Hoa Kỳ
Hợp chúng quá»c Hoa Kỳ[17][19][20] (tiếng Anh: The United States of America, United States of America, USA), gá»i tắt là Hoa Kỳ (tiếng Anh: United States, US hoặc U.S., nguyên vÄn 'Hợp chúng quá»c') hay Mỹ, là má»t quá»c gia cá»ng hòa láºp hiến liên bang á» châu Mỹ, nằm tại Tây Bán cầu, lãnh thá» bao gá»m 50 tiá»u bang và má»t Äặc khu liên bang (trong Äó có 48 tiá»u bang lục Äá»a). Hoa Kỳ nằm á» giữa Bắc Mỹ, giáp biá»n Thái Bình DÆ°Æ¡ng á» phÃa tây, Äại Tây DÆ°Æ¡ng á» phÃa Äông, Canada á» phÃa bắc và Mexico á» phÃa nam. Tiá»u bang Alaska nằm trong vùng tây bắc của lục Äá»a Bắc Mỹ, giáp vá»i Canada á» phÃa Äông và Nga á» phÃa tây qua eo biá»n Bering. Tiá»u bang Hawaii nằm giữa Thái Bình DÆ°Æ¡ng. Hoa Kỳ có 14 vùng lãnh thá» trá»±c thuá»c nằm rải rác trong vùng biá»n Caribe và Thái Bình DÆ°Æ¡ng cùng 326 Biá»t khu thá» dân châu Mỹ.
Hợp chúng quá»c Hoa Kỳ
|
|
---|---|
Tên bản ngữ
| |
Tiêu ngữ: Các khẩu hiá»u khácÂ
| |
Äại ấn | |
Vá» trà chÃnh quá»c Hoa Kỳ (xanh) tại Bắc Mỹ | |
Vá» trà Hoa Kỳ (xanh Äáºm) cùng các vùng quá»c hải | |
Tá»ng quan | |
Thủ Äô | Washington, D.C. 38°53â²B 77°01â²T / 38,883°B 77,017°T |
Thà nh phá»Â lá»n nhất | Thà nh phá» New York 40°43â²B 74°00â²T / 40,717°B 74°T |
Ngôn ngữ chÃnh thức | Không có á» cấp liên bang[a] |
Ngôn ngữ quá»c gia | Tiếng Anh[b] |
Sắc tá»c (2019)[2] | Theo chủng tá»c:
Theo sắc tá»c:
|
Tôn giáo chÃnh (2020)[3] |
|
Tên dân cÆ° | NgÆ°á»i Mỹ |
ChÃnh trá» | |
ChÃnh phủ | Liên bang tá»ng thá»ng chế cá»ng hòa láºp hiến |
â¢Â Tá»ng thá»ng | Joe Biden (D)[4] |
â¢Â Phó Tá»ng thá»ng | Kamala Harris (D) |
Mike Johnson (R) | |
â¢Â Chánh án Hoa Kỳ | John Roberts (R) |
Láºp pháp | Quá»c há»i |
â¢Â Thượng viá»n | Thượng viá»n |
â¢Â Hạ viá»n | Hạ viá»n |
Lá»ch sá» | |
Äá»c láºp từ Äế quá»c Anh | |
4 tháng 7 nÄm 1776 | |
â¢Â Liên bang | 1 tháng 3 nÄm 1781 |
â¢Â Hiá»p Äá»nh Paris | 3 tháng 9 nÄm 1783 |
â¢Â Hiến pháp | 21 tháng 6 nÄm 1788 |
25 tháng 9 nÄm 1789 | |
21 tháng 8 nÄm 1959 | |
5 tháng 5 nÄm 1992 | |
Äá»a lý | |
Diá»n tÃch |  |
â¢Â Tá»ng cá»ng | 9,796,742 km2[6][c] (hạng 3) 3.796.742 mi2 |
â¢Â Mặt nÆ°á»c (%) | 7,0[7] |
â¢Â Äất liá»n | 3.531.905 dặm vuông Anh (9.147.590 km²) |
Dân sỠ|  |
â¢Â Äiá»u tra 2020 | 331.449.281[5] (hạng 3) |
â¢Â Máºt Äá» | /km2 (hạng 146) 87/mi2 |
Kinh tế | |
GDP  (PPP) | Ưá»c lượng 2023 |
â¢Â Tá»ng sá» | 26.950 nghìn tá»· USD[8] (hạng 2) |
80,412 USD[8] (hạng 8) | |
