Moldova
Moldova veya resmî adıyla Moldova Cumhuriyeti, DoÄu Avrupa'da yer alan Ukrayna ile Romanya arasında kalan bir ülkedir. BaÅkenti KiÅinev'dir ve 1991 yılında SSCB'nin daÄılmasının ardından baÄımsızlıÄını kazanmıÅtır. İçinden Prut ve Dinyester nehirleri geçmektedir. Dinyester Nehri'nin doÄu kıyısını bir Åerit hâlinde kapsayan bölgede tek taraflı baÄımsızlıÄını ilan eden de facto bir cumhuriyet olan Transdinyester bulunur.
Moldova | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan Limba noastrÄ-i o comoarÄ (Dilimiz bir hazinedir) | |||||||
BaÅkent ve en büyük Åehir | KiÅinev 47°0â²K 28°55â²D / 47.000°K 28.917°D | ||||||
Resmî dil(ler) | Rumence | ||||||
Tanınan bölgesel dil(ler) | Gagavuzca, Bulgarca ve Rusça | ||||||
Etnik gruplar | ÃoÄunluk: Moldovalılar Azınlıklar: Gagavuzlar, Bulgarlar, Ãingeneler, Rumenler, Ruslar... | ||||||
Hükûmet | Yarı BaÅkanlık Sistemi | ||||||
| |||||||
Tarihçe |  | ||||||
| |||||||
Yüzölçümü | |||||||
â¢Â Toplam | 33.846 km2 (139.) | ||||||
â¢Â Su (%) | 1,6 | ||||||
Nüfus | |||||||
â¢Â 2021 tahminî | 2.597.100[1] | ||||||
GSYİH (SAGP) | 2022 tahminî | ||||||
â¢Â Toplam | 39.918 milyar $[2] | ||||||
â¢Â KiÅi baÅına | 13,304 $[2] | ||||||
GSYİH (nominal) | 2022 tahminî | ||||||
â¢Â Toplam | 14,550 milyar $ [2] | ||||||
â¢Â KiÅi baÅına | 5.726$ [2] | ||||||
Gini (2021) | â¼Â 25.7[3] düÅük | ||||||
İGE (2022) |  0.767[4] yüksek · 80. | ||||||
Para birimi | Moldova Leyi (MDL) | ||||||
Zaman dilimi | UTC+2 (DAS) | ||||||
â¢Â Yaz (YSU) | UTC+3 (DAS) | ||||||
Trafik akıÅı | saÄ | ||||||
Telefon kodu | 373 | ||||||
İnternet alan adı | .md |
Sovyetler BirliÄi'nin daÄılmasının ardından sanayi ve tarımsal üretimdeki düÅüŠnedeniyle, hizmet sektörü Moldova ekonomisine hakim olacak Åekilde büyümüÅtür ve ülkenin GSYÄ°H'sının %60'ını aÅmıÅtır. Moldova, kiÅi baÅına düÅen GSYÄ°H açısından Avrupa'nın en yoksul ikinci ülkesidir. Moldova, nispeten yüksek bir Ä°nsani GeliÅme Endeksi'ne sahip olmasına raÄmen, Avrupa'daki en düÅük sırada, dünyada 80. sırada yer alıyor.[5]
Moldova, devlet baÅkanı olarak halk tarafından seçilen bir cumhurbaÅkanı ve hükûmet baÅkanı olarak bir baÅbakan ile birlikte yarı baÅkanlık sistemi ile yönetilen bir cumhuriyettir. BirleÅmiÅ Milletler, Avrupa Konseyi, Dünya Ticaret Ãrgütü (DTÃ), Avrupa Güvenlik ve Ä°ÅbirliÄi TeÅkilatı (AGÄ°T), GUAM Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Ãrgütü, BaÄımsız Devletler TopluluÄu (BDT) ve Karadeniz Ekonomik Ä°ÅbirliÄi TeÅkilatı (KEÄ°) üyesidir.
Tarihçe deÄiÅtir
Moldova, tarihi boyunca sık sık iÅgallere maruz kalmıÅtır. Cumhuriyet'in esası Prut ve Dinyester nehirlerinin arasında tarihî adı Besarabya olan bölgedir. Günümüzde iki tane Moldova bulunmaktadır ve genellikle karıÅtırılmaktadırlar: Birisi Moldova Cumhuriyeti iken diÄeri Romanya'nın bir bölgesi olan Moldova'dır. Her iki Moldova'nın tarihi Moldova PrensliÄi'ne gitmektedir.
