶» à¶à¶«à¶±à·à·à¶à· පà·à¶»à· à·à¶¸à·à¶¯à· à¶à·à¶¸à¶±à·à¶à·âරණ à¶à·à·à·à¶´à¶ºà¶à¶§ à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶° à·à· à¶à¶à· චà¶à¶» à·à¶©à·à¶à·à¶¸ මà·à¶ à¶à·à¶½à·à¶± 2023.[112] නයà·à¶¢à¶»à· à·à¶±à·à¶±à¶¯à·à¶° à·à¶¸à·à¶¯à·à·à¶±à·à¶§ පà·âරà¶à·à¶º à·à· à¶à¶à·à·à¶à· ජනපදය à·à¶¸à¶ යà·à¶° à·à·à¶ºà·à¶à·à¶à·à·à¶ºà· දà·à¶à· à¶à¶à·à·à·à·à¶ºà¶à· à¶à¶. 2013 à·à·à¶§ නà·à¶ºà·à¶¸à· à¶à¶à·à·à¶à· ජනපද ඩà·âරà·à¶±à· à¶à¶³à·à·à¶»à¶ නà·à·à·à¶± à·à·à¶º. 2024 මà·à¶»à·à¶à· 16 à·à¶± à·à·à¶±à·à·à¶»à·à¶¯à·, නයà·à¶¢à¶»à· රජය à¶à¶à·à·à¶à· ජනපදය à·à¶¸à¶ à¶à¶à· මà·à¶½à·à¶§à¶»à· à·à·à¶ºà·à¶à·à¶à· à¶à·à·à·à·à·à¶¸ "à·à·à·à¶¸ à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶¸à¶ à·à¶± පරà·à¶¯à·" බà·à¶³ දමන බ෠නà·à·à·à¶¯à¶±à¶º à¶à· à·à¶º.[113]
චධà·à¶à¶»à¶« පදà·à¶°à¶à·à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
1999 ද෠à·à·à·à·à·à¶± ජනරජය පà·à·à·à¶§à·à·à·à¶¸à¶à· à·à¶¸à¶ නයà·à¶¢à¶»à·à·à· à·à¶à·à¶¸à¶±à· චධà·à¶à¶»à¶«à¶º පà·à·à·à¶§à·à·à¶± ලදà·. 1992 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à·à· 1996 මà·à¶ºà· 12 දà·à¶± ජà·à¶à·à¶ ජනමචà·à·à¶ à·à¶»à¶«à¶ºà·à¶±à· à·à¶à·à·à¶°à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶» නà·à·à¶à¶à· ජනමචà·à·à¶ à·à¶»à¶«à¶ºà¶à·à¶±à· 1999 ජà·à¶½à· 18 à·à¶± දà·à¶± à·à¶à·à¶¸à¶±à· චනà·à·à·à¶¯à¶ºà¶§ à·à¶à·à·à¶°à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·. පà·âරà¶à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ පà·à¶½à¶± à·à¶¸à¶ºà·à¶¯à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à· පà·à·à·à¶§à·à·à¶± ලද නà·à¶´à·à¶½à·à¶ºà¶±à· "à·à·à¶¸à¶»à·à·à¶« à¶à·âරමය" à·à· 1960 නයà·à¶¢à¶»à· à·à·âයà·à·à·à¶®à·à· මචපදනමà·à·. චභà·à¶ºà·à¶ නà·à¶°à·à¶à¶»à¶«à¶º à¶à¶»à·à¶«à· à·à· නà·à¶à·à¶º පà·à· à·à¶¶à¶³ පà·âරà·à·à¶± à·à¶¸à·à¶½à·à¶ නය à¶à¶»à¶± චà¶à¶» à·à·âරà·à·à·à¶¨à·à¶°à·à¶à¶»à¶«à¶º නà·à¶à·à¶ºà· යà·à¶¯à·à¶¸à· à·à· à·à·âයà·à·à·à¶®à·à¶¸à¶º පà·âරà·à·à¶± à·à¶¸à·à¶½à·à¶ නය à¶à¶»à¶ºà·. මà·à·à¶°à·à¶à¶»à¶«à¶º (HCJ) රජය෠ජà·âයà·à·à·à¶¨ නà·à¶½à¶°à·à¶»à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶° නඩ෠à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶°à¶ºà·à¶±à· à¶à¶§à¶ºà·à¶à· à¶à¶»à¶ºà·. යà·à¶à·à¶à·à¶º පà·à·à¶³à¶½à·à¶¸à· පදà·à¶°à¶à·à¶ºà¶§ à·à·à·à·à¶½à· චපරà·à¶° චධà·à¶à¶»à¶«, චà·à¶»à·à¶à·âරà·à¶±à·à¶à·à¶½ චධà·à¶à¶»à¶«, à·à¶¸à·à¶´à·âරදà·à¶ºà·à¶ මà·à¶¯à·à·à¶à·à·à·à¶¸à· à·à· à·à¶¸à·à¶¯à· චධà·à¶à¶»à¶«à¶ºà¶à· ද à¶à¶à·à· à¶à· à·à·.[114] à·à¶¸à·à¶¯à· චධà·à¶à¶»à¶«à¶º à·à·à·à·à¶½à· චපරà·à¶° චධà·à¶à¶»à¶«à·à¶½à¶§ à·à¶¸à·à¶± චයà·à¶à·à·à·à·à·à¶à¶¸à· ලබ෠දà·à¶ºà·; à¶à·à·à· à·à·à¶à¶à·, චà·à¶»à·à¶à·âරà·à¶±à·à¶à·à¶½ චධà·à¶à¶»à¶« à¶à·à· නà·à·à·. à·à¶¸à·à¶¯à· à¶à·à·à·à·à¶ºà¶§ à·à·à¶¸à·à¶±à·âය ජනà¶à· නඩ෠à·à·à¶·à·à¶ à¶à· නà·à·à·à¶.[115]
නà·à¶à·à¶º à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶¸à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· à·à· නà·à¶à·à¶º à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶¸à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸ ජà·à¶à·à¶ ජà·à¶±à·à¶©à¶»à·à¶¸à¶»à· à·à¶»à·à· à¶à¶»à¶à·à·à¶ චමà·à¶à·âයà·à¶à·à¶ºà· à·à¶à¶à·à¶¸ à·à¶± චà¶à¶» ජà·à¶à·à¶ පà·à¶½à·à·à·à¶º à·à· ජà·à¶à·à¶ à¶à¶»à¶à·à·à¶ බලà¶à·à¶º à·à¶»à·à· චභà·âයනà·à¶à¶» à¶à¶§à¶ºà·à¶à· චමà·à¶à·âයà·à¶à·à¶ºà· à·à¶à¶à·à¶¸ à·à·. නà·à¶à¶»à·à¶ පà·âරදà·à·à·à¶½ නà·à¶à·à¶º à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶¸à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶³à·à· ජà·à¶à·à¶ පà·à¶½à·à·à·à¶º මà·à¶½à·à¶ à·à·à¶ºà·à¶±à· à·à¶à¶à·à· යà·à¶à·à¶º. à·à·à·à·à¶½ නà¶à¶»à·à¶½à·à¶±à· පà·à¶§à¶ à·à· à¶à·âරà·à¶¸à·à¶º පà·âරදà·à·à·à¶½ මà·à¶¸ à·à¶à¶à·à¶¸ ජà·à¶à·à¶ ජà·à¶±à·à¶©à¶»à·à¶¸à¶»à· à·à· ජà·à¶à·à¶ à¶à¶»à¶à·à·à¶à¶ºà·à¶±à· මචපà·à¶§à·à·.
රජය෠මà·à¶½à·âය à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
රජය෠මà·à¶½à·âය à¶à¶¯à·à¶ºà¶¸à· චපනයන (පà¶à¶½à·, à¶à·à¶½à· à·à· à¶à·à·à·à¶à·à¶»à·à¶¸à·à¶ චපනයන) මà·à¶±à·à¶¸ රජය à·à·à·à·à¶±à· à¶à¶à¶à· à¶à¶»à¶± à·à·à·à·à¶° à¶à¶à·à¶»à¶ºà· බද෠à·à¶½à·à¶±à· ලබ෠à¶à¶±à·. පà·à·à¶à·à¶º à¶à·à¶½à¶ºà· චයà·à·à¶ºà·à¶±à· à·à·à·à·à¶½ පà·âරà¶à·à·à¶à¶ºà¶à¶§ à·à·à¶¯à·à· à¶à¶°à·à¶» දà·à¶ºà¶ à·à·à¶«à·. 2013 දà·, නයà·à¶¢à¶»à· රජය à·à·à·à·à¶±à· CFA à·à·âරà·à¶±à·à¶à· ටà·âරà·à¶½à·à¶ºà¶± 1.279 (à¶.ඩà·. බà·à¶½à·à¶ºà¶± 2.53) à·à· à·à·à¶±à·âය à·à·à¶ චයà·à·à¶ºà¶à· à·à¶¸à·à¶¸à¶ à¶à¶» à¶à·à¶± à¶à¶à· චà¶à¶» à¶à¶º පà·à¶» à·à·à¶»à¶§ à·à¶©à· චයà·à·à¶ºà·à¶±à· 11% චචඩà·à·à·à¶¸à¶à· මà¶à·à¶±à· à¶à¶¯à·à¶ºà¶¸à· à·à· à·à·à¶ºà¶¯à¶¸à· à¶à·à¶½à¶±à¶º à¶à¶»à¶± බ෠පà·âරà¶à·à· à¶à¶» à¶à¶.[116]
2014 චයà·à·à¶º CFA ටà·âරà·à¶½à·à¶ºà¶± 1.867 à¶à· à·à· චà¶à¶» à¶à¶º පà·à¶ පරà·à¶¯à· බà·à¶¯à· à·à¶»à·à¶±à· ලà·à¶¶à·: රà·à¶¢à·âය ණය (CFA 76,703,692,000), පà·à¶¯à·à¶à¶½ à·à·à¶ºà¶¯à¶¸à· (CFA 210,979,633,960), මà·à·à·à¶ºà·à¶¸à· à·à·à¶ºà¶¯à¶¸à· (CFA 128,988,777,711); à·à·à¶±à·à¶°à·à¶» à·à· à·à·à¶®à·à¶± මà·à¶»à· (CFA 308,379,641,366) à·à· à¶à¶ºà·à¶¢à¶± (CFA 1,142,513,658,712).[117]
à·à·à¶¯à·à· à¶à¶°à·à¶» à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· à·à· à·à¶à·à¶»à·à¶°à¶±à¶º à·à¶³à·à· බà·à·à·à¶» à·à·à¶ºà·à¶à¶ºà· à·à·à¶¯à¶à¶à·à¶à¶¸ පà·à¶±à·à¶±à·à¶¸à· à¶à¶»à¶±à·à¶±à·, à¶à·à· පà·âරà·à¶à·à¶°à¶± චයà·à·à¶ºà·à¶±à· 80%à¶à· à¶à¶à·à· à·à·, රජය෠2002 මà·à¶½à·âය à·à¶»à·à·à¶ºà· චයà·à·à¶ºà·à¶±à· 45%à¶à· පමණ පරà·à¶à·âයà·à¶à·à·à¶½à·à¶±à·à¶à· à·à¶¸à·à¶´à¶à· à·à¶½à·à¶±à· ලබ෠à¶à·à¶±à·à¶¸à¶ºà·.[118] නයà·à¶¢à¶»à·à·à· à·à¶©à·à¶à· à·à·à¶¯à¶à¶à· පරà·à¶à·âයà·à¶à·à·à¶½à·à¶±à· à·à¶±à·à¶±à· පà·âරà¶à·à¶º, යà·à¶»à·à¶´à· à·à¶à¶à¶¸à¶º, ලà·à¶ බà·à¶à¶à·à·, ජà·à¶à·âයනà·à¶à¶» මà·à¶½à·âය චරමà·à¶¯à¶½ à·à· à·à·à·à·à¶° à¶à¶à·à·à¶à· ජà·à¶à·à¶±à·à¶à· à¶à¶ºà¶à¶± (UNDP, UNICEF, FAO, ලà·à¶ à¶à·à·à¶» à·à·à¶©à·à¶§à·à¶± à·à· à¶à¶à·à·à¶à· ජà·à¶à·à¶±à·à¶à· ජනà¶à·à¶± චරමà·à¶¯à¶½) ය.
චනà·à¶à·à¶à· පà·âරධà·à¶± පරà·à¶à·âයà·à¶à¶à¶»à·à·à¶±à·à¶§ à¶à¶à·à·à¶à· ජනපදය, බà·à¶½à·à¶¢à·à¶ºà¶¸, ජරà·à¶¸à¶±à·à¶º, à·à·à·à·à¶§à·à·à¶»à·à¶½à¶±à·à¶à¶º, à¶à·à¶±à¶©à·à· à·à· à·à·à¶¯à· චරà·à¶¶à·à¶º à¶à¶à·à· à¶à· à·à·.[à¶à·à·à·à¶»à· à¶à¶» නà·à¶¸à·à¶] USAID à·à¶§ නයà·à¶¢à¶»à· à·à· à¶à·à¶»à·à¶ºà·à¶½à¶ºà¶à· නà·à¶¸à·à¶à· චà¶à¶», à¶à¶à·à·à¶à· ජනපදය පà·âරධà·à¶± පරà·à¶à·âයà·à¶à·à·à¶½à·à¶ºà·à¶à·, à·à·à¶¸ à·à·à¶»à¶à¶¸ ඩà·à¶½à¶»à· මà·à¶½à·à¶ºà¶± 10 à¶à¶§ à¶à·à¶±à·à¶± දà·à¶ºà¶à¶à·à·à¶ºà¶à· à·à¶´à¶ºà¶ºà·. නයà·à¶¢à¶»à·à¶à· à·à¶à·à¶»à·à¶°à¶±à¶º.[à¶à·à·à·à¶»à· à¶à¶» නà·à¶¸à·à¶] à¶à·à·à¶» à·à·à¶»à¶à·âà·à·à¶à¶à·à· à·à· HIV/AIDS à·à·à¶±à· à¶à·à·à·à¶à·âරà·à¶½ පà·âරà¶à·à¶´à¶à·à¶à· à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶°à·à¶à¶»à¶«à¶ºà· පà·âරධà·à¶± à·à·à·à¶½à·à¶à¶»à·à·à·à¶à· à·à¶±à·à¶±à·à¶¯ à¶à¶à·à·à¶à· ජනපදයයà·.[à¶à·à·à·à¶»à· à¶à¶» නà·à¶¸à·à¶]
පරà·à¶´à·à¶½à¶± චà¶à· à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶½à·à¶´ 7à¶à¶§ à·à· චà¶à¶±à·à·à¶» දà·à·à·à¶à·âරà·à¶à·à¶à¶ºà¶à¶§ බà·à¶¯à· à¶à¶. මà·à¶¸ à¶à¶½à·à¶´ දà·à¶´à·à¶»à·à¶à¶¸à·à¶±à·à¶à· 36 à¶à¶§ බà·à¶¯à· à¶à¶. දà·à¶´à·à¶»à·à¶à¶¸à·à¶±à·à¶à· 36 දà·à¶±à¶§ à·à·à·à·à¶° à·à¶»à·à¶à·à¶½ à¶à·à¶¸à·à¶ºà·à¶±à· à·à¶½à¶§ බà·à¶¯à· à¶à¶. 2006 à·à¶± à·à·à¶§ නà·à¶à¶»à·à¶ à¶à·à¶¸à·à¶ºà·à¶±à·, à¶à·âරà·à¶¸à·à¶º à¶à·à¶¸à·à¶ºà·à¶±à·, à·à·à¶»à¶½ ජනà·à¶à·à¶»à·à¶« පà·âරදà·à·à·à¶½ à·à· à·à·à·à·à¶½ à·à·à¶ºà·à¶±à· ජනà·à·à·à· නà·à·à· à¶à·à¶±à·à¶à·à¶» පà·âරදà·à· à·à· à·à¶¸à·à¶¯à· à¶à¶½à·à¶´ à·à¶³à·à· පරà·à¶´à·à¶½à¶± à¶à¶±à¶à·à¶»à· à¶à¶à·à· à·à· à¶à·à¶¸à·à¶ºà·à¶±à· 265 à¶à· à·à·à¶º.