GDP  (danh nghÄ©a) | Ưá»c lượng 2023 |
â¢Â Tá»ng sá» | 26.950 nghìn tá»· USD[8] (hạng 1) |
â¢Â Bình quân Äầu ngÆ°á»i | 80,412 USD[8] (hạng 5) |
ÄÆ¡n vá»Â tiá»n tá» | Äô la Mỹ ($) (USD) |
Thông tin khác | |
Gini? (2020) |  48.5[11] cao |
HDI? (2019) |  0.926[12] rất cao · hạng 17 |
Múi giá» | UTCâ4 Äến â12, +10, +11 |
â¢Â Mùa hè (DST) | UTCâ4 Äến â10[d] |
Cách ghi ngà y tháng | tt-nn-nn nnnn.tt.nn[9] |
Äiá»n thÆ°Æ¡ng dụng | 120 Vâ60 Hz |
Giao thông bên | phải[e] |
Mã Äiá»n thoại | +1 |
Mã ISO 3166 | US |
Tên miá»n Internet | |
Trang web www | |
|
Vá»i 3,8 triá»u dặm vuông (9,8 triá»u km²) và hÆ¡n 331 triá»u ngÆ°á»i, Hoa Kỳ là quá»c gia lá»n thứ ba vá» tá»ng diá»n tÃch cÅ©ng nhÆ° Äứng thứ ba vá» quy mô dân sá». Hoa Kỳ là quá»c gia của ngÆ°á»i nháºp cÆ°, Äây là quá»c gia Äa chủng tá»c và vÄn hóa nhiá»u nhất trên thế giá»i do kết quả của những cuá»c di dân Äến từ nhiá»u quá»c gia khác nhau trên toà n cầu.[21]
Hoa Kỳ Äược thà nh láºp ban Äầu vá»i 13 thuá»c Äá»a của Äế quá»c Anh nằm dá»c theo bá» biá»n Äại Tây DÆ°Æ¡ng. Sau khi tá»± tuyên bá» trá» thà nh các tiá»u bang Äá»c láºp, 13 cá»±u thuá»c Äá»a ÄÆ°a ra tuyên ngôn Äá»c láºp và o ngà y 4 tháng 7 nÄm 1776 và Äánh bại ngÆ°á»i Anh trong chiến tranh Cách mạng Mỹ, Äây là cuá»c chiến tranh thuá»c Äá»a già nh Äá»c láºp thà nh công Äầu tiên trong lá»ch sá».[22] Há»i nghá» Liên bang quyết Äá»nh sá» dụng bản Hiến pháp Hoa Kỳ và o ngà y 17 tháng 9 nÄm 1787. Viá»c thông qua bản hiến pháp nà y má»t nÄm sau Äó Äã biến các cá»±u thuá»c Äá»a thà nh má»t phần của nÆ°á»c cá»ng hòa chung duy nhất. Äạo luáºt nhân quyá»n Hoa Kỳ gá»m mÆ°á»i tu chÃnh án hiến pháp Äược thông qua nÄm 1791. Sau khi già nh Äá»c láºp, theo há»c thuyết Váºn má»nh hiá»n nhiên, Hoa Kỳ bắt Äầu công cuá»c Äánh Äuá»i ngÆ°á»i da Äá» bản Äá»a và má» rá»ng lãnh thá» mạnh mẽ trên khắp Bắc Mỹ trong suá»t thế ká»· 19.[23] Ná»i chiến Hoa Kỳ kết thúc Äã chấm dứt chế Äá» nô lá» cÅ©ng nhÆ° sá»± chia rẽ tÆ° tÆ°á»ng. Äến cuá»i thế ká»· 19, Hoa Kỳ Äã má» rá»ng sá»± ảnh hÆ°á»ng lên toà n bá» Thái Bình DÆ°Æ¡ng[24] và trá» thà nh ná»n kinh tế lá»n nhất thế giá»i từ Äó tá»i nay.[25] Chiến thắng trong chiến tranh vá»i Tây Ban Nha cùng chiến tranh thế giá»i thứ nhất Äã xác Äá»nh vá» thế Äại cÆ°á»ng quá»c toà n cầu của Hoa Kỳ. Thắng lợi trong chiến tranh thế giá»i thứ hai và chiến tranh Lạnh tiếp tục khẳng Äá»nh và giữ vững vá» thế siêu cÆ°á»ng của quá»c gia nà y.