Moldova PrensliÄi ve Rusya deÄiÅtir
Osmanlılar tarafından "BoÄdan" olarak anılan Moldova PrensliÄi, 16. yüzyıldan 1812 yılına kadar 300 yıl boyunca Osmanlı Ä°mparatorluÄu'na baÄlı kalmıÅ, 1812 yılında BükreÅ AntlaÅması ile Moldova PrensliÄi'nin bir kısmı Rusya'nın egemenliÄine girmiÅ ve 1918 yılına kadar Rus Ä°mparatorluÄu'nun bir vilayeti olarak kalmıÅtır. Rusya'nın egemenliÄi altına giren bölge 19 ve 20. yüzyıllarda "Besarabya" olarak bilinmeye baÅlanmıÅtır. 1856'da Kırım SavaÅı'nı kaybeden Rusya Güney Besarabya bölgesini Moldova'ya vermiÅ ve üç yıl sonra Moldova (BoÄdan) ile Eflak birleÅerek Romanya PrensliÄi'ni kurmuÅlardır. Ancak 1878 yılında Berlin AntlaÅması ile Beserabya bölgesindeki Romanya toprakları Rusya'ya iade edilmiÅtir.
Romanya ile birleÅme deÄiÅtir
Besarabya, 1917 Rus Devrimi sırasında Rus Cumhuriyeti içerisinde Moldova Demokratik Cumhuriyeti olarak bilinen kısa süreli özerk bir devlet olarak ortaya çıktı. Åubat 1918'de, Moldova Demokratik Cumhuriyeti baÄımsızlıÄını ilan etti ve daha sonra aynı yıl meclis oylamasının ardından Romanya'ya katıldı. Karara, 1924'te Ukrayna SSC'si içinde Besarabya'nın doÄusundaki kısmen Moldovalıların yaÅadıÄı topraklarda Moldova Ãzerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni (MÃSSC) oluÅturan Sovyet Rusya tarafından itiraz edildi.
Büyük Romanya, 1940'ta Molotov-Ribbentrop Paktı'nın bir sonucu olarak, Stalin'in ültimatomu ile Besarabya' ve Kuzey Bukovina'yı Sovyetler BirliÄi'ne bırakmak zorunda kaldı. Daha öncesinde kurulmuÅ olan MÃSSC ile ültimatom ile elde edilmiÅ toprakların birleÅimi ile Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Moldovya SSC) kurulmuÅtur.
Sovyetler BirliÄi dönemi deÄiÅtir
Nazi Almanyası'nın SSCB'ye saldırması ile SSCB bir kez daha 1941 Temmuz'unda Moldova'yı Romanya'ya vermek zorunda kalmıÅ, ancak Sovyet kontrolü 1944 AÄustos'unda yeniden saÄlanmıÅtır. Moldova'nın Åimdiki sınırları Prut ve Dinyester nehirlerinin arasındaki Besarabya denilen tarihî bölgenin SSCB tarafından Romanya'dan alınması ile 1947'de çizilmiÅtir. Romanya ile iliÅkileri kesilmiÅ, Kiril alfabesi kullanma zorunluluÄu getirilmiÅ, Rusların ve Ukraynalıların endüstriyel bölgelere büyük çaplı göçleri özellikle desteklenmiÅtir. 1950'lerde ise binlerce etnik Rumen, Orta Asya'ya göç etmek zorunda bırakılmıÅtır.
1986'da Sovyet Lideri Mihail Gorbaçov tarafından uygulanan Glasnost politikası ile birlikte ulusal ve kültürel baÄımsızlık için uÄraÅ veren birçok baÄımsız politik grup ortaya çıkmıÅtır. 1990 Åubat'ında Cumhuriyet'in Yüksek Sovyet (Parlamento) seçimleri yapılmıÅtır. Moldova'nın baÄımsızlık ve reformlara yönelik çalıÅmaları 1990 yılında artmıÅtır. Serbest piyasa ekonomisine geçiÅ yolunda çalıÅmalara bu yıl içerisinde baÅlanmıÅtır. Yine aynı yılın ilkbaharında yapılan seçimlerde Moldova Halk Cephesi Parlamento'da çoÄunluÄu saÄlamıŠve Anayasa'da bir dizi deÄiÅiklik yapılmıÅtır. Pek çok Sovyet cumhuriyetinde tam baÄımsızlık, Moskova'daki baÅarısız darbe giriÅimi sonucunda kazanılmıÅtır.