à¶à·âරà·à¶¸à·à¶º à¶à·à¶¸à·à¶ºà·à¶±à·à·à¶½ නà·à¶½ à¶à¶¸à·à¶¸à·à¶± à·à· ජනà·à·à·à· චඩà¶à¶à· à·à·à¶º à·à·à¶à· චà¶à¶» නà·à¶à¶»à·à¶ à¶à·à¶¸à·à¶ºà·à¶±à· නà·à¶½ නà·à·à·à·à·à¶½à¶§ බà·à¶¯à· à¶à¶. à·à·à¶¸à¶°à·âයà¶à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸à· à·à·âයà·à¶´à·à¶à·à¶ºà¶à· à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶¸à¶ à¶à·à¶»à·à¶¸à· ද෠නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶´à·à·à¶»à·à·à· 2002 ද෠නà·à·à¶ නම෠à¶à¶»à¶± ලදà·, à¶à¶º පà·âරථමයà·à¶±à· 1998 ද෠à¶à¶»à¶¸à·à¶· à¶à¶»à¶± ලදà·. මà·à¶§ පà·à¶», නයà·à¶¢à¶»à· දà·à¶´à·à¶»à·à¶à¶¸à·à¶±à·à¶à· 7 à¶à·, à¶à¶»à·à¶±à·à¶©à·à·à·à¶¸à¶±à·à¶§à· 36 à¶à· à·à· à¶à·à¶¸à·à¶ºà·à¶±à·à·à·à¶§à· ලà·à· බà·à¶¯à· à¶à¶. මà·à¶¸ à¶à¶´ à¶à·à¶§à·à¶¨à·à· පරà·à¶´à·à¶½à¶±à¶º à¶à¶»à¶±à· ලà·à¶¶à·à·à· ජà·à¶à·à¶ රජය à·à·à·à·à¶±à· පà¶à· à¶à¶»à¶± ලද නà·à¶½à¶°à·à¶»à·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à·. මà·à¶¸ à¶à·à¶»à·à¶ºà·à¶½ à¶à¶¯à·à¶»à·à¶ºà·à¶¯à· à¶à¶à· à¶à¶à· මටà·à¶§à¶¸à·à¶±à· පà·âරජà·à¶à¶±à·à¶à·âරà·à·à¶¯à·à· à¶à·à¶»à· පà¶à· à·à· à·à¶·à· මà¶à·à¶±à· පà·âරà¶à·à·à·à¶®à·à¶´à¶±à¶º à·à¶±à· à¶à¶.
2002 ට පà·à¶» දà·à¶´à·à¶»à·à¶à¶¸à·à¶±à·à¶à· (à¶à¶½à·à¶´ ලà·à· නම෠à¶à¶»à¶± ලදà·) à·à· චà¶à¶±à·à·à¶» දà·à·à·à¶à·âරà·à¶à·à¶à¶º à·à¶±à·à¶±à·:
- ඩà·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶º
- ඩà·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶º
- මරඩ෠à¶à¶½à·à¶´à¶º
- ටà·à·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶º
- à¶à·à¶½à¶¶à·à¶»à· à¶à¶½à·à¶´à¶º
- à·à·à¶±à·à¶©à¶»à· à¶à¶½à·à¶´à¶º
- නà·à¶ºà·à¶¸à· (චà¶à¶±à·à·à¶» දà·à·à·à¶à·âරà·à¶à·à¶à¶º)
à·à·à·à·à¶½à¶à¶¸ නà¶à¶» à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
 නයà·à¶¢à¶»à· à·à· à·à·à·à·à¶½à¶à¶¸ නà¶à¶»
2012 à·à¶à¶à¶«à¶±à¶ºà¶§ à¶
නà·à·[119] | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
à·à·à¶®à·à¶±à¶º | à¶à¶½à·à¶´à¶º | ජනà¶à·à¶«à¶º | |||||||
නà·à¶ºà·à¶¸à· මරඩ෠|
1 | නà·à¶ºà·à¶¸à· | නà·à¶ºà·à¶¸à· | 978,029 | à·à·à¶±à·à¶©à¶»à· ටà·à·à·à· | ||||
2 | මරඩ෠| මරඩ෠| 267,249 | ||||||
3 | à·à·à¶±à·à¶©à¶»à· | à·à·à¶±à·à¶©à¶»à· | 235,605 | ||||||
4 | ටà·à·à·à· | ටà·à·à·à· | 117,826 | ||||||
5 | චà¶à·à¶©à·à·à· | චà¶à·à¶©à·à·à· | 110,497 | ||||||
6 | à¶à¶»à·à¶½à·à¶§à· | චà¶à·à¶©à·à·à· | 78,651 | ||||||
7 | බරà·à¶±à·-à¶à¶±à·'à¶à·à¶±à·à¶±à· | ටà·à·à·à· | 63,169 | ||||||
8 | ඩà·à·à· | ඩà·à·à· | 58,671 | ||||||
9 | à¶à¶ºà· | ඩà·à·à· | 45,465 | ||||||
10 | ටà·à·à·à¶à·à· | මරඩ෠| 43,409 |
à¶à¶»à·à¶®à·à¶à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶»à·à¶®à·à¶à¶º යà·à¶´à·à¶¸à· බà·à¶, පà·à· à·à¶¸à·à¶´à¶à· à·à· ලà·à¶à¶ºà· à·à·à·à·à¶½à¶à¶¸ යà·à¶»à·à¶±à·à¶ºà¶¸à· නà·à¶°à· මචà¶à·à¶±à·à¶¯à·âරà¶à¶ à·à·. 2021 දà·, නයà·à¶¢à¶»à· යà·à¶»à·à¶´à· à·à¶à¶à¶¸à¶ºà¶§ යà·à¶»à·à¶±à·à¶ºà¶¸à· à·à¶´à¶ºà¶± පà·âරධà·à¶± à·à·à¶´à¶ºà·à¶¸à·à¶à¶»à· à·à· චà¶à¶», පà·à·à· à¶à·à¶à·à·à¶à·à¶±à¶º à·à· රà·à·à·à¶ºà·à· à·à·à¶º.[120] නà·à¶ºà¶ චà¶à·âර, à¶à·à¶±à·à¶à·à¶»à¶à¶»à¶«à¶º, 2.9% ජනà¶à·à¶± à·à¶»à·à¶°à¶± à·à·à¶à¶º à·à· යà·à¶»à·à¶±à·à¶ºà¶¸à· à·à¶³à·à· ලà·à¶ à¶à¶½à·à¶½à·à¶¸ පà·à¶ à·à·à¶§à·à¶¸ à¶à¶»à·à¶®à·à¶à¶º යටපà¶à· à¶à¶» à¶à¶.
ටà·âරà·à¶±à·à·à·-චපà·âරà·à¶à·à¶±à· මà·à¶§à¶»à· රථ මà·à¶»à·à¶ දà·à¶à¶à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à¶»à·à· à¶à¶¸à¶±à· à¶à¶»à¶ºà·:
- à¶à¶½à·à¶¢à·à¶ºà¶»à·à·à·-ලà·à¶à·à·à· චධà·à·à·à¶à· මà·à¶»à·à¶à¶º
- ඩà¶à·à¶»à·-නà·à¶©à¶¢à¶¸à·à¶±à· චධà·à·à·à¶à· මà·à¶»à·à¶à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· පà·à¶¯à· මà·à¶¯à¶½à· à¶à¶à¶à¶ºà¶à·, CFA à·à·âරà·à¶±à·à¶à· à·à· පà·à¶¯à· ම෠බà·à¶à¶à·à·à¶à· à·à¶± බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à¶±à· රà·à¶¢à·âයයනà·à¶à· මධà·âයම බà·à¶à¶à·à· (BCEAO) බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à¶±à· මà·à¶½à·âය à·à¶à¶à¶¸à¶ºà· à¶à·à¶à· à·à·à¶¸à·à¶¢à·à¶à¶ºà·à¶±à· à·à¶à· දà·à¶±à·à¶à· à·à¶¸à¶ බà·à¶¯à· à¶à¶±à·. නයà·à¶¢à¶»à· චපà·âරà·à¶à·à·à· à·à·âයà·à¶´à·à¶» නà·à¶à·à¶º à·à¶¸à¶à· à¶à·à¶»à·à¶¸à· à·à¶à·à·à¶°à·à¶±à¶ºà· (OHADA) ද à·à·à¶¸à·à¶¢à·à¶à¶ºà·à¶à·.[121]
2000 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à¶ºà·à¶¯à· නයà·à¶¢à¶»à·, දà·à¶©à· ලà·à· ණයà¶à·à¶à· දà·à¶´à·à¶´à¶à· රටà·à¶½à· à·à¶³à·à· à·à¶± ජà·à¶à·âයනà·à¶à¶» මà·à¶½à·âය චරමà·à¶¯à¶½à· à·à·à¶©à·à¶§à·à¶± (HIPC) යටà¶à· à·à·à¶©à·à¶¯à·à¶ºà·à¶«à· à¶à· ණය à·à·à¶± à·à¶³à·à· à·à·à¶¯à·à·à·à¶à¶¸à· ලබ෠à¶à¶à· චà¶à¶» දරà·à¶¯à·âරà¶à·à·à¶º චඩ෠à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à· à·à¶»à·à¶°à¶± පà·à·à·à¶à¶¸à· à·à¶³à·à· à·à¶± චරමà·à¶¯à¶½ (PRGF) à·à¶¸à¶ à¶à·à·à·à·à·à¶¸à¶à· චà·à·à¶±à· à¶à· à·à¶º. à·à·à¶©à·à¶¯à·à¶ºà·à¶«à· à¶à¶»à¶± ලද HIPC මà·à¶½à¶´à·à¶»à·à¶¸ යටà¶à· à·à¶´à¶ºà¶±à· ලබන ණය à·à·à¶± මà¶à·à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à·à·à· à·à·à¶»à·à·à·à¶ ණය à·à·à·à· à·à¶à¶à·à¶¸à· à·à·à¶½à¶à·à¶º යà·à¶à· ලà·à· චඩ෠à¶à¶»à¶ºà·, මà·à¶½à·à¶ à·à·à¶à·âය à·à·à·à·, පà·âරà·à¶®à¶¸à·à¶ චධà·âයà·à¶´à¶±à¶º, HIV/AIDS à·à·à· à·à¶à·à·à·à¶¸, à¶à·âරà·à¶¸à·à¶º යටà·à¶à¶½ පà·à·à·à¶à¶¸à· à·à· දරà·à¶¯à·âරà¶à·à·à¶º චඩ෠à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶³à·à· à¶à¶½à¶à·à¶ à¶à¶»à¶à¶à· චනà·à¶à·à¶à· à·à·à¶©à·à¶§à·à¶±à· à·à¶³à·à· à·à¶± à·à·à¶ºà¶¯à¶¸à· à·à¶³à·à· චරමà·à¶¯à¶½à· නà·à¶¯à·à·à· à¶à¶»à¶ºà·.
2005 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à¶ºà·à¶¯à·, නයà·à¶¢à¶»à·à¶§ 100% බà·à·à¶´à·à¶»à·à·à·à·à·à¶ ණය à·à·à¶± IMF à·à·à¶à·à¶±à· ලà·à¶¶à· à¶à¶à· බ෠නà·à·à·à¶¯à¶±à¶º à¶à¶»à¶± ලද චà¶à¶», à¶à¶º HIPC යටà¶à· à¶à¶à·à¶»à·à· à¶à¶à· à¶à¶°à·à¶» à·à·à¶», IMF à·à·à¶ ඩà·à¶½à¶»à· මà·à¶½à·à¶ºà¶± 86 චපමණ ණය à·à¶¸à·à·à¶à· බà·à¶§ පරà·à·à¶»à·à¶à¶±à¶º à·à·. රජය෠චයà·à·à¶ºà·à¶±à· චඩà¶à¶§ à¶à·à¶±à·à¶± පà·âරමà·à¶«à¶ºà¶à· à·à·à¶¯à·à· පරà·à¶à·âයà·à¶à·à·à¶½à·à¶±à·à¶à· à·à¶¸à·à¶´à¶à· à·à¶½à·à¶±à· ලබ෠à¶à¶±à·. චනà·à¶à¶ à·à¶»à·à¶°à¶±à¶º à¶à·à¶½à·, රà¶à·à¶»à¶±à·, à¶à¶½à· චà¶à·à¶»à· à·à· චනà·à¶à·à¶à· à¶à¶±à·à¶¢ à·à¶¸à·à¶´à¶à· à·à·à¶»à·à¶à·à¶¸à·à¶±à· පà·à¶à·à·à· à¶à¶ à·à·à¶à·à¶º. පà·à·à¶à·à¶º à·à·à¶» à¶à·à·à·à¶´à¶º à¶à·à· යà·à¶»à·à¶±à·à¶ºà¶¸à· මà·à¶½ à¶à¶»à¶¸à¶à· දà·à¶»à¶§ යථ෠à¶à¶à·à¶à·à·à¶ºà¶§ පà¶à· à·à· à¶à¶. නà·à¶ºà¶à¶º à·à· ප෠à¶à·à¶§à· à¶à·à¶¯à·à¶» 2005 ද෠නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à·à·à¶±à· මà·à¶½à·à¶ºà¶± 2.5 à¶à· පමණ à¶à·à·à¶» à·à·à¶à¶ºà¶à¶§ à·à·à¶à· à·à·à¶º.
