Canada
Canada (phiên âm: Ca-na-Äa; phát âm tiếng Anh: /ËkænÉdÉ/ â, phát âm tiếng Pháp: â[kanadÉ] â ) là quá»c gia có diá»n tÃch lá»n thứ hai trên thế giá»i, và nằm á» cá»±c bắc của Bắc Mỹ. Lãnh thá» Canada gá»m 10 tá»nh bang và 3 vùng lãnh thá» liên bang, trải dà i từ Äại Tây DÆ°Æ¡ng á» phÃa Äông sang Thái Bình DÆ°Æ¡ng á» phÃa tây, và giáp Bắc BÄng DÆ°Æ¡ng á» phÃa bắc. Canada giáp vá»i Hoa Kỳ lục Äá»a á» phÃa nam, giáp vá»i tiá»u bang Alaska của Hoa Kỳ á» phÃa tây bắc. á» phÃa Äông bắc của Canada là Äảo Greenland thuá»c VÆ°Æ¡ng quá»c Äan Mạch. á» ngoà i khÆ¡i phÃa nam Äảo Newfoundland của Canada có quần Äảo Saint-Pierre và Miquelon thuá»c Pháp. Biên giá»i chung của Canada vá»i Hoa Kỳ vá» phÃa nam và phÃa tây bắc là ÄÆ°á»ng biên giá»i dà i nhất thế giá»i.
Nhiá»u dân tá»c Thá» dân cÆ° trú tại lãnh thá» nay là Canada trong hà ng thiên niên ká»·. Bắt Äầu từ cuá»i thế ká»· XV, ngÆ°á»i Anh và ngÆ°á»i Pháp thà nh láºp các thuá»c Äá»a trên vùng duyên hải Äại Tây DÆ°Æ¡ng của khu vá»±c. Sau các xung Äá»t khác nhau, Anh Quá»c già nh Äược rá»i Äá» mất nhiá»u lãnh thá» tại Bắc Mỹ, và Äến cuá»i thế ká»· XVIII thì còn lại lãnh thá» chủ yếu thuá»c Canada ngà y nay. CÄn cứ theo Äạo luáºt Bắc Mỹ thuá»c Anh và o ngà y 1 tháng 7 nÄm 1867, ba thuá»c Äá»a hợp thà nh thuá»c Äá»a liên bang tá»± trá» Canada. Sau Äó thuá»c Äá»a tá»± trá» dần sáp nháºp thêm các tá»nh và lãnh thá». NÄm 1931, theo Quy chế Westminster 1931, Anh Quá»c trao cho Canada tình trạng Äá»c láºp hoà n toà n trên hầu hết các vấn Äá». Các quan há» cuá»i cùng giữa hai bên bá» Äoạn tuyá»t và o nÄm 1982 theo Äạo luáºt Canada 1982.
Canada là má»t ná»n dân chủ Äại nghá» liên bang và má»t quá»c gia quân chủ láºp hiến, Quá»c vÆ°Æ¡ng Charles III là nguyên thủ quá»c gia. Canada là má»t thà nh viên của Khá»i thá»nh vượng chung Anh. Canada là quá»c gia song ngữ chÃnh thức (tiếng Anh và tiếng Pháp) tại cấp liên bang. Do tiếp nháºn ngÆ°á»i nháºp cÆ° quy mô lá»n từ nhiá»u quá»c gia, Canada là má»t trong các quá»c gia Äa dạng sắc tá»c và Äa nguyên vÄn hóa nhất trên thế giá»i, vá»i dân sá» xấp xá» 35 triá»u ngÆ°á»i và o tháng 12 nÄm 2012. Canada có ná»n kinh tế rất phát triá»n và Äứng và o nhóm hà ng Äầu thế giá»i, kinh tế Canada dá»±a chủ yếu và o nguá»n tà i nguyên tá»± nhiên phong phú và há» thá»ng thÆ°Æ¡ng mại phát triá»n cao. Canada có quan há» lâu dà i và phức tạp vá»i Pháp và Hoa Kỳ, những má»i quan há» nà y có tác Äá»ng Äáng ká» Äến kinh tế và vÄn hóa của quá»c gia.
Canada là má»t cÆ°á»ng quá»c và quá»c gia phát triá»n, Äá»ng thá»i luôn nằm trong sá» các quá»c gia già u có nhất trên thế giá»i, vá»i thu nháºp bình quân Äầu ngÆ°á»i cao thứ tám toà n cầu, và chá» sá» phát triá»n con ngÆ°á»i cao thứ 11. Canada Äược xếp và o hà ng cao nhất trong các so sánh quá»c tế vá» giáo dục, Äá» minh bạch của chÃnh phủ, tá»± do dân sá»±, chất lượng sinh hoạt, và tá»± do kinh tế. Canada tham gia và o nhiá»u tá» chức quá»c tế và liên chÃnh phủ vá» kinh tế: G8, G20, Hiá»p Äá»nh ThÆ°Æ¡ng mại Tá»± do Bắc Mỹ, Diá» n Äà n Hợp tác Kinh tế châu à - Thái Bình DÆ°Æ¡ng. Canada là má»t thà nh viên của Tá» chức Hiá»p Æ°á»c Bắc Äại Tây DÆ°Æ¡ng (NATO).
Từ nguyên sá»a
Tên gá»i Canada bắt nguá»n từ kanata trong ngôn ngữ của ngÆ°á»i Iroquois Saint Lawrence, nghÄ©a là "là ng" hay "khu Äá»nh cÆ°".[12] NÄm 1535, các cÆ° dân bản Äá»a của khu vá»±c nay là thà nh phá» Québec sá» dụng từ nà y Äá» chá» ÄÆ°á»ng cho nhà thám hiá»m ngÆ°á»i Pháp Jacques Cartier Äến là ng Stadacona.[13] Cartier sau Äó sá» dụng từ Canada Äá» nói Äến không chá» riêng ngôi là ng, mà là toà n bá» khu vá»±c lá» thuá»c và o Donnacona (tù trÆ°á»ng tại Stadacona); Äến khoảng nÄm 1545, các sách và bản Äá» tại châu Ãu bắt Äầu gá»i khu vá»±c nà y là Canada.[13]
Trong thế ká»· XVII và Äầu thế ká»· XVIII, "Canada" dùng Äá» chá» phần lãnh thá» nằm dá»c theo sông Saint-Laurent thuá»c Tân Pháp. Nhằm trừng phạt viá»c MÆ°á»i ba thuá»c Äá»a kháng cá»±, Anh Quá»c má» rá»ng trên quy mô rất lá»n lãnh thá» Canada theo Äạo luáºt Quebec 1774, bao gá»m cả lãnh thá» chÆ°a Äược Äá»nh cÆ° tại khu vá»±c NgÅ© Äại há» kéo xuá»ng sông Ohio. Má»t phần lãnh thá» ÄÆ¡n phÆ°Æ¡ng thêm và o nà y Äược chuyá»n giao cho Hoa Kỳ và o nÄm 1783, song Canada thuá»c Anh vẫn giữ lại toà n bá» vùng Äất phÃa bắc của NgÅ© Äại Há» (tạo thà nh phần lá»n Ontario hiá»n nay). NÄm 1791, ngÆ°á»i Anh Äá»nh danh khu vá»±c nà y là Thượng Canada và khu vá»±c có truyá»n thá»ng nói tiếng Pháp là Hạ Canada, chúng tái thá»ng nhất thà nh tá»nh Canada và o nÄm 1841.[14]
Äến khi liên bang hóa và o nÄm 1867, Canada Äược chá»n là m tên gá»i pháp lý của quá»c gia má»i, và từ Dominion (lãnh thá» tá»± trá») Äược ban Äá» là m danh hiá»u của quá»c gia.[15] Tuy nhiên, khi Canada khẳng Äá»nh quyá»n tá»± chủ của mình khá»i Anh Quá»c, chÃnh phủ liên bang ngà y cà ng chá» sá» dụng Canada trong các tà i liá»u nhà nÆ°á»c và hiá»p Äá»nh, sá»± thay Äá»i nà y Äược phản ánh thông qua viá»c Äá»i tên ngà y lá» quá»c gia từ Ngà y Lãnh thá» tá»± trá» sang Ngà y Canada và o nÄm 1982.[16]
Lá»ch sá» sá»a
Các sắc dân bản Äá»a sá»a
Các nghiên cứu khảo cá» há»c và phân tÃch di truyá»n há»c cho biết có má»t sá»± hiá»n diá»n của loà i ngÆ°á»i tại bắc bá» khu vá»±c Yukon từ 24.500 TCN, và tại nam bá» Ontario từ 7500 TCN.[17][18][19] Những ngÆ°á»i nà y Äến khu vá»±c nay là Canada thông qua Beringia theo ÄÆ°á»ng cầu lục Äá»a Bering.[20] Các di chá» khảo cá» há»c ngÆ°á»i Da Äá» cá» Äại (Paleo-Indian) tại bình nguyên Old Crow và các Äá»ng Bluefish là hai trong sá» các di chá» cá» nhất vá» sá»± cÆ° trú của loà i ngÆ°á»i tại Canada.[21] Các Äặc trÆ°ng của các xã há»i Thá» dân Canada gá»m có các khu Äá»nh cÆ° thÆ°á»ng xuyên, nông nghiá»p, kết cấu phân tầng xã há»i phức tạp, và các mạng lÆ°á»i máºu dá»ch.[22][23] Má»t sá» trong các ná»n vÄn hóa nà y Äã bá» sụp Äá» và o lúc những nhà thám hiá»m ngÆ°á»i châu Ãu Äến và o cuá»i thế ká»· XV và Äầu thế ká»· XVI, và chá» khám phá ra nhá» các Äiá»u tra nghiên cứu khảo cá» há»c.[24]
Và o thá»i Äiá»m ngÆ°á»i châu Ãu thiết láºp các khu Äá»nh cÆ° Äầu tiên, dân sá» thá» dân Canada Äược Æ°á»c tÃnh là từ 200.000[25] Äến hai triá»u,[26] còn Uá»· ban Hoà ng gia Canada vá» Sức khá»e Thá» dân chấp nháºn con sá» 500.000.[27] Do háºu quả từ quá trình thá»±c dân hóa của ngÆ°á»i châu Ãu, các dân tá»c Thá» dân Canada phải chá»u tá»n thất do các dá»ch bá»nh truyá»n nhiá» m má»i Äược ÄÆ°a Äến bùng phát lặp lại nhiá»u lần, nhÆ° dá»ch cúm, dá»ch sá»i, dá»ch Äầu mùa (do Thá» dân không có miá» n dá»ch tá»± nhiên), kết quả là dân sá» của há» giảm từ 40-80% trong các thế ká»· sau khi ngÆ°á»i châu Ãu Äến.[25] Các dân tá»c Thá» dân tại Canada ngà y nay gá»m có Các dân tá»c TrÆ°á»c tiên (First Nations),[28] Inuit,[29] và Métis.[30] NgÆ°á»i Métis là má»t dân tá»c há»n huyết, há» hình thà nh từ thế ká»· XVII khi những ngÆ°á»i Dân tá»c TrÆ°á»c tiên và ngÆ°á»i Inuit kết hôn vá»i dân Äá»nh cÆ° ngÆ°á»i châu Ãu.[31] Nhìn chung, ngÆ°á»i Inuit có ảnh hÆ°á»ng tÆ°Æ¡ng há» hạn chế hÆ¡n vá»i ngÆ°á»i châu Ãu Äá»nh cÆ° trong thá»i kỳ thuá»c Äá»a hóa.[32]
NgÆ°á»i châu Ãu thuá»c Äá»a hóa sá»a
Ná» lá»±c Äầu tiên Äược biết Äến nhằm thuá»c Äá»a hóa lãnh thá» nay là Canada của ngÆ°á»i châu Ãu bắt Äầu khi ngÆ°á»i Norse Äá»nh cÆ° trong má»t thá»i gian ngắn tại L'Anse aux Meadows thuá»c Newfoundland và o khoảng nÄm 1000 CN.[33] Không có thêm hà nh Äá»ng thám hiá»m của ngÆ°á»i châu Ãu cho Äến nÄm 1497, khi Äó thủy thủ ngÆ°á»i à John Cabot khám phá ra vùng duyên hải Äại Tây DÆ°Æ¡ng của Canada cho VÆ°Æ¡ng quá»c Anh.[34] Các thủy thủ ngÆ°á»i Basque và ngÆ°á»i Bá» Äà o Nha thiết láºp các tiá»n Äá»n sÄn bắt cá voi và cá dá»c theo vùng duyên hải Äại Tây DÆ°Æ¡ng của Canada và o Äầu thế ká»· XVI.[35] NÄm 1534, nhà thám hiá»m ngÆ°á»i Pháp Jacques Cartier khám phá ra sông St. Lawrence, và o ngà y 24 tháng 7 ông cắm má»t thánh giá cao 10 mét (33 ft) mang dòng chữ "Pháp quá»c quá»c vÆ°Æ¡ng vạn tuế", và Äoạt quyá»n chiếm hữu lãnh thá» nhân danh Quá»c vÆ°Æ¡ng François I.[36]
NÄm 1583, nhà thám hiá»m ngÆ°á»i Anh Humphrey Gilbert tuyên bá» chủ quyá»n Äá»i vá»i St. John's, Newfoundland, nÆ¡i nà y trá» thà nh thuá»c Äá»a Äầu tiên của Anh tại Bắc Mỹ theo Äặc quyá»n vÆ°Æ¡ng thất của Nữ vÆ°Æ¡ng Elizabeth I.[37] Nhà thám hiá»m ngÆ°á»i Pháp Samuel de Champlain Äến và o nÄm 1603, và thiết láºp các khu Äá»nh cÆ° thÆ°á»ng xuyên Äầu tiên của ngÆ°á»i châu Ãu tại Port Royal và o nÄm 1605 và thà nh phá» Québec và o nÄm 1608.[38] Trong sá» những ngÆ°á»i Pháp thá»±c dân tại Tân Pháp, ngÆ°á»i Canada Äá»nh cÆ° rá»ng rãi tại thung lÅ©ng sông St. Lawrence và ngÆ°á»i Acadia Äá»nh cÆ° tại các tá»nh Hà ng hải (Maritimes) ngà y nay, trong khi các thÆ°Æ¡ng nhân da lông thú và các nhà truyá»n giáo CÆ¡ Äá»c thÄm dò NgÅ© Äại Há», vá»nh Hudson, và lÆ°u vá»±c sông Mississippi Äến Louisiana. Các cuá»c chiến tranh Hải ly bùng ná» và o giữa thế ká»· XVII do tranh chấp quyá»n kiá»m soát Äá»i vá»i máºu dá»ch da lông thú tại Bắc Mỹ.[39]
NgÆ°á»i Anh thiết láºp thêm các thuá»c Äá»a tại Cupids và Ferryland trên Äảo Newfoundland, bắt Äầu và o nÄm 1610.[40] MÆ°á»i ba thuá»c Äá»a á» phÃa nam Äược thà nh láºp ngay sau Äó.[35] Má»t loạt bá»n cuá»c chiến bùng ná» tại Bắc Mỹ thuá»c Äá»a hóa từ nÄm 1689 Äến nÄm 1763; các cuá»c chiến sau của giai Äoạn nà y tạo thà nh Mặt tráºn Bắc Mỹ trong Chiến tranh Bảy nÄm.[41] Nova Scotia Äại lục nằm dÆ°á»i quyá»n cai trá» của ngÆ°á»i Anh theo Hiá»p Äá»nh Utrecht 1713; Hiá»p Äá»nh Paris (1763) nhượng lại Canada và hầu hết Tân Pháp cho Äế quá»c Anh sau Chiến tranh Bảy nÄm.[42]
Tuyên ngôn VÆ°Æ¡ng thất 1763 tạo nên tá»nh Quebec (từ Tân Pháp cÅ©), và sáp nháºp Äảo Cape Breton và o Nova Scotia.[16] Äảo St. John's (nay là Äảo Prince Edward) trá» thà nh má»t thuá»c Äá»a riêng biá»t cÌav Anh à o nÄm 1769.[43] Nhằm ngÄn ngừa xung Äá»t tại Québec, Anh Quá»c thông qua Äạo luáºt Québec và o nÄm 1774, má» rá»ng lãnh thá» của Québec Äến NgÅ© Äại Há» và thung lÅ©ng sông Ohio. Anh Quá»c cÅ©ng tái láºp ngôn ngữ Pháp, Äức tin Công giáo La Mã, và dân luáºt Pháp tại Äây. Äiá»u nà y khiến cho nhiá»u cÆ° dân MÆ°á»i ba Thuá»c Äá»a tức giáºn, kÃch Äá»ng tình cảm chá»ng Anh trong những nÄm trÆ°á»c khi bùng ná» Cách mạng Mỹ.[16]