Hoa Kỳ ngà y nay là nÆ°á»c phát triá»n, thà nh viên của các tá» chức quá»c tế lá»n nhÆ° Liên Hợp Quá»c, NATO, G7, G20, Câu lạc bá» Paris,... Ná»n kinh tế Hoa Kỳ lá»n nhất thế giá»i theo GDP danh nghÄ©a[26], xếp thứ hai theo sức mua tÆ°Æ¡ng ÄÆ°Æ¡ng.[27] Hoa Kỳ có chá» sá» phát triá»n con ngÆ°á»i rất cao[28], Äứng hạng nhất vá» tá»ng giá trá» thÆ°Æ¡ng hiá»u quá»c gia[29], hạng nhì trong báo cáo cạnh tranh toà n cầu[30], hạng 17 vá» chá» sá» tá»± do kinh tế[31], hạng nhất vá» ngân sách quá»c phòng.[32][33] Äô la Mỹ là loại tiá»n tá» Äược giao dá»ch nhiá»u nhất và Hoa Kỳ có sá» lượng tá»· phú cùng triá»u phú nhiá»u nhất thế giá»i.[34][35] Hoa Kỳ Äi Äầu trong lÄ©nh vá»±c khám phá vÅ© trụ[36], là quá»c gia Äầu tiên ÄÆ°a con ngÆ°á»i lên Mặt trÄng cÅ©ng nhÆ° sá» hữu vÅ© khà hạt nhân.[37] Hoa Kỳ có sá» lượng công dân và tá» chức Äoạt nhiá»u giải Nobel nhất trong lá»ch sá».[38][39] VÄn hóa Hoa Kỳ có tầm ảnh hÆ°á»ng trên toà n cầu.[40]
Dù váºy, Hoa Kỳ cÅ©ng phải Äá»i mặt vá»i nhiá»u thách thức nhÆ° quản lý súng Äạn, nháºp cÆ° bất hợp pháp[41] và chi phà y tế Äắt Äá».[42][43]
Tên gá»i sá»a
Tên tiếng Anh sá»a
Tên tiếng Anh Äầy Äủ của nÆ°á»c Mỹ là United States of America, xuất hiá»n lần Äầu tiên và o nÄm 1776, lúc nà y chá» má»i có 13 bang Äầu tiên. Ngà y nay, Hoa Kỳ gá»m 50 bang, Äặc khu Columbia trá»±c thuá»c liên bang, 326 Biá»t khu thá» dân châu Mỹ và má»t sá» lãnh thá» hải ngoại. Cách viết tắt thông thÆ°á»ng của United States of America gá»m có United States, U.S., và U.S.A. Các tên thông tục cho quá»c gia nà y bao gá»m thuáºt từ thÆ°á»ng sá» dụng là America (Mỹ) hay là the States. Thuáºt từ Americas Äá» chá» các vùng Äất Tây bán cầu Äược Äặt và o Äầu thế ká»· XVI theo tên của nhà thám hiá»m kiêm chuyên gia vẽ bản Äá» ngÆ°á»i à là Amerigo Vespucci (9 tháng 3 nÄm 1454 - 22 tháng 2 nÄm 1512). Tên Äầy Äủ của quá»c gia nà y lần Äầu tiên Äược dùng chÃnh thức trong Tuyên ngôn Äá»c láºp nhÆ° sau "Tuyên ngôn nhất trà Äá»ng thuáºn của 13 tiá»u bang Hợp chúng quá»c Hoa Kỳ" Äược "Các Äại biá»u của Hợp chúng quá»c Hoa Kỳ" chấp thuáºn ngà y 4 tháng 7 nÄm 1776.[44] Tên hiá»n tại Äược khẳng Äá»nh má»t lần nữa và o ngà y 15 tháng 11 nÄm 1777 khi Äá» Nhá» Quá»c há»i Lục Äá»a chấp thuáºn Những Äiá»u khoản Liên hiá»p. Äiá»u khoản Äầu phát biá»u nhÆ° sau "Kiá»u liên bang nà y sẽ là The United States of America."[45]
Tên Columbia cÅ©ng có má»t thá»i là tên thông dụng Äá» chá» châu Mỹ và Hoa Kỳ. Nó Äược lấy ra từ tên của Christopher Columbus, ngÆ°á»i khám phá ra châu Mỹ và tên nà y xuất hiá»n trong tên District of Columbia (chÃnh là thủ Äô Washington D.C. của Hoa Kỳ). Hình tượng Columbia vá»i Äặc Äiá»m của má»t ngÆ°á»i phụ nữ xuất hiá»n trên má»t sá» tà i liá»u chÃnh thức, bao gá»m má»t sá» loại tiá»n của Hoa Kỳ. Cách thông thÆ°á»ng Äá» nói Äến má»t công dân Hoa Kỳ là dùng từ ngÆ°á»i Mỹ (American).