නයà·à¶¢à¶»à· 2023 ද෠à¶à·à¶½à·à¶º නà·à·à¶à·à¶´à·à¶¯à¶± දරà·à·à¶à¶ºà· 131 à·à·à¶±à· à·à·à¶®à·à¶±à¶ºà¶§ පà¶à· à·à·à¶º.[122]
ජනà·à·à¶à·à·à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
2021 à·à¶± à·à·à¶§, නයà·à¶¢à¶»à· ජනà¶à·à¶±à¶º 25,252,722 à·à·à¶º.[16][17] නයà·à¶¢à¶»à· à·à· ජනà¶à·à¶±à¶º 1960 ද෠මà·à¶½à·à¶ºà¶± 3.4 à¶à· à·à· à¶à·à· ජනà¶à·à¶±à¶ºà·à¶±à· à·à·à¶à·âරයà·à¶±à· à·à·à¶©à· à·à· à¶à¶à· චà¶à¶» à·à¶»à·à¶à¶¸à·à¶± à·à¶»à·à¶°à¶± à·à·à¶à¶º 3.3% (මà·à¶à¶§ දරà·à·à¶±à· 7.1) à·à·.[123][124]
මà·à¶¸ à·à¶»à·à¶°à¶± à·à·à¶à¶º ලà·à¶à¶ºà· à¶à·à· ම චà¶à¶ºà¶à· à·à¶± චà¶à¶» à¶à¶º රජය෠à·à· ජà·à¶à·âයනà·à¶à¶» නà·à¶ºà·à¶¢à·à¶à·à¶ºà¶à¶±à·à¶½ à¶à¶±à·à·à·à¶½à·à¶½à¶§ à·à·à¶à·à·à¶à·.[125] ජනà¶à·à¶±à¶º පà·âරධà·à¶± à·à·à¶ºà·à¶±à· à¶à¶»à·à¶« à·à¶± චà¶à¶», à·à¶ºà· චà·à·à¶»à·à¶¯à· 15ට චඩ෠49.2% à·à· චà·à·à¶»à·à¶¯à· 65ට à·à·à¶©à· 2.7%, à·à· පà·âරධà·à¶± à·à·à¶ºà·à¶±à· à¶à·âරà·à¶¸à·à¶º à·à·à¶ºà·à¶±à· 21%à¶à· නà·à¶à¶»à·à¶ පà·âරදà·à·à·à¶½ ජà·à·à¶à· à·à·à¶à·.[123]
2005 චධà·âයයනයà¶à·à¶±à· පà·âරà¶à·à· à¶à· ෠නයà·à¶¢à¶»à· à·à· 800,000à¶à¶§ චධà·à¶ (ජනà¶à·à¶±à¶ºà·à¶±à· 8%à¶à¶§ à¶à·à¶±à·à¶±) à·à·à¶½à·à¶·à·à·à¶ºà· à·à·à¶§à·à¶± බà·à¶ºà·.[126][127][128]ජනà·à·à¶à·à·
නà·à¶à¶»à·à¶ ජනà·à·à·à· à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
à·à·à¶®à· | නà¶à¶»à¶º | ජනà¶à·à¶±à¶º | à¶à¶½à·à¶´à¶º | |
---|---|---|---|---|
2001 à·à¶à¶à¶«à¶±à¶º[129] | 2012 à·à¶à¶à¶«à¶±à¶º[129] | |||
1. | නà·à¶ºà·à¶¸à· | 690,286 | 978,029 | නà·à¶ºà·à¶¸à· |
2. | මරඩ෠| 148,017 | 267,249 | මරඩ෠à¶à¶½à·à¶´à¶º |
3. | à·à·à¶±à·à¶©à¶»à· | 170,575 | 235,605 | à·à·à¶±à·à¶©à¶»à· à¶à¶½à·à¶´à¶º |
4. | ටà·à·à·à· | 73,002 | 117,826 | ටà·à·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶º |
5. | චà¶à·à¶©à·à·à· | 77,060 | 110,497 | චà¶à·à¶©à·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶º |
6. | à¶à¶»à·à¶½à·à¶§à· | 68,835 | 78,651 | චà¶à·à¶©à·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶º |
7. | බරà·à¶±à· à¶à¶±à·'à¶à·à¶±à·à¶±à· | 44,663 | 63,169 | ටà·à·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶º |
8. | ඩà·à·à· | 43,561 | 58,671 | ඩà·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶º |
9. | à¶à¶ºà· | 28,385 | 45,465 | ඩà·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶º |
10. | ටà·à·à·à¶à·à· | 31,667 | 43,409 | මරඩ෠à¶à¶½à·à¶´à¶º |
ජනà·à·à¶»à·à¶à·à¶ à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à· à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
බà·à·à· බටà·à·à¶» චපà·âරà·à¶à·à¶±à· රටà·à¶½ මà·à¶±à·, නයà·à¶¢à¶»à·à·à· à·à·à·à·à¶° ජනà·à·à¶»à·à¶à·à¶ à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à· à¶à¶. 2001 ද෠නයà·à¶¢à¶»à·à·à· ජනà·à·à¶»à·à¶à·à¶ à·à¶à¶ºà·à¶à·à¶º පà·à¶ පරà·à¶¯à· à·à·à¶º: à·à·à·à·à· (55.4%), à·à¶»à·à¶¸à· à·à· à·à·à¶±à·à¶à·à·à· (21%), ටà·à·à·à¶»à·à¶à· (9.3%), à·à·à¶½à· (8.5%), à¶à¶±à·à¶»à· මà¶à¶à· (4.7%), ටà·à¶¶à· (0.4%), චරà·à¶¶à· (0.4%), à¶à·à¶»à·à¶¸à¶±à·à¶ à· (0.4%), à·à·à¶±à¶à· (0.1%).[123] à·à¶»à·à¶¸à· à·à· à·à·à¶±à·à¶à·à¶ºà· ඩà·à·à·, à¶à·à¶½à¶¶à·à¶»à· à·à· නà·à¶ºà·à¶¸à· පà·âරදà·à· à·à¶½ à¶à¶°à·à¶´à¶à·âයය දරයà·, à·à·à·à·à· à·à·à¶±à·à¶©à¶»à·, මරඩ෠à·à· ටà·à·à·à· පà·âරදà·à· à·à¶½à¶¯, à¶à¶±à·à¶»à· මà¶à¶à· ඩà·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶ºà·à¶¯, ටà·à·à·à¶»à·à¶à·à·à· à¶à¶à·à¶»à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à· චà¶à·à¶©à·à·à· පà·âරදà·à·à¶ºà·à¶¯ à¶à¶°à·à¶´à¶à·âයය දරයà·.
භà·à·à· à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ යà·à¶à¶ºà·à¶±à· à¶à¶»à·à¶¸ à·à· පà·âරà¶à· භà·à·à·à· රà·à¶¢à·âය භà·à·à·à·à¶ºà·. à¶à¶º පà·à·à·à¶½à· දà·à·à¶± භà·à·à·à·à¶à· ලà·à· à¶à¶à¶±à·à·à¶±à· ලබන චà¶à¶» පරà·à¶´à·à¶½à¶± භà·à·à·à· ලà·à· à·à·à·à¶º à¶à¶»à¶ºà·. නයà·à¶¢à¶»à· 1970 à·à·à¶§ Internationale de la Francophonie à·à¶à·à·à¶°à·à¶±à¶ºà· à·à·à¶¸à·à¶¢à·à¶à¶ºà·à¶à·.
නයà·à¶¢à¶»à·à¶§ චරà·à¶¶à·, බà·à¶¯à·à¶¸à·, à·à·à¶½à·à·à·à¶½à·à¶©à·, à¶à·à¶»à·à¶¸à¶±à·à¶ à·à¶¸à·, à·à·à·à·à·, à¶à¶±à·à¶»à·, à·à¶»à·à¶¸à· à·à· à·à·à¶±à·à¶à·à¶ºà·, ටමà·à·à·à¶à·, à¶à·à·à·à·à¶à· à·à· ටà·à¶¶à· යන පà·à· à·à¶à¶à· ජà·à¶à·à¶ භà·à·à· දà·à¶ºà¶à· à¶à¶. චà·à·à¶¸ à¶à¶à¶à·à¶¸ පà·âරථම භà·à·à·à·à¶à· ලà·à· à¶à¶à· à¶à¶»à¶±à·à¶±à· මà·à¶½à·à¶ à·à·à¶ºà·à¶±à· à¶à¶º à¶à·à·âරà·à¶ ජනà·à·à¶»à·à¶à·à¶ à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸ à·à·à·à·à¶±à·.[131][132] à·à·à¶©à·à¶´à·à¶»à¶¸ à¶à¶à· à¶à¶»à¶± භà·à·à· දà·à¶ à·à¶± à·à·à·à·à· à·à· à·à¶»à·à¶¸à·-à·à·à¶à·à¶ºà· ප෠ම෠à·à· දà·à·à¶± භà·à·à· ලà·à· රට පà·à¶»à· බà·à·à¶½à· à¶à¶à· à¶à¶»à¶ºà·.
à¶à¶à¶¸à· à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· යන෠ලà·à¶à·à¶ රටà¶à· à·à¶± à¶
à¶à¶» රà·à¶¢à·âයය à·à· à¶à¶à¶¸ à·à·à¶±à· à¶à·à¶»à·à¶¸ 2010 à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à·à·à· 3 à·à· 175 à·à¶à¶±à·à¶à· මà¶à·à¶±à· à·à·à¶à·à¶ à¶à¶» à¶à¶, à¶
නà·à¶à¶ à·à¶à·à·à¶°à¶± à·à· à·à¶à·à·à¶°à¶± නයà·à¶¢à¶»à· ජනරජය෠ලà·à¶à·à¶ à·à·à·à¶·à·à·à¶º à·à·à¶±à·à· නà·à¶à·
à·à·à¶à· බ෠නà·à¶ºà¶¸ à¶à¶»à¶ºà·. à¶à¶¸ à¶à¶«à·à¶©à·à¶à·âරම à·à·âයà·à·à·à¶®à·à·à· 30 à·à·à¶±à· à·à¶à¶±à·à¶à·à¶ºà·à¶±à· à¶à¶à¶¸à·à¶ නà·à¶¯à·à· à¶à¶»à¶à·âà·à· à¶à·à¶»à·. 10 à·à¶± à·à¶à·à¶»à·à·à¶ºà· à·à·à¶§ à¶à¶½à·à¶´à¶ºà· පà·à¶à·à¶»à· à¶à¶à· à¶à·à·à¶½à·à¶¸à·, නයà·à¶¢à¶»à· ජනයà·à¶à· à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶º à·à· à·à·à¶©à· à·à·à¶©à·à¶ºà·à¶±à· à·à·à¶©à¶à·à·à·à· à¶à¶. 2012 à·à¶à¶à¶«à¶±à¶ºà¶§ à¶
නà·à· ජනà¶à·à¶±à¶ºà·à¶±à· 99.3% à¶à· à·à·à·à·à¶±à· à¶
නà·à¶à¶¸à¶±à¶º à¶à¶»à¶±à· ලබන පà·âරමà·à¶à¶à¶¸ à¶à¶à¶¸ à¶à·à·à¶½à·à¶¸à· à·à·.[133]
නයà·à¶¢à¶»à·à·à· à¶
නà·à¶à·à¶à· පà·âරධà·à¶± à¶à¶à¶¸à· දà·à¶ à·à¶±à·à¶±à· ජනà¶à·à¶±à¶ºà·à¶±à· 0.3%à¶à· à·à·à·à·à¶±à· à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶¸à¶ à¶à¶»à¶± à¶à·âරà·à·à·à¶à·à¶ºà·à¶±à· ධරà·à¶¸à¶º à·à· ජනà¶à·à¶±à¶ºà·à¶±à· 0.2%à¶à· à·à·à·à·à¶±à· à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶¸à¶ à¶à¶»à¶± à·à·à¶¯à·à¶°à·à·à·à¶¯à¶º (à·à·à¶¸à·à¶´à·âරදà·à¶ºà·à¶ දà·à·à·à¶º à¶à¶à¶¸à·à¶ à·à·à·à·à·à·à·à¶ºà¶±à·) à·à·.[133] පà·âරà¶à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ à·à¶¸à¶ºà· මà·à·à¶±à·à¶»à·à·à¶»à·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· රට à¶à·à·
à¶à·âරà·à·à·à¶à·à¶ºà·à¶±à· ධරà·à¶¸à¶º මà·à¶§ පà·à¶» à·à·à¶®à·à¶´à·à¶ à¶à¶»à¶± ලදà·. යà·à¶»à·à¶´à¶ºà· à·à· බටà·à·à¶» à¶
පà·âරà·à¶à·à·à· à¶
නà·à¶à·à¶à· නà·à¶à¶»à·à¶ à¶à·âරà·à·à·à¶à·à¶ºà·à¶±à· à·à·à¶¯à·à·à¶à¶ පà·âරජà·à·à¶±à· ද පà·à¶¸à·à¶« à·à·à¶§à·à¶à·. නයà·à¶¢à¶»à·à·à· මà·à¶ à·à·à¶»à·à¶½à¶¯à· à¶à¶à¶¸à·à¶ à·à·à¶à·à¶±à¶º à¶à·à·à·
à· à¶à¶; à¶à·âරà·à·à·à¶à·à¶ºà·à¶±à· පà·à¶«à·âයà·à¶ºà¶à¶±à¶ºà¶à· à·à¶± Open Doors දà·à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à· à¶à·à·à¶±à·à¶à· ලà·à¶ නà·à¶»à·à¶à·à·à¶« ලà·à¶ºà·à·à·à¶à·à·à· à¶à·à¶à·à¶±à·à·à¶à· à·à·à¶¸à¶§ 37 à·à·à¶±à· දà·à·à·à¶à¶»à¶¸ රට ලà·à· ලà·à¶ºà·à·à·à¶à·à¶à¶ à¶à¶»à¶ºà·, 'මà·à¶¸ [...] ජà·à¶à·à¶ºà· à¶à·à¶à·à¶±à·à·à¶±à· මචපà·à¶©à¶±à¶º à·à·à¶©à· à·à¶± à¶à¶à·à¶»à¶º පà·à·
à·à¶¶à·à¶¹à· à¶à¶»à¶ºà·.'[134] මà·à·à·à¶½à·à¶¸à·à·à¶»à·à¶±à· à·à· මà·à·à·à¶½à·à¶¸à·à·à¶»à·à¶±à· à¶
à¶à¶» à·à¶¶à¶³à¶à·. නයà·à¶¢à¶»à·à·à· à¶à·âරà·à·à·à¶à·à¶ºà·à¶±à· à·à· මà·à·à·à¶½à·à¶¸à· à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à·à·à¶½ à¶
දà·à·
නà·à¶ºà·à¶¢à·à¶à¶ºà·à¶±à·à¶§ à¶
නà·à· à¶à·à¶à·à¶±à·à·à¶±à· à·à·à¶¸à·à¶±à·âයයà·à¶±à· à·à·à·à¶¯à· à¶à¶§à¶ºà·à¶à· à¶à¶» à¶à¶.[135]