Theo Hiá»p Äá»nh Paris 1783, Anh Quá»c công nháºn tình trạng Äá»c láºp của Hoa Kỳ và nhượng lại các lãnh thá» á» phÃa nam của NgÅ© Äại Há» cho Hoa Kỳ.[44] New Brunswick tách khá»i Nova Scotia trong má»t chiến dá»ch tái tá» chức các khu Äá»nh cÆ° trung thà nh tại The Maritime. Nhằm hòa giải những ngÆ°á»i nói tiếng Anh trung thà nh tại Quebec, Äạo luáºt Hiến pháp 1791 chia tá»nh nà y thà nh Hạ Canada (sau là Québec) Pháp ngữ và Thượng Canada (sau là Ontario) Anh ngữ, trao cho má»i nÆ¡i quyá»n có riêng há»i Äá»ng láºp pháp Äược bầu cá».[45]
Hai thuá»c Äá»a là chiến trÆ°á»ng chÃnh trong Chiến tranh nÄm 1812 giữa Hoa Kỳ và Anh Quá»c. Sau chiến tranh là hiá»n tượng nháºp cÆ° quy mô lá»n từ Äảo Anh và Äảo Ireland bắt Äầu và o nÄm 1815.[26] Từ nÄm 1825 Äến nÄm 1846, 626.628 ngÆ°á»i nháºp cÆ° châu Ãu Äược ghi chép là Äã Äặt chân lên các cảng tại Canada.[46] Há» gá»m có những ngÆ°á»i Ireland chạy trá»n Nạn Äói lá»n Ireland cÅ©ng nhÆ° ngững ngÆ°á»i Scot nói tiếng Gael phải dá»i Äi theo Thanh trừ Cao Äá»a (Highland Clearances).[47] Khoảng từ má»t phần tÆ° Äến má»t phần ba tá»ng sá» ngÆ°á»i châu Ãu nháºp cÆ° Äến Canada trÆ°á»c nÄm 1891 Äã thiá»t mạng do các bá»nh truyá»n nhiá» m.[25]
Nguyá»n vá»ng của ngÆ°á»i Canada vá» viá»c có chÃnh phủ chá»u trách nhiá»m dẫn Äến các cuá»c Ná»i dáºy nÄm 1837 song kết quả là nhanh chóng thất bại. Báo cáo Durham sau Äó Äá» xuất vá» chÃnh phủ chá»u trách nhiá»m và Äá»ng hóa ngÆ°á»i Canada gá»c Pháp và o vÄn hóa Anh.[16] Äạo luáºt Liên minh 1840 hợp nhất Thượng và Hạ Canada thà nh tá»nh Canada thá»ng nhất. ChÃnh phủ chá»u trách nhiá»m Äược thà nh láºp cho toà n bá» các tá»nh Bắc Mỹ thuá»c Anh từ nÄm 1849.[48] Anh Quá»c và Hoa Kỳ ký kết Hiá»p Äá»nh Oregon và o nÄm 1846, qua Äó kết thúc tranh chấp biên giá»i Oregon, kéo dà i biên giá»i vá» phÃa tây dá»c theo vÄ© Äá» 49° Bắc. Hiá»p Äá»nh nà y má» ÄÆ°á»ng cho viá»c hình thà nh các thuá»c Äá»a Äảo Vancouver (1849) và British Columbia (1858).[49]
Liên bang và khuếch trÆ°Æ¡ng sá»a
Sau má»t và i há»i nghá» hiến pháp, Äạo luáºt Hiến pháp 1867 chÃnh thức tuyên bá» thà nh láºp Liên minh Canada và o ngà y 1 tháng 7 nÄm 1867, ban Äầu gá»m có bá»n tá»nh â Ontario, Québec, Nova Scotia, và New Brunswick.[50][51] Canada Äảm nháºn quyá»n kiá»m soát Äất Rupert và Lãnh thá» Tây-Bắc Äá» hình thà nh nên các Lãnh thá» Tây Bắc, tại lãnh thá» nà y sá»± bất bình của ngÆ°á»i Métis bùng phát thà nh Ná»i dáºy Red River và hình thà nh tá»nh Manitoba và o tháng 7 nÄm 1870.[52] British Columbia và Äảo Vancouver (Äược hợp nhất và o nÄm 1866) gia nháºp Liên minh và o nÄm 1871, còn Äảo Prince Edward gia nháºp và o nÄm 1873.[53]
Thủ tÆ°á»ng John A. Macdonald và chÃnh phủ Bảo thủ của ông láºp ra má»t chÃnh sách quá»c gia vá» thuế quan nhằm bảo há» các ngà nh công nghiá»p chế tạo còn non trẻ của Canada.[51] Äá» khai thông phÃa Tây, chÃnh phủ tà i trợ viá»c xây dá»±ng ba tuyến ÄÆ°á»ng sắt xuyên lục Äá»a, má» cá»a các thảo nguyên cho hoạt Äá»ng Äá»nh cÆ° theo Äạo luáºt Thá» Äá»a Lãnh thá» tá»± trá», và thiết láºp Ká» cảnh Tây-Bắc Äá» khẳng Äá»nh quyá»n lá»±c trên lãnh thá» nà y.[54][55] NÄm 1898, trong CÆ¡n sá»t và ng Klondike tại các Lãnh thá» Tây Bắc, chÃnh phủ Canada láºp ra Lãnh thá» Yukon. DÆ°á»i thá»i ChÃnh phủ Tá»± do của Thủ tÆ°á»ng Wilfrid Laurier, những ngÆ°á»i nháºp cÆ° Äến từ lục Äá»a châu Ãu Äến Äá»nh cÆ° trên các thảo nguyên, rá»i Alberta và Saskatchewan trá» thà nh các tá»nh và o nÄm 1905.[53]
Äầu thế ká»· XX sá»a
Anh Quá»c vẫn duy trì quyá»n kiá»m soát trên lÄ©nh vá»±c Äá»i ngoại của Canada theo Äạo luáºt Liên minh, do váºy viá»c cÆ°á»ng quá»c nà y tuyên chiến và o nÄm 1914 tá»± Äá»ng ÄÆ°a Canada và o Chiến tranh thế giá»i thứ nhất. Các quân nhân tình nguyá»n Äược ÄÆ°a Äến Mặt tráºn phÃa Tây và sau Äó trá» thà nh má»t phần của Quân Äoà n Canada. Quân Äoà n Äóng má»t vai trò quan trá»ng trong tráºn cao Äiá»m Vimy và các hoạt Äá»ng giao chiến khác trong cuá»c chiến.[56] Trong sá» xấp xá» 625.000 ngÆ°á»i Canada phục vụ trong Chiến tranh thế giá»i thứ nhất, có khoảng 60.000 bá» giết và 173.000 bá» thÆ°Æ¡ng.[57] Khủng hoảng Tòng quân nÄm 1917 ná» ra khi Thủ tÆ°á»ng Bảo thủ Robert Borden cho tiến hà nh nghÄ©a vụ quân sá»± cưỡng bách bất chấp sá»± phản Äá»i dữ dá»i của ngÆ°á»i Québec Pháp ngữ. Cuá»c khủng hoảng nà y, cùng vá»i các tranh chấp vá» các trÆ°á»ng tiếng Pháp bên ngoà i Quebec, tạo ra há» ngÄn cách sâu sắc vá»i ngÆ°á»i Canada Pháp ngữ và chia rẽ tạm thá»i Äảng Tá»± do. ChÃnh phủ Liên minh của Robert Borden bao gá»m cả nhiá»u ngÆ°á»i Tá»± do Anh ngữ, Äã già nh Äược chiến thắng lá»n trong cuá»c bầu cá» nÄm 1917. NÄm 1919, Canada gia nháºp Há»i Quá»c Liên vá»i tÆ° cách Äá»c láºp vá»i Anh,[56] Quy chế Westminster 1931 xác nháºn tình trạng Äá»c láºp của Canada.[5]
Trong Äại khủng hoảng tại Canada và o Äầu tháºp ká»· 1930, kinh tế bá» suy thoái, khiến toà n quá»c gặp cảnh gian khá».[58] Ba ngà y sau khi Anh Quá»c tuyên chiến vá»i Äức Quá»c xã trong Chiến tranh thế giá»i thứ hai, chÃnh phủ Tá»± do của Thủ tÆ°á»ng William Lyon Mackenzie King tuyên chiến vá»i Äức má»t cách Äá»c láºp. Các ÄÆ¡n vá» lục quân Canada Äầu tiên Äến Anh Quá»c và o tháng 12 nÄm 1939.[56] Quân Canada Äóng vai trò quan trá»ng trong nhiá»u tráºn chiến then chá»t của Äại chiến, gá»m có Tráºn Dieppe nÄm 1942, Äá»ng Minh xâm chiếm Ã, Äá» bá» Normandie, tráºn Normandie, và tráºn Scheldt và o nÄm 1944.[56] Canada cung cấp nÆ¡i tá» nạn cho quân chủ Hà Lan khi quá»c gia nà y bá» Äức chiếm Äóng, và Äược ngÆ°á»i Hà Lan tÃn nhiá»m vì có Äóng góp lá»n và o viá»c giải phóng quá»c gia nà y khá»i Äức Quá»c xã.[59] Kinh tế Canada bùng ná» trong chiến tranh khi mà các ngà nh công nghiá»p của quá»c gia sản xuất các trang thiết bá» quân sá»± cho Canada, Anh Quá»c, Trung Quá»c và Liên Xô.[56] Mặc dù có má»t cuá»c khủng hoảng tòng quân khác tại Québec và o nÄm 1944, song Canada kết thúc chiến tranh vá»i má»t quân Äá»i lá»n và kinh tế mạnh.[60]
Thá»i hiá»n Äại sá»a
Khủng hoảng tà i chÃnh trong Äại suy thoái khiến cho Quá»c gia tá»± trá» Newfoundland từ bá» chÃnh phủ chá»u trách nhiá»m và o nÄm 1934 và trá» thà nh má»t thuá»c Äá»a vÆ°Æ¡ng thất do má»t Thá»ng Äá»c Anh cai trá». Sau hai cuá»c trÆ°ng cầu dân ý gay cấn và o nÄm 1948, ngÆ°á»i dân Newfoundland bá» phiếu chấp thuáºn gia nháºp Canada và o nÄm 1949 vá»i Äá»a vá» má»t tá»nh.[61]
TÄng trÆ°á»ng kinh tế thá»i háºu chiến của Canada là sá»± kết hợp các chÃnh sách của các chÃnh phủ Tá»± do kế tiếp nhau, dẫn Äến hình thà nh má»t bản sắc Canada má»i, biá»u thá» thông qua viá»c chấp thuáºn quá»c kỳ lá phong hiá»n nay và o nÄm 1965,[62] thi hà nh song ngữ chÃnh thức (tiếng Anh và tiếng Pháp) và o nÄm 1969,[63] và láºp thá» chế Äa nguyên vÄn hóa chÃnh thức và o nÄm 1971.[64] Các chÆ°Æ¡ng trình dân chủ xã há»i cÅ©ng Äược tiến hà nh, chẳng hạn nhÆ° Medicare (bảo hiá»m y tế), Kế hoạch Trợ cấp Canada, và Cho vay sinh viên Canada, song chÃnh phủ các tá»nh, Äặc biá»t là tại Quebec và Alberta, phản Äá»i nhiá»u chÆ°Æ¡ng trình trong sá» Äó vì nó xâm phạm Äến phạm vi quyá»n hạn của há».[65]
Má»t loạt các há»i nghá» hiến pháp khác dẫn Äến kết quả là hiến pháp Canada Äoạn tuyá»t vá»i Anh Quá»c và o nÄm 1982, Äá»ng thá»i vá»i viá»c tạo thà nh Hiến chÆ°Æ¡ng Canada vá» Quyá»n lợi và tá»± do.[66] NÄm 1999, Nunavut trá» thà nh lãnh thá» thứ ba của Canada sau má»t loạt Äà m phán vá»i chÃnh phủ liên bang.[67]
Äá»ng thá»i, Quebec trải qua các biến Äá»i xã há»i và kinh tế sâu sắc do Cách mạng Yên tÄ©nh trong tháºp niên 1960, sản sinh ra má»t phong trà o dân tá»c chủ nghÄ©a hiá»n Äại. Mặt tráºn giải phóng Québec (FLQ) cấp tiến kÃch Äá»ng Khủng thoảng Tháng MÆ°á»i vá»i má»t loạt vụ Äánh bom và bắt cóc và o nÄm 1970,[68] Äảng NgÆ°á»i Québec ủng há» chủ quyá»n Äã Äắc cá» trong cuá»c tuyá»n cá» tại Québec nÄm 1976, há» tá» chức má»t cuá»c trÆ°ng cầu dân ý thất bại vá» chủ quyá»n-liên kết và o nÄm 1980. Các ná» lá»±c nhằm hòa giải vá»i chủ nghÄ©a dân tá»c Québec bằng hiến pháp thông qua Hòa Æ°á»c Há» Meech Äã thất bại và o nÄm 1990.[69] Äiá»u nà y dẫn Äến viá»c hình thà nh khá»i NgÆ°á»i Québec tại Québec và cá» vÅ© Äảng Cải cách Canada tại Tây bá» Canada.[70][71] Má»t cuá»c trÆ°ng cầu dân ý thứ nhì Äược tiến hà nh và o nÄm 1995, kết quả là chủ quyá»n bá» từ chá»i vá»i Äa sá» má»ng manh. NÄm 1997, Tá»i cao pháp viá»n phán quyết rằng ly khai ÄÆ¡n phÆ°Æ¡ng của má»t tá»nh là Äiá»u vi hiến, và Nghá» viá»n Canada thông qua Äạo luáºt Rõ rà ng (Clarity Act), phác thảo các Äiá»u khoản vá» má»t xuất phát Äiá»m Äà m phán từ Liên minh.[69]
Ngoà i vấn Äá» chủ quyá»n của Québec, má»t sá» cuá»c khủng hoảng là m náo Äá»ng xã há»i Canada và o cuá»i tháºp niên 1980 và Äầu tháºp niên 1960. Chúng gá»m có Chuyến bay 182 của Air India phát ná» và o nÄm 1985, vụ mÆ°u sát hà ng loạt lá»n nhất trong lá»ch sá» Canada;[72] Thảm sát trÆ°á»ng Bách khoa Ãcole và o nÄm 1989, má»t vụ xả súng Äại há»c vá»i mục tiêu là các nữ sinh;[73] và Khủng hoảng Oka nÄm 1990,[74] là diá» n biến Äầu tiên trong má»t loạt các xung Äá»t bạo lá»±c giữa chÃnh phủ và các nhóm Thá» dân.[75] Canada tham gia trong Chiến tranh Vùng Vá»nh nÄm 1990 vá»i vá» thế là má»t phần trong lá»±c lượng liên minh do Hoa Kỳ lãnh Äạo, và hoạt Äá»ng trong má»t sá» sứ má»nh gìn giữ hòa bình trong tháºp ká»· 1990, bao gá»m sứ má»nh UNPROFOR tại Nam TÆ° cÅ©.[76][77] Canada cá» quân Äến Afghanistan và o nÄm 2001, song từ chá»i tham gia cuá»c xâm chiếm Iraq do Hoa Kỳ dẫn Äầu và o nÄm 2003.[78] NÄm 2009, kinh tế Canada chá»u tá»n thất trong Äại suy thoái toà n cầu, song Äã phục há»i má»t cách khiêm tá»n.[79] NÄm 2011, các lá»±c lượng của Canada tham gia và o cuá»c can thiá»p do NATO dẫn Äầu trong Ná»i chiến Libya.[80]
Äá»a lý sá»a
Canada chiếm phần lá»n phÃa bắc của Bắc Mỹ, có biên giá»i trên bá» vá»i Hoa Kỳ liá»n ká» á» phÃa nam và bang Alaska của Hoa Kỳ á» phÃa tây bắc. Canada trải dà i từ Äại Tây DÆ°Æ¡ng á» phÃa Äông Äến Thái Bình DÆ°Æ¡ng á» phÃa tây, phÃa bắc là Bắc BÄng DÆ°Æ¡ng.[81] Greenland thuá»c VÆ°Æ¡ng quá»c Äan Mạch nằm á» phÃa Äông bắc, còn Saint Pierre và Miquelon thuá»c Pháp thì nằm á» phÃa nam Äảo Newfoundland của Canada. Theo tá»ng diá»n tÃch, Canada là quá»c gia lá»n thứ hai trên thế giá»i, sau Nga. Theo diá»n tÃch Äất, Canada xếp thứ tÆ°.[81] Quá»c gia nằm giữa các vÄ© Äá» 41°B và 84°B, và giữa các kinh Äá» 52° T và 141°T.