Tên tiếng Viá»t sá»a
Trong tiếng Viá»t ÄÆ°Æ¡ng Äại, nÆ°á»c Mỹ có hai cách gá»i chÃnh là Mỹ và Hoa Kỳ. Tên gá»i Mỹ Äược sá» dụng rá»ng rãi trong cả khẩu ngữ lẫn vÄn viết tiếng Viá»t. Trong tên tiếng Viá»t của má»t sá» thứ có liên quan Äến Mỹ, chẳng hạn nhÆ° trong tên gá»i Äô la Mỹ, nÆ°á»c Mỹ hầu nhÆ° luôn Äược gá»i là Mỹ, chứ không gá»i là Hoa Kỳ. Thay thế Mỹ trong các tên gá»i nà y bằng Hoa Kỳ sẽ tạo ra tên gá»i khiến ngÆ°á»i bản ngữ tiếng Viá»t cảm thấy kỳ quặc. Hoa Kỳ là tên chÃnh thức thÆ°á»ng Äược sá» dụng trong các vÄn bản hà nh chÃnh hay há»c thuáºt. Phiên bản tiếng Viá»t website Äại sứ quán Hoa Kỳ tại Hà Ná»i dùng tên gá»i Hoa Kỳ.[46]
Hoa Kỳ sá»a
Tên gá»i Hoa Kỳ trong tiếng Viá»t bắt nguá»n từ chữ Hán "è±æ", là má»t trong sá» nhiá»u tên gá»i cá» hiá»n không còn Äược sá» dụng trong tiếng Trung nữa của nÆ°á»c Mỹ. Tên gá»i nà y ra Äá»i và o nÄm 1784.[47] Trong nÄm nà y, con tà u có tên gá»i là Hoà ng háºu Trung Quá»c (tiếng Anh: Empress of China) tá»i Quảng Châu. Con tà u nà y là thÆ°Æ¡ng thuyá»n Mỹ Äầu tiên Äến Trung Quá»c. Trong cảm nháºn của ngÆ°á»i dân Quảng Châu, những hình sao "â" nằm á» góc trái lá cá» Mỹ giá»ng nhÆ° là hình bông hoa (khái niá»m â gá»i là ngôi sao khi Äó chÆ°a có). Há» bèn gá»i cá» Mỹ là "è±æ" hoa kỳ (nghÄ©a mặt chữ là "cá» hoa"), gá»i xứ có "cá» hoa" là "è±æå" Hoa Kỳ quá»c ("nÆ°á»c cá» hoa"). Vá» sau, trong tiếng Hán, "è±æ" Hoa Kỳ không cần phải có từ "å" quá»c á» Äằng sau cÅ©ng có thá» dùng Äá» chá» nÆ°á»c Mỹ.[48] Vì Hoa Kỳ có nghÄ©a mặt chữ là "cá» hoa" nên Äôi khi trong sách báo tiếng Viá»t nÆ°á»c Mỹ Äược gá»i là xứ cá» hoa.[49][50]
Tại Trung Quá»c, Hoa Kỳ chÆ°a bao giá» là tên gá»i chÃnh thức của nÆ°á»c Mỹ. Tên gá»i tiếng Viá»t Hợp chúng quá»c Hoa Kỳ nếu dá»ch sát nghÄ©a từng từ má»t sang Trung vÄn thì sẽ là "è±æåç¾å" Hoa Kỳ hợp chúng quá»c. Trong tiếng Hán, nÆ°á»c Mỹ chÆ°a từng Äược gá»i nhÆ° váºy.