à·à·à¶¯à·à¶°à·à·à·à¶¯à· à·à·à¶à·à¶à·à¶à¶ºà·à¶±à·à¶à· à·à¶à¶à·âයà·à· à·à·à·à·à¶¯à·à¶à·à¶¸à¶ à¶à¶»à·à¶«à¶à·. 19 à·à·à¶±à· à·à·à¶ºà·à·à· චචභà·à¶à¶º à¶à¶»à¶¸à· මà·à¶à¶ දà·, ජà·à¶à·à¶ºà· දà¶à·à¶«à· මධà·âයය෠à·à·à¶©à· පà·âරදà·à·à¶ºà¶à· à¶à·à·à¶½à·à¶¸à· දà·à¶¸ à·à·à¶ à· à¶à· නà·à·à· චà¶à¶» à·à¶¸à·à¶» à¶à·âරà·à¶¸à·à¶º පà·âරදà·à· පරà·à·à¶»à·à¶à¶±à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸ චරà·à¶° à·à·à¶ºà·à¶±à· පමණà¶à· à·à·à¶¯à· à·à·à¶º. à¶à·à¶©à· පà·âරජà·à·à¶±à· à¶à·à·à·à¶´à¶ºà¶à¶§ පà·âරà¶à·à·à·à¶»à·à¶¯à·à¶°à·, à·à¶¸à¶¸à·à·à·à¶»à·à¶ මà·à·à·à¶½à·à¶¸à· පà·âරජà·à·à¶±à· (à·à¶¸à·à¶» à·à·à·à·à· පà·âරදà·à·à·à¶½ මà·à¶±à·à¶¸ à·à¶¸à·à¶» ටà·à¶¶à· à·à· à·à·à¶©à·à¶¶à· à¶à¶¬à·à¶»à·à¶±à· චà¶à¶») à·à¶¢à·à·à· මචපදනම෠à·à· à¶à¶à·à·à· à·à· à·à¶¸à·à¶´à·âරදà·à¶ºà¶±à· (බà·à¶»à· à¶à¶à¶¸ à·à·à¶±à·) à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶¸à¶ à¶à¶»à¶± පà·âරදà·à· à¶à·à¶¸à¶à· පà·à¶à·. à¶à·à·à¶½à·à¶¸à·à¶º à¶à¶à¶¸. මà·à·à·à¶§ දà¶à·à¶«à· නà·à¶»à·à¶ දà·à·à·à¶±à· පà·à·à·à¶§à· ඩà·à¶à·à¶±à·à¶©à·à¶ à· à·à· à·à·à·à·à· à¶à¶à· à¶à¶»à¶± මà·à¶»à· (à·à· චà·à·à¶±à·, "මà·à¶®à·âයà·à¶¯à·à·à·à¶§à·à¶" à·à¶³à·à· à·à·à·à·à· à·à¶ නය) පà·âරජà·à· à·à· à·à·à¶±à·à¶©à¶»à· චà·à¶½ à¶à¶±à·à¶»à· à¶à¶à· à¶à¶»à¶± මà¶à¶à· à¶à¶à·à· à¶à· à·à·, à¶à·à·à¶±à· දà·à¶¯à·à¶±à·à¶¸ පà·à¶»à·à·-à¶à·à·à¶½à·à¶¸à·à¶º à·à·à·à·à· මà¶à·à·à·à·à· à¶à¶à¶¸à· à·à·à¶±à·à·à¶à¶¸à· භà·à·à·à¶à· à¶à¶»à¶à·. නà·à¶»à·à¶ දà·à·à·à¶±à· à¶à·à¶©à· බà·à¶©à·à¶¸à· à·à· à·à·à¶±à·à¶à·à·à· à¶à¶±à·à¶¸à·à·à·à¶§à· පà·âරජà·à·à¶±à· ද à¶à¶.[136] පà·à·à¶à·à¶º දà·à¶à¶º à¶à·à· , මà·à·à·à¶½à·à¶¸à· නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· පà·âරජà·à·à¶±à· චà¶à¶» à·à¶¸à¶¸à·à·à·à¶»à·à¶ භà·à·à·à¶à¶ºà¶±à· චඩ෠à·à·à¶ºà·à¶±à· දà¶à·à¶±à¶§ ලà·à¶¶à·.[135]
à¶à·à·à¶½à·à¶¸à· à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à·à·à· බà·à·à¶à¶»à¶ºà¶à· මà·à·à·à¶½à·à¶¸à·à·à¶»à·à¶±à· à·à·à¶±à·à¶±à·, 7% à·à·à¶ºà·, 5% චà·à¶¸à¶¯à·à¶ºà· à·à· 20% නà·à¶à·à¶ºà¶§ චයà¶à· නà·à·à·.[137][138] බටà·à·à¶»à·à¶±à· à·à·à¶±à·à¶à·à·à·à¶ºà· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය෠à·à·âයà·à¶´à·à¶à·à¶º à·à· මà·à¶à·âරà·à¶¶à· à·à· à¶à¶¢à·à¶´à·à¶à·à·à· à·à·à¶§ à¶à¶¸à¶±à· à¶à¶»à¶± ටà·âරà·à¶±à·à·à·-à·à·à·à¶»à· à·à·à· ඳà·à¶¸à· බලපà·à¶¸ යන දà·à¶à·à¶±à·à¶¸ à¶à·à·à¶½à·à¶¸à¶º 15 à·à¶± à·à·à¶ºà·à·à· à¶à¶»à¶¸à·à¶· à·à· à·à¶»à·à¶à¶¸à·à¶± නයà·à¶¢à¶»à· පà·âරදà·à·à¶ºà¶§ à·à·âයà·à¶´à·à¶ à·à·à¶º. à¶à¶à·à¶»à· à·à·à¶§ ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à·à·âයà·à¶´à·à¶à·à¶º, 17 à·à¶± à·à¶à·à¶»à·à·à¶ºà· à¶à·à¶±à·à¶¸à·-බà·à¶»à·à¶±à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයයà·à¶±à· à¶à¶ පà·à¶»à¶¯à·à¶ à¶à·à·à·à¶¸ භà·à¶¸à·à¶º චලà·à¶½à·à¶à·à¶±à·à¶¸à·à¶±à· චà·à·à¶±à· à·à· චà¶à¶», à¶à¶º à·à·à·à·à·à·à·à· ලà·à· බරà·à¶¶à¶»à· භà·à·à·à¶à¶ºà¶±à· à·à·âයà·à¶´à·à¶ à·à·à¶º.[à¶à·à·à·à¶»à· à¶à¶» නà·à¶¸à·à¶]
à·à¶»à·à¶¸à· à·à· à·à·à·à·à· යන පà·âරදà·à· දà·à¶à¶§à¶¸ 18 à·à·à¶±à· à·à· 19 à·à·à¶±à· à·à·à¶ºà·à·à· à·à·à¶½à· නà·à¶ºà¶à¶à·à·à¶º දà·à¶±à· à·à·à·à· à·à·à·à¶¯à¶»à¶à·à·à¶ºà¶±à·, à·à·à·à·à·à¶ºà·à¶±à·à¶¸ à·à·à¶à·à¶§à· à¶à·à¶½à·à·à·à¶§à· (චද නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à·à·) à·à·à·à·à¶±à· බà·à·à·à·à·à¶±à· බලපà·à·à·à¶º. නයà·à¶¢à¶»à· à·à· නà·à¶à¶± මà·à·à·à¶½à·à¶¸à· භà·à·à·à¶à¶º බà·à·à· à·à·à¶§ ටà·à¶¢à·à¶±à·à¶ºà· à·à·à·à· à·à·à·à¶¯à¶»à¶à·à·à¶ºà¶±à· à·à¶¸à¶ බà·à¶³à· à¶à¶, නමà·à¶à· බටà·à·à¶»à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶½à·à·à·à·à·à¶¯à¶º à·à· නයà·à·à·à·à¶§à· à·à·à·à· නà·à¶ºà·à¶à·à¶½à¶§ à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶° à¶à·à¶©à· à·à·à¶½à·à¶à¶» à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à· à·à· à¶à·à·à¶±à¶¯à·à¶ à¶à¶à·à¶±à· à·à¶±à·à·à·à¶ºà· à¶à¶.[136]
à·à·à¶±à·à¶±à· à¶à·à·à¶½à·à¶¸à¶º à¶à·à· à·à¶½à·à·à· à·à·âයà·à¶´à·à¶»à¶ºà· චනà·à¶à·à¶¸à·à¶à¶ºà·à¶±à·à¶à· à¶à·à¶©à· මධà·âයà·à·à¶®à·à¶±à¶ºà¶à· පà·à·à¶à·à¶º à·à·à¶» à¶à·à· à¶à·à· චà¶à¶±à·à·à¶» à·à· මරඩà·à·à· පà·à¶±à· à·à·à¶§à·à¶ºà·à¶º.[139] නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à·à· ජà·à·à· à·à· à·à¶¸à·à¶± à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à·à·à¶½à¶§ à·à¶¸à·à¶¶à¶±à·à¶° à·à· මà·à¶¸ à¶à·à¶©à· à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à·, 1990 à¶à¶«à¶±à·à·à¶½ à¶à¶à¶¸à·à¶ à¶à·à¶½à·à·à¶½ මà·à¶½à·à·à¶à· චà¶à¶»à¶à·à¶» මà·à¶¢à¶± පà·âරà·à·à¶¯à·à¶°à·à¶ºà¶§ පà¶à· à·à·à¶º.[140][141]
à¶à·à· à¶à·à¶¶à·à¶ºà¶¯à·à¶à·, නයà·à¶¢à¶»à· නà·à¶à·à¶ºà·à¶±à· à¶à¶»à¶à·à·à· à·à· ලà·à¶à·à¶ රà·à¶¢à·âයයà¶à· ලà·à· à·à¶¸à·à¶´à·âරදà·à¶ºà¶à· පà·à¶à·à·à·à¶à·à¶± යයà·.[142] චනà·à¶à¶»à· à¶à¶à¶¸à·à¶ à·à¶¶à¶³à¶à· à¶à¶à· යà·à¶´à¶à· ලà·à· à·à¶½à¶à¶±à· ලබන චà¶à¶», රට෠බà·à·à· පà·âරදà·à·à·à¶½ à·à¶¸à·à¶´à·âරදà·à¶ºà·à¶à· à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶¸à¶ à·à¶± à¶à·à·à¶½à·à¶¸à· à¶à¶à·à¶» à·à·à¶±à¶à· à¶à¶¯à·à·à¶½à· à¶à·à·à·à¶¸ à·à· පà·à¶¯à·à¶à¶½à·à¶ නà·à¶¯à·à· à·à·à¶¸à· නà·à¶à·à¶»à·à¶¸ මà¶à·à¶±à· à¶à·à¶´à· පà·à¶±à·.[143] දà·à·à·à¶ºà· නà·à·à·à¶´à·à¶¯à¶±à¶º à¶à¶»à¶± බà·à¶ºà¶»à· නයà·à¶¢à¶»à· (Bière Niger) à·à·à¶±à· මධà·âයà·à·à¶», රට෠බà·à·à· පà·âරදà·à·à·à¶½ à·à·à·à·à¶à· à·à·à¶à·à¶«à¶±à· ලà·à¶¶à·.
චධà·âයà·à¶´à¶±à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· à·à· à·à·à¶à·à·à¶»à¶à· චනà·à¶´à·à¶à¶º ලà·à¶à¶ºà· චඩà·à¶¸ රටà·à¶½à· චà¶à¶» à·à·; 2005 ද෠à¶à¶º 28.7% (පà·à¶»à·à¶¸à· 42.9% à·à· à¶à·à·à·à¶«à· 15.1%) පමණà¶à· ලà·à· à¶à¶«à¶±à· බල෠à¶à¶.[144] නයà·à¶¢à¶»à· à·à· පà·âරà·à¶®à¶¸à·à¶ චධà·âයà·à¶´à¶±à¶º à·à·à¶» à·à¶ºà¶à· à·à¶³à·à· චනà·à·à·à¶»à·à¶º à·à·.[145] පà·âරà·à¶®à¶¸à·à¶ පà·à·à¶½à·à·à¶½à¶§ à¶à¶à·à· à¶à· à·à·à¶¸à· à·à· පà·à¶¸à·à¶«à·à¶¸à· චනà·à¶´à·à¶ චඩà·à¶ºà·, à·à·à·à·à·à¶ºà·à¶±à·à¶¸ à¶à·à·à·à¶«à· ෠මයà·à¶±à· à·à¶³à·à·.[145] 1997 ද෠ද෠පà·âරà·à¶®à¶¸à·à¶ බඳà·à· à¶à·à¶±à·à¶¸à· චනà·à¶´à·à¶à¶º à·à·à¶ºà¶ºà¶§ 29.3 à¶à· à·à· චà¶à¶» 1996 ද෠à·à·à¶¯à·à¶° පà·âරà·à¶®à¶¸à·à¶ බඳà·à· à¶à·à¶±à·à¶¸à· චනà·à¶´à·à¶à¶º à·à·à¶ºà¶ºà¶§ 24.5 à¶à· à·à·à¶º.[145]
පà·âරà·à¶®à¶¸à·à¶ පà·à·à¶½à· චà·à·à¶±à· à¶à¶»à¶± ෠මà·à¶±à·à¶à·à¶±à· à·à·à¶ºà¶ºà¶§ 60à¶à· පමණ පà·à¶»à·à¶¸à· ෠මà·à¶±à· à·à¶± චà¶à¶» à¶à·à·à·à¶±à· ෠මයà·à¶±à· බà·à·à¶à¶»à¶ºà¶à· à·à·à¶» à¶à·à·à·à¶´à¶ºà¶à¶§ à·à¶©à· පà·à·à¶½à· යනà·à¶±à· à¶à¶½à·à¶à·à¶»à¶à·à¶±à·.[145] ෠මයà·à¶±à·à¶§ බà·à·à· à·à·à¶§ පà·à·à¶½à¶§ යà·à¶¸à¶§ à·à¶©à· à·à·à¶© à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ බල à¶à·à¶»à·à¶ºà·, à·à·à·à·à·à¶ºà·à¶±à· පà·à· à·à·à¶§à·à·à·à¶¸à· à·à· චà·à·à·à·à¶±à·à¶± නà·à· න à¶à·à¶½à¶º à¶à·à· .[145] රට෠à¶à¶à·à¶»à· à·à¶à¶ à·à¶»à¶ දරà·à·à¶±à·à¶§ බà·à·à· à·à·à¶§ පà·à·à¶½à·à·à¶½à¶§ පà·âරà·à·à·à¶º නà·à¶¸à·à¶.[145]
à·à·à¶à·âය à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
à·à·à¶¸à·à¶±à·âයයà·à¶±à· දà·à¶»à·à·à¶½ à·à·à¶à·âය à¶à¶à·à¶à·à·à¶ºà¶±à· à·à· රට෠බà·à·à· දරà·à·à¶±à·à¶§ පà·âරමà·à¶«à·à¶à· පà·à·à¶«à¶º නà·à¶¸à·à¶à·à¶à¶¸ à·à·à¶à·à·à·à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à· ෠ම෠මරණ චනà·à¶´à·à¶à¶º (à·à¶ºà· චà·à·à¶»à·à¶¯à· 1 à·à· 4 චà¶à¶» ෠මà·à¶±à· චà¶à¶» මරණ) à¶à·à· (1,000 à¶à¶§ 248) à·à·. Save the Children à·à¶à·à·à¶°à·à¶±à¶ºà¶§ චනà·à·, ලà·à· à·à·à¶©à·à¶¸ ෠දර෠මරණ චනà·à¶´à·à¶à·à¶à¶º à¶à¶à·à¶à· නයà·à¶¢à¶»à· à·à¶½à¶º.[146]