Ká» từ nÄm 1925, Canada tuyên bá» chủ quyá»n vá»i phần thuá»c vùng Bắc Cá»±c nằm giữa 60°T và 141°T,[82] song yêu sách nà y không Äược công nháºn phá» biến. Canada là nÆ¡i có khu Äá»nh cÆ° viá» n bắc nhất của thế giá»i, Äó là trạm Alert của Quân Äá»i Canada, nằm á» mÅ©i phÃa bắc của Äảo Ellesmere â vÄ© Äá» 82,5°B â cách Bắc Cá»±c 817 kilômét (508 mi).[83] Phần lá»n vùng Bắc Cá»±c thuá»c Canada bá» bÄng và tầng Äất Äóng bÄng vÄ©nh cá»u bao phủ. Canada có ÄÆ°á»ng bá» biá»n dà i nhất trên thế giá»i, vá»i tá»ng chiá»u dà i là 202.080 kilômét (125.570 mi);[81][84] thêm và o Äó, biên giá»i Canada-Hoa Kỳ là biên giá»i trên bá» dà i nhất thế giá»i, trải dà i 8.891 kilômét (5.525 mi).[85][86]
Từ khi ká»· bÄng hà cuá»i cùng kết thúc, Canada gá»m có tám miá»n rừng riêng biá»t, gá»m có rừng phÆ°Æ¡ng Bắc rá»ng lá»n trên khiên Canada.[87] Canada có khoảng 31.700 há» lá»n hÆ¡n 3 kilômét vuông (300 ha),[88] nhiá»u hÆ¡n bất kỳ quá»c gia nà o khác, và chứa nhiá»u nÆ°á»c ngá»t của thế giá»i.[89] CÅ©ng có má»t sá» sông bÄng nÆ°á»c ngá»t trên Dãy núi Rocky của Canada và Dãy núi Coast. Canada là khu vá»±c hoạt Äá»ng vá» mặt Äá»a chất, có nhiá»u Äá»ng Äất và núi lá»a hoạt Äá»ng tiá»m nÄng, Äáng chú ý là núi Meager, núi Garibaldi, núi Cayley, và tá» hợp núi lá»a núi Edziza.[90] Vụ Tseax Cone phun trà o núi lá»a và o nÄm 1775 nằm trong sá» các thảm há»a tá»± nhiên tá» nhất tại Canada, sát hại 2.000 ngÆ°á»i Nisga'a và hủy diá»t là ng của há» tại thung lÅ©ng sông Nass á» bắc bá» British Columbia. Vụ phun trà o tạo ra dòng chảy nham thạch dà i 22,5 kilômét (14,0 mi), và theo truyá»n thuyết của ngÆ°á»i Nisga'a thì nó chặn dòng chảy của sông Nass.[91] Máºt Äá» dân sá» của Canada là 3,3 ngÆ°á»i trên kilômét vuông (8,5/sq mi), nằm và o hà ng thấp nhất trên thế giá»i. Phần có máºt Äá» dân sá» Äông Äúc nhất của quá»c gia là hà nh lang Thà nh phá» Québec â Windsor, nằm tại Nam bá» Québec và Nam bá» Ontario dá»c theo NgÅ© Äại Há» và sông St. Lawrence.[92]
Nhiá»t Äá» tá»i cao trung bình mùa Äông và mùa hè tại Canada khác biá»t giữa các khu vá»±c. Mùa Äông có thá» khắc nghiá»t tại nhiá»u nÆ¡i của quá»c gia, Äặc biá»t là trong vùng ná»i Äá»a và các tá»nh thảo nguyên, là những nÆ¡i có khà háºu lục Äá»a vá»i nhiá»t Äá» trung bình ngà y là gần â15 °C (5 °F), song có thá» xuá»ng dÆ°á»i â40 °C (â40 °F) vá»i các cÆ¡n gió lạnh dữ dá»i.[93] Tại các vùng không nằm ven biá»n, tuyết có thá» bao phủ mặt Äất gần sáu tháng má»i nÄm, trong khi các phần á» phÃa bắc có thá» dai dẳng quanh nÄm. British Columbia Duyên hải có má»t khà háºu ôn hòa, vá»i má»t mùa Äông ôn hòa và mÆ°a nhiá»u. á» các vùng bá» biá»n phÃa Äông và phÃa tây, nhiá»t Äá» tá»i cao trung bình thÆ°á»ng là dÆ°á»i hai mÆ°Æ¡i mấy Äá» C, trong khi tại lãnh thá» giữa các vùng bá» biá»n thì nhiá»t Äá» tá»i cao và o mùa hạ biến Äá»ng từ 25 Äến 30 °C (77 Äến 86 °F), nhiá»t Äá» tại má»t sá» nÆ¡i á» ná»i Äá»a thá»nh thoảng vượt quá 40 °C (104 °F).[94]
Kinh tế sá»a
Ngân hà ng Canada là ngân hà ng trung Æ°Æ¡ng của quá»c gia. Ngoà i ra, Bá» trÆ°á»ng Tà i chÃnh và Bá» trÆ°á»ng Công nghiá»p sá» dụng há» thá»ng cục Thá»ng kê Canada Äá» láºp kế hoạch tà i chÃnh. Sá» giao dá»ch chứng khoán Toronto là sá» giao dá»ch chứng khoán lá»n thứ bảy trên thế giá»i vá»i 1.577 công ty niêm yết và o nÄm 2012. Canada là ná»n kinh tế lá»n thứ 10 trên thế giá»i, vá»i GDP danh nghÄ©a nÄm 2012 là khoảng 1.532.340 tá»· Äô la Mỹ.[95] Äây là má»t thà nh viên của Tá» chức Hợp tác và Phát triá»n kinh tế (OECD) và G8, và là má»t trong mÆ°á»i quá»c gia máºu dá»ch Äứng Äầu thế giá»i, vá»i má»t ná»n kinh tế toà n cầu hóa cao Äá».[96][97] Canada có má»t ná»n kinh tế há»n hợp, xếp hạng trên Hoa Kỳ và hầu hết các quá»c gia Tây Ãu vá» chá» sá» tá»± do kinh tế của Heritage Foundation (Tá» chức Di sản),[98] và trải qua bất bình Äẳng thu nháºp á» mức tÆ°Æ¡ng Äá»i thấp.[99] NÄm 2008, lượng hà ng hóa nháºp khẩu của Canada có giá trá» trên 442,9 tá»· CAD, trong Äó 280,8 tá»· CAD bắt nguá»n từ Hoa Kỳ, 11,7 tá»· CAD bắt nguá»n từ Nháºt Bản, và 11,3 tá»· CAD bắt nguá»n từ Anh Quá»c.[100] Tá»ng thâm hụt thÆ°Æ¡ng mại của Canada và o nÄm 2009 là 4,8 tá»· CAD, trong khi và o nÄm 2008 quá»c gia nà y thặng dÆ° 46,9 tá»· CAD.[101]
Ká» từ Äầu thế ká»· XX, sá»± phát triá»n của các ngà nh chế tạo, khai má», và các lÄ©nh vá»±c dá»ch vụ Äã chuyá»n Äá»i Canada từ má»t ná»n kinh tế nông thôn mức Äá» lá»n sang ná»n kinh tế Äô thá» hóa, công nghiá»p. Giá»ng nhÆ° nhiá»u quá»c gia phát triá»n khác, ngà nh công nghiá»p dá»ch vụ chi phá»i kinh tế Canada, cung cấp viá»c là m cho khoảng ba phần tÆ° lá»±c lượng lao Äá»ng toà n quá»c.[102] Tuy nhiên, Canada có sá»± khác biá»t vá» tầm quan trá»ng của khu vá»±c sÆ¡ khai, mà trong Äó các ngà nh Äá»n gá» và dầu má» là hai trong sá» các thà nh phần ná»i báºt nhất.[103]
Canada là má»t trong và i quá»c gia phát triá»n xuất khẩu ròng nÄng lượng.[104] Canada Äại Tây DÆ°Æ¡ng có các má» khà Äá»t ngoà i khÆ¡i rá»ng lá»n, và Alberta cÅ©ng có các tà i nguyên dầu khà lá»n. Các má» cát dầu Athabasca và các tà i sản khác khiến Canada sá» hữu 13% trữ lượng dầu toà n cầu, và lá»n thứ ba trên thế giá»i, sau Venezuela và Ả Ráºp Xê Ãt.[105] Canada cÅ©ng là má»t trong các quá»c gia lá»n nhất vá» cung cấp nông sản trên thế giá»i; Các thảo nguyên Canada là má»t trong những nÆ¡i sản xuất có tầm quan trá»ng toà n cầu nhất vá» lúa mì, cải dầu, và các loại hạt khác.[106] Các mặt hà ng tà i nguyên tá»± nhiên xuất khẩu chÃnh của nÆ°á»c Canada là thiếc và urani, và quá»c gia nà y cÅ©ng là nhà xuất khẩu hà ng Äầu vá» nhiá»u loại khoáng sản khác nhÆ° và ng, niken, nhôm, thép, quặng sắt, than cá»c, và chì.[104][107][108] Tại nhiá»u thá» trấn tại bắc bá» Canada, nÆ¡i mà nông nghiá»p gặp khó khÄn, kinh tế của há» dá»±a và o các má» khoáng sản lân cáºn hoặc các nguá»n gá». Canada cÅ©ng có má»t ngà nh chế tạo tÆ°Æ¡ng Äá»i lá»n táºp trung tại nam bá» Ontario và Québec, các ngà nh công nghiá»p quan trá»ng Äặc biá»t gá»m có ô tô và hà ng không.[109]
Sá»± há»i nháºp của kinh tế Canada vá»i Hoa Kỳ tÄng lên Äáng ká» từ sau Chiến tranh thế giá»i thứ hai. Hiá»p Äá»nh Máºu dá»ch các sản phẩm ô tô (APTA) nÄm 1965 má» cá»a biên giá»i cho máºu dá»ch trong ngà nh sản xuất ô tô. Trong tháºp niên 1970, các má»i quan tâm vá» sá»± Äá»c láºp nÄng lượng và sá» hữu ngoại quá»c trong lÄ©nh vá»±c chế tạo thúc Äẩy chÃnh phủ Tá»± do của Thủ tÆ°á»ng Pierre Trudeau ban hà nh ChÆ°Æ¡ng trình NÄng lượng quá»c gia (NEP) và CÆ¡ quan Äánh giá Äầu tÆ° nÆ°á»c ngoà i (FIRA).[110] Trong tháºp niên 1980, Thủ tÆ°á»ng Brian Mulroney thuá»c Äảng Cấp tiến Bảo thủ Äã bãi bá» NEP và Äá»i tên FIRA thà nh cÆ¡ quan "Äầu tÆ° Canada", nhằm khuyến khÃch Äầu tÆ° nÆ°á»c ngoà i.[111] Hiá»p Äá»nh ThÆ°Æ¡ng mại tá»± do Canada â Hoa Kỳ (FTA) nÄm 1988 Äã loại trừ thuế quan giữa hai quá»c gia, trong khi Hiá»p Äá»nh ThÆ°Æ¡ng mại Tá»± do Bắc Mỹ (NAFTA) má» rá»ng thà nh má»t khu vá»±c bao gá»m cả México và o nÄm 1994.[106] Và o giữa tháºp niên 1990, chÃnh phủ Tá»± do của Jean Chrétien bắt Äầu thông báo thặng dÆ° ngân sách hà ng nÄm, và dần trả bá»t nợ quá»c gia.[112]
Khủng hoảng tà i chÃnh toà n cầu nÄm 2008 gây ra Äại suy thoái, dẫn Äến tá»· lá» thất nghiá»p gia tÄng Äáng ká» tại Canada.[113] NÄm 2013, phần lá»n kinh tế Canada Äã á»n Äá»nh, song quá»c gia vẫn gặp khó khÄn do tÄng trÆ°á»ng thấp, tÃnh nhạy cảm vá»i cuá»c khủng hoảng Eurozone và tá»· lá» thất nghiá»p cao hÆ¡n bình thÆ°á»ng.[114]
Khoa há»c và công nghá» sá»a
NÄm 2011, Canada chi khoảng 29,9 tá»· CAD cho nghiên cứu và phát triá»n ná»i Äá»a.[115] TÃnh Äến nÄm 2012, quá»c gia có 14 giải thÆ°á»ng Nobel trong các lÄ©nh vá»±c váºt lý há»c, hóa há»c, y há»c,[116] và xếp hạng tÆ° toà n cầu vá» chất lượng nghiên cứu khoa há»c trong má»t nghiên cứu nÄm 2012 của các nhà khoa há»c quá»c tế.[117] NÄm 2012, Canada có trên 28,4 triá»u ngÆ°á»i sá» dụng Internet, tức khoảng 83% tá»ng dân sá».[118]
CÆ¡ quan VÅ© trụ Canada thá»±c hiá»n má»t chÆ°Æ¡ng trình không gian hoạt Äá»ng cao Äá», chá» Äạo nghiên cứu không gian sâu, hà nh tinh, và hà ng không; và phát triá»n các tên lá»a và vá» tinh. Bằng viá»c phóng Alouette 1 và o nÄm 1962, Canada trá» thà nh quá»c gia thứ ba phóng má»t vá» tinh và o không gian sau Liên Xô và Hoa Kỳ.[119] NÄm 1984, Marc Garneau trá» thà nh phi hà nh gia Äầu tiên của Canada. TÃnh Äến nÄm 2013, có chÃn ngÆ°á»i Canada từng bay và o không gian, vá»i 15 sứ má»nh có ngÆ°á»i lái.[120]
Canada là má»t bên tham gia trong trạm vÅ© trụ quá»c tế (ISS), và là má»t nÆ°á»c tiên phong trong ngÆ°á»i máy không gian, chế tạo ra các tay máy robot Canadarm, Canadarm2 và Dextre cho ISS và cho tà u con thoi của NASA. Từ tháºp niên 1960, ngà nh công nghiá»p không gian vÅ© trụ của Canada Äã thiết kế và xây dá»±ng nhiá»u nhãn hiá»u vá» tinh, gá»m có Radarsat-1 và 2, ISIS và MOST.[121] Canada cÅ©ng sản xuất thà nh công và sá» dụng rá»ng rãi tên lá»a thám không Black Brant; trên 1.000 tên lá»a Black Brants Äược phóng ká» từ khi nó Äược giá»i thiá»u và o nÄm 1961.[122]
ChÃnh phủ và chÃnh trá» sá»a
Canada có má»t há» thá»ng nghá» viá»n trong khuôn khá» chế Äá» quân chủ láºp hiến, chế Äá» quân chủ của Canada là ná»n tảng của các nhánh hà nh pháp, láºp pháp, và tÆ° pháp.[123][124][125][126] Quân chủ của Canada là Quá»c vÆ°Æ¡ng Charles III, ông cÅ©ng Äóng vai trò là nguyên thủ quá»c gia của 15 quá»c gia khác và là nguyên thủ của má»i tá»nh tại Canada. Äại diá»n cho Quá»c vÆ°Æ¡ng là Toà n quyá»n Canada, ngÆ°á»i nà y thá»±c hiá»n hầu hết các chức trách của quân chủ liên bang tại Canada.[127][128]
Các nhân váºt quân chủ và phó quân chủ bá» hạn chế trong viá»c tham gia trá»±c tiếp và o các lÄ©nh vá»±c cai trá».[125][129][130] Trong thá»±c tiá» n, há» sá» dụng các quyá»n hà nh pháp theo chá» dẫn của Ná»i các, Äây là má»t há»i Äá»ng gá»m các bá» trÆ°á»ng của VÆ°Æ¡ng quá»c chá»u trách nhiá»m trÆ°á»c Chúng nghá» viá»n, do Thủ tÆ°á»ng Canada lá»±a chá»n và Äứng Äầu,[131] thủ tÆ°á»ng là ngÆ°á»i Äứng Äầu chÃnh phủ (Thủ tÆ°á»ng hiá»n tại là ông Justin Trudeau). Trong các tình thế khủng hoảng nhất Äá»nh, Toà n quyá»n hay quân chủ có thá» thá»±c thi quyá»n lá»±c của há» mà không phải dá»±a theo cá» vấn của các bá» trÆ°á»ng.[129] Nhằm Äảm bảo tÃnh á»n Äá»nh của chÃnh phủ, toà n quyá»n theo thÆ°á»ng lá» sẽ bá» nhiá»m thủ tÆ°á»ng là ngÆ°á»i Äang giữ chức lãnh tụ của chÃnh Äảng có thá» Äạt Äược má»t Äa sá» tại Chúng nghá» viá»n.[132] VÄn phòng Thủ tÆ°á»ng (PMO) do Äó là má»t trong những cÆ¡ quan quyá»n lá»±c nhất trong chÃnh phủ, Äá» xuất hầu hết các pháp luáºt Äá» nghá» viá»n phê chuẩn và lá»±a chá»n chức vụ Äược Quân chủ bá» nhiá»m. Các chức vụ nà y, ngoà i Äã Äược nhắc Äến á» trên, còn có toà n quyá»n, phó tá»ng Äá»c, tham nghá» sÄ©, thẩm phán tòa án liên bang, và ngÆ°á»i Äứng Äầu các công ty quá»c doanh (Crown corporations), và các cÆ¡ quan của chÃnh phủ.[129] Lãnh tụ của chÃnh Äảng có sá» ghế nhiá»u thứ hai thÆ°á»ng trá» thà nh 'Lãnh tụ phe Äá»i láºp trung thà nh của Bá» hạ' và là má»t phần trong má»t há» thá»ng nghá» viá»n Äá»i kháng nhằm duy trì sá»± kiá»m tra Äá»i vá»i chÃnh phủ.[133]
Má»i má»t trong sá» 308 nghá» sÄ© tại Chúng nghá» viá»n Äược bầu theo Äa sá» giản ÄÆ¡n trong má»t khu vá»±c tuyá»n cá». Tá»ng tuyá»n cá» phải do toà n quyá»n yêu cầu, theo cá» vấn của thủ tÆ°á»ng trong vòng bá»n nÄm tÃnh từ cuá»c bầu cá» trÆ°á»c Äó, hoặc nếu chÃnh phủ thất bại trong má»t cuá»c bá» phiếu tÃn nhiá»m tại nghá» viá»n.[134] 105 thà nh viên của Tham nghá» viá»n, vá»i sá» ghế Äược phân chia theo má»t cÆ¡ sá» vùng miá»n, há» phục vụ cho Äến tuá»i 75.[135] NÄm chÃnh Äảng có Äại biá»u Äược bầu và o nghá» viá»n liên bang trong cuá»c bầu cá» nÄm 2011: Äảng Bảo thủ (Äảng cầm quyèn), Äảng Tân Dân chủ (Äá»i láºp chÃnh thức), Äảng Tá»± do, Khá»i NgÆ°á»i Québec, và Äảng Xanh.