TrÆ°á»c Äây tại miá»n Nam Viá»t Nam, có lẽ vì táºp tục húy kỵ chữ "Hoa" (tên bà Há» Thá» Hoa) nên ngÆ°á»i ta cÅ©ng gá»i và viết là Huê Kỳ.
Mỹ sá»a
Tên gá»i Mỹ trong tiếng Viá»t Äược lấy từ âm tiết Äầu tiên trong tên gá»i Mỹ quá»c. Tên gá»i Mỹ quá»c thì bắt nguá»n từ chữ hán "ç¾å" (Mỹ quá»c). Những ngÆ°á»i sá» dụng tiếng Hán Äã tạo ra tên gá»i tắt chá» có hai âm tiết cho má»t sá» quá»c gia bằng cách lấy âm tiết Äầu tiên trong tên gá»i dà i hÆ¡n, có nhiá»u âm tiết hÆ¡n của quá»c gia Äó Äem ghép vá»i từ "å" quá»c, nghÄ©a là "nÆ°á»c, quá»c gia". Các tên gá»i "æ³å" Pháp quá»c (gá»i tắt của "æ³è西" Pháp Lan Tây), "å¾·å" Äức quá»c (gá»i tắt của "å¾·æå¿" Äức à ChÃ), "ç¾å" Mỹ quá»c, tên gá»i tắt trong tiếng Hán của Pháp, Äức, Mỹ, Äá»u Äược tạo ra theo cách nà y.[51] Tên tiếng Hán gá»i tắt hai âm tiết có âm tiết cuá»i là quá»c của má»t sá» quá»c gia sau khi Äược tiếng Viá»t vay mượn Äã dần dần bá» bá» Äi âm tiết quá»c á» cuá»i, chá» giữ lại âm tiết Äầu, Pháp quá»c, Äức quá»c, Mỹ quá»c trá» thà nh Pháp, Äức, Mỹ.
Bằng tiếng Trung, "A-me-ri-ca" Äược phiên âm thà nh "Yà mÄi lì jiÄ", chữ Hán viết là äºç¾å©å (à mỹ lợi gia). NhÆ°ng do trùng vá»i tên châu Mỹ, nên ngÆ°á»i Trung Quá»c lấy tÃnh từ sá» hữu "American", bá» chữ "A" còn lại "me-ri-can" Äược phiên âm thà nh "mÄi lì jiÄn", chữ Hán viết là ç¾å©å (Mỹ lợi kiên). Do Äó hiá»n nay, quá»c hiá»u Äầy Äủ (The United States of America) của nÆ°á»c Mỹ Äược dá»ch sang tiếng Trung Quá»c là "Mỹ Lợi Kiên hợp chúng quá»c" (ç¾å©å åç¾å - MÄi lì jiÄn hé zhòng guó), gá»i tắt là "Mỹ quá»c" (ç¾å - MÄi guó).[52] Trong bản tiếng Trung của "Äiá»u Æ°á»c Vá»ng Hạ", má»t hiá»p Æ°á»c bất bình Äẳng Äược Mỹ và Trung Quá»c ký kết nÄm 1844, nÆ°á»c Mỹ Äược gá»i là "à Mỹ Lý Giá châu Äại hợp chúng quá»c" (äºç¾çé§æ´²å¤§åç¾å).[53] "Hợp chúng quá»c" (åç¾å) mang ý là quá»c gia do nhiá»u tiá»u bang liên hợp lại mà thà nh (The United States), "chúng" (ç¾) trong "quần chúng, chúng tôi" á» Äây có nghÄ©a là "nhiá»u", nhÆ°ng ngÆ°á»i Viá»t hay bá» nhầm thanh Äiá»u sang chữ "chủng" (種) trong "chủng tá»c", nên nhiá»u khi bá» gá»i nhầm thà nh "hợp chủng quá»c" vì nhiá»u ngÆ°á»i cho nó mang nghÄ©a là quá»c gia do nhiá»u chủng tá»c hợp thà nh. Tuy nhiên cách gá»i nà y không chÃnh xác, bản thân quá»c hiá»u Hoa Kỳ là "The United States of America" cÅ©ng không có từ nà o Äá» cáºp Äến chủng tá»c nhÆ° từ "race".[54]