නයà·à¶¢à¶»à· ලà·à¶à¶ºà· à¶à·à· ම à·à·à¶µà¶½à·âයà¶à· චනà·à¶´à·à¶à¶º ද à¶à¶ (2017 à¶à·à·à¶à¶¸à·à¶±à·à¶à· චනà·à· à¶à¶à· à¶à·à¶±à·à¶à·à·à¶à¶§ à¶à¶´à¶à· 6.49);[147] මà·à·à· පà·âරà¶à·à¶µà¶½à¶ºà¶à· ලà·à· නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· ජනà¶à·à¶±à¶ºà·à¶±à· චඩà¶à¶§ à¶à·à¶±à·à¶± (49.7%) 2020 ද෠à·à¶ºà· චà·à·à¶»à·à¶¯à· 15 ට චඩ෠à·à·à¶º.[148] මරණ 820/à·à¶¢à·à·à· à¶à¶´à¶à· 100,000 ලà·à· නයà·à¶¢à¶»à· ලà·à¶à¶ºà· 11 à·à·à¶±à· à¶à·à· ම මà·à¶à· මරණ චනà·à¶´à·à¶à¶º à¶à¶.[149] 2006 ද෠පà·à¶¯à·à¶à¶½à¶ºà¶±à· 100,000 à¶à¶§ à·à·à¶¯à·âයà·à¶»à·à¶±à· 3 à¶à· à·à· à·à·à¶¯à·à¶ºà¶±à· 22 à¶à· à·à·à¶§à·à¶ºà·.[150]
à¶à·à¶½à·à¶º පà·âරමà·à¶à·à¶±à·à¶§ චනà·à· පà·à¶»à·à·à·à¶¯à· පà·à¶±à·à¶º ජලය à·à·à¶ à·à¶± චà¶à¶» නà·à¶à¶»à·à¶ à·à· à¶à·âරà·à¶¸à·à¶º පà·âරදà·à· චà¶à¶» à·à·à¶½à¶à·à¶º යà·à¶à· à·à·à¶±à·à·à¶à¶¸à· à¶à¶. නයà·à¶¢à¶»à· යන෠à¶à¶à·à·à¶à· ජà·à¶à·à¶±à·à¶à· මà·à¶±à· à·à¶à·à¶»à·à¶°à¶± දරà·à·à¶à¶ºà· පà·à· à·à¶±à·à¶¸ පà·à·à·à¶§à· à¶à¶. ජනà¶à·à¶±à¶ºà·à¶±à· ද෠à·à·à¶ºà·à¶±à· 92% à¶à· ජà·à·à¶à· à·à¶±à·à¶±à· බටà·à·à¶» මà·à¶ºà·à¶¸à· දà·à¶à· à¶à·à¶½à¶¶à·à¶»à· à¶à¶½à·à¶´à¶ºà· à¶à·âරà·à¶¸à·à¶º පà·âරදà·à·à·à¶½ à·à¶± චà¶à¶», à·à·à·à·à·à¶ºà·à¶±à· à¶à¶«à·à·à·à¶¸à· à·à¶¸à¶ºà·à¶¯à·, à¶à·à·à¶«à¶à·à·à¶º නà·à¶à·à¶´à¶à· à·à·à¶½à·à·à·à¶ºà·à· චà¶à·à¶ 40 à¶à¶à·à¶¸à·à¶± à·à·à¶§, පà·à¶»à·à·à·à¶¯à· ජලය à·à¶³à·à· නà·à¶¯à¶±à·à¶à¶ à·à·à¶à¶ºà¶à· පà·à¶à·.[151][152][153]
රට෠චà¶à¶±à·à·à¶» à·à¶± නà·à¶ºà·à¶¸à·à¶§ à·à¶ºà¶¹ දà·à·à·à¶±à· à·à· බà·à¶»à·à¶à·à¶±à· à·à·à·à· දà·à·à·à·à¶¸à·à·à¶§ à¶à·à¶±à·à¶±à· පà·à·à·à¶§à· ටà·à¶»à· à·à· à·à·à·à·à¶ºà¶±à· 30,000 න෠40% à¶à¶§ පමණà¶à· à·à·à¶© à¶à¶»à¶± පà·à¶¯à· ජල යටà·à¶à¶½ පà·à·à·à¶à¶¸à· à·à¶³à·à· පà·âරà·à·à·à¶º à¶à¶.[151][154][155] නයà·à¶¢à¶»à· à·à· ජල චධà·à¶à·à¶»à·à¶º à·à¶± Société de Patrimoine des Eaux du Niger (SPEN), ටà·à¶»à· à·à· චà·à¶§ පà·âරදà·à·à·à¶½à¶§ පà·à¶±à·à¶º ජලය à·à·à¶´à¶ºà·à¶¸ à·à¶³à·à· 2018 à·à· à·à·à¶¯à·à¶»à· දà·à¶ºà¶à· à·à·à·à·à¶ à¶à¶» ජල පà·à¶»à·à¶´à·à¶¯à· මධà·âයà·à·à¶®à·à¶±à¶ºà¶à· à¶à¶¯à·à¶à¶»à¶± ලදà·. à·à·à¶»à¶à¶§ පමණ පà·à· ජල à·à·à¶´à¶ºà·à¶¸ චà·à·à¶±à· à·à· චà¶à¶» ජල පà·à¶»à·à¶´à·à¶¯à· මධà·âයà·à·à¶®à·à¶±à¶º à·à·à· දà·à¶¸à·à¶¸à¶§ à·à·à¶¯à· à·à·à¶º.[151][156]
නà·à¶¯à¶»à·à¶½à¶±à·à¶ රජය෠පරà·à¶à·âයà·à¶ චරමà·à¶¯à¶½à¶ à¶à¶°à·à¶»à¶ºà·à¶±à·, යà·à¶»à·à¶´à·à¶º à¶à¶ºà·à¶¢à¶± බà·à¶à¶à·à· නයà·à¶¢à¶»à·à·à· ජල පà·âරà·à·à¶±à·à¶½à¶§ à·à·à·à¶³à·à¶¸à· à·à·à·à·à¶¸à¶§ නයà·à¶¢à¶»à· ජල චධà·à¶à·à¶»à·à¶º à·à¶¸à¶ à·à·à¶ºà·à¶à¶ºà·à¶±à· à¶à¶§à¶ºà·à¶à· à¶à¶»à¶ºà·. ලà·à¶ බà·à¶à¶à·à· නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶´ à·à·à¶»à· චපà·âරà·à¶à·à·à· බà·à¶³à·à¶±à·à·à¶½à· à¶à¶½à·à¶´ 18න෠à¶à¶à¶à· ලà·à· à·à¶³à·à¶±à·à¶à·à¶± à¶à¶. EU බà·à¶à¶à·à·à¶§ මà·à·à·à¶±à· à¶à¶½à·à¶´à·à¶½ à¶à¶ºà·à¶¢à¶±à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸à· à¶à¶à·à·à·à·à¶ºà¶à· à¶à¶.[157]
යà·à¶»à·à¶´à·à¶º à¶à¶ºà·à¶¢à¶± බà·à¶à¶à·à· à·à· නයà·à¶¢à¶»à· ජල චධà·à¶à·à¶»à·à¶º ටà·à¶»à· à·à· ජල à·à·à¶à¶º à·à¶¸à¶ à¶à¶§à¶ºà·à¶à· à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶³à·à· à·à·à¶à¶½à·à¶´ දà·à¶à¶à· දà·à· බලයà·. ප෠ම෠à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶±à·à¶±à· නà¶à¶»à¶ºà·à¶±à· පà·à¶§à¶ පà·à·à·à¶§à· ජල ටà·à¶à¶à·à¶º චලà·à¶à·à·à·à¶©à·à¶ºà· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶ºà·. à¶à·à¶à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶à· à·à¶±à·à¶±à· නà·à¶à·à¶±à·à·à¶» දà·à·à·à¶±à· à¶à·à¶½à·à¶¸à·à¶§à¶» 100 à¶à¶§ à·à¶©à· දà·à¶»à·à¶±à· පà·à·à·à¶§à· à¶à¶à· නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶à· ජලය පà·à¶»à·à¶´à·à¶¯à· à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à· පà·à¶»à·à·à·à¶±à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸à¶ºà·. ටà·à¶»à· à·à· නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶ චà¶à¶» à¶à¶¸à·à¶¸à·à¶±à·à¶½à¶§ ද චපදà·âරà·à·âය à·à¶³à·à· පà·âරà·à·à·à¶º à¶à¶. යà·à¶»à·à¶´à·à¶º à¶à¶ºà·à¶¢à¶± බà·à¶à¶à·à· ද à·à·à¶ºà¶¯à¶¸à· à¶à¶à·à¶»à· à¶à¶» à¶à·à¶±à·à¶¸à· මà·à¶»à·à¶à¶ºà¶à· ලà·à· පà·à¶±à¶»à·à¶¢à¶±à¶±à·à¶º බලà·à¶à·à¶à·à¶º දà·à· බලන෠à¶à¶.[157]
à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶º à·à·à¶ ලනය මà¶à·à¶±à· à·à¶½à¶à·à¶«à· à¶à¶» à¶à¶, පà·âරà¶à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶à·à·à¶¯à¶º 20 à·à¶± à·à·à¶ºà·à·à· à¶à¶»à¶¸à·à¶·à¶ºà· à·à·à¶§ à¶à¶à·à·à¶à· රà·à¶¢à·âයයà¶à· බà·à¶§ පà¶à· à·à· à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶ à·à¶±à·à¶°à·à·à·à¶®à·à¶±à¶ºà· à·à·à¶à·à·à· à¶à¶. දà·à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à· යන෠පà·à¶»à·à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶ යà·à¶à¶ºà· à·à·à·à·à¶° à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶ පà·âරදà·à· à·à¶à¶»à¶à·à¶±à· නà·à¶»à·à¶¸à·à¶«à¶º à·à·à¶º: à·à¶»à·à¶¸à· à·à· à·à·à¶±à·à·à·à¶ºà· නà·à¶»à·à¶ දà·à·à·à¶±à· නයà·à¶¢à¶»à· à¶à¶à¶à· නà·à¶¸à·à¶±à¶ºà· à¶à¶°à·à¶´à¶à·âයය දà·à¶»à·à·. à·à·à·à·à¶½à¶±à·à¶©à· à·à· à¶à¶à·à¶»à· පරà·à¶°à·à¶º, බà·à·à· දà·à¶»à¶§ à·à·à¶à·à¶§à· à¶à·à¶½à·à·à·à¶§à¶ºà¶§ පà·âරà¶à·à¶»à·à¶°à¶º දà·à¶à·à·à· පà·âරà·à¶±à·à¶à·à¶½à·à¶±à· à·à·à¶¯à· à¶à¶à· චà¶à¶» නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à· à·à¶¸à¶ දà·à¶à· දà¶à·à¶«à· මà·à¶ºà·à¶¸ දà·à¶à· à·à·à·à·à¶¯à·; à¶à·à¶±à¶¸à·-බà·à¶»à·à¶±à· චධà·à¶»à·à¶¢à·âයය෠à¶à·à¶§à·à¶à· à·à· à¶à¶±à·à¶»à· à¶à·à·à·à¶±à· à·à· ටà·à¶¶à· à¶à¶¬à·à¶»à·à¶±à·à¶à·à¶±à· ජනà·à¶à·à¶»à·à¶« à·à·, à¶à¶ පà·à¶»à¶¯à·à¶ පà·à·à·à¶§à· චà·à¶©à· à·à·à¶½ à·à· à¶à·à¶à¶»à·; à·à· à·à·à·à·à¶½ à¶à¶à·à¶»à· චයර෠à¶à¶³à·à¶à¶»à¶ºà· à·à· à·à·à¶»à· à·à· ටà·à·à·à¶»à·à¶à· නà·à¶¸à·à¶à¶ºà¶±à·.
මà·à¶¸ à·à·à¶¸ පà·âරජà·à·à¶à·à¶¸, à¶à¶¬à·à¶» à·à·à¶©à·à¶¶à· à·à·à¶½à· à·à·à¶±à· à¶à·à¶©à· ජනà·à·à¶»à·à¶à·à¶ à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à· à·à¶¸à¶à·à¶±à·, à¶à·à·à¶±à·à¶à·à¶¸ à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶ à·à¶¸à·à¶´à·âරදà·à¶ºà¶±à· න෠නයà·à¶¢à¶»à· à·à·à¶ à¶à·à¶± à¶à¶± ලදà·. නà·à¶¯à·à·à·à¶±à· පà·à· බලයට පà¶à· à·à· à¶à¶±à·à¶©à· à·à·à·à¶½à· ජà·à¶à·à¶ à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶ºà¶à· à¶à·à¶©à¶±à·à¶à·à¶¸à¶§ à¶à¶à·à·à·à· à¶à· චà¶à¶», මà·à¶º මනà·à¶¯à¶à·à¶¸à·à· à¶à·à¶©à¶±à·à¶à·à¶¸à·à¶±à· පà·à¶à·, පà·âරධà·à¶± නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· පà·âරජà·à·à¶±à·à¶§ à¶à·à·à¶±à·à¶à·à¶¸ à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶ à¶à¶à·à·à·à·à¶ºà¶±à· à¶à¶à· නà·à·à·à¶à·, චරà·à¶° à·à·à¶ºà·à¶±à· නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· ජනà·à·à¶»à·à¶à·à¶ à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à· à·à¶± à·à·à·à·à·, ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à·à· à¶à¶±à·à¶»à· නà·à·à·à¶à· ය. නමà·à¶à· යටà¶à· à·à·à¶¢à·à¶à·à·à¶¯à¶º යටà¶à· à·à¶³à·à¶±à·à·à· දà·à¶±à· දà·à·à·à·à¶¸à· à¶à¶»à¶«à¶º à¶à¶»à¶± à·à·à·à·à¶½ à·à·à¶»à·à¶à·à¶ පà·âරජà·à·à¶±à·à¶à·à¶±à· à¶à·à¶§à·à¶à· à·à·à¶º.
1990 දà·à¶à¶º à·à¶± à¶à·à¶»à·à¶¸, රජය à·à· දà·à·à¶´à·à¶½à¶±à¶º චධà·à¶ ලà·à· à¶à¶°à·à¶´à¶à·âයය දà·à¶»à·à·à· නà·à¶ºà·à¶¸à· à·à· චà·à¶§ à¶à¶½à·à¶´à¶ºà· à·à¶»à·à¶¸à· ජනà¶à·à· à·à·à·à·à¶±à·. චචà¶à¶»à¶¸ බරà·à¶±à·-à¶à¶±à·'à¶à·à¶±à·à¶±à· à·à· මà·à¶±à·-à·à·à¶»à·à·à· චà¶à¶» à·à·à·à·à· දà·à·à·à·à¶¸à· පà·âරදà·à·à·à¶½ ජනà¶à·à¶±à¶ºà· බà·à·à¶à·à·à¶º, බà·à·à· à·à·à¶§ à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶à¶¸à¶º à·à·à¶ºà·à¶±à· නà·à¶ºà·à¶¸à· ට à·à¶©à· නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à·à· à·à·à·à·à·à¶½à¶±à·à¶à¶º දà·à·à¶§ à·à·à¶»à· à¶à¶. 1996 à·à· 2003 චà¶à¶», පà·âරà·à¶®à¶¸à·à¶ පà·à·à¶½à· පà·à¶¸à·à¶«à·à¶¸ 30% à¶à· පමණ à·à·à¶º,[158] පà·à¶»à·à¶¸à·à¶±à·à¶à·à¶±à· 36% à¶à· à·à· à¶à·à¶±à·à¶à·à·à¶±à·à¶à·à¶±à· 25% à¶à· පමණà·. චමà¶à¶» චධà·âයà·à¶´à¶±à¶º මදà·âරà·à·à· à·à¶»à·à· à·à·à¶¯à·à·à·.