Cấu trúc liên bang của Canada phân chia các trách nhiá»m của chÃnh phủ giữa chÃnh phủ liên bang và 10 tá»nh. Các cÆ¡ quan láºp pháp cấp tá»nh theo ÄÆ¡n viá»n chế và hoạt Äá»ng theo kiá»u cách nghá» viá»n tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° Chúng nghá» viá»n.[130] Ba lãnh thá» của Canada cÅ©ng có các cÆ¡ quan láºp pháp, song chúng không có chủ quyá»n và có Ãt trách nhiá»m hiến pháp hÆ¡n so vá»i các tá»nh.[136] CÆ¡ quan láºp pháp của các lãnh thá» cÅ©ng có cấu trúc khác biá»t so vá»i cÆ¡ quan tÆ°Æ¡ng ÄÆ°Æ¡ng của các tá»nh.[137]
Pháp luáºt sá»a
Hiến pháp Canada là pháp luáºt tá»i cao của quá»c gia, và gá»m có các bản vÄn bằng vÄn bản và các quy Æ°á»c bất thà nh vÄn. Äạo luáºt Hiến pháp 1867 (trÆ°á»c nÄm 1982 gá»i là Äạo luáºt Bắc Mỹ thuá»c Anh), khẳng Äá»nh sá»± cai trá» dá»±a trên tiá»n lá» nghá» viá»n và phân chia quyá»n lá»±c giữa các chÃnh phủ liên bang và cấp tá»nh. Quy chế Westminster 1931 trao Äầy Äủ quyá»n tá»± trá» và Äạo luáºt Hiến pháp 1982 kết thúc toà n bá» liên kết láºp pháp giữa Canada vá»i Anh Quá»c, cÅ©ng nhÆ° thêm má»t thá» thức tu chÃnh hiến pháp và Hiến chÆ°Æ¡ng Canada vá» Quyá»n lợi và Tá»± do. Hiến chÆ°Æ¡ng Äảm bảo các quyá»n lợi và quyá»n tá»± do mà theo thÆ°á»ng lá» không thá» bá» chà Äạp bá»i bất kỳ chÃnh phủ nà o-tuy thế má»t Äiá»u khoản tuy nhiên cho phép nghá» liên bang và các cÆ¡ quan láºp pháp cấp tá»nh Äược phủ quyết má»t sá» Äiá»u khoản nhất Äá»nh của Hiến chÆ°Æ¡ng trong má»t giai Äoạn 5 nÄm.[138]
Mặc dù không phải là không có xung Äá»t, các ảnh hÆ°á»ng tÆ°Æ¡ng há» ban Äầu giữa ngÆ°á»i Canada gá»c châu Ãu vá»i ngÆ°á»i Dân tá»c TrÆ°á»c tiên và ngÆ°á»i Inuit tÆ°Æ¡ng Äá»i hòa bình.[139] Äạo luáºt ngÆ°á»i Da Äá» (Indian Act), các hiá»p Äá»nh khác nhau và các án lá» pháp Äược láºp ra Äá» Äiá»u Äình các quan há» giữa ngÆ°á»i châu Ãu và các dân tá»c bản Äá»a.[140] Äảng chú ý nhất là má»t loạt 11 hiá»p Äá»nh Äược gá»i là Các hiá»p Äá»nh Äược Äánh sá», chúng Äược ký giữa các dân tá»c Thá» dân tại Canada và Quân chủ tại vá» của Canada từ nÄm 1871 Äến nÄm 1921.[141] Các hiá»p Äá»nh nà y là những thá»a thuáºn vá»i Há»i Äá»ng Xu máºt viá»n quân chủ Canada, Äược quản lý theo luáºt Thá» dân Canada, và do Bá» trÆ°á»ng Sá»± vụ dân nguyên trú và Phát triá»n phÆ°Æ¡ng Bắc giám sát. Vai trò của các hiá»p Äá»nh và các quyá»n lợi há» Äược cấp Äược tác khẳng Äá»nh qua Äiá»u 35 của Äạo luáºt Hiến pháp 1982.[142] Các quyá»n lợi nà y có thá» bao gá»m cung cấp các dá»ch vụ nhÆ° y tế, và miá» n thuế.[143]
Bá» máy tÆ° pháp của Canada Äóng má»t vai trò quan trá»ng trong giải thÃch các pháp luáºt và có quyá»n phủ Äá»nh các Äạo luáºt của nghá» viá»n nếu chúng vi hiến. Tá»i cao pháp viá»n Canada là tòa án cao nhất và nÆ¡i phân xá» cuá»i cùng, từ ngà y 18 tháng 12 nÄm 2017 Äứng Äầu tòa là Chánh án Richard Wagner[144]. ChÃn thà nh viên của Tá»i cao pháp viá»n do toà n quyá»n bá» nhiá»m theo cá» vấn của thủ tÆ°á»ng và bá» trÆ°á»ng tÆ° pháp. Tất cả thẩm phán á» cấp cao và cấp phúc thẩm Äá»u Äược bá» nhiá»m sau khi há»i ý vá»i các cÆ¡ cấu pháp luáºt phi chÃnh phủ. Ná»i các liên bang cÅ©ng bá» nhiá»m các thẩm phán cho các tòa cấp cao có quyá»n hạn cấp tá»nh và lãnh thá».[145]
Thông luáºt phá» biến tại hầu hết các khu vá»±c, ngoại trừ tại Québec, trong tá»nh nà y dân luáºt chiếm Æ°u thế. Luáºt hình sá»± là trách nhiá»m của liên bang và thá»ng nhất trên toà n Canada.[146] Thá»±c thi pháp luáºt, trong Äó có các tòa án hình sá»±, vá» chÃnh thức là má»t trách nhiá»m của cấp tá»nh, do lá»±c lượng cảnh sát cấp tá»nh và thà nh phá» thá»±c hiá»n.[147] Tuy nhiên, tại hầu hết các khu vá»±c nông thôn và má»t sá» khu vá»±c thà nh thá», trách nhiá»m Äược giao Æ°á»c cho Ká» cảnh vÆ°Æ¡ng thất Canada cấp liên bang.[148]
Quan há» Äá»i ngoại và quân sá»± sá»a
Canada Äang sá» dụng má»t lá»±c lượng quân sá»± chuyên nghiá»p, tình nguyá»n gá»m 68.250 nhân viên và khoảng 47.081 quân dá»± bá».[149] Quân Äá»i Canada (CF) gá»m có Lục quân Canada, Hải quân Hoà ng gia Canada, và Không quân Hoà ng gia Canada. NÄm 2017, tá»ng chi tiêu quân sá»± của Canada là khoảng 27,6 tá»· Äô la Canada [150].
Canada và Hoa Kỳ chia sẻ ÄÆ°á»ng biên giá»i không Äược bảo vá» dà i nhất thế giá»i, hợp tác trong các chiến dá»ch và táºp luyá»n quân sá»±, và là Äá»i tác thÆ°Æ¡ng mại lá»n nhất của nhau.[151] Canada tuy váºy vẫn có má»t chÃnh sách Äá»i ngoại Äá»c láºp, Äáng chú ý nhất là viá»c duy trì quan há» Äầy Äủ vá»i Cuba và từ chá»i chÃnh thức tham gia trong Cuá»c xâm chiếm Iraq nÄm 2003. Canada cÅ©ng duy trì các quan há» mang tÃnh lá»ch sá» vá»i Anh Quá»c và Pháp và vá»i các cá»±u thuá»c Äá»a của Anh và Pháp thông qua tÆ° cách thà nh viên của liên minh trong khá»i Thá»nh vượng chung các quá»c gia và Cá»ng Äá»ng Pháp ngữ.[152] Canada có quan há» tÃch cá»±c vá»i Hà Lan, má»t phần là do Canada từng góp phần giải phóng Hà Lan trong Chiến tranh thế giá»i thứ hai.[59]
Canada gắn bó chặt chẽ vá»i Äế quá»c Anh và Thá»nh vượng chung, do váºy quá»c gia nà y tham gia nhiá»u trong các ná» lá»±c quân sá»± của Anh Quá»c trong Chiến tranh Boer lần thứ hai, Chiến tranh thế giá»i thứ nhất và Chiến tranh thế giá»i thứ hai. Ká» từ Äó, Canada chủ trÆ°Æ¡ng Äa phÆ°Æ¡ng hóa, tiến hà nh các ná» lá»±c nhằm giải quyết các vấn Äá» toà n cầu bằng cách cá»ng tác vá»i các quá»c gia khác.[153][154] Canada là má»t thà nh viên sáng láºp của Liên Hợp Quá»c và o nÄm 1945 và của NATO và o nÄm 1949. Trong Chiến tranh Lạnh, Canada là má»t nÆ°á»c Äóng góp lá»n cho lá»±c lượng của Liên Hợp Quá»c trong Chiến tranh Triá»u Tiên và cùng vá»i Hoa Kỳ thà nh láºp Bá» TÆ° lá»nh phòng thủ hà nh không vÅ© trụ Bắc Mỹ NORAD nhằm hợp tác Äá» phòng thủ chá»ng lại các cuá»c tấn công trên không tiá»m tà ng của Liên Xô.[155]
Trong Khủng hoảng Kênh Äà o Suez nÄm 1956, Thủ tÆ°á»ng tÆ°Æ¡ng lai Lester B. Pearson là m giảm cÄng thẳng bằng Äá» xuất triá»n khai Lá»±c lượng gìn giữ hòa bình Liên Hợp Quá»c, do hà nh Äá»ng nà y mà ông nháºn Äược Giải Nobel Hòa bình nÄm 1957.[156] Äây là sứ má»nh gìn giữ hòa bình Äầu tiên của Liên Hợp Quá»c, do váºy Lester B. Pearson thÆ°á»ng Äược công nháºn là ngÆ°á»i sáng tạo ra khái niá»m nà y. Ká» từ Äó, Canada tham gia trong 50 sứ má»nh gìn giữ hòa bình, bao gá»m má»i ná» lá»±c gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quá»c cho Äến nÄm 1989,[56] và từ Äó duy trì lá»±c lượng trong các sứ má»nh quá»c tế tại Rwanda, Nam TÆ° cÅ©, và những nÆ¡i khác; Canada thá»nh thoảng phải Äá»i mặt vá»i các tranh luáºn vá» sá»± dÃnh lÃu của há» Äến các quá»c gia khác, Äáng chú ý là trong Vụ viá»c Somalia nÄm 1993.[157]
Canada gia nháºp Tá» chức các quá»c gia châu Mỹ (OAS) và o nÄm 1990 và tá» chức há»i nghá» Äại há»i Äá»ng OAS tại Windsor, Ontario và o tháng 6 nÄm 2000 và Há»i nghá» thượng Äá»nh thứ ba của OAS tại thà nh phá» Québec và o tháng 4 nÄm 2001.[158] Canada mÆ°u cầu má» rá»ng các quan há» của mình vá»i các ná»n kinh tế trong và nh Äai Thái Bình DÆ°Æ¡ng thông qua tÆ° cách thà nh viên trong diá» n Äà n Diá» n Äà n Hợp tác Kinh tế châu à - Thái Bình DÆ°Æ¡ng (APEC).[159]
NÄm 2001, Canada triá»n khai quân nhân Äến Afghanistan vá»i tÆ° cách là má»t phần của lá»±c lượng ôn Äá»nh Mỹ và Lá»±c lượng Há» trợ An ninh Quá»c tế (ISAF) do NATO lãnh Äạo và Äược Liên Hợp Quá»c cho phép. Trong cuá»c chiến nà y, Canada mất 158 binh sÄ©,[160] vá»i chi phà khoảng 11,3 tá»· Äô la Canada.[161]
Và o tháng 2 nÄm 2007, Canada, Ã, Anh Quá»c, Na Uy, và Nga tuyên bá» cam kết chung của há» cho má»t dá»± án 1,5 tá»· Äô la Mỹ nhằm giúp Äỡ phát triá»n vắc-xin cho các quá»c gia Äang phát triá»n, và kêu gá»i các quá»c gia khác cùng tham gia.[162] Và o tháng 8 nÄm 2007, tuyên bá» chủ quyá»n Äá»i vá»i vùng Bắc Cá»±c của Canada bá» thá» thách sau khi Nga tiến hà nh chiếm thám hiá»m dÆ°á»i nÆ°á»c Äến Bắc Cá»±c; ká» từ nÄm 1925 thì Canada nhìn nháºn khu vá»±c nà y thuá»c chủ quyá»n lãnh thá» của mình.[163] Từ tháng 3 Äến tháng 10 nÄm 2011, quân Äá»i Canada tham gia và o cuá»c can thiá»p của NATO do Liên Hợp Quá»c ủy thác trong Ná»i chiến Libya.[164]
Canada Äược công nháºn là má»t cÆ°á»ng quá»c báºc trung do vai trò của quá»c gia nà y trong các quan há» quá»c tế vá»i má»t xu hÆ°á»ng theo Äuá»i các giải pháp Äa phÆ°Æ¡ng.[165] Ngoà i viá»c là má»t thà nh viên của Liên Hợp Quá»c, Tá» chức ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»i và Tá» chức Hợp tác và Phát triá»n Kinh tế (OECD), Canada còn là má»t thà nh viên của các tá» chức và diá» n Äà n khu vá»±c và quá»c tế khác trên các vấn Äá» kinh tế và vÄn hóa.[166] Canada tham gia và o Công Æ°á»c Quá»c tế vá» các Quyá»n Dân sá»± và ChÃnh trá» nÄm 1976.[167]
Các tá»nh và lãnh thá» sá»a
Canada là má»t liên bang gá»m có mÆ°á»i tá»nh và ba lãnh thá». Các ÄÆ¡n vá» hà nh chÃnh nà y có thá» Äược nhóm thà nh bá»n vùng chÃnh: Tây bá» Canada, Trung bá» Canada, Canada Äại Tây DÆ°Æ¡ng, và Bắc bá» Canada ("Äông bá» Canada" bao gá»m Trung bá» Canada và Canada Äại Tây DÆ°Æ¡ng). Các tá»nh có quyá»n tá»± trá» lá»n hÆ¡n các lãnh thá», chá»u trách nhiá»m Äá»i vá»i các chÆ°Æ¡ng trình xã há»i nhÆ° chÄm sóc y tế, giáo dục, và phúc lợi. Tá»ng thu nháºp của các tá»nh nhiá»u hÆ¡n của chÃnh phủ liên bang. Sá» dụng quyá»n hạn chi tiêu của mình, chÃnh phủ liên bang có thá» bắt Äầu các chÃnh sách quá»c gia tại các tá»nh, nhÆ° Äạo luáºt Y tế Canada; các tá»nh có thá» chá»n á» ngoà i chúng, song hiếm khi là m váºy trên thá»±c tế. ChÃnh phủ liên bang thá»±c thi thanh toán cân bằng nhằm bảo Äảm các tiêu chuẩn thá»ng nhất hợp lý vá» các dá»ch vụ và thuế Äược thi hà nh giữa các tá»nh già u hÆ¡n và nghèo hÆ¡n.[168]
Nhân khẩu sá»a
Äiá»u tra dân sá» Canada nÄm 2016 ÄÆ°a ra sá» liá»u tá»ng dân sá» là 35.151.728 ngÆ°á»i, tÄng khoảng 5% so vá»i sá» liá»u nÄm 2011.[172][173][174][175][176]
Máºt Äá» dân sá» của Canada, 3,7 ngÆ°á»i trên má»i km vuông (9,6 / sq mi), là má»t trong những quá»c gia có máºt Äá» dân sá» thấp nhất trên thế giá»i. Lãnh thá» Canada trải dà i từ vÄ© tuyến 83°B Äến 41°B, và khoảng 95% dân sá» sá»ng á» phÃa nam vÄ© tuyến 55°B [177].