Tên gá»i cá» sá»a
Sá» nhà Nguyá» n, Äại Nam thá»±c lục chÃnh biên và o thế ká»· XIX còn phiên âm tên nÆ°á»c nà y là "Mỹ Lợi Kiên", "Ma Ly CÄn" và "Nhã Di Lý" (thông qua tiếng Pháp: Ãtats-Unis).[55]
Lá»ch sá» sá»a
Thá» dân châu Mỹ và ngÆ°á»i di cÆ° từ châu Ãu sá»a
Những thá» dân của Hoa Kỳ lục Äá»a, ká» cả thá» dân Alaska, Äã di cÆ° từ miá»n Bắc châu à sang bằng viá»c lợi dụng sá»± Äóng bÄng trên vùng biá»n thuá»c giao Äiá»m[b] của Nga và bang Alaska. Há» bắt Äầu di cÆ° sang châu Mỹ Ãt nhất là 12.000 nÄm và có thá» xa nhất là 40.000 nÄm trÆ°á»c Äây.[56] Má»t sá» cá»ng Äá»ng bản thá» trong thá»i kỳ tiá»n Colombo Äã phát triá»n nông nghiá»p tiên tiến, Äại kiến trúc, và những xã há»i cấp tiá»u quá»c. Nhà thám hiá»m Christopher Columbus Äến Puerto Rico ngà y 19 tháng 11 nÄm 1493 và Äã tiếp xúc lần Äầu tiên vá»i những ngÆ°á»i thá» dân châu Mỹ. Những nÄm sau Äó, Äa sá» thá» dân châu Mỹ bá» bá»nh dá»ch à Ãu giết chết.[57]
NgÆ°á»i Tây Ban Nha thiết láºp các thuá»c Äá»a châu Ãu sá»m nhất trên Äất liá»n tại vùng mà bây giá» là Florida. Sau Äó, các khu Äá»nh cÆ° Tây Ban Nha trong miá»n Tây Nam Hoa Kỳ ngà y nay Äã thu hút hà ng ngà n ngÆ°á»i khắp México. Những thÆ°Æ¡ng buôn da thú ngÆ°á»i Pháp thiết láºp các tiá»n trạm của Tân Pháp quanh NgÅ© Äại Há». Các khu Äá»nh cÆ° thà nh công ban Äầu của ngÆ°á»i Anh là Thuá»c Äá»a Virginia á» Jamestown nÄm 1607 và Thuá»c Äá»a Plymouth nÄm 1620. Viá»c thiết láºp Thuá»c Äá»a Vá»nh Massachusetts nÄm 1628 tạo ra má»t là n sóng di dân; Äến nÄm 1634, New England Äã có khoảng 10.000 ngÆ°á»i theo Thanh giáo Äá»nh cÆ°. Giữa cuá»i tháºp niên 1610 và cuá»c cách mạng, ngÆ°á»i Anh Äã ÄÆ°a khoảng 50.000 tá»i phạm Äến các thuá»c Äá»a Mỹ của há».[58] Bắt Äầu nÄm 1614, Hà Lan Äã thiết láºp các khu Äá»nh cÆ° dá»c theo hạ lÆ°u sông Hudson, gá»m có Tân Amsterdam trên Äảo Manhattan. Khu Äá»nh cÆ° nhá» Tân Thụy Äiá»n Äược thiết láºp dá»c theo Sông Delaware nÄm 1638 sau Äó bá» ngÆ°á»i Hà Lan chiếm và o nÄm 1655.