à¶à¶à·à·à· à·à· à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶ à¶à¶à·à·à· à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
à¶à·à¶»à·à·à·à¶½à· à¶à¶à·à·à·à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
à¶à·à·à·à¶»à·à·à·à¶½à· à¶à¶à·à·à·à¶º යන෠ටà·à·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶ºà· චබලà¶à· à·à· චà¶à·à¶©à·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶ºà· à¶à¶±à·à¶à·à¶½à· à·à· පà·à·à·à¶à·à·à·à¶± à·à¶¸à·à¶´à·âරදà·à¶ºà·à¶ à·à·à¶©à·à¶¶à· à·à¶à·à·à¶à·à¶à·à¶ à¶à¶à·à·à·à¶ºà¶à·. à¶à¶º නයà·à¶¢à¶»à·à·à· à·à·à¶©à·à¶¶à· (à·à·à¶½à·) ජනය෠à·à·à·à·à¶±à· පà·à¶à·à·à¶±à· ලබන à·à·à¶»à·à·à·à¶ à·à¶¸à·à¶´à·âරදà·à¶ºà·à¶ à¶à¶½à¶º චà·à¶»à·à¶à·âරයà¶à·. මà·à¶¸ à¶à¶à·à·à·à¶º චà¶à¶»à¶à·à¶», à¶à¶»à·à¶« à¶à¶»à·à¶«à·à¶ºà¶±à· à·à·à¶ à·à¶à·âරà·à¶à· à·à·à·à·à¶à·à¶»à· à¶à¶·à¶»à¶«à·à¶½à·à¶±à· à·à·à¶»à·à·, à·à·à¶¸à·à¶´à·âරදà·à¶ºà·à¶ මà·à·à·à¶«à· à·à·à¶à·à·à¶¸à· à·à¶½à·à¶±à· à·à·à¶»à·à·, නà·à¶§à·à¶¸à¶§ à·à· à¶à·à¶ºà¶±à· à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ පà·à· à·à·à¶½à¶§ à¶à¶à·à¶»à·à·à· à·à¶± චà¶à¶», à·à·à·à·à·à¶ à¶à¶»à·à¶«à·à¶ºà¶±à·à¶à· චà·à¶°à·à¶±à¶º දà·à¶±à· à¶à·à¶±à·à¶¸à¶§ à¶à¶»à¶ à¶à¶»à¶à·. à¶à·à·à·à¶»à·à·à·à¶½à· à¶à¶à·à·à·à¶º ජà·à¶à·âයනà·à¶à¶» à¶à¶à¶»à·à·à¶«à¶ºà¶à· à·à¶± චà¶à¶» à¶à¶º නà·à·à¶±à¶½à· ජà·à¶ºà·à¶à·âරà·à·à·à¶à· à·à·à¶±à· පà·âරමà·à¶ පà·à· ෠චà·à¶à·âරපට à·à· à·à¶à¶»à·à·à¶½ පà·âරදරà·à·à¶±à¶º à·à·à¶º.
à·à·à· à·à·à¶½à· à¶à¶à·à·à·à¶º à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
"La Cure salée" යන෠à·à¶»à·à·à· à·à¶¸à¶ºà· චà·à·à·à¶±à¶º à·à·à¶¸à¶»à·à¶¸ à·à¶³à·à· à·à¶¸à·à¶´à·âරදà·à¶ºà·à¶à· චà¶à·à¶©à·à·à· à¶à¶½à·à¶´à¶ºà· à¶à¶±à·à¶à·à¶½à· à·à· ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à·à· à·à·à¶©à·à¶¶à· නà·à¶¸à·à¶à¶ºà¶±à·à¶à· à·à·à¶»à·à·à·à¶ à¶à¶à·à·à·à¶ºà¶à·. දà·à¶± à¶à·à¶±à¶à· පà·à¶»à·à·à¶§, à¶à¶§à·à·à¶±à· à·à· චà·à·à· රà·à·à·, à¶à·à¶, නà·à¶§à·à¶¸à· à·à· à¶à¶à¶±à·à¶¯à¶» à¶à·à¶¸ à·à¶¸à¶à·à¶±à· ටà·à·à·à¶»à·à¶à· à¶à¶§à·à·à¶±à· චà·à¶»à·à·à¶±à·à¶à· පà·à· පà·à· à·à¶ºà¶à· මà·à¶¸ à¶à¶à·à·à·à¶º à·à¶¸à¶±à·à·à·à¶ à·à·.
මà·à¶°à·âය à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
නයà·à¶¢à¶»à· 1990 à¶à¶«à¶±à·à·à¶½ චà¶à¶·à·à¶à¶ºà·à¶¯à· à·à·à·à·à¶° මà·à¶°à·âය à·à¶à·à¶»à·à¶°à¶±à¶º à¶à·à¶»à·à¶¸à¶§ පටන෠à¶à¶à·à¶à·à¶º. à¶à·à¶±à·à·à¶± ජනරජයට පà·à¶», නයà·à¶¢à¶»à·à·à¶»à·à¶±à·à¶§ පà·âරà·à·à·à¶º à¶à·à¶¶à·à¶«à· දà·à¶©à· ලà·à· පà·à¶½à¶±à¶º à·à· රà·à¶¢à·âය මà·à¶°à·âය à·à·à¶ පමණà·.[159] දà·à¶±à· නà·à¶ºà·à¶¸à· පà·à·à¶à·à¶´à¶à· à·à· à·à¶à¶»à· à¶à¶«à¶±à·à·à¶à· චඩà¶à¶à· à·à·; ල෠à·à·à·à¶½à· à·à·à¶±à· à·à¶¸à·à¶» à¶à·à· රජයà·à¶±à· à¶à·âරà·à¶ºà·à¶à·à¶¸à¶ à·à¶± චà¶à¶» බà·à·à· දà·à¶±à·à¶à· රජය à·à·à·à·à¶ නය à¶à¶»à¶à·.[160][161] රà·à¶´à·à·à·à·à¶±à· යනà·à¶à·âර à¶à·âරà·à¶¸à·à¶º දà·à¶´à·à¶´à¶à·à¶±à· බà·à·à· දà·à¶±à·à¶à·à¶à· මà·à¶½à¶¯à· à¶à·à¶±à·à¶¸à· à·à·à¶à·à¶ºà·à·à·à¶±à· à¶à¶¶à·à¶¶à¶§ à¶à·à·à· à¶à¶à· නà·à·à·à¶à·, නà·à¶à¶à·à¶à¶¸ මà·à¶¯à·âරà·à¶ මà·à¶°à·âය ජන මà·à¶°à·âයයà¶à· à·à·à¶¸ à·à· à¶à·à·à¶± නà·à·à·à¶à· à¶à·à·à¶±à·à·à·à¶¯à·à¶½à·à¶º à·à·à¶¯à¶à¶à·à¶¸ මà·à¶°à·âයය à·à·.[162]
රà·à¶¢à·âය à·à·à¶à·à·à¶ ORTN à·à· ජà·à¶à·à¶ à·à· පà·âරà·à¶¯à·à·à·à¶º à¶à·à·à¶±à·à·à·à¶¯à·à¶½à· à·à·à·à·à·à¶±à·à¶§ චමà¶à¶»à·, මධà·âයà·à·à¶®à·à¶± 100à¶à¶§ à·à¶©à· à·à·à¶©à· à·à¶à¶à·âයà·à·à¶à· à¶à¶à· පà·à¶¯à·à¶à¶½à·à¶ à¶à·à·à¶±à· à·à·à¶¯à·à¶½à· ජà·à¶½ à·à¶à¶»à¶à· à¶à¶. à¶à·à·à¶ºà·à¶±à· à¶à·à¶±à¶à· - චනà·à·à·à¶±à· à·à¶¸à·à·, à·à¶»à·à¶±à·à¶ºà· à·à· ටà·à¶±à¶»à· - පà·âරධà·à¶± නà¶à¶»à·à¶½ නà·à¶à¶»à·à¶-පà·à¶¯à¶ à·à·à¶«à·à¶¢-à¶à¶à·à¶à· FM ජà·à¶½ à·à·.[163] à·à·à·à·à¶½à· à·à¶¸à·à¶¢ à·à¶à·à·à¶°à·à¶±à¶ºà¶à· à·à¶± Comité de Pilotage de Radios de Proximité (CPRP) මà¶à·à¶±à· පà·à¶½à¶±à¶º à·à¶± පà·âරජ෠à¶à·à·à¶±à·à·à·à¶¯à·à¶½à· මධà·âයà·à·à¶®à·à¶± 80 à¶à¶§ චධà·à¶ à·à¶à¶à·âයà·à·à¶ ජà·à¶½à¶ºà¶à· ද දà·à·à¶ºà·à¶±à· පà·âරදà·à· à·à¶ පà·à¶»à· පà·à¶à·à¶» පà·à¶à·. à·à·à·à·à¶°à·à¶± චà¶à·à¶ºà· à¶à·à·à¶±à·à·à·à¶¯à·à¶½à· ජà·à¶½ CPRP නà·à¶½à¶°à·à¶»à·à¶±à· à·à·à·à·à¶±à· à·à·à¶¸à·à·à·à¶à· à¶à·à·à¶à¶¸à·à¶±à·à¶à· à¶à¶» à¶à¶à·à¶à· මà·à¶½à·à¶ºà¶± 7.6 චජනà¶à·à·à¶à· à·à· ජනà¶à·à¶±à¶ºà·à¶±à· 73% à¶à· පමණ (2005) à¶à·à¶»à¶«à¶º à·à¶± බà·à¶ºà·.
නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à¶±à· à¶à·à·à¶±à·à·à·à¶¯à·à¶½à· මධà·âයà·à·à¶®à·à¶± à·à·à¶»à·à¶«à· à·à·à¶§, BBC à·à· à·à·à·à·à· à·à·à·à·à· නයà·à¶¢à·à¶»à·à¶ºà·à·à· දà·à·à·à·à¶¸à·à·à¶§ à¶à·à¶±à·à¶±à· රට෠පà·à· à·à¶½à· පà·âරදà·à· පà·à¶»à·, à·à·à·à·à·à¶ºà·à¶±à· දà¶à·à¶«à· FM රà·à¶´à·à¶§à¶»à·à¶½à·à¶±à· à·à·à¶±à· දà·à¶±à· ලà·à¶¶à·. Radio France Internationale à·à¶¸à·à¶» à·à·à¶«à·à¶¢ මධà·âයà·à·à¶®à·à¶± à·à¶»à·à· චනà·à¶¯à·âරà·à¶à· à·à¶»à·à· පà·âරà¶à· භà·à·à·à·à·à¶±à· නà·à·à¶ à·à·à¶à·à·à¶±à¶º à¶à¶»à¶ºà·. Tenere FM à¶à¶¸ නමà·à¶±à·à¶¸ ජà·à¶à·à¶ à·à·à·à·à¶°à·à¶± රà·à¶´à·à·à·à·à¶±à· මධà·âයà·à·à¶®à·à¶±à¶ºà¶à· ද පà·à¶à·à·à·à¶à·à¶± යයà·.[163]
ජà·à¶à·à¶ මටà·à¶§à¶¸à·à¶±à· à·à·à¶´à·à¶à·à· නà·à¶¯à·à· à¶à·à¶¶à·à¶ºà¶¯à·à¶à·, නයà·à¶¢à¶»à· මà·à¶°à·âයà·à·à¶¯à·à¶±à· පà·à·à¶±à·à¶±à· à¶à¶¸à¶±à·à¶§ බà·à·à· à·à·à¶§ ප෠à·à¶à· පà·à¶½à¶± à¶à¶ºà¶à¶±à·à¶½à·à¶±à· බලපà·à¶¸à· à¶à¶½à·à¶½ à·à¶± බà·à¶ºà·.[164] රà·à¶¢à·âය ORTN ජà·à¶½à¶º රජය මචමà·à¶½à·âයමය à·à·à¶ºà·à¶±à· රඳ෠පà·à¶à·, චරà·à¶° à·à·à¶ºà·à¶±à· à·à·à¶¯à·à¶½à· බà·à¶½à·à¶´à¶à· මචචධà·à¶·à·à¶»à¶ºà¶à· මà¶à·à¶±à· à·à· චරà·à¶° à·à·à¶ºà·à¶±à· à·à·à¶¢à· à·à·à¶±à·à¶°à·à¶»à¶º à·à¶»à·à·. මà·à¶¸ චà¶à·à¶º 2007 à·à·à¶§ දà·à·à¶©à· ඩයලà·à¶½à· à·à·à·à·à¶±à· පà·âරධà·à¶±à¶à·à·à¶ºà·à¶±à· 1990 දà·à¶à¶ºà· මà·à¶½à· භà·à¶à¶ºà· à·à·à·à·à¶°à·à¶± à¶à¶ºà¶à¶±à¶ºà¶à· ලà·à· පà·à·à·à¶§à·à·à¶± ලද Conseil Supérieur de Communications මà¶à·à¶±à· පà·à¶½à¶±à¶º à·à·. ජà·à¶à·âයනà·à¶à¶» මà·à¶±à· à·à·à¶¸à·à¶à¶¸à· à¶à¶«à·à¶©à·à¶ºà¶¸à· චà·à¶¸ à·à·à¶ºà·à¶±à· 1996 à·à·à¶§ රජය à·à·à·à·à¶ නය à¶à¶» à¶à¶à·à¶à· රà·à¶¢à·âය à·à·à·à·à¶ නයට දඬà·à·à¶¸à· à¶à·à¶»à·à¶¸ à·à¶³à·à· රà·à¶à·à¶½à·à·à· à·à· පà·à¶½à·à·à·à¶º භà·à·à·à¶à· à¶à¶»à¶± බà·à¶ºà·.[165][166]
යà·à¶¸à· à¶à·à¶»à·à¶¸à· à·à¶à·à·à¶à¶»à¶«à¶º
- â République du Niger, "Loi n° 2001-037 du 31 décembre 2001 fixant les modalités de promotion et de développement des langues nationales." L'aménagement linguistique dans le monde à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 19 à¶à¶à·à¶à·à¶¶à¶»à· 2018 at the Wayback Machine (accessed 21 September 2016)
- â "Africa: Niger - The World Factbook - Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 27 April 2021. 30 March 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 1 May 2021.
- â à¶à¶´à·à¶§à·à¶¯à·à¶à·à·à·à¶¸à· දà·à·à¶º: à¶
නà·à¶à·à¶
ටà·à¶à¶º;
census
නමà·à¶à· à¶à·à·âරà·à¶ºà¶±à· à·à¶³à·à· à¶à·à·à·à¶¯à· පà·à· à¶à· à·à¶´à¶ºà· නà·à¶à·à¶¶à·à¶«à· - â "Nigerien â definition of Nigerien in English from the Oxford Dictionaries". 1 March 2018 දà·à¶± මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 1 March 2018.