Khoảng bá»n phần nÄm dân sá» Canada sá»ng cách vá»i biên giá»i Hoa Kỳ dÆ°á»i 150 kilômét (93 mi).[178] Xấp xá» 80% ngÆ°á»i Canada sá»ng tại các khu vá»±c Äô thá» táºp trung tại hà nh lang thà nh phá» Québec âWindsor, Lower Mainland tại British Columbia, và hà nh lang CalgaryâEdmonton tại Alberta.[179]. Giá»ng nhÆ° các quá»c gia phát triá»n khác, Canada Äang trải qua biến Äá»i nhân khẩu há»c theo hÆ°á»ng dân sá» già hÆ¡n, vá»i nhiá»u ngÆ°á»i nghá» hÆ°u hÆ¡n và Ãt ngÆ°á»i trong Äá» tuá»i lao Äá»ng hÆ¡n. NÄm 2006, tuá»i trung bình của cÆ° dân Canada là 39,5;[180] nÄm 2011, con sá» nà y tÄng lên xấp xá» 39,9.[181] NÄm 2013, tuá»i thá» bình quân của ngÆ°á»i Canada là 81.[182]
Theo Äiá»u tra dân sá» nÄm 2016, nguá»n gá»c dân tá»c tá»± thuáºt lá»n nhất là ngÆ°á»i Canada (chiếm 32% dân sá»), tiếp theo là ngÆ°á»i Anh (18,3%), ngÆ°á»i Scotland (13,9%), ngÆ°á»i Pháp (13,6%), ngÆ°á»i Ailen (13,4%), ngÆ°á»i Äức (9,6%), ngÆ°á»i Trung Quá»c (5,1%), à (4,6%), ngÆ°á»i Dân tá»c thứ nhất (4,4%), ngÆ°á»i Ấn Äá» (4.0%) và ngÆ°á»i Ukraina (3.9%) [183]. Có 600 nhóm Dân tá»c TrÆ°á»c tiên Äược công nháºn, vá»i tá»ng sá» 1.172.790 ngÆ°á»i.[184]
Dân sá» thá» dân của Canada Äang tÄng trÆ°á»ng gần gấp hai lần tá»· lá» bình quân toà n quá»c, và 4% dân sá» Canada tuyên bá» há» có Äặc tÃnh thá» dân trong nÄm 2006. 16,2% dân sá» khác thuá»c má»t nhóm thiá»u sá» hữu hình (visible minority) phi thá» dân.[185] NÄm 2016, các nhóm thiá»u sá» hữu hình lá»n nhất là ngÆ°á»i Nam à (5,6%), ngÆ°á»i Hoa (5%) và ngÆ°á»i Da Äen (3,5%) [186]. Từ nÄm 2011 Äến nÄm 2016, dân sá» dân tá»c thiá»u sá» hữu hình tÄng trÆ°á»ng 18,4% [186]. NÄm 1961, dÆ°á»i 2% dân sá» Canada (khoảng 300.000 ngÆ°á»i) có thá» Äược phân loại thuá»c má»t nhóm dân tá»c thiá»u sá» hữu hình, và dÆ°á»i 1% là thá» dân.[187] NÄm 2007, gần má»t phần nÄm (19,8%) ngÆ°á»i Canada sinh ra tại nÆ°á»c ngoà i, vá»i gần 60% tân di dân Äến từ châu à (gá»m cả Trung Äông).[188] Các nguá»n nháºp cÆ° dẫn Äầu Äến Canada hiá»n là Trung Quá»c, Philippines và Ấn Äá».[189] Theo cục Thá»ng kê Canada, các nhóm thiá»u sá» hữu hình có thá» chiếm má»t phần ba dân sá» Canada và o nÄm 2031.[190]
Canada là má»t trong những quá»c gia có tá»· lá» nháºp cÆ° bình quân trên ngÆ°á»i cao nhất thế giá»i,[191] Äược thúc Äẩy từ chÃnh sách kinh tế và Äoà n tụ gia Äình. Má»t tÆ°á»ng thuáºt nói có 260.400 ngÆ°á»i nháºp cÆ° Äến Canada trong nÄm 2014 [192]. ChÃnh phủ Canada dá»± tÃnh có từ 280.000 Äến 305.000 cÆ° dân thÆ°á»ng trú má»i và o nÄm 2015 [193], má»t con sá» ngÆ°á»i nháºp cÆ° tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° trong những nÄm gần Äây.[194] Những ngÆ°á»i má»i nháºp cÆ° chủ yếu Äá»nh cÆ° tại các khu vá»±c Äô thá» lá»n nhÆ° Toronto, Montreal và Vancouver.[195] Canada cÅ©ng chấp nháºn má»t lượng lá»n ngÆ°á»i tá» nạn,[196] chiếm hÆ¡n 10% tái Äá»nh cÆ° ngÆ°á»i tá» nạn toà n cầu má»i nÄm.[197]
Canada là quá»c gia Äa tôn giáo, bao gá»m nhiá»u tÃn ngưỡng và phong tục. Theo Äiá»u tra nÄm 2011, 67,3% ngÆ°á»i Canada nháºn mình là tÃn hữu Kitô giáo; trong Äó Công giáo Rôma là giáo há»i lá»n nhất vá»i 38,7% dân sá». Các giáo phái Tin Là nh chiếm 27% dân sá», lá»n nhất trong sá» Äó là Giáo há»i Hiá»p nhất Canada (6,1%), tiếp theo là Anh giáo (5,0%), và Báp-tÃt (1,9%). NÄm 2011, khoảng 23,9% cÆ° dân Canada coi rằng mình không tôn giáo, so vá»i 16,5% và o nÄm 2001.[198] Còn lại, 8,8% dân sá» Canada là tÃn Äá» của các tôn giáo khác, lá»n nhất trong Äó là Há»i giáo (3,2%) và Ấn Äá» giáo (1,5%).[199]
Các vùng Äô thá» lá»n nhất Canada theo dân sá» (Äiá»u tra 2011) | |||||
---|---|---|---|---|---|
Tên | Tá»nh | Dân sá» | Tên | Tá»nh | Dân sá» |
Toronto | Ontario | 5.583.064 | London | Ontario | 474.786 |
Montréal | Québec | 3.824.221 | St. CatharinesâNiagara Falls | Ontario | 392.184 |
Vancouver | British Columbia | 2.313.328 | Halifax | Nova Scotia | 390.328 |
OttawaâGatineau | OntarioâQuébec | 1.236.324 | Oshawa | Ontario | 356.177 |
Calgary | Alberta | 1.214.839 | Victoria | British Columbia | 344.615 |
Edmonton | Alberta | 1.159.869 | Windsor | Ontario | 319.246 |
Québec | Québec | 765.706 | Saskatoon | Saskatchewan | 260.600 |
Winnipeg | Manitoba | 730.018 | Regina | Saskatchewan | 210.556 |
Hamilton | Ontario | 721.053 | Sherbrooke | Québec | 201.890 |
KitchenerâCambridgeâWaterloo | Ontario | 477.160 | St. John's | Newfoundland và  Labrador | 196.966 |
Giáo dục sá»a
Các tá»nh và lãnh thá» của Canada chá»u trách nhiá»m vá» giáo dục. Äá» tuá»i bắt buá»c Äến trÆ°á»ng có phạm vi từ 5â7 Äến 16â18 tuá»i,[200] Äóng góp và o tá»· lá» ngÆ°á»i trÆ°á»ng thà nh biết chữ là 99%.[81] NÄm 2011, 88% ngÆ°á»i trÆ°á»ng thà nh có tuá»i từ 25 Äến 64 Äã Äạt Äược trình Äá» tÆ°Æ¡ng ÄÆ°Æ¡ng tá»t nghiá»p trung há»c, trong khi tá»· lá» chung của OECD là 74%.[201] NÄm 2002, 43% ngÆ°á»i Canada từ 25 Äến 64 tuá»i sá» hữu má»t ná»n giáo dục sau trung há»c; trong Äá» tuá»i từ 25 Äến 34, tá»· lá» giáo dục sau trung há»c Äạt 51%.[202] Theo má»t tÆ°á»ng thuáºt của NBC nÄm 2012, Canada là quá»c gia có giáo dục nhất trên thế giá»i.[203] ChÆ°Æ¡ng trình Äánh giá há»c sinh quá»c tế (PISA) chá» ra rằng há»c sinh Canada biá»u hiá»n tá»t hÆ¡n mức trung bình của OECD, Äặc biá»t là trong toán há»c, khoa há»c, và Äá»c.[204][205]
Ngôn ngữ sá»a
Canada có hai ngôn ngữ chÃnh thức là tiếng Anh và tiếng Pháp, theo Äiá»u 16 của Hiến chÆ°Æ¡ng Canada vá» Quyá»n lợi và Tá»± do và Äạo luáºt ngôn ngữ chÃnh thức của Liên bang. ChÃnh phủ Canada thá»±c hiá»n song ngữ chÃnh thức, do Uá»· viên há»i Äá»ng các ngôn ngữ chÃnh thức chấp hà nh. Tiếng Anh và tiếng Pháp có Äá»a vá» ngang nhau trong các tòa án liên bang, Nghá» viá»n, và trong toà n bá» các cÆ¡ quan liên bang. Các công dân có quyá»n, á» nÆ¡i Äủ nhu cầu, nháºn các dá»ch vụ của chÃnh phủ liên bang bằng tiếng Anh hoặc tiếng Pháp, và các ngôn ngữ thiá»u sá» có Äá»a vá» chÃnh thức Äược Äảm bảo có trÆ°á»ng há»c sá» dụng chúng tại tất cả các tá»nh và lãnh thá».[206]
Tiếng Anh và tiếng Pháp là ngôn ngữ thứ nhất của lần lượt 59,7 và 23,2 phần trÄm dân sá» Canada. Xấp xá» 98% ngÆ°á»i Canada có thá» nói tiếng Anh hoặc tiếng Pháp: 57,8% chá» nói tiếng Anh, 22,1% chá» nói tiếng Pháp, và 17,4% nói cả hai ngôn ngữ.[207] Các cá»ng Äá»ng ngôn ngữ chÃnh thức tiếng Anh và tiếng Pháp, Äược xác Äá»nh bằng ngôn ngữ chÃnh thức thứ nhất Äược nói, tÆ°Æ¡ng ứng chiếm 73% và 23,6% dân sá».[208]
Hiến chÆ°Æ¡ng Pháp ngữ 1977 xác Äá»nh tiếng Pháp là ngôn ngữ chÃnh thức của Québec.[209] Mặc dù hÆ¡n 85% sá» ngÆ°á»i Canada nói tiếng Pháp sá»ng tại Québec, song cÅ©ng có dân sá» Pháp ngữ Äáng ká» tại Ontario, Alberta, và nam bá» Manitoba; Ontario là tá»nh có nhiá»u dân sá» Pháp ngữ nhất bên ngoà i Québec.[210] New Brunswick là tá»nh chÃnh thức song ngữ duy nhất, có cá»ng Äá»ng thiá»u sá» Acadia nói tiếng Pháp chiếm 33% dân sá». CÅ©ng có các nhóm ngÆ°á»i Acadia tại tây nam bá» Nova Scotia, trên Äảo Cape Breton, và qua trung bá» và tây bá» Äảo Prince Edward.[211]
Các tá»nh khác không có ngôn ngữ chÃnh thức nhÆ° váºy, song tiếng Pháp Äược sá» dụng nhÆ° má»t ngôn ngữ trong giảng dạy, trong tòa án, và cho các dá»ch vụ chÃnh quyá»n khác, cùng vá»i tiếng Anh. Manitoba, Ontario, và Québec cho phép nói cả tiếng Anh và tiếng Pháp tại các cÆ¡ quan láºp pháp cấp tá»nh, và các Äạo luáºt Äược ban hà nh bằng cả hai ngôn ngữ. Tại Ontario, tiếng Pháp có má»t sá» Äá»a vá» pháp lý, song không hoà n toà n là ngôn ngữ Äá»ng chÃnh thức.[212] Có 11 nhóm ngôn ngữ Thá» dân, bao gá»m hÆ¡n 65 phÆ°Æ¡ng ngôn riêng biá»t.[213] Trong sá» Äó, chá» có Cree, Inuktitut và Ojibway là có sá» ngÆ°á»i nói thà nh thạo Äủ lá»n Äá» Äược xem là có thá» sinh tá»n trÆ°á»ng kỳ.[214] Má»t và i ngôn ngữ thá» dân có Äá»a vá» chÃnh thức tại Các Lãnh thá» Tây Bắc.[215] Inuktitut là ngôn ngữ chÃnh tại Nunavut, và là má»t trong ba ngôn ngữ chÃnh thức tại lãnh thá» nà y.[216]
NÄm 2016, hÆ¡n 7,3 triá»u ngÆ°á»i Canada kê khai ngôn ngữ mẹ Äẻ của há» là má»t ngôn ngữ phi chÃnh thức. Má»t sá» ngôn ngữ không chÃnh thức phá» biến nhất bao gá»m tiếng Trung Quá»c (1.227.680 ngÆ°á»i nói nhÆ° ngôn ngữ mẹ Äẻ), Tiếng Punjabi (501.680), tiếng Tây Ban Nha (458.850), tiếng Tagalog (431,385), tiếng Ả Ráºp (419,895), tiếng Äức (384,040) và tiếng à (375,645)[217].
VÄn hóa sá»a
VÄn hóa Canada rút ra từ những ảnh hÆ°á»ng của các dân tá»c thà nh phần, và các chÃnh sách nhằm thúc Äẩy Äa nguyên vÄn hóa Äược bảo vá» theo hiến pháp.[218]. Québec là nÆ¡i có bản sắc mạnh hóa mạnh, và nhiá»u nhà bình luáºn nói tiếng Pháp nói vá» má»t vÄn hóa Québec khác biá»t vá»i vÄn hóa Canada Anh ngữ.[219] Tuy nhiên, vá» tá»ng thá», Canada á» trong thuyết má»t khảm vÄn hóa â má»t táºp hợp của và i tiá»u vÄn hóa vùng miá»n, thá» dân, và dân tá»c.[220] Các chÃnh sách của chÃnh phủ nhÆ° tà i trợ công khai chÄm sóc sức khá»e, áp thuế cao hÆ¡n Äá» tái phân phá»i của cải, xóa bá» tá» hình, những ná» lá»±c mạnh mẽ nhằm loại trừ nghèo khá», kiá»m soát súng nghiêm ngặt, và hợp pháp hóa hôn nhân Äá»ng tÃnh là những chá» thá» xã há»i hÆ¡n nữa của các giá trá» chÃnh trá» và vÄn hóa Canada.[221]
Vá» mặt lá»ch sá», Canada chá»u ảnh hÆ°á»ng của các ná»n vÄn hóa của Hoa Kỳ, Pháp và thá» dân. Thông qua ngôn ngữ, nghá» thuáºt và âm nhạc, các dân tá»c thá» dân tiếp tục có ảnh hÆ°á»ng Äến bản sắc Canada.[222] Nhiá»u ngÆ°á»i Canada xem trá»ng Äa nguyên vÄn hóa và nhìn nháºn Canada vá»n Äã Äa nguyên vÄn hóa.[66] Truyá»n thông và giải trà Hoa Kỳ phá» biến, nếu không nói là chi phá»i, tại Canada ;ngược lại, nhiá»u vÄn hóa phẩm và nghá» sÄ© giải trà của Canada thà nh công tại Hoa Kỳ và toà n cầu.[223]. VÄn hóa Pháp Äóng vai trò quan trá»ng trong Äá»i sá»ng vÄn hóa của Canada, vá»i nhiá»u tác phẩm vÄn há»c, nghá» thuáºt, âm nhạc và ẩm thá»±c ná»i tiếng có ảnh hÆ°á»ng từ Pháp. Canada có nhiá»u nhà vÄn, nhà thÆ¡, nhạc sÄ© và nghá» sÄ© ná»i tiếng sáng tác bằng tiếng Pháp. Viá»c duy trì má»t vÄn hóa Canada riêng biá»t Äược chÃnh phủ ủng há» thông qua các chÆ°Æ¡ng trình, các Äạo luáºt, và các thá» chế nhÆ° Công ty Phát thanh-Truyá»n hình Canada (CBC), Cục Äiá»n ảnh Quá»c gia Canada (NFB), và Ủy ban Phát thanh-Truyá»n hình và Viá» n thông Canada (CRTC).[224]
Nghá» thuáºt thá» giác Canada chá»u sá»± chi phá»i của các cá nhân nhÆ° Tom Thomson â há»a sÄ© ná»i tiếng nhất của quá»c gia â hay Group of Seven (nhóm 7 há»a sÄ©). Sá»± nghiá»p há»i há»a phong cảnh Canada của Tom Thomson kéo dà i má»t tháºp ká»· cho Äến khi ông mất và o nÄm 1917 á» tuá»i 39.[225] Group of Seven là các há»a sÄ© mang má»t tiêu Äiá»m dân tá»c chủ nghÄ©a và duy tâm chủ nghÄ©a, há» trÆ°ng bà y các tác phẩm Äặc biá»t của mình lần Äầu tiên và o tháng 5 nÄm 1920. Mặc dù theo tên gá»i thì có nghÄ©a là có bảy thà nh viên, song nÄm há»a sÄ© â Lawren Harris, A. Y. Jackson, Arthur Lismer, J. E. H. MacDonald, và Frederick Varley â chá»u trách nhiá»m vá» khá»p ná»i các ý tÆ°á»ng của Nhóm. Frank Johnston, và Franklin Carmichael cÅ©ng từng tham gia Nhóm. A. J. Casson trá» thà nh má»t phần của Nhóm và o nÄm 1926.[226] Má»t nghá» sÄ© Canada ná»i tiếng khác cÅ©ng liên kết vá»i Group of Seven, Äó là Emily Carr, bà Äược biết Äến vá»i các bức há»a phong cảnh và chân dung vá» những ngÆ°á»i bản Äá»a tại vùng Duyên hải Tây Bắc Thái Bình DÆ°Æ¡ng.[227] Ká» từ tháºp niên 1950, các tác phẩm nghá» thuáºt Inuit Äược chÃnh phủ Canada dùng là m quà tặng cho giá»i chức ngoại quá»c cấp cao.[228]
Ngà nh công nghiá»p âm nhạc của Canada sản sinh ra những nhà soạn nhạc, nhạc sÄ©, ban nhạc ná»i tiếng á» tầm quá»c tế.[229] Má»t sá» nghá» sÄ© Canada chÃnh thá»ng vá»i các hợp Äá»ng thu âm toà n cầu nhÆ° Celine Dion, Avril Lavigne, Carly Rae Jepsen, Drake, The Weeknd và Justin Bieber Äã Äạt Äược những tầm cao má»i vá» thà nh công quá»c tế, Äá»ng thá»i thá»ng trá» các bảng xếp hạng âm nhạc Mỹ. Ủy ban Phát thanh-Truyá»n hình và Viá» n thông Canada quy Äá»nh vỠâm nhạc phát sóng trong nÆ°á»c. Viá»n Hà n lâm Canada vá» Nghá» thuáºt và Khoa há»c Ghi âm trao giải thÆ°á»ng Juno cho các thà nh tá»±u trong ngà nh công nghiá»p âm nhạc Canada, giải Äược trao thÆ°á»ng lần Äầu tiên và o nÄm 1970.[230] Ãm nhạc ái quá»c tại Canada Äã có từ trên 200 nÄm, khi Äó là má»t thá» loại riêng biá»t vá»i chủ nghÄ©a ái quá»c Anh Quá»c, trên 50 nÄm trÆ°á»c khi có các bÆ°á»c pháp lý Äầu tiên hÆ°á»ng Äến Äá»c láºp. Tác phẩm ái quá»c sá»m nhất là The Bold Canadian (ngÆ°á»i Canada DÅ©ng cảm), Äược viết và o nÄm 1812.[231] Quá»c ca của Canada là "O Canada" ban Äầu do Phó tá»ng Äá»c Québec Théodore Robitaille Äặt sáng tác cho ngà y lá» Thánh Jean-Baptiste nÄm 1880, và Äược chấp thuáºn chÃnh thức và o nÄm 1980.[232] Calixa Lavallée là ngÆ°á»i viết nhạc, phá» theo má»t bà i thÆ¡ ái quá»c do Adolphe-Basile Routhier sáng tác. Nguyên bản lá»i bà i chá» viết bằng tiếng Pháp, rá»i Äược dá»ch sang tiếng Anh và o nÄm 1906.[233]
Các môn thá» thao có tá» chức tại Canada khá»i Äầu từ tháºp niên 1770.[234] Các môn thá» thao quá»c gia chÃnh thức của Canada là khúc côn cầu trên bÄng và bóng vợt.[235] Bảy trong sá» tám vùng Äô thá» lá»n nhất của Canada â Toronto, Montréal, Vancouver, Ottawa, Calgary, Edmonton và Winnipeg â có câu lạc bá» có tÆ° cách tham gia Giải khúc côn cầu Quá»c gia (NHL). Các môn thá» thao Äông khán giả khác tại Canada gá»m có bi Äá trên bÄng và bóng bầu dục Mỹ; giải vô Äá»ch bóng bầu dục kiá»u Canada (CFL) là giải Äấu chuyên nghiá»p. Golf, kéo co, leo núi, quần vợt, bóng chà y, trượt bÄng, cricket, bóng chuyá»n, bóng bầu dục, cầu lông, Äạp xe, bÆ¡i lá»i, bowling, bi lắc, bi-a canoeing, võ thuáºt, môn cưỡi ngá»±a, bóng quần, bóng bà n, trượt tuyết, Quyá»n anh, Äua xe, thá» dục dụng cụ, bóng Äá, futsal và bóng rá» Äược chÆ¡i nhiá»u trong giá»i thanh thiếu niên và Ỡmức nghiá»p dÆ°, song các giải Äấu chuyên nghiá»p không phá» biến.[236] Canada có má»t Äá»i tuyá»n bóng chà y chuyên nghiá»p là Toronto Blue Jays, và má»t Äá»i tuyá»n bóng rá» chuyên nghiá»p là Toronto Raptors. Canada tham gia và o hầu nhÆ° má»i kỳ Thế váºn há»i ká» từ lần Äầu tham gia và o nÄm 1900, và từng tá» chức má»t sá» sá»± kiá»n thá» thao quá»c tế cao cấp, bao gá»m Thế váºn há»i Mùa hè 1976 tại Montréal, Thế váºn há»i Mùa Äông 1988 tại Calgary, Thế váºn há»i Mùa Äông 2010 tại Vancouver và Giải vô Äá»ch bóng chà y thế giá»i 1994 và Giải vô Äá»ch bóng Äá U-20 thế giá»i 2007. Canada sẽ có lần Äầu tiên tá» chức má»t kỳ World Cup khi sẽ cùng Mỹ và Mexico tá» chức giải Äấu nà y và o nÄm 2026.