Trong cuá»c Chiến tranh Pháp và thá» dân châu Mỹ, VÆ°Æ¡ng quá»c Anh Äã thừa cÆ¡ già nh lấy Canada từ tay ngÆ°á»i Pháp, nhÆ°ng dân chúng nói tiếng Pháp vẫn Äược tá»± do vá» chÃnh trá» và tách biá»t khá»i các thuá»c Äá»a á» phÃa Nam. NÄm 1674, ngÆ°á»i Anh Äã chiếm Äược các cá»±u thuá»c Äá»a của Hà Lan trong Chiến tranh AnhâHà Lan; tá»nh Tân Hà Lan bá» Äá»i tên thà nh New York. Vá»i viá»c phân chia Carolinas nÄm 1729 và thuá»c Äá»a hóa Georgia nÄm 1732; 13 thuá»c Äá»a của Anh, mà sau nà y trá» thà nh Hoa Kỳ, Äược thà nh láºp. Tất cả Äá»u có chÃnh quyá»n thuá»c Äá»a và Äá»a phÆ°Æ¡ng cùng vá»i bầu cá» má» rá»ng cho Äa sá» Äà n ông tá»± do. Tất cả thuá»c Äá»a Äá»u hợp pháp hóa viá»c buôn bán nô lá» châu Phi. Vá»i tá»· lá» sinh sản cao và tá» vong thấp, cá»ng thêm viá»c di dân má»i Äến Äá»u Äặn, các thuá»c Äá»a Äã tÄng gấp Äôi dân sá» sau má»i 25 nÄm. Phong trà o chấn hÆ°ng Äức tin của tÃn hữu CÆ¡ Äá»c trong tháºp niên 1730 và tháºp niên 1740 Äược biết Äến là Äại Tá»nh thức Äã khiến cho dân chúng quan tâm Äến cả tôn giáo và sá»± tá»± do tÃn ngưỡng. Và o nÄm 1770, các thuá»c Äá»a có sá» ngÆ°á»i Anh giáo ngà y gia tÄng lên Äến khoảng 3 triá»u ngÆ°á»i, bằng khoảng ná»a dân sá» của VÆ°Æ¡ng quá»c Anh và o lúc Äó. Mặc dù các thuá»c Äá»a chá»u thuế do Anh Äá» ra nhÆ°ng há» không có má»t Äại diá»n nà o trong Quá»c há»i VÆ°Æ¡ng quá»c Anh.
Già nh Äá»c láºp sá»a
CÄng thẳng giữa mÆ°á»i ba thuá»c Äá»a Mỹ và ngÆ°á»i Anh trong giai Äoạn cách mạng trong tháºp niên 1760 và Äầu tháºp niên 1770 dẫn Äến cuá»c Chiến tranh Cách mạng Mỹ ná» ra ngà y 14 tháng 6 nÄm 1775, Äá» Nhá» Quá»c há»i Lục Äá»a há»p tại Philadelphia Äã thà nh láºp má»t Quân Äá»i Lục Äá»a dÆ°á»i quyá»n chá» huy của Tá»ng TÆ° lá»nh Lục quân George Washington Äã tuyên bá» rằng "tất cả con ngÆ°á»i Äược sinh ra Äá»u có quyá»n bình Äẳng" và Äược ban cho "má»t sá» quyá»n bất khả nhượng". Quá»c há»i chấp thuáºn bản Tuyên ngôn Äá»c láºp mà phần nhiá»u là do Thomas Jefferson soạn thảo, và o ngà y 4 tháng 7 nÄm 1776. NÄm 1777, Những Äiá»u khoản Liên hiá»p Äược chấp thuáºn, thá»ng nhất các tiá»u bang dÆ°á»i má»t chÃnh phủ liên bang lá»ng lẻo mà hoạt Äá»ng cho Äến nÄm 1788. Khoảng 70.000â80.000 ngÆ°á»i trung thà nh vá»i VÆ°Æ¡ng miá»n Anh Äà o thoát khá»i các tiá»u bang ná»i dáºy, nhiá»u ngÆ°á»i Äến Nova Scotia và những vùng VÆ°Æ¡ng quá»c Anh má»i chiếm Äược tại Canada.[59] NgÆ°á»i bản thá» Mỹ bá» chia rẽ vì liên minh vá»i hai phÃa Äá»i nghá»ch Äã sát cánh bên phÃa của mình trên mặt tráºn phÃa tây của cuá»c chiến.