- â "Niger general Tchiani named head of transitional government after coup". Al Jazeera. 28 July 2023. 28 July 2023 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 29 July 2023.
- â Sidonie Aurore Bonny (3 August 2023). "Niger junta appoints civilians to Cabinet, member of military as vice president". Anadolu Agency. Douala, Cameroon. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 6 August 2023.
Gen. Salifou Modi, Bazoum's former army chief of staff and the ambassador to the United Arab Emirates, is now vice president of the junta.
- â "Niger". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 22 June 2023.
- â 8.0 8.1 8.2 8.3 "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Niger)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2023. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 17 October 2023.
- â World Bank GINI index à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 9 පà·à¶¶à¶»à·à·à¶»à· 2015 at the Wayback Machine, accessed on 21 January 2016.
- â "Human Development Report 2023/24" (PDF) (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). United Nations Development Programme. 13 March 2024. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 13 March 2024.
- â Which side of the road do they drive on? à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 14 චපà·âරà·à¶½à· 2012 at the Wayback Machine Brian Lucas. August 2005. Retrieved 28 January 2009.
- â 12.0 12.1 "ISO 3166". ISO Online Browsing Platform. 17 June 2016 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 12 May 2017.
- â 13.0 13.1 "UNGEGN World Geographical Names". United Nations Statisticsc Division. 1 March 2017. 28 July 2011 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 12 May 2017.
- â How Do You Pronounce "Niger"? à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 14 මà·à¶»à·à¶à· 2012 at the Wayback Machine from Slate.com, retrieved 4 March 2012
- â "Niger." The American Heritage Dictionary of the English Language, 4th Ed. 2003. Houghton Mifflin Company 22 February 2013 thefreedictionary.com/Niger à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 12 මà·à¶ºà· 2013 at the Wayback Machine
- â 16.0 16.1 "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º July 17, 2022.
- â 17.0 17.1 "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" (XSLX). population.un.org ("Total Population, as of 1 July (thousands)"). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º July 17, 2022.
- â Nations, United (2023-07-11). 2023 Global Multidimensional Poverty Index (MPI) (Report) (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 13 July 2023 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 13 July 2023.
- â "Population Explosion". The Economist. 16 August 2014. 29 July 2015 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 3 August 2015.
- â 20.0 20.1 Jeffreys, Mervyn David Waldegrave (1964). "Niger : Origins of the Word". Cahiers d'Ãtudes africaines. 4 (15): 443â451. doi:10.3406/cea.1964.3019.
- â Cana, Frank Richardson (1911). "Niger". in Chisholm, Hugh. à¶à¶±à·à·à¶ºà·à¶à·à¶½à·à¶´à·à¶©à·à¶ºà· බà·âරà·à¶§à·à¶±à·à¶à·. 19 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 676.
- â Hunwick, John O. (2003) [1999]. Timbuktu and the Songhay Empire: Al-Sadi's Tarikh al-Sudan down to 1613 and other contemporary documents. Leiden: Brill. p. 275 Fn 22. ISBN 978-90-04-11207-0.
- â 23.00 23.01 23.02 23.03 23.04 23.05 23.06 23.07 23.08 23.09 23.10 23.11 23.12 23.13 23.14 23.15 23.16 23.17 23.18 23.19 23.20 23.21 23.22 23.23 23.24 Geels, Jolijn, (2006) Bradt Travel Guide - Niger, pgs. 15â22
- â Dibble, Harold L.; Aldeias, Vera; Jacobs, Zenobia; Olszewski, Deborah I.; Rezek, Zeljko; Lin, Sam C.; Alvarez-Fernández, Esteban; Barshay-Szmidt, Carolyn C.; Hallett-Desguez, Emily (1 March 2013). "On the industrial attributions of the Aterian and Mousterian of the Maghreb". Journal of Human Evolution. 64 (3): 194â210. doi:10.1016/j.jhevol.2012.10.010. PMID 23399349.
- â Gwin, Peter. "Lost Tribes of the Green Sahara" à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 3 à·à·à¶´à·à¶à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 2010 at the Wayback Machine, National Geographic, September 2008.
- â Oliver, Roland (1999), The African Experience: From Olduvai Gorge to the 21st Century (Series: History of Civilization), London: Phoenix Press, revised edition, pg 39.
- â 27.0 27.1 (පà·âරà¶à· බà·à·à¶±à·) Niger à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 2 ජà·à¶½à· 2014 at the Wayback Machine. Encyclopédie Larousse
- â Duncan E. Miller and N.J. Van Der Merwe, 'Early Metal Working in Sub Saharan Africa' Journal of African History 35 (1994) 1â36; Minze Stuiver and N.J. Van Der Merwe, 'Radiocarbon Chronology of the Iron Age in Sub-Saharan Africa' Current Anthropology 1968.
- â Grébénart, Danilo (1993), "Azelik Takedda et le cuivre médiéval dans la région d'Agadez", Le Saharien (Paris) 125 (2): 28â33, http://siris-libraries.si.edu/ipac20/ipac.jsp?uri=full=3100001~!752653!0#focus, පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º 12 November 2019
- â Iron in Africa: Revisiting the History à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 25 à¶à¶à·à¶à·à¶¶à¶»à· 2008 at the Wayback Machine â Unesco (2002)
- â Ancient cemetery found in 'green' Sahara Desert à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 11 චà¶à·à·à·à¶à· 2014 at the Wayback Machine. By Randolph E. Schmid. Associated Press /ABC News.
- â Clark, J. Desmond; Gifford-Gonzalez, Diane (2008). Adrar Bous: archaeology of a central Saharan granitic ring complex in Niger. Royal Museum of Central Africa, Tervuren.
- â "Stone Age Graveyard Reveals Lifestyles Of A 'Green Sahara'". Science Daily. 15 August 2008. 16 August 2008 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 15 August 2008.
- â Wilford, John Noble (14 August 2008). "Graves Found From Sahara's Green Period". The New York Times. 23 January 2012 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 15 August 2008.
- â Sereno PC, Garcea EAA, Jousse H, Stojanowski CM, Saliège J-F, Maga A, et al. (2008). "Lakeside Cemeteries in the Sahara: 5000 Years of Holocene Population and Environmental Change". PLOS ONE. 3 (8): e2995. Bibcode:2008PLoSO...3.2995S. doi:10.1371/journal.pone.0002995. PMC 2515196. PMID 18701936.
- â Centre, UNESCO World Heritage. "Site archéologique de Bura". UNESCO World Heritage Centre. 10 December 2019 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 7 April 2020.
- â African Rock Art - Niger, British Museum, https://africanrockart.britishmuseum.org/country/niger/, පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º 11 November 2019
- â Caulson, David, Sub-Zone 3: Niger, ICOMOS, https://www.icomos.org/studies/rockart-sahara-northafrica/07sous-zone3.pdf, පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º 11 November 2019
- â Shillington, Kevin (1989, 1995). History of Africa, Second Edition. St. Martin's Press, New York. Page 32.
- â Lewicki, T. (1994). "The Role of the Sahara and Saharians in Relationships between North and South". In UNESCO General History of Africa: Volume 3. University of California Press, ISBN 92-3-601709-6.
- â Masonen, P: "Trans-Saharan Trade and the West African Discovery of the Mediterranean World. à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 8 à¶à¶à·à¶à·à¶¶à¶»à· 2006 at the Wayback Machine"
- â 42.00 42.01 42.02 42.03 42.04 42.05 42.06 42.07 42.08 42.09 42.10 42.11 42.12 42.13 42.14 42.15 42.16 42.17 42.18 42.19 42.20 42.21 42.22 42.23 42.24 42.25 42.26 42.27 42.28 42.29 42.30 42.31 42.32 42.33 42.34 42.35 42.36 42.37 42.38 42.39 42.40 42.41 42.42 42.43 42.44 42.45 42.46 Decalo, Sameul; Idrissa, Abdourahmane (1 June 2012). Historical Dictionary of Niger. Scarecrow Press. ISBN 9780810870901. 25 July 2018 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 25 July 2018.
- â 43.0 43.1 43.2 Sirio Canós-Donnay (February 2019). "The Empire of Mali". Oxford Research Encyclopedia of African History. Oxford Research Encyclopedias. doi:10.1093/acrefore/9780190277734.013.266. ISBN 978-0-19-027773-4. 30 July 2019 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 13 November 2019.
- â "Mali Empire". Ancient Origins. 1 March 2019. 29 July 2019 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 13 November 2019.
- â 45.0 45.1 "Mali Empire". World History Encyclopedia. 29 July 2019 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 13 November 2019.
- â 46.0 46.1 46.2 Boubou Hama and M Guilhem, "Lâhistoire du Niger, de lâAfrique et du Monde"; Edicef, Les royaumes Haoussa, pp. 104â112
- â 47.0 47.1 47.2 47.3 47.4 47.5 47.6 47.7 Metz, Helen Chapin, ed. (1991). Nigeria: A Country Study. Washington, DC: GPO for the Library of Congress. 3 November 2016 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 14 November 2019.
- â "Songhai Empire". World History Encyclopedia. 29 July 2019 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 13 November 2019.
- â African Kingdoms à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 19 මà·à¶ºà· 2019 at the Wayback Machine African kingdoms â The Songhai Empire
- â 50.0 50.1 50.2 50.3 Cartwright, Mark (23 April 2019). "Kingdom of Kanem". World History Encyclopedia. 8 May 2019 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 13 November 2019.
- â Ryder, A.F.C. (1981). D.T. Niane (ed.). General History of Africa: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century. Paris: UNESCO. p. 239.
- â Ryder, A.F.C. (1981). D.T. Niane (ed.). General History of Africa: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century. Paris: UNESCO. pp. 251â52.
- â Ryder, A.F.C. (1981). D.T. Niane (ed.). General History of Africa: Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century. Paris: UNESCO. pp. 258â65.
- â Nehemia Levtzion; Randall Pouwels. The History of Islam in Africa. Ohio University Press. p. 81.
- â 55.0 55.1 55.2 55.3 55.4 Cartwright, Mark (9 May 2019). "Hausaland". World History Encyclopedia. 26 December 2019 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 13 November 2019.
- â 56.0 56.1 56.2 "Hausa States". BBC. 15 September 2018 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 13 November 2019.
- â H. J. Fisher. The Sahara and Central Sudan. in The Cambridge History of Africa: From C 1600 to C 179. Richard Gray, J. D. Fage, Roland Anthony Oliver, eds. Cambridge University Press, (1975) ISBN 0-521-20413-5 pp. 134â6
- â Falola, Toyin (2009). Colonialism and Violence in Nigeria. Bloomington, IN: Indiana University Press.
- â 59.0 59.1 59.2 International Boundary Study No. 93 â Niger-Nigeria Boundary, 15 December 1969, https://fall.fsulawrc.com/collection/LimitsinSeas/IBS093.pdf, පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º 6 November 2019
- â International Boundary Study No. 146 â Burkina Faso-Niger Boundary, 18 November 1974, https://fall.fsulawrc.com/collection/LimitsinSeas/IBS146.pdf, පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º 5 November 2019
- â International Boundary Study No. 73 â Chad-Niger Boundary, 1 August 1966, https://fall.fsulawrc.com/collection/LimitsinSeas/IBS073.pdf, පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º 5 October 2019
- â UNESCO General History of Africa, Vol. VIII: Africa Since 1935. Ali A. Mazrui, Christophe Wondji, Unesco International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa, eds. University of California Press, (1999) ISBN 0-520-06703-7 pp. 70â3
- â Joseph R. De Benoist, "The Brazzaville Conference, or Involuntary Decolonization." Africana Journal 15 (1990) pp: 39â58.
- â Mamoudou Djibo. Les enjeux politiques dans la colonie du Niger (1944â1960). Autrepart no 27 (2003), pp. 41â60.
- â Keesing's Contemporary Archives, page 17569.
- â Encyclopedia Britannica - Hamni Diori, https://www.britannica.com/biography/Hamani-Diori, පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º 19 November 2019
- â Jon Abbink; Mirjam de Bruijn, Klaas van Walraven (2003). "Sawaba's Rebellion in Niger (1964-64)". Rethinking Resistance: revolt and violence in African history (PDF). Brill Academic Publishers. ISBN 90-04-12624-4. 5 August 2020 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶ (PDF). à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 21 November 2019.
- â (පà·âරà¶à· බà·à·à¶±à·) Renversement du président Hamani Diori au Niger à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 22 à¶à¶à·à¶à·à¶¶à¶»à· 2014 at the Wayback Machine. Perspective monde, 15 avril 1974
- â Kountché: 30 ans après son coup d'état à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 27 ජà·à¶½à· 2018 at the Wayback Machine. Nigerdiaspora, 10 novembre 2007 (republished on 6 November 2017).
- â 70.0 70.1 Nohlen, D, Krennerich, M & Thibaut, B (1999) Elections in Africa: A data handbook, p685 ISBN 0-19-829645-2
- â Walter S. Clarke, "The National Conference Phenomenon and the Management of Political Conflict in Sub-Saharan Africa," in Ethnic Conflict and Democratization in Africa, ed. Harvey Glickman. Atlanta: African Studies Assoc. Press, (1995) ISBN 0-918456-74-6
- â Niger Foreign Policy and Government Guide (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). Int'l Business Publications. 2007. ISBN 9781433036873.
{{cite book}}
:|work=
ignored (help)[permanent dead link] - â Niger's Elected President Ousted in Military Coup à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 3 චà¶à·à·à·à¶à· 2018 at the Wayback Machine New York Times, 28 January 1996
- â Kaye Whiteman, "Obituary: Ibrahim Bare Mainassara", The Independent (London), 12 April 1999.
- â "Ibrahim Baré Maïnassara". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/358644/Ibrahim-Bare-Mainassara. පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º 9 April 2014.
- â "1999: President of Niger 'killed in ambush'". BBC. 15 April 2015 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 9 April 2014.
- â Niger: A copybook coup d'etat à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 2 පà·à¶¶à¶»à·à·à¶»à· 2020 at the Wayback Machine, 9 April 1999, BBC. Military controls Niger à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 2 පà·à¶¶à¶»à·à·à¶»à· 2020 at the Wayback Machine, 10 April 1999, BBC.
- â UN World Court decides Niger, Benin border dispute, UN News, 13 July 2019, https://news.un.org/en/story/2005/07/144962-un-world-court-decides-niger-benin-border-dispute, පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º 8 November 2019
- â Fabio Spadi (2005) The ICJ Judgment in the Benin-Niger Border Dispute: the interplay of titles and 'effectivités' under the uti possidetis juris principle, Leiden Journal of International Law à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 29 à·à·à¶´à·à¶à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 2006 at the Wayback Machine 18: 777â794
- â "RAPPORT DE LA MISSION DâOBSERVATION DES ELECTIONS PRESIDENTIELLES ET LEGISLATIVES DES 16 NOVEMBRE ET 4 DECEMBRE 2004" à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 22 ජà·à¶±à· 2007 at the Wayback Machine, democratie.francophonie.org (පà·âරà¶à· බà·à·à¶±à·).