Các biá»u tượng quá»c gia của Canada chá»u ảnh hÆ°á»ng từ các nguá»n tá»± nhiên, lá»ch sá», và Thá» dân. Viá»c sá» dụng lá phong là m má»t biá»u tượng của Canada bắt Äầu từ Äầu thế ká»· XVIII. Lá phong Äược mô tả trên các quá»c kỳ hiá»n nay và trÆ°á»c Äây, trên tiá»n xu, và trên quá»c huy.[237] Các biá»u tượng Äáng chú ý khác gá»m có hải ly, ngá»ng Canada, chim lặn má» Äen, vÆ°Æ¡ng vá», Ká» cảnh vÆ°Æ¡ng thất Canada,[237] và gần Äây hÆ¡n là 'cá»t váºt tá»' và cá»t hay ụ Äá nhân tạo Inuksuk.[238]
Xem thêm sá»a
Ghi chú sá»a
- ^ Trên thá»±c tế của Canada hoà ng ca là "God Save the King", Äôi khi Äược chÆ¡i hoặc hát cùng vá»i quá»c ca, "O Canada", tại các sá»± kiá»n riêng tÆ° và công cá»ng. Ngoà i ra, ba dòng Äầu tiên của nó cÅ©ng Äược bao gá»m trong "Lá» Chà o mừng", Äược dà nh cho toà n quyá»n và thá»ng Äá»c tá»nh. Tuy nhiên, nó chÆ°a bao giá» Äược thông qua nhÆ° má»t biá»u tượng chÃnh thức của quá»c gia.[1]
Tham khảo sá»a
- ^ Kallmann, Helmut. âQuá»c ca và Hoà ng caâ. Encyclopedia of Music in Canada. Historica Canada. Truy cáºp 12 tháng 3 nÄm 2019.
- ^ D. Michael Jackson (2013). The Crown and Canadian Federalism. Dundurn. tr. 199. ISBN 978-1-4597-0989-8. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 12 tháng 4 nÄm 2016.
- ^ â2016 Census of Population, Statistics Canada Catalogue no. 98-400-X2016187. "Ethnic Origin (279), Single and Multiple Ethnic Origin Responses (3), Generation Status (4), Age (12) and Sex (3) for the Population in Private Households of Canada, Provinces and Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2016 Census â 25% Sample Data"â. Statistics Canada. ngà y 22 tháng 11 nÄm 2017. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 26 tháng 10 nÄm 2017.
Data is an aggregate of single and multiple responses. Total ethnic origin responses are the sum of single and multiple responses for each ethnic origin. Total response counts indicate the number of persons who reported a specified ethnic origin, either as their only origin or in addition to one or more other ethnic origins. The sum of all ethnic origin responses is greater than the total population estimate due to the reporting of multiple origins.
- ^ âReligions in CanadaâCensus 2011â. Statistics Canada/Statistique Canada. ngà y 8 tháng 5 nÄm 2013. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 15 tháng 5 nÄm 2013.
- ^ a b Hail, M; Lange, S (ngà y 25 tháng 2 nÄm 2010). âFederalism and Representation in the Theory of the Founding Fathers: A Comparative Study of US and Canadian Constitutional Thoughtâ. Publius: The Journal of Federalism. 40 (3): 366â388. doi:10.1093/publius//jq001. JSTOR 40865314.
- ^ Government of Canada, Statistics Canada (ngà y 29 tháng 9 nÄm 2021). âThe Daily â Canada's population estimates, second quarter 2021â. www150.statcan.gc.ca. Truy cáºp ngà y 4 tháng 10 nÄm 2021.
- ^ Statistics Canada (4 tháng 6 nÄm 2019). âPopulation size and growth in Canada: Key results from the 2016 Censusâ. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 10 tháng 2 nÄm 2017. Truy cáºp ngà y 8 tháng 2 nÄm 2017.
- ^ a b c d âWorld Economic Outlook Databaseâ. International Monetary Fund. tháng 10 nÄm 2021. Truy cáºp ngà y 6 tháng 4 nÄm 2020.
- ^ ISO 8601 là Äá»nh dạng ngà y chÃnh thức của ChÃnh phủ Canada: Translation Bureau, Public Works and Government Services Canada (1997). â5.14: Datesâ. The Canadian style: A guide to writing and editing . Toronto: Dundurn Press. tr. 97. ISBN 978-1-55002-276-6. Các Äá»nh dạng nn/tt/nnnn cÅ©ng Äược sá» dụng phá» biến; xem Ký hiá»u ngà y và giá» á» Canada.
- ^ âIncome inequalityâ. OECD. Truy cáºp ngà y 16 tháng 7 nÄm 2021.
- ^ âHuman Development Report 2020â (PDF) (bằng tiếng Anh). United Nations Development Programme. 2020. Truy cáºp ngà y 15 tháng 12 nÄm 2020.
- ^ âOrigin of the Name, Canadaâ. Canadian Heritage. 2008. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 27 tháng 7 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ a b Maura, Juan Francisco (2009). âNuevas aportaciones al estudio de la toponimia ibérica en la América Septentrional en el siglo XVIâ. Bulletin of Spanish Studies. 86 (5): 577â603. doi:10.1080/14753820902969345.
- ^ Rayburn, Alan (2001). Naming Canada: Stories of Canadian Place Names (ấn bản 2). University of Toronto Press. tr. 1â22. ISBN 978-0-8020-8293-0.
- ^ O'Toole, Roger (2009). âDominion of the Gods: Religious continuity and change in a Canadian contextâ. Trong Hvithamar, Annika; Warburg, Margit; Jacobsen, Brian Arly (biên táºp). Holy nations and global identities: civil religion, nationalism, and globalisation. Brill. tr. 137. ISBN 978-90-04-17828-1.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách biên táºp viên (liên kết)
- ^ a b c d Buckner, Philip biên táºp (2008). Canada and the British Empire. Oxford University Press. tr. 37â40, 56â59, 114, 124â125. ISBN 978-0-19-927164-1.
- ^ âY-Chromosome Evidence for Differing Ancient Demographic Histories in the Americasâ (PDF). University College London 73:524â539. 2003. doi:10.1086/377588. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Cinq-Mars, J (2001). âOn the significance of modified mammoth bones from eastern Beringiaâ (PDF). The World of Elephants â International Congress, Rome. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Wright, JV (ngà y 27 tháng 9 nÄm 2009). âA History of the Native People of Canada: Early and Middle Archaic Complexesâ. Canadian Museum of Civilization. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âChapter 1 â The First Big Steppe â Aboriginal Canadian Historyâ. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 1 tháng 3 nÄm 2014. Truy cáºp 5 tháng 7 nÄm 2015.
- ^ Center for Archaeological Sciences Norman Herz Professor of Geology and Director;Society of Archaelogical Sciences both at University of Georgia Ervan G. Garrison Associate Professor of Anthropology and Geology and President (1997). Geological Methods for Archaeology. Oxford University Press. tr. 125. ISBN 978-0-19-802511-5.Quản lý CS1: sỠdụng tham sỠtác giả (liên kết)
- ^ Hayes, Derek (2008). Canada: an illustrated history. Douglas & Mcintyre. tr. 7, 13. ISBN 978-1-55365-259-5.
- ^ Macklem, Patrick (2001). Indigenous difference and the Constitution of Canada. University of Toronto Press. tr. 170. ISBN 978-0-8020-4195-1.
- ^ Sonneborn, Liz (tháng 1 nÄm 2007). Chronology of American Indian History. Infobase Publishing. tr. 2â12. ISBN 978-0-8160-6770-1.
- ^ a b c Donna M Wilson & Northcott, Herbert C (2008). Dying and Death in Canada. University of Toronto Press. tr. 25â27. ISBN 978-1-55111-873-4.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ a b Thornton, Russell (2000). âPopulation history of Native North Americansâ. Trong Haines, Michael R, Steckel, Richard Hall (biên táºp). A population history of North America. Cambridge University Press. tr. 13, 380. ISBN 978-0-521-49666-7.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách biên táºp viên (liên kết)
- ^ Bailey, Garrick Alan (2008). Handbook of North American Indians: Indians in contemporary society. Government Printing Office. tr. 285. ISBN 978-0-16-080388-8.
- ^ âGateway to Aboriginal Heritage: Cultureâ. Canadian Museum of Civilization. ngà y 12 tháng 5 nÄm 2000. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âICC Charterâ. Inuit Circumpolar Council. 2007. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 26 tháng 2 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âIn the Kawaskimhon Aboriginal Moot Court Factum of the Federal Crown Canadaâ (PDF). University of Manitoba Faculty of Law. 2007. tr. 2. LÆ°u trữ (PDF) bản gá»c ngà y 19 tháng 11 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âWhat to Search: Topicsâ. Ethno-Cultural and Aboriginal Groups. Library and Archives Canada. ngà y 27 tháng 5 nÄm 2005. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Tanner, Adrian (1999). â3. Innu-Inuit 'Warfare'â. Innu Culture. Department of Anthropology, Memorial University of Newfoundland. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 23 tháng 8 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Reeves, Arthur Middleton (2009). The Norse Discovery of America. BiblioLife. tr. 82. ISBN 978-0-559-05400-6.
- ^ âJohn Cabot's voyage of 1497â. Memorial University of Newfoundland. 2000. Truy cáºp ngà y 15 tháng 8 nÄm 2012.
- ^ a b Hornsby, Stephen J (2005). British Atlantic, American frontier: spaces of power in early modern British America. University Press of New England. tr. 14, 18â19, 22â23. ISBN 978-1-58465-427-8.
- ^ Cartier, Jacques; Biggar, Henry Percival; Cook, Ramsay (1993). The Voyages of Jacques Cartier. University of Toronto Press. tr. 26. ISBN 978-0-8020-6000-6.Quản lý CS1: sỠdụng tham sỠtác giả (liên kết)
- ^ Rose, George A (ngà y 1 tháng 10 nÄm 2007). Cod: The Ecological History of the North Atlantic Fisheries. Breakwater Books. tr. 209. ISBN 978-1-55081-225-1.
- ^ Ninette Kelley;Michael J. Trebilcock (ngà y 30 tháng 9 nÄm 2010). The Making of the Mosaic: A History of Canadian Immigration Policy. University of Toronto Press. tr. 27. ISBN 978-0-8020-9536-7.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ Tucker, Spencer C; Arnold, James; Wiener, Roberta (ngà y 30 tháng 9 nÄm 2011). The Encyclopedia of North American Indian Wars, 1607â1890: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO. tr. 394. ISBN 978-1-85109-697-8.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ Phillip Alfred Buckner;John G. Reid (1994). The Atlantic Region to Confederation: A History. University of Toronto Press. tr. 55â56. ISBN 978-0-8020-6977-1.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ Nolan, Cathal J (2008). Wars of the age of Louis XIV, 1650â1715: an encyclopedia of global warfare and civilization. ABC-CLIO. tr. 160. ISBN 978-0-313-33046-9.
- ^ Allaire, Gratien (tháng 5 nÄm 2007). âFrom "Nouvelle-France" to "Francophonie canadienne": a historical surveyâ. International Journal of the Sociology of Language. 2007 (185): 25â52. doi:10.1515/IJSL.2007.024.
- ^ Hicks, Bruce M (tháng 3 nÄm 2010). âUse of Non-Traditional Evidence: A Case Study Using Heraldry to Examine Competing Theories for Canada's Confederationâ. British Journal of Canadian Studies. 23 (1): 87â117. doi:10.3828/bjcs.2010.5.
- ^ Todd Leahy;Raymond Wilson (ngà y 30 tháng 9 nÄm 2009). Native American Movements. Scarecrow Press. tr. 49. ISBN 978-0-8108-6892-2.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ McNairn, Jeffrey L (2000). The capacity to judge. University of Toronto Press. tr. 24. ISBN 978-0-8020-4360-3.
- ^ âImmigration History of Canadaâ. Marianopolis College. 2004. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 16 tháng 12 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âThe Irish Emigration of 1847 and Its Canadian Consequencesâ. cchahistory.ca. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 7 tháng 7 nÄm 2014. Truy cáºp ngà y 16 tháng 4 nÄm 2014.
- ^ Romney, Paul (Spring 1989). âFrom Constitutionalism to Legalism: Trial by Jury, Responsible Government, and the Rule of Law in the Canadian Political Cultureâ. Law and History Review. University of Illinois Press. 7 (1): 128.
- ^ Leonard J Evenden & Turbeville, Daniel E (1992). âThe Pacific Coast Borderland and Frontierâ. Trong Janelle, Donald G (biên táºp). Geographical snapshots of North America. Guilford Press. tr. 52. ISBN 978-0-89862-030-6.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ Gertjan Dijkink;Hans Knippenberg (2001). The Territorial Factor: Political Geography in a Globalising World. Amsterdam University Press. tr. 226. ISBN 978-90-5629-188-4.Quản lý CS1: sỠdụng tham sỠtác giả (liên kết)
- ^ a b Bothwell, Robert (1996). History of Canada Since 1867. Michigan State University Press. tr. 31, 207â310. ISBN 978-0-87013-399-2.
- ^ Bumsted, JM (1996). The Red River Rebellion. Watson & Dwyer. ISBNÂ 978-0-920486-23-8.
- ^ a b âBuilding a nationâ. Canadian Atlas. Canadian Geographic. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 3 tháng 3 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âSir John A. Macdonaldâ. Library and Archives Canada. 2008. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Cook, Terry (2000). âThe Canadian West: An Archival Odyssey through the Records of the Department of the Interiorâ. The Archivist. Library and Archives Canada. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ a b c d e f Morton, Desmond (1999). A military history of Canada (ấn bản 4). McClelland & Stewart. tr. 130â158, 173, 203â233, 258. ISBN 978-0-7710-6514-9.
- ^ David G Haglund & MacFarlane, S Neil (1999). Security, strategy and the global economics of defence production. McGill-Queen's University Press. tr. 12. ISBN 978-0-88911-875-1.Quản lý CS1: sỠdụng tham sỠtác giả (liên kết)
- ^ Robert B. Bryce (ngà y 1 tháng 6 nÄm 1986). Maturing in Hard Times: Canada's Department of Finance through the Great Depression. McGill-Queens. tr. 41. ISBN 978-0-7735-0555-1.
- ^ a b Goddard, Lance (2005). Canada and the Liberation of the Netherlands. Dundurn Press. tr. 225â232. ISBN 978-1-55002-547-7.