BaÄımsızlık deÄiÅtir
Darbenin bastırılmasından sonra Moldova, 27 AÄustos 1991'de baÄımsızlıÄını kazanmıÅtır. Bu hareketin ardından Ukrayna sınırında gümrük ofisleri açılmıŠve Rus askerlerinin Cumhuriyet'ten ayrılması talep edilerek Moldova Ulusal Ordusu kurulmuÅtur. 21 Aralık 1991 tarihinde Moldova yönetimi halkın büyük ölçüde karÅı çıkmasına raÄmen Almatı'da yapılan toplantıda eÅit ve kurucu üye olarak BaÄımsız Devletler TopluluÄunun oluÅmasına yönelik anlaÅmayı imzalamıÅtır. Ãlkeden ayrılmayan Rus askerinin de desteÄi ile 2 Mart-21 Temmuz 1992 yılında Transdinyester SavaÅı olmuÅ ve Transdinyester de facto bir baÄımsızlık kazanmıÅtır. Günümüzde Rus askerleri halen bölgede bulunmakta ve herhangi bir birleÅme adımını engellemektedir.[6]
Sovyetler BirliÄi'nin daÄılmasından sonra uluslararası sistemin gündemini meÅgul eden etnik sorunlar Moldova'nın da gündemini Åekillendirecek potansiyel bir faktör olarak karÅımıza çıkmaktadır. Ancak Türki bir dil konuÅan Gagavuzlara verilen özerklik, Sovyetler BirliÄi'nin daÄılmasından sonra barıÅçı yolla çözümlenen ilk ve tek etnik sorun olma özelliÄini korumaktadır.
Politika deÄiÅtir
Moldova 2016'ya kadar parlamenter sistemle 2016'dan sonra yarı baÅkanlık sistemiyle yönetilen demokratik bir cumhuriyettir. Ãlkede çok partili bir siyaset yapısı vardır. The Economist'in Demokrasi Endeksi, Moldova'yı "kusurlu demokrasi" olarak deÄerlendirmiÅ ve 6,23 puan vermiÅtir. Endeks, Moldova'nın seçim süreci ve çoÄulculuk, siyasi katılım, sivil özgürlükler baÅlıklarında yüksek notlar verirken siyasi kültür ve devlet iÅleyiÅi baÅlıklarında düÅük notlar vermiÅtir. Siyasi kültür ve devlet iÅleyiÅi bakımından Moldova sırasıyla 5,36 ve 4,38 notlarını almıÅtır.
Kuvvetler AyrılıÄı deÄiÅtir
Yasama deÄiÅtir
Yasama yetkisi parlamentoya aittir. Parlamento 101 üyeden oluÅur ve dört yıllık bir periyot için seçilir. 45 gün boyunca hükûmetin kurulamaması durumunda CumhurbaÅkanı parlamentoyu feshedip erken seçimleri ilan edebilir. Seçimler dört yılda bir yapılır ve üyeler nispi temsil sistemi ile seçilir. Anayasanın deÄiÅtirilmesi için parlamentonun 1/3'ünün destek oyu vermesi gerekmektedir.[7]
Yürütme deÄiÅtir
Moldova'da yürütme çift baÅlıdır. Biri halkın doÄrudan seçmiÅ olduÄu ve tarafsız olan CumhurbaÅkanı, diÄeriyse meclisin güvenoyu ile kurulan Bakanlar Kuruludur. Moldova, tarafsız olmasına raÄmen CumhurbaÅkanın halk tarafından seçilmesi, aktif politikaya müdahale etmesi ve vaatler vermesi nedeniyle yarı baÅkanlık sistemiyle yönetilmektedir. Siyasette CumhurbaÅkanının rolü kuvvetlidir ve BaÅbakan üzerinde büyük bir etkisi vardır.