- â Niger president rules by decree after court snub à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 29 ජà·à¶±à· 2009 at the Wayback Machine. Reuters. Fri 26 June 2009
- â Emergency powers for Niger leader à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 16 නà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 2018 at the Wayback Machine. BBC. 26 June 2009.
- â "Military coup ousts Niger president Mamadou Tandja" à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 19 පà·à¶¶à¶»à·à·à¶»à· 2010 at the Wayback Machine, British Broadcasting Corporation, 19 February 2010
- â "Boycott helps Niger President Issoufou win re-election" à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 4 මà·à¶»à·à¶à· 2020 at the Wayback Machine, Reuters, 22 March 2016.
- â "Freedom in the World 2012: Niger". Freedom House. 2012. 25 October 2012 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 8 April 2013.
- â UNHCR: Attacks in NW Nigeria Send Thousands Fleeing to Niger, News 24, 27 September 2019, https://www.voanews.com/africa/unhcr-attacks-nw-nigeria-send-thousands-fleeing-niger, පà·âරà¶à·à·à·à¶¨à·à¶´à¶±à¶º 8 November 2019
- â "France ready to strike extremists on Libya border". Asian Defense News. 6 January 2015. 6 January 2015. 4 March 2016 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 6 January 2015.
- â AfricaNews (2021-01-07). "Nigerien President Mahamadou Issoufou set to exit power". Africanews (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 4 February 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2021-02-05.
- â "Niger election: Mohamed Bazoum wins landmark vote amid protests". BBC News (බà·âරà·à¶à·à¶±à·âය à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 2021-02-23. 23 February 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2021-02-23.
- â "Niger: Attack on presidential palace an 'attempted coup'". www.aljazeera.com (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 31 March 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2021-03-31.
- â Zandonini, Giacomo (2 April 2021). "Mohamed Bazoum sworn in as Niger's president amid tensions". Aljazeera. 11 August 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 26 August 2021.
- â "Niger soldiers announce coup on national TV". BBC.com. 27 July 2023. 27 July 2023 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 27 July 2023.
- â "Niger general Tchiani named head of transitional government after coup". Aljazeera. 28 July 2023. 28 July 2023 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 28 July 2023.
- â "Officiel : voici la liste des membres du gouvernement de Transition". www.actuniger.com (French බà·à·à¶±à·). 10 August 2023. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2023-08-10.
{{cite web}}
: CS1 maint: unrecognized language (link) - â "Niger soldiers announce coup on national TV". BBC.com. 27 July 2023. 27 July 2023 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 27 July 2023.
- â "Niger general Tchiani named head of transitional government after coup". Aljazeera. 28 July 2023. 28 July 2023 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 28 July 2023.
- â "Officiel : voici la liste des membres du gouvernement de Transition". www.actuniger.com (French බà·à·à¶±à·). 10 August 2023. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2023-08-10.
{{cite web}}
: CS1 maint: unrecognized language (link) - â Lawal, Shola. "Niger coup: Divisions as ECOWAS military threat fails to play out". Al Jazeera (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2024-04-05.
- â 99.0 99.1 "West Africa bloc lifts coup sanctions on Niger in a new push for dialogue to resolve tensions". AP News (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 2024-02-24. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2024-04-05.
- â "Power cuts in Niger threaten to spoil millions of vaccines as sanctions take their toll, UN says". AP News (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 2023-08-21. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2024-04-05.
- â "A newly formed alliance between coup-hit countries in Africa's Sahel is seen as tool for legitimacy". AP News (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 2023-11-24. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2024-04-05.
- â 102.0 102.1 "Nigeria restores electricity supply to Niger as ECOWAS lifts sanctions - Daily Trust". dailytrust.com/ (à¶à¶¸à·à¶»à·à¶à·à¶±à· à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 2024-02-25. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2024-04-05.
- â "Africa :: Niger â The World Factbook - Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 30 March 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 1 September 2019.
- â Ramo, Ruben; Roteta, Ekhi; Bistinas, Ioannis; Wees, Dave van; Bastarrika, Aitor; Chuvieco, Emilio; Werf, Guido R. van der (2021-03-02). "African burned area and fire carbon emissions are strongly impacted by small fires undetected by coarse resolution satellite data". Proceedings of the National Academy of Sciences (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 118 (9). Bibcode:2021PNAS..11811160R. doi:10.1073/pnas.2011160118. hdl:10810/50523. ISSN 0027-8424. PMC 7936338. PMID 33619088.
- â Dinerstein, Eric; et al. (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534â545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
- â Geels, Jolijn. Niger. Bradt UK/Globe Pequot Press USA, 2006. ISBN 978-1-84162-152-4
- â Hertsgaard, Mark (2009-11-19). "Regreening Africa". The Nation (à¶à¶¸à·à¶»à·à¶à·à¶±à· à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). ISSN 0027-8378. 26 November 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2021-11-26.
- â "Africa â Niger leader dissolves parliament". Al Jazeera English. 26 May 2009. 7 February 2011 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 3 May 2010.
- â Ahmad, Romoke W. "West Africa: Ecowas, EU Say Niger Elections Satisfactory" à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 29 ජà·à¶±à· 2011 at the Wayback Machine, Daily Trust (republished at AllAfrica.com), 3 February 2011.
- â Saidou, Djibril. "Nigerâs Presidential Election Heads to March Runoff" à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 28 ජà·à¶±à· 2011 at the Wayback Machine, Bloomberg Businessweek, 4 February 2011.
- â Look, Anne. "Niger Politicians Forge Alliances Before March Election" à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 7 පà·à¶¶à¶»à·à·à¶»à· 2012 at the Wayback Machine, Voice of America, 14 February 2011.
- â "Soldiers announce coup in Niger â DW â 07/28/2023". dw.com (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2023-07-31.
- â "Niger Announces End to Military Cooperation With US â VOA â 03/16/2024". voanews.com (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2024-03-16.
- â Niger:Système judiciaire à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 26 නà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 2008 at the Wayback Machine. NIGER Situation institutionnelle. Sory Baldé, CEAN, IEP-Université Montesquieu-Bordeaux IV (2007) Accessed 13 April 2009
- â 2008 Human Rights Report: Niger in 2008 Country Reports on Human Rights Practices. United States Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. (25 February 2009) As a publication of the United States Federal Government, this report is in the Public Domain. Portions of it may be used here verbatim.
- â Niger government adopts $2.53 bln budget for 2013 à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 28 à¶à¶à·à¶à·à¶¶à¶»à· 2014 at the Wayback Machine. Reuters, 22 September 2012.
- â (පà·âරà¶à· බà·à·à¶±à·)Niger : le budget 2014 porté à 1.867 milliards à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 5 චà¶à·à·à·à¶à· 2020 at the Wayback Machine. Niger Express, 28 November 2013.
- â Background Notes for Niger: January 2009 à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 24 මà·à¶ºà· 2019 at the Wayback Machine Bureau of African Affairs, United States State Department. Retrieved 26 February 2009. Portions of the "Economy" section are here used verbatim, as this document is in the public domain.
- â "Niger". 6 April 2019 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2019-11-06.
- â "Niger coup sparks concerns about French, EU uranium dependency". Politico. 31 July 2023.
- â "OHADA.com: The business law portal in Africa". 26 March 2009 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 22 March 2009.
- â WIPO (30 October 2023). Global Innovation Index 2023, 15th Edition (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). World Intellectual Property Organization. doi:10.34667/tind.46596. ISBN 9789280534320. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2023-10-29.
{{cite book}}
:|website=
ignored (help) - â 123.0 123.1 123.2 (පà·âරà¶à· බà·à·à¶±à·) Annuaires Statistiques du Niger 2007â2011. Structure de la population à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 26 ජà·à¶½à· 2014 at the Wayback Machine (Niger's National Statistics Institute Report)
- â "Niger Population". Worldometers. 14 August 2019 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 14 August 2019.
- â Niger: Population explosion threatens development gains à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 25 ජà·à¶½à· 2014 at the Wayback Machine. IRIN, 11 December 2007.
- â "The Shackles of Slavery in Niger à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 19 පà·à¶¶à¶»à·à·à¶»à· 2009 at the Wayback Machine". ABC News. 3 June 2005.
- â "Born to be a slave in Niger à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 6 චà¶à·à·à·à¶à· 2017 at the Wayback Machine". BBC News. 11 February 2005.
- â "BBC World Service | Slavery Today". BBC. 13 November 2010 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 3 May 2010.
- â 129.0 129.1 "Niger: Regions, Cities & Urban Centers - Population Statistics, Maps, Charts, Weather and Web Information". citypopulation.de. 21 March 2020 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 7 April 2020.
- â "DEMOGRAPHIE". www.stat-niger.org. 22 September 2019 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 7 April 2020.
- â Ethologue. Niger languages à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 27 ජà·à¶½à· 2018 at the Wayback Machine
- â Présidence de la République du Niger. Le Niger à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 27 ජà·à¶½à· 2018 at the Wayback Machine
- â 133.0 133.1 133.2 Institut national de la statistique (November 2015). "Recensement général de la population et de l'habitat 2012" (PDF). 13 July 2018 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶ (PDF). à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 12 July 2018.
- â "Niger is number 33 on the World Watch List". www.opendoorsuk.org (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 6 June 2022 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2022-06-06.
- â 135.0 135.1 "2021 Report on International Religious Freedom: Niger". United States Department of State (à¶à¶¸à·à¶»à·à¶à·à¶±à· à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). June 22, 2022. 21 September 2022 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2022-09-18.
- â 136.0 136.1 Decalo, James. Historical Dictionary of Niger. Scarecrow Press, Metuchen, New Jersey â London, 1979. ISBN 0-8108-1229-0. pp. 156â7, 193â4.
- â "The World's Muslims: Unity and Diversity" (PDF). Pew Forum on Religious & Public life. 9 August 2012. 24 October 2012 දà·à¶± මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ (PDF) à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2 June 2014.
- â International Religious Freedom Report 2007: Niger à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 16 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 2019 at the Wayback Machine. United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (14 September 2007). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- â Decalo (1997) p. 261â2, 158, 230.
- â Ben Amara, Ramzi. "The Development of the Izala Movement in Nigeria: Its Split, Relationship to Sufis and Perception of Sharia Implementation" à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 28 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 2016 at the Wayback Machine. Research Summary (n.d.)
- â Summary for Shedrack Best's Nigeria, The Islamist Challenge, the Nigerian 'Shiite' Movement, 1999 à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 13 ජනà·à·à¶»à· 2009 at the Wayback Machine; conflict-prevention.net.
- â International Religious Freedom Report 2001: Niger à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 4 චà¶à·à·à·à¶à· 2020 at the Wayback Machine. United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor, 26 October 2001.
- â t'Sas, Vincent. "Islam is thriving in impoverished Niger" à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 28 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 2016 at the Wayback Machine, Reuters, 6 December 1997.
- â "The World Factbook". Cia.gov. 30 March 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 25 April 2014.
- â 145.0 145.1 145.2 145.3 145.4 145.5 "Niger" à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 5 දà·à·à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 2008 at the Wayback Machine. 2001 Findings on the Worst Forms of Child Labor. Bureau of International Labor Affairs, U.S. Department of Labor (2002). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- â Green, Jeff (10 May 2006). "U.S. has second worst newborn death rate in modern world, report says". CNN. 9 February 2019 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 3 May 2010.
- â "The World Factbook". Cia.gov. 28 October 2009 දà·à¶± මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 28 October 2018.
- â "Niger 2020". populationpyramid.net. 19 October 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 26 August 2021.
- â "The World Factbook". Cia.gov. 26 April 2014 දà·à¶± මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 25 April 2014.
- â "Niger". 23 November 2011 දà·à¶± මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 20 May 2012.
- â 151.0 151.1 151.2 "Fresh water in Niger undercuts violence, as well as offering better living conditions". European Investment Bank (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 30 July 2023 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2021-05-26.
- â "Water, Sanitation and Hygiene". www.unicef.org (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 31 May 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2021-05-26.
- â "Delivering water and sanitation services in Niger: challenges and results". blogs.worldbank.org (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 8 September 2016. 31 May 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2021-05-26.
- â "Niger - OECD". www.oecd.org. 2 June 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2021-05-26.
- â "Development Projects : Niger Basin Water Resources Development and Sustainable Ecosystems Management Project - P093806". World Bank (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 31 May 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2021-05-26.
- â "Niger: EIB finances drinking water supply project (EUR 21m)". European Investment Bank (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 31 May 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2021-05-26.
- â 157.0 157.1 "Fresh water in Niger undercuts violence, as well as offering better living conditions". European Investment Bank (à¶à¶à¶à·âරà·à·à· බà·à·à¶±à·). 1 July 2021 දà·à¶± පà·à·à¶à· මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à·à¶ පà·à¶§à¶´à¶. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 2021-05-18.
- â "At a glance: Niger". Archived from the original on 30 November 2009. à·à¶¸à·à¶´à·âරà·à·à·à¶º 22 June 2007.
{{cite web}}
: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - â SEMINAIRE-ATELIER DE FORMATION ET DE SENSIBILISATION "Mission de service public dans les entreprises de presse dâEtat et privée" à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 19 ජනà·à·à¶»à· 2017 at Archive-It. Historical introduction to Press Laws, in conference proceedings, Organised by FIJ/SAINFO/LO-TCO CCOG. NIAMEY, June 2002.
- â "Media in Niger: the African Development Information Database". 13 December 2009 දà·à¶± මà·à¶½à· පà·à¶§à¶´à¶ à·à·à¶à·à¶±à· à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à¶»à¶± ලදà·.
- â Medias Status Report: Niger à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 4 මà·à¶»à·à¶à· 2009 at the Wayback Machine. Summary document written for the African Media Partners Network. Guy-Michel Boluvi, Les Echos du Sahel Niamey, January 2001.
- â Geels, Jolijn. Niger. Bradt UK/Globe Pequot Press USA, 2006. ISBN 978-1-84162-152-4
- â 163.0 163.1 U.S. Department of State. Report on Human Rights Practices â Niger. 1993â1995 à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 16 ජà·à¶±à· 2009 at the Wayback Machine to 2006 à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 21 චපà·âරà·à¶½à· 2020 at the Wayback Machine.
- â Niger : Conseil de presse. Les journalistes refusent la mise sous tutelle à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 10 මà·à¶ºà· 2011 at the Wayback Machine. Ousseini Issa. Médi@ctions n°37, Institut PANOS Afrique de l'Ouest. March 2004.
- â Attacks on the press: Niger 2006 à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 20 à·à·à¶´à·à¶à·à¶¸à·à¶¶à¶»à· 2011 at the Wayback Machine. Committee to Protect Journalists (2007). Retrieved 23 February 2009.
- â Niger: Emergency legislation infringes non-derogable human rights à·à¶à¶»à¶à·à·à¶«à¶º à¶à· පà·à¶§à¶´à¶ 11 පà·à¶¶à¶»à·à·à¶»à· 2009 at the Wayback Machine. AMNESTY INTERNATIONAL Public Statement. AI Index: AFR 43/001/2007 (Public Document) Press Service Number: 181/07. 21 September 2007.