- ^ Bothwell, Robert (2007). Alliance and illusion: Canada and the world, 1945â1984. UBC Press. tr. 11, 31. ISBN 978-0-7748-1368-6.
- ^ J. Patrick Boyer (1996). Direct Democracy in Canada: The History and Future of Referendums. Dundurn. tr. 119. ISBN 978-1-4597-1884-5.
- ^ Mackey, Eva (2002). The house of difference: cultural politics and national identity in Canada. University of Toronto Press. tr. 57. ISBN 978-0-8020-8481-1.
- ^ Rodrigue Landry & Forgues, Ãric (tháng 5 nÄm 2007). âOfficial language minorities in Canada: an introductionâ. International Journal of the Sociology of Language. 2007 (185): 1â9. doi:10.1515/IJSL.2007.022.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ Victoria M Esses & Gardner, RC (tháng 7 nÄm 1996). âMulticulturalism in Canada: Context and current statusâ. Canadian Journal of Behavioural Science. 28 (3): 145â152. doi:10.1037/h0084934.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ Sarrouh, Elissar (ngà y 22 tháng 1 nÄm 2002). âSocial Policies in Canada: A Model for Developmentâ (PDF). Social Policy Series, No. 1. United Nations. tr. 14â16, 22â37. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 1 tháng 2 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ a b Bickerton, James; Gagnon, Alain biên táºp (2004). Canadian Politics (ấn bản 4). Broadview Press. tr. 250â254, 344â347. ISBN 978-1-55111-595-5.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách biên táºp viên (liên kết)
- ^ Légaré, André (2008). âCanada's Experiment with Aboriginal Self-Determination in Nunavut: From Vision to Illusionâ. International Journal on Minority and Group Rights. 15 (2â3): 335â367. doi:10.1163/157181108X332659.
- ^ Munroe, HD (2009). âThe October Crisis Revisited: Counterterrorism as Strategic Choice, Political Result, and Organizational Practiceâ. Terrorism and Political Violence. 21 (2): 288â305. doi:10.1080/09546550902765623.
- ^ a b Sorens, J (tháng 12 nÄm 2004). âGlobalization, secessionism, and autonomyâ. Electoral Studies. 23 (4): 727â752. doi:10.1016/j.electstud.2003.10.003.
- ^ Leblanc, Daniel (ngà y 13 tháng 8 nÄm 2010). âA brief history of the Bloc Québécoisâ. The Globe and Mail. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 1 tháng 9 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 16 tháng 4 nÄm 2014.
- ^ Betz, Hans-Georg; Immerfall, Stefan (1998). The new politics of the Right: neo-Populist parties and movements in established democracies. St. Martinʼs Press. tr. 173. ISBN 978-0-312-21134-9.
- ^ âCommission of Inquiry into the Investigation of the Bombing of Air India Flight 182â. ChÃnh phủ Canada. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 22 tháng 6 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Sourour, Teresa K (1991). âReport of Coroner's Investigationâ (PDF). Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âThe Oka Crisisâ (Digital Archives). CBC. 2000. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Roach, Kent (2003). September 11: consequences for Canada. McGill-Queen's University Press. tr. 15, 59â61, 194. ISBN 978-0-7735-2584-9.
- ^ âCanada and Multilateral Operations in Support of Peace and Stabilityâ. National Defence and the Canadian Forces. 2010. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 6 tháng 3 nÄm 2014. Truy cáºp ngà y 2 tháng 2 nÄm 2014.
- ^ âUNPROFORâ. Royal Canadian Dragoons. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 14 tháng 1 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 24 tháng 10 nÄm 2012.
- ^ Joseph T Jockel & Sokolsky, Joel B (2008). âCanada and the war in Afghanistan: NATO's odd man out steps forwardâ. Journal of Transatlantic Studies. 6 (1): 100â115. doi:10.1080/14794010801917212.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ âCanada Recession: Global Recovery Still Fragile 3 Years Onâ. Huffington Post. ngà y 22 tháng 7 nÄm 2012. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 25 tháng 8 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 1 tháng 9 nÄm 2012.
- ^ âCanada's military contribution in Libyaâ. CBC. ngà y 20 tháng 10 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 27 tháng 11 nÄm 2011.
- ^ a b c d âCanadaâ. World Factbook. CIA. ngà y 16 tháng 5 nÄm 2006. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 30 tháng 4 nÄm 2019. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Niels West (2004). Marine Affairs Dictionary: Terms, Concepts, Laws, Court Cases, and International Conventions and Agreements. Greenwood Publishing Group. tr. 31. ISBN 978-0-313-30421-7.
- ^ Canadian Geographic. Royal Canadian Geographical Society. 2008. tr. 20.
- ^ âTop Ten Countries with Longest Coastlinesâ. Maps of World. Truy cáºp ngà y 20 tháng 4 nÄm 2014.
- ^ âThe Boundaryâ. International Boundary Commission. 1985. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 1 tháng 8 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 17 tháng 5 nÄm 2012.
- ^ âThe Canada-U.S. border: by the numbersâ. CBC News. ngà y 7 tháng 12 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 20 tháng 4 nÄm 2014.
- ^ National Atlas of Canada. Natural Resources Canada. 2005. tr. 1. ISBN 978-0-7705-1198-2.
- ^ Thomas V. Cech (2010). Principles of Water Resources: History, Development, Management, and Policy. John Wiley & Sons. tr. 83. ISBN 978-0-470-13631-7.
- ^ William G Bailey;Oke, TR; Rouse, Wayne R (1997). The surface climates of Canada. McGill-Queen's University Press. tr. 124. ISBN 978-0-7735-1672-4.Quản lý CS1: sỠdụng tham sỠtác giả (liên kết)
- ^ David Etkin;Haque, CE; Brooks, Gregory R (ngà y 30 tháng 4 nÄm 2003). An Assessment of Natural Hazards and Disasters in Canada. Springer. tr. 569, 582, 583. ISBN 978-1-4020-1179-5.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ Jessop, A. Geological Survey of Canada, Open File 5906. Natural Resources Canada. tr. 18â. GGKEY:6DLTQFWQ9HG.
- ^ Peter H. McMurry;Marjorie F. Shepherd;James S. Vickery (2004). Particulate Matter Science for Policy Makers: A NARSTO Assessment. Cambridge University Press. tr. 391. ISBN 978-0-521-84287-7.Quản lý CS1: sỠdụng tham sỠtác giả (liên kết)
- ^ The Weather Network. âStatistics, Regina SKâ. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 5 tháng 1 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 18 tháng 1 nÄm 2010.
- ^ âCanadian Climate Normals or Averages 1971â2000â. Environment Canada. ngà y 25 tháng 3 nÄm 2004. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 18 tháng 5 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âWorld Economic Outlook: Canadaâ. International Monetary Fund. tháng 10 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 27 tháng 10 nÄm 2013.
- ^ âLatest releaseâ. World Trade Organization. ngà y 17 tháng 4 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âIndex of Globalization 2010â. KOF. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 31 tháng 5 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 22 tháng 5 nÄm 2012.
- ^ âIndex of Economic Freedomâ. Heritage Foundation/Wall Street Journal. 2013. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 29 tháng 6 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 27 tháng 6 nÄm 2013.
- ^ âJonathan Kay: The key to Canada's economic advantage over the United States? Less income inequalityâ. National Post. ngà y 13 tháng 12 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 14 tháng 12 nÄm 2012.[liên kết há»ng]
- ^ âImports, exports and trade balance of goods on a balance-of-payments basis, by country or country groupingâ. Statistics Canada. ngà y 16 tháng 11 nÄm 2009. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 28 tháng 4 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Grant, Tavia (ngà y 10 tháng 2 nÄm 2010). âCanada has first yearly trade deficit since 1975â. The Globe and Mail. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âEmployment by Industryâ. Statistics Canada. ngà y 8 tháng 1 nÄm 2009. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 24 tháng 5 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Easterbrook, WT (tháng 3 nÄm 1995). âRecent Contributions to Economic History: Canadaâ. Journal of Economic History. 19: 98.
- ^ a b Brown, Charles E (2002). World energy resources. Springer. tr. 323, 378â389. ISBN 978-3-540-42634-9.
- ^ âWorld proven crude oil reserves by country, 1960â2011â. Organization of the Petroleum Exporting Countries. 2012. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 5 tháng 9 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 16 tháng 4 nÄm 2014.
Oil & Gas Journal's oil reserve estimate for Canada includes 5,392 tá»· thùng (857.300.000 m3) of conventional crude oil and condensate reserves and 173,2 tá»· thùng (2,754Ã1010 m3) of oil sands reserves. Information collated by EIA
- ^ a b Britton, John NH (1996). Canada and the Global Economy: The Geography of Structural and Technological Change. McGill-Queen's University Press. tr. 26â27, 155â163. ISBN 978-0-7735-1356-3.
- ^ âZinc Production by Country (Metric tons, zinc content of concentrate and direct shipping ore, unless otherwise specified)â. United States Geological Survey data via Index Mundi. 2009. Truy cáºp ngà y 14 tháng 5 nÄm 2012.
- ^ âMineral Trade | Natural Resources Canadaâ. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 20 tháng 11 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 16 tháng 4 nÄm 2014.
- ^ Leacy, FH biên táºp (1983). âVl-12â. Statistics Canada. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Randall Morck;Tian, Gloria; Yeung, Bernard (2005). âWho owns whom? Economic nationalism and family controlled pyramidal groups in Canadaâ. Trong Eden, Lorraine; Dobson, Wendy (biên táºp). Governance, multinationals, and growth. Edward Elgar Publishing. tr. 50. ISBN 978-1-84376-909-5.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết) Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách biên táºp viên (liên kết)
- ^ Hale, Geoffrey (tháng 10 nÄm 2008). âThe Dog That Hasn't Barked: The Political Economy of Contemporary Debates on Canadian Foreign Investment Policiesâ. Canadian Journal of Political Science. 41 (3): 719â747. doi:10.1017/S0008423908080785.
- ^ David Johnson (2006). Thinking Government: Public Sector Management in Canada. University of Toronto Press. tr. 374. ISBN 978-1-55111-779-9.
- ^ Sturgeon, Jamie (ngà y 13 tháng 3 nÄm 2009). âJobless rate to peak at 10%: TDâ. National Post. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 1 tháng 2 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âUpdate of Economic and Fiscal Projectionsâ. Department of Finance Canada. 2013. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 22 tháng 2 nÄm 2014. Truy cáºp ngà y 11 tháng 2 nÄm 2014.
- ^ âSpending on research and developmentâ. Statistics Canada. ngà y 13 tháng 1 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 29 tháng 4 nÄm 2012.
- ^ âCanadian Nobel Prize in Science Laureatesâ. Queen's University. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 8 tháng 8 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 2 tháng 6 nÄm 2011.
- ^ âCanada ranked fourth in the world for scientific researchâ. The Globe and Mail. ngà y 26 tháng 9 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 17 tháng 10 nÄm 2012.
- ^ âInternet Usage and Population in North Americaâ. Internetworldstats. tháng 6 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 20 tháng 12 nÄm 2012.
- ^ âAlouette I and IIâ. CSA. Truy cáºp ngà y 30 tháng 11 nÄm 2012.
- ^ âCanada's astronautsâ. CBC News. ngà y 26 tháng 10 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 8 tháng 12 nÄm 2011.
- ^ âThe Canadian Aerospace Industry praises the federal government for recognizing Space as a strategic capability for Canadaâ. Newswire. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âBlack Brant Sounding Rocketsâ. Magellan Aerospace. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Queen Victoria (ngà y 29 tháng 3 nÄm 1867). âConstitution Act, 1867: Preambleâ. Queen's Printer. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011. Chú thÃch journal cần
|journal=
(trợ giúp) - ^ Smith, David E (ngà y 10 tháng 6 nÄm 2010). âThe Crown and the Constitution: Sustaining Democracy?â (PDF). The Crown in Canada: Present Realities and Future Options. Queen's University. tr. 6. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 17 tháng 6 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ a b MacLeod, Kevin S (2012). A Crown of Maples (PDF) (ấn bản 2). Queen's Printer for Canada. tr. 16. ISBN 978-0-662-46012-1. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 10 tháng 11 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Canadian Heritage (tháng 2 nÄm 2009). âCanadian Heritage Portfolioâ (PDF) (ấn bản 2). Queen's Printer: 3â4. ISBN 978-1-100-11529-0. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 11 tháng 6 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011. Chú thÃch journal cần
|journal=
(trợ giúp) - ^ âThe Governor General of Canada: Roles and Responsibilitiesâ. Queen's Printer. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Commonwealth public administration reform 2004. Commonwealth Secretariat. 2004. tr. 54â55. ISBN 978-0-11-703249-1.
- ^ a b c Forsey, Eugene (2005). How Canadians Govern Themselves (PDF) (ấn bản 6). Queen's Printer. tr. 1, 16, 26. ISBN 978-0-662-39689-5. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 15 tháng 1 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ a b Marleau, Robert; Montpetit, Camille. âHouse of Commons Procedure and Practice: Parliamentary Institutionsâ. Queen's Printer. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 28 tháng 8 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âPrime Minister of Canadaâ. Queen's Printer. 2009. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 19 tháng 4 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Johnson, David (2006). Thinking government: public sector management in Canada (ấn bản 2). University of Toronto Press. tr. 134â135, 149. ISBN 978-1-55111-779-9.
- ^ âThe Opposition in a Parliamentary Systemâ. Library of Parliament. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 25 tháng 11 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ O'Neal, Brian; Bédard, Michel; Spano, Sebastian (ngà y 11 tháng 4 nÄm 2011). âGovernment and Canada's 41st Parliament: Questions and Answersâ. Library of Parliament. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 22 tháng 5 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 2 tháng 6 nÄm 2011.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ Ann L. Griffiths;Karl Nerenberg (2003). Handbook of Federal Countries. McGill-Queen's Press. tr. 116. ISBN 978-0-7735-7047-4.Quản lý CS1: sỠdụng tham sỠtác giả (liên kết)
- ^ âDifference between Canadian Provinces and Territoriesâ. Intergovernmental Affairs Canada. 2014. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 1 tháng 12 nÄm 2015. Truy cáºp 23 tháng 6 nÄm 2014.
- ^ âDifferences from Provincial Governmentsâ. Legislative Assembly of the Northwest Territories. 2008. Truy cáºp ngà y 30 tháng 1 nÄm 2014.
- ^ Joel Bakan & Elliot, Robin M (2003). Canadian Constitutional Law. Emond Montgomery Publications. tr. 3â8, 683â687, 699. ISBN 978-1-55239-085-6.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ David L. Preston (2009). The Texture of Contact: European and Indian Settler Communities on the Frontiers of Iroquoia, 1667-1783. U of Nebraska Press. tr. 43â44. ISBN 978-0-8032-2549-7.
- ^ Assembly of First Nations, Elizabeth II (2004). âBản sao Äã lÆ°u trữâ (PDF). 1. Assembly of First Nations: 3. LÆ°u trữ (PDF) bản gá»c ngà y 29 tháng 12 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011. Chú thÃch journal cần
|journal=
(trợ giúp) - ^ âTreaty areasâ. Treasury Board of Canada Secretariat. ngà y 7 tháng 10 nÄm 2002. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 22 tháng 1 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Patterson, Lisa Lynne (2004). âAboriginal roundtable on Kelowna Accord: Aboriginal policy negotiations 2004â2006â (PDF). 1. Parliamentary Information and Research Service, Library of Parliament: 3. Truy cáºp ngà y 23 tháng 10 nÄm 2014. Chú thÃch journal cần
|journal=
(trợ giúp) - ^ Gary Brent Madison (2000). Is There a Canadian Philosophy?: Reflections on the Canadian Identity. University of Ottawa Press. tr. 128. ISBN 978-0-7766-0514-2.
- ^ âCurrent and Former Chief Justicesâ. Supreme Court of Canada. ngà y 18 tháng 12 nÄm 2017. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 16 tháng 1 nÄm 2018. Truy cáºp ngà y 16 tháng 1 nÄm 2018.
- ^ Richard Yates;Penny Bain;Ruth Yates (2000). Introduction to law in Canada. Prentice Hall Allyn and Bacon Canada. tr. 93. ISBN 978-0-13-792862-0.Quản lý CS1: sỠdụng tham sỠtác giả (liên kết)
- ^ Sworden, Philip James (2006). An introduction to Canadian law. Emond Montgomery Publications. tr. 22, 150. ISBN 978-1-55239-145-7.
- ^ âOntario Provincial Policeâ. OPP official website. 2009. Truy cáºp ngà y 24 tháng 10 nÄm 2012.
- ^ Royal Canadian Mounted Police. âKeeping Canada and Our Communities Safe and Secureâ (PDF). Queen's Printer. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 6 tháng 7 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âMilitary Strength of Canadaâ. Global Firepower. Truy cáºp ngà y 11 tháng 2 nÄm 2014.
- ^ âDefence Expenditure of NATO Countries (2010-2017)â (PDF). NATO. Truy cáºp ngà y 30 tháng 3 nÄm 2018.
- ^ Haglung, David G (Autumn 2003). âNorth American Cooperation in an Era of Homeland Securityâ. Orbis. Foreign Policy Research Institute. 47 (4): 675â691. doi:10.1016/S0030-4387(03)00072-3.
- ^ James, Patrick (2006). Michaud, Nelson; O'Reilly, Marc J (biên táºp). Handbook of Canadian Foreign Policy. Lexington Books. tr. 213â214, 349â362. ISBN 978-0-7391-1493-3.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách biên táºp viên (liên kết)
- ^ Teigrob, Robert (tháng 9 nÄm 2010). â'Which Kind of Imperialism?' Early Cold War Decolonization and CanadaâUS Relationsâ. Canadian Review of American Studies. 37 (3): 403â430. doi:10.3138/cras.37.3.403.