CumhurbaÅkanı 2000 yılına kadar doÄrudan halk tarafından seçilmiÅ ancak 2000 yılında yapılan anayasa deÄiÅikliÄi ile CumhurbaÅkanını seçme yetkisi halktan parlamentoya alınmıÅtır. Bu nedenle 2000-2016 yılları arasında parlamento üyelerinin 61 çoÄunluÄu ile seçilmekteydi. 2009 yılında Moldova Komünistler Partisinin iktidardan düÅmesi ve Avrupa Entegrasyonu Ä°ttifakanın iktidara gelmesiyle parlamentoda iki taraf da gerekli 61 çoÄunluÄu elde edememiÅ, 2012'ye kadar vekil cumhurbaÅkanları ülkeyi yönetmiÅtir. 2012'de iki baÅarısız giriÅimin ardından Nicolae Timofti Avrupa Entegrasyonu Ä°ttifakı ve üç eski Moldova Komünistler Partisi milletvekilinin desteÄiyle seçilebilmiÅtir. 2015'te Anayasa Mahkemesinin 2000 yılındaki anayasa deÄiÅikliÄini anayasaya aykırı olarak bulması sonucunda deÄiÅiklik iptal edilmiÅ ve CumhurbaÅkanı yeniden doÄrudan halk tarafından seçilmeye baÅlanmıÅtır. 2015'ten sonra 2016 ve 2020'de yapılan seçimlerde sırasıyla Igor Dodon ve Maia Sandu (Görevde) seçilmiÅtir.
Yargı deÄiÅtir
Moldova anayasasına göre yargı erki baÄımsız ve tarafsız olmalıdır ancak birçok uluslararası rapora göre yargı; polis, bürokrasi ile birlikte geniÅ yolsuzluÄa sahiptir. Bu nedenle halk tarafından yargı erki sürekli eleÅtirilmektedir. Yargının rüÅvet ve yandaÅ kayırmacılıÄı nedeniyle mafya kırsal bölgelerde güçlüdür.
2021 Moldova yasama seçimleri deÄiÅtir
Ana madde: 2021 Moldova Yasama Seçimi
Bir önceki seçimlerden beri parlamentonun Moldova Demokrat Partisi, Moldova Sosyalist Partisi ve Eylem ve DayanıÅma Partisi olmak üzere üçe bölünmüŠÅekilde olması hükûmetlerin kalıcı olamamasına neden olmuÅtur. 2020 yılında PAS'ın eski genel baÅkanı Maia Sandu'nun CumhurbaÅkanı seçilmesiyle CumhurbaÅkanlıÄı ile BaÅbakanlık arasında fikir ayrılıkları baÅ göstermiÅtir. Maia Sandu'nun aday gösterdiÄi Natalia GavriliÈa'nın Parlamentodan iki defa güvenoyu alamamasıyla Maia Sandu, 45 gün boyunca Parlamentonun Bakanlar Kurulu seçememesi durumunda CumhurbaÅkanı'na tanınan feshetme yetkisini kullanmıŠve erken seçimleri ilan etmiÅtir.
Eylem ve DayanıÅma Partisi iktidarı deÄiÅtir
Ana madde: Moldova'da Siyaset
Moldova halkı, 11 Temmuz 2021 tarihinde gerçekleÅtirilen seçimlerde Eylem ve DayanıÅma Partisini 101 sandalyenin 63'üyle birlikte iktidara taÅımıÅtır. CumhurbaÅkanı Sandu, Natalia GavriliÈa'ya yeniden hükûmeti kurma görevi vermiÅ ve PAS kontrolündeki Parlamentodan güvenoyu alınmıÅtır. 10 Åubat 2023'te yeterli desteÄe sahip olmadıÄını belirterek istifa eden GavriliÈa'nın yerine CumhurbaÅkanı Sandu Dorin Recean'a hükûmeti kurma görevi vermiÅtir. Recean, halihazırda Moldova BaÅbakanı'dır.
Yönetimsel birimler deÄiÅtir
Moldova'da 32 bölge, 3 belediye ve 2 özerk cumhuriyet yer almaktadır.
Gagavuzya deÄiÅtir
Gagavuzya, SSCB'nin daÄılıÅının hemen ardından Gagavuzya Cumhuriyeti'nin ilan edilmesiyle patlak veren Gagavuzya ÃatıÅmalarının sonucunda Gagavuz Yasası ile kurulmuÅtur.[8] Gagavuz Yasası, 1990 yılında baÄımsızlıÄını ilan eden Gagavuzya'nın Moldova içerisinde bulunan bir özerk bölge olduÄunu ve topraklarınınGagavuzların yüzde 50'den fazla bulunduÄu bölgelerden oluÅtuÄunu belirtmektedir.