- ^ Canada's international policy statement: a role of pride and influence in the world. ChÃnh phủ Canada. 2005. ISBN 978-0-662-68608-8.
- ^ Finkel, Alvin (1997). Our lives: Canada after 1945. Lorimer. tr. 105â107, 111â116. ISBN 978-1-55028-551-2.
- ^ Holloway, Steven Kendall (2006). Canadian foreign policy: defining the national interest. University of Toronto Press. tr. 102â103. ISBN 978-1-55111-816-1.
- ^ Farnsworth, Clyde H (ngà y 27 tháng 11 nÄm 1994). âTorture by Army Peacekeepers in Somalia Shocks Canadaâ. The New York Times. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âCanada and the Organization of American States (OAS)â. Canadian Heritage. 2008. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 18 tháng 8 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Ibp Usa. Canada Intelligence, Security Activities and Operations Handbook Volume 1 Intelligence Service Organizations, Regulations, Activities. Int'l Business Publications. tr. 27. ISBN 978-0-7397-1615-1.
- ^ Murray Brewster (27 tháng 9 nÄm 2013). âCanada lost Afghan war, says authorâ. Canada free press (iPOLOTICS). Truy cáºp ngà y 23 tháng 1 nÄm 2012.
- ^ âCost of the Afghanistan mission 2001â2011â. ChÃnh phủ Canada. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 6 tháng 7 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 11 tháng 7 nÄm 2011.
- ^ Vagnoni, Giselda (ngà y 5 tháng 2 nÄm 2007). âRich nations to sign $1.5 bln vaccine pact in Italyâ. Reuters. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 16 tháng 8 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Blomfield, Adrian (ngà y 3 tháng 8 nÄm 2007). âRussia claims North Pole with Arctic flag stuntâ. The Daily Telegraph. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ âCanada's Libya mission to end in 2 weeksâ. CBC. ngà y 20 tháng 10 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 30 tháng 12 nÄm 2011.
- ^ Adam Chapnick (2011). The Middle Power Project: Canada and the Founding of the United Nations. UBC Press. tr. 2â5. ISBN 978-0-7748-4049-1.
- ^ âInternational Organizations and Forumsâ. Foreign Affairs, Trade and Development Canada. 2013. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 27 tháng 2 nÄm 2014. Truy cáºp ngà y 3 tháng 3 nÄm 2014.
- ^ âInternational Covenant on Civil and Political Rightsâ. United Nations. 2014. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 1 tháng 9 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 3 tháng 3 nÄm 2014.
- ^ Bird, Richard M (ngà y 22 tháng 10 nÄm 2008). âGovernment Financeâ. Historical Statistics of Canada. Statistics Canada. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Ancestry in Canada
- ^ âReligions in CanadaâCensus 2011â. Statistics Canada/Statistique Canada.
- ^ trong Äó có là 27% Tin là nh, xem Canada's Changing Religious Landscape
- ^ Press, Jordan (ngà y 8 tháng 2 nÄm 2017). âToronto, Montreal, Vancouver now home to one-third of Canadians: censusâ. CTV News. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 8 tháng 2 nÄm 2017. Truy cáºp ngà y 8 tháng 2 nÄm 2017.
- ^ â2016 Census: Population and dwelling countsâ. Statistics Canada. ngà y 8 tháng 2 nÄm 2017. LÆ°u trữ bản gá»c 11 Tháng hai nÄm 2017. Truy cáºp ngà y 8 tháng 2 nÄm 2017.
- ^ Green, Jeff (ngà y 6 tháng 12 nÄm 2012). âCanada's population hits 35 millionâ. The Toronto Star. Truy cáºp ngà y 16 tháng 9 nÄm 2013.
- ^ â2011 Census: Population and dwelling countsâ. Statistics Canada. ngà y 8 tháng 2 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 8 tháng 2 nÄm 2012.
- ^ Beauchesne, Eric (ngà y 13 tháng 3 nÄm 2007). âWe are 31,612,897â. National Post. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 15 tháng 4 nÄm 2016. Truy cáºp ngà y 16 tháng 4 nÄm 2014. Äã Äá»nh rõ hÆ¡n má»t tham sá» trong
|accessdate=
vÃ|access-date=
(trợ giúp) - ^ OECD (2014). OECD Environmental Performance Reviews OECD Environmental Performance Reviews: Canada 2004. OECD Publishing. tr. 142â. ISBN 978-92-64-10778-6. LÆ°u trữ bản gá»c 3 tháng ChÃn nÄm 2016.
- ^ Custred, Glynn (2008). âSecurity Threats on America's Bordersâ. Trong Moens, Alexander (biên táºp). Immigration policy and the terrorist threat in Canada and the United States. Fraser Institute. tr. 96. ISBN 978-0-88975-235-1.
- ^ âUrban-rural population as a proportion of total population, Canada, provinces, territories and health regionsâ. Statistics Canada. 2001. Truy cáºp ngà y 23 tháng 5 nÄm 2011.
- ^ Martel, Laurent; Malenfant, Ãric Caron (ngà y 22 tháng 9 nÄm 2009). â2006 Census: Portrait of the Canadian Population in 2006, by Age and Sexâ. Statistics Canada. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 20 tháng 9 nÄm 2017. Truy cáºp ngà y 18 tháng 10 nÄm 2009.
- ^ âCanadian population creeps up in average ageâ. CBC. ngà y 28 tháng 9 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 11 tháng 4 nÄm 2012.
- ^ â2013 Human Development Index and its components â Statisticsâ (PDF). UNDP. 2013. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 19 tháng 3 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 15 tháng 3 nÄm 2013.
- ^ âImmigration and Ethnocultural Diversity Highlight Tablesâ. statcan.gc.ca. LÆ°u trữ bản gá»c 27 tháng MÆ°á»i nÄm 2017.
- ^ âAboriginal Identity (8), Sex (3) and Age Groups (12) for the Population of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2006 Census â 20% Sample Dataâ. 2006 Census: Topic-based tabulations. Statistics Canada. ngà y 12 tháng 6 nÄm 2008. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 18 tháng 10 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 18 tháng 9 nÄm 2009.
- ^ Anita Kalunta-Crumpton (2012). Race, Ethnicity, Crime and Criminal Justice in the Americas. Palgrave Macmillan. tr. 12. ISBN 978-0-230-35586-6.
- ^ a b âCensus Profile, 2016 Censusâ. Statistics Canada. ngà y 8 tháng 2 nÄm 2017. LÆ°u trữ bản gá»c 15 tháng MÆ°á»i nÄm 2017. Truy cáºp 16 Tháng hai nÄm 2018.
- ^ Pendakur, Krishna. âVisible Minorities and Aboriginal Peoples in Vancouver's Labour Marketâ. Simon Fraser University. Truy cáºp ngà y 19 tháng 1 nÄm 2010.
- ^ â2006 Census: Immigration, citizenship, language, mobility and migrationâ. The Daily. Statistics Canada. ngà y 4 tháng 12 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 19 tháng 10 nÄm 2009.
- ^ Lilley, Brian (2010). âCanadians want immigration shakeupâ. Parliamentary Bureau. Canadian Online Explorer. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 7 tháng 7 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 14 tháng 11 nÄm 2010.
- ^ Friesen, Joe (ngà y 9 tháng 3 nÄm 2010). âThe changing face of Canada: booming minority populations by 2031â. The Globe and Mail. Truy cáºp ngà y 14 tháng 5 nÄm 2012.
- ^ Zimmerman, Karla (2008). Canada (ấn bản 10). Lonely Planet Publications. tr. 51. ISBN 978-1-74104-571-0.
- ^ Canada, Government of Canada, Statistics. âPermanent and temporary immigration to Canada from 2012 to 2014â. statcan.gc.ca. LÆ°u trữ bản gá»c 16 tháng Bảy nÄm 2017.
- ^ âSupplementary Information to the 2016 Immigration Levels Planâ. Citizenship and Immigration Canada. LÆ°u trữ bản gá»c 11 Tháng Ba nÄm 2016. Truy cáºp 8 Tháng Ba nÄm 2016.
- ^ âImmigration overview â Permanent and temporary residentsâ. Citizenship and Immigration Canada. 2012. Truy cáºp ngà y 11 tháng 2 nÄm 2014.
- ^ Herbert G. Grubel (2009). The Effects of Mass Immigration on Canadian Living Standards and Society. The Fraser Institute. tr. 5. ISBN 978-0-88975-246-7.
- ^ âBảng Kế hoạch nháºp cÆ° 2011 của ChÃnh phủ Canadaâ. Canada News Centre. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 3 tháng 12 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 12 tháng 12 nÄm 2010.
- ^ Alan Simmons (2010). Immigration and Canada: Global and Transnational Perspectives. Canadian Scholarsâ Press. tr. 92. ISBN 978-1-55130-362-8.
- ^ â'No Religion' Is Increasingly Popular For Canadians: Reportâ. Huffington Post. ngà y 15 tháng 5 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 19 tháng 5 nÄm 2013.
- ^ âReligions in CanadaâCensus 2011â. Statistics Canada/Statistique Canada. 2011. Truy cáºp ngà y 19 tháng 5 nÄm 2013.
- ^ âOverview of Education in Canadaâ. Council of Ministers of Education, Canada. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 5 tháng 1 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 20 tháng 10 nÄm 2010.
- ^ Canada â OECD Better Life Index. Oecdbetterlifeindex.org. Truy cáºp ngà y 1 tháng 1 nÄm 2013.
- ^ âCreating Opportunities for All Canadiansâ. Department of Finance Canada. ngà y 14 tháng 11 nÄm 2005. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 23 tháng 4 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 22 tháng 5 nÄm 2006.
- ^ âThe most educated countries in the worldâ. NBC. 2012. Truy cáºp ngà y 25 tháng 4 nÄm 2013.
- ^ âComparing countries' and economies' performancesâ (PDF). OECD. 2009. Truy cáºp ngà y 22 tháng 5 nÄm 2012.
- ^ âCanadian education among best in the world: OECDâ. CTV News. ngà y 7 tháng 12 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 15 tháng 2 nÄm 2013.
- ^ âOfficial Languages and Youâ. Office of the Commissioner of Official Languages. ngà y 16 tháng 6 nÄm 2009. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 27 tháng 10 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 10 tháng 9 nÄm 2009.
- ^ a b â2006 Census: The Evolving Linguistic Portrait, 2006 Census: Highlightsâ. Statistics Canada. 2006. Truy cáºp ngà y 12 tháng 10 nÄm 2010.
- ^ âPopulation by knowledge of official language, by province and territoryâ. Statistics Canada. 2006. Truy cáºp ngà y 26 tháng 5 nÄm 2012.
- ^ Richard Y Bourhis;Montaruli, Elisa; Amiot, Catherine E (tháng 5 nÄm 2007). âLanguage planning and French-English bilingual communication: Montreal field studies from 1977 to 1997â. International Journal of the Sociology of Language. 2007 (185): 187â224. doi:10.1515/IJSL.2007.031.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ Lachapelle, R (tháng 3 nÄm 2009). âThe Diversity of the Canadian Francophonieâ. Statistics Canada. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 29 tháng 4 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 24 tháng 9 nÄm 2009.
- ^ Hayday, Matthew (2005). Bilingual Today, United Tomorrow: Official Languages in Education and Canadian Federalism. McGill-Queen's University Press. tr. 49. ISBN 978-0-7735-2960-1.
- ^ Heller, Monica (2003). Crosswords: language, education and ethnicity in French Ontario. Mouton de Gruyter. tr. 72, 74. ISBN 978-3-11-017687-2.
- ^ âAboriginal languagesâ. Statistics Canada. Truy cáºp ngà y 5 tháng 10 nÄm 2009.
- ^ Olive Patricia Dickason (1992). Canada's First Nations: A History of Founding Peoples from Earliest Times. University of Oklahoma Press. tr. 419. ISBN 978-0-8061-2439-1.
- ^ Mark Fettes & Norton, Ruth (2001). âVoices of Winter: Aboriginal Languages and Public Policy in Canadaâ. Trong Castellano, Marlene Brant; Davis, Lynne; Lahache, Louise (biên táºp). Aboriginal education: fulfilling the promise. UBC Press. tr. 39. ISBN 978-0-7748-0783-8.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết) Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách biên táºp viên (liên kết)
- ^ Russell, Peter H (2005). âIndigenous Self-Determination: Is Canada as Good as it Gets?â. Trong Hocking, Barbara (biên táºp). Unfinished constitutional business?: rethinking indigenous self-determination. Aboriginal Studies Press. tr. 180. ISBN 978-0-85575-466-2.
- ^ âPopulation by mother tongue and age groups (total), 2016 counts, for Canada, provinces and territoriesâ. LÆ°u trữ bản gá»c 15 tháng MÆ°á»i nÄm 2017.
- ^ Rand Dyck (2011). Canadian Politics. Cengage Learning. tr. 88. ISBN 978-0-17-650343-7.
- ^ Franklin, Daniel P; Baun, Michael J (1995). Political culture and constitutionalism: a comparative approach. Sharpe. tr. 61. ISBN 978-1-56324-416-2.
- ^ Joseph Garcea;Kirova, Anna; Wong, Lloyd (tháng 1 nÄm 2009). âMulticulturalism Discourses in Canadaâ. Canadian Ethnic Studies. 40 (1): 1â10. doi:10.1353/ces.0.0069.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ Bricker, Darrell; Wright, John (2005). What Canadians think about almost everything. Doubleday Canada. tr. 8â28. ISBN 978-0-385-65985-7.
- ^ Magocsi, Paul R (2002). Aboriginal peoples of Canada: a short introduction. University of Toronto Press. tr. 3â6. ISBN 978-0-8020-3630-8.
- ^ Blackwell, John D (2005). âCulture High and Lowâ. International Council for Canadian Studies World Wide Web Service. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 21 tháng 8 nÄm 2014. Truy cáºp ngà y 15 tháng 3 nÄm 2006.
- ^ âMandate of the National Film Boardâ (PDF). National Film Board of Canada. 2005. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 7 tháng 3 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 20 tháng 10 nÄm 2009.
- ^ Brock, Richard (2008). âEnvoicing Silent Objects: Art and Literature at the Site of the Canadian Landscapeâ. Canadian Journal of Environmental Education. 13 (2): 50â61.
- ^ Hill, Charles C (1995). The Group of Seven â Art for a Nation. National Gallery of Canada. tr. 15â21, 195. ISBN 978-0-7710-6716-7.
- ^ Newlands, Anne (1996). Emily Carr. Firefly Books. tr. 8â9. ISBN 978-1-55209-046-6.
- ^ Pamela R. Stern (ngà y 30 tháng 6 nÄm 2010). Daily life of the Inuit. ABC-CLIO. tr. 151. ISBN 978-0-313-36311-5.
- ^ Dorland, Michael (1996). The cultural industries in Canada: problems, policies and prospects. J. Lorimer. tr. 95. ISBN 978-1-55028-494-2.
- ^ Edwardson, Ryan (2008). Canadian content, culture and the quest for nationhood. University of Toronto Press. tr. 127. ISBN 978-0-8020-9759-0.
- ^ Adam Jortner (2011). The Gods of Prophetstown: The Battle of Tippecanoe and the Holy War for the American Frontier. Oxford University Press. tr. 217. ISBN 978-0-19-976529-4.
- ^ â'O Canada'â. Historica-Dominion. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 7 tháng 11 nÄm 2015. Truy cáºp ngà y 27 tháng 11 nÄm 2013.
- ^ âHymne national du Canadaâ. Canadian Heritage. ngà y 23 tháng 6 nÄm 2008. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 29 tháng 1 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 26 tháng 6 nÄm 2008.
- ^ Henry Roxborough, "The Beginning of Organized Sport in Canada," Canada (1975) 2#3 pp 30â43
- ^ âNational Sports of Canada Actâ. Canadian Heritage. ngà y 17 tháng 11 nÄm 2008. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 19 tháng 4 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 1 tháng 10 nÄm 2012.
- ^ Conference Board of Canada (tháng 12 nÄm 2004). âSurvey: Most Popular Sports, by Type of Participation, Adult Populationâ. Strengthening Canada: The Socio-economic Benefits of Sport Participation in Canada â Report August 2005. Sport Canada. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 15 tháng 1 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 1 tháng 7 nÄm 2006.
- ^ a b Canadian Heritage (2002). Symbols of Canada. Canadian Government Publishing. ISBNÂ 978-0-660-18615-3.
- ^ Ruhl, Jeffrey (tháng 1 nÄm 2008). âInukshuk Risingâ. Canadian Journal of Globalization. 1 (1): 25â30.
Äá»c thêm sá»a
|
|
Liên kết ngoà i sá»a
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phÆ°Æ¡ng tiá»n truyá»n tải vá» Canada. |
Wikivoyage có cẩm nang du lá»ch vá» Canada. |
- Canada trên DMOZ
- Canada từ BBC News
- Canada Lưu trữ 2019-04-30 tại Wayback Machine từ CIA World Factbook
- sơ lược Canada từ OECD
- Canadiana: The National Bibliography of Canada
- Key Development Forecasts for Canada từ International Futures
- Trang tin Äiá»n tá» chÃnh thức của ChÃnh phủ Canada
- Trang tin Äiá»n tá» chÃnh thức của Toà n quyá»n Canada
- Trang thông tin du lá»ch chÃnh thức của Canada LÆ°u trữ 2013-04-26 tại Wayback Machine