Gagavuzya'nın kendi polis teÅkilatı, kendi parlamentosu, kendi BaÅkanı ve seçimleri bulunmaktadır. Gagavuzya haricindeki diÄer bölgeler yöneticilerini yerel seçimlerde seçerken Gagavuzya'nın farklı bir tarihte yapılan kendi BaÅkanlık seçimi bulunmaktadır. Gagavuzlar hem Moldova hem Gagavuzya seçimlerinde çoÄunlukla Rusya yanlısı partileri seçmektedir.[9]
Transdinyester deÄiÅtir
Transdinyester'in nihai statüsü ise tartıÅmalı olmakla beraber Moldova Hükûmeti, burasının kendi topraklarının ayrılmaz bir parçası olan bir özerk bölge olarak görmektedir. Moldova'nın bir parçası olmadıÄı anlamına gelmemesi için Moldova kurumları, seçimlerde suiistimallere neden olsa da Transdinyester bölgesinden halkın oy kullanması için sınırın Batı tarafında sandıklar kurmakta,[10] Moldova'dan Transdinyestere'e giden vatandaÅların pasaportlarına çıkıŠdamgası basmamaktadır.[11]
Belediyeler | Ãzerk Bölgeler |
---|---|
KiÅinev BÄlÅ£i Bender |
Gagavuzya Transdinyester |
Bölgeler | |
Demografi deÄiÅtir
4.434.547 kiÅilik nüfusuyla, km² baÅına 108 kiÅi düÅen bu ülkede, nüfus artıŠhızı -1.830 kiÅidir. Nüfusun %99'u okuma yazma bilir.
Nominal kiÅi baÅına düÅen millî gelir $6.400 seviyesinde[12] olup SAGP'ye göre $16.900'dür.[13] BaÅkenti ve en büyük Åehri KiÅinev'dir. Resmi dili Rumence olup bölgesel diller Rusça ve Gagavuzca'dır.
Ortodoks Hristiyanlar nüfusun ezici bir Åekilde çoÄunluÄunu oluÅturmaktadır. 2014 sayımına göre Moldovalılar/Rumenler nüfusun %82,1'ini oluÅtururken Ukraynalılar %6,6; Gagavuzlar %4,6; Ruslar %4,1; Bulgarlar %1,9'dur.[14]
- Moldovalı/Rumenler: %82,1
- Ukraynalılar: %6,6
- Gagavuz: %4,6
- Ruslar: %4,1
- Bulgarlar: %1,9
- DiÄer: %0,7[14]
Kültür deÄiÅtir
Bu alt baÅlıÄın geliÅtirilmesi gerekiyor. |
Romanya ile kültürel baÄlar deÄiÅtir
Moldova'nın güneybatı komÅusu olan Romanya ile derin tarihsel baÄları bulunmaktadır. Ä°ki ülke de ortak tarihe sahiptir, ancak buna karÅın Moldova'nın SSCB döneminde Romanya'dan ayrı bir ülke olarak Moskova'nın bu dönemdeki RuslaÅtırma politikaları sebebiyle 1991'den beri günümüzde halk arasında "Moldovalılık" ile "Rumen" kimlikleri tartıÅması süregelmektedir.
Åubat 2023'te KiÅinev'de yapılan bir ankette Moldovalıların yüzde 32'si kendini kültürel olarak Romanya'ya baÄlı görürken yüzde 40'ı ne Romanya'ya ne de Rusya'ya kültürel bir baÄlılık hissetmediklerini belirtmiÅlerdir. Kimlik konusunda da katılımcıların yüzde 6'dan azı kendini Rumen olarak nitelerken yüzde 74'ü kendini Moldovan olarak nitelemiÅtir.[15]
Sovyetler BirliÄi'nin daÄılmasının ardından Moldova'da demokratikleÅme, perestroyka ve Moldovan milliyetçiliÄi etrafında kurulan Moldova Halk Cephesi iktidara gelmiÅtir. Bu örgüt daha sonrasında Romanya ile birleÅme yanlısı bir tutuma yönelmiÅtir. Bu kapsamda "Sovyet Moldovan" kimliÄini reddetmiÅ ve bunun "Besarabyalı Rumenlerin millî vasıflarını kaybettirme" amacını gücen bir Sovyet taktiÄi olarak görmüÅlerdir. Moldova Halk Cephesinin ikinci kongresinde MHC milletvekili ve yöneticisi Iurie RoÈca'nın açıkça BükreÅ ile birleÅmeye çaÄırması en sonunda ülkenin güneyinde bulunan Gagavuzlar ile Transdinyester bölgesinde bulunan Ruslar ile Ukraynalıların ayrılıkçı ayaklanmalarına neden olacak birleÅme tartıÅmasının ulusal düzeyde herkes tarafından tartıÅılmasına neden olmuÅtur. 1991 yılında Cephe, Romanya ile birleÅmeyi desteklerken Moldovalıların yalnızca yüzde 3,9'u birleÅmekten yanaydı.[15]
Günümüzde Moldovalılar, birçok ankete göre Romanya ile birleÅme konusunda yarı yarıya ayrılmaktadır. Parlamentoda bulunan partilerden Komünistler Partisi, Sosyalist Parti ve Åor Parti açıkça birleÅmeye karÅı çıkarken Eylem ve DayanıÅma Partisi açıktan destek vermese de CumhurbaÅkanı Sandu dahil birçok parti yöneticisi geçmiÅinde Romanya ile birleÅme taraftarı olan Liberal Demokrat Parti (Moldova)[16] ve Liberal Partide (Moldova) siyaset yapmıÅlardır. Romanya ile birleÅmeyi savunan partiler aynı zamanda Avrupa BirliÄi ve NATO taraftarıyken karÅı çıkanlar aynı zamanda Rusya yanlısıdır.
Konum deÄiÅtir
DoÄu Avrupa'da yer alan Moldova'nın denize kıyısı yoktur. Biri kuzeydoÄuda biri de güneybatıda olmak üzere iki komÅusu vardır: Romanya ve Ukrayna. Güneybatı komÅusu olan Romanya ile derin tarihsel baÄları bulunmaktadır. Ä°ki ülke de benzer kültüre sahip olup aynı dili konuÅmaktadır.[kaynak belirtilmeli]
Ayrıca bakınız deÄiÅtir
Kaynakça deÄiÅtir
- ^ "ArÅivlenmiÅ kopya". 29 Mayıs 2012 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 25 Eylül 2012.
- ^ a b c d "Report for Selected Countries and Subjects". IMF. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ "GINI index (World Bank estimate)". The World Bank. 10 Kasım 2016 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 9 Kasım 2016.
- ^ "Human Development Report 2021-22" (Ä°ngilizce). United Nations Development Programme. 10 Haziran 2022 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ Nations, United. "Human Development Index" (Ä°ngilizce). 10 Haziran 2022 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ "CEPS - The Centre for European Policy Studies". web.archive.org. 25 Mart 2007. 25 Mart 2007 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 29 Aralık 2023.
- ^ CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF MOLDOVA (PDF) (eng). 27 Temmuz 1994. s. 23. 31 Aralık 2023 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi (PDF). EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ Law on special legal status of Gagauzia (Gagauz Eri) (PDF) (eng). 23 Aralık 1994. s. 2. 13 Aralık 2022 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi (PDF). EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ Service, RFE/RL's Moldovan. "Representative Of Pro-Russia Party Wins Election For Regional Leader In Moldova's Gagauzia". RadioFreeEurope/RadioLiberty (Ä°ngilizce). 31 Aralık 2023 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ "Transnistrian election fraud 'a slap in the face of Moldovan democracy'". Global Voices (Ä°ngilizce). 1 Eylül 2021. 31 Aralık 2023 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ To, Two Tickets (15 AÄustos 2019). "How to get into (and out of) Transnistria". Two Tickets To (Ä°ngilizce). 31 Aralık 2023 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ "Moldova- gross domestic product (GDP) per capita 1998-2028". Statista (Ä°ngilizce). 31 Aralık 2023 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ "CIS: GDP per capita PPP by country 2028". Statista (Ä°ngilizce). 31 Aralık 2023 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ a b "Moldova - Ethnicity, Language, Religion | Britannica". www.britannica.com (Ä°ngilizce). 31 Aralık 2023 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ a b "Moldova and Romania: A Long and Complicated Relationship | Origins". origins.osu.edu (Ä°ngilizce). 27 Temmuz 2023. 28 Kasım 2023 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.
- ^ "Un nou partid din Rep. Moldova Èi-a propus prin statut realizarea unirii cu România". InfoPrut (Rumence). 10 Eylül 2018. 31 Aralık 2023 tarihinde kaynaÄından arÅivlendi. EriÅim tarihi: 31 Aralık 2023.