Sau khi các lá»±c lượng Mỹ vá»i sá»± giúp Äỡ của Pháp Äánh bại quân Äá»i Anh, VÆ°Æ¡ng quá»c Anh công nháºn chủ quyá»n của mÆ°á»i ba tiá»u bang và o nÄm 1783. Má»t há»i nghá» hiến pháp Äược tá» chức nÄm 1787 bá»i những ngÆ°á»i muá»n thà nh láºp má»t chÃnh phủ quá»c gia mạnh hÆ¡n vá»i quyá»n lá»±c trên các tiá»u bang. Và o tháng 6 nÄm 1788, 9 tiá»u bang Äã thông qua bản Hiến pháp Hoa Kỳ, tuyên bá» thà nh láºp má»t chÃnh phủ má»i. Má»i bang tá»± nguyá»n chấp nháºn sá»± liên kết nhÆ°ng Äá»ng thá»i vẫn giữ tá»± do trong nhiá»u lÄ©nh vá»±c. Há» hòa nháºp và o cá»ng Äá»ng nhÆ°ng không từ bá» bản sắc của mình. Những ngÆ°á»i sáng láºp Hoa Kỳ Äã soạn thảo Hiến pháp dá»±a trên những tÆ° tÆ°á»ng cấp tiến nảy sinh trong phong trà o Khai sáng tại châu Ãu bao gá»m những lý tÆ°á»ng của chủ nghÄ©a tá»± do cùng vá»i ý tÆ°á»ng vá» má»t chÃnh thá» Äại diá»n tá»n tại dÆ°á»i hình thức ná»n cá»ng hòa dân cá»[60]. NÆ°á»c Mỹ là quá»c gia Äá»c Äáo vì nó không Äược sinh ra từ má»t quá trình lá»ch sá» lâu dà i nhÆ° các nÆ°á»c khác mà từ những ý tÆ°á»ng chÃnh trá» và triết há»c. Thượng và Hạ viá»n Äầu tiên của cá»ng hòa và Tá»ng thá»ng George Washington nháºm chức nÄm 1789. Thà nh phá» New York là thủ Äô liên bang khoảng 1 nÄm trÆ°á»c khi chÃnh phủ di chuyá»n Äến Philadelphia. NÄm 1791, các tiá»u bang thông qua Äạo luáºt Nhân quyá»n, Äó là mÆ°á»i tu chÃnh án Hiến pháp nghiêm cấm viá»c hạn chế của liên bang Äá»i vá»i các quyá»n tá»± do cá nhân và bảo Äảm má»t sá» bảo vá» vá» pháp lý. Thái Äá» Äá»i vá»i chế Äá» nô lá» dần dần có thay Äá»i; má»t Äiá»u khoản trong Hiến pháp nói Äến sá»± bảo Äảm buôn bán nô lá» châu Phi chá» tá»n tại Äến nÄm 1808. Các tiá»u bang miá»n Bắc bãi bá» chế Äá» nô lá» giữa nÄm 1780 và nÄm 1804, Äá» lại các tiá»u bang vá»i chế Äá» nô lá» á» miá»n Nam. NÄm 1800, chÃnh phủ liên bang di chuyá»n Äến Washington, D.C. má»i thà nh láºp.
Má» rá»ng lãnh thá» sá»a
Thâu tóm lãnh thá» nÆ°á»c khác sá»a
Khi má»i thà nh láºp, Hoa Kỳ không phải là nÆ°á»c ủng há» chủ nghÄ©a Äế quá»c, tháºm chà ngÆ°á»i dân Hoa Kỳ còn có tinh thần chá»ng chủ nghÄ©a thá»±c dân do há» từng là thuá»c Äá»a của Anh. NhÆ°ng trong má»t sá» thá»i Äiá»m lá»ch sá», Hoa Kỳ Äã Äi xâm chiếm Äất Äai nÆ°á»c khác. Hoa Kỳ có nhu cầu má» rá»ng lãnh thá» và chiếm lÄ©nh thá» trÆ°á»ng má»i, tuy nhiên, dÆ° luáºn trong nÆ°á»c chá»ng lại viá»c há» sẽ trá» thà nh má»t nÆ°á»c Äế quá»c trong khi Hoa Kỳ có Äầy Äủ Äiá»u kiá»n trá» thà nh má»t Äế quá»c. ChÃnh vì váºy, ChÃnh phủ Hoa Kỳ phải thá»±c hiá»n bà nh trÆ°á»ng lãnh thá» má»t cách âm thầm, khéo léo Äá» vừa thá»a mãn nhu cầu của ná»n kinh tế vừa không bá» dÆ° luáºn chá» trÃch. Sá»± bà nh trÆ°á»ng nà y Äôi khi Äược ChÃnh phủ Hoa Kỳ giải thÃch bằng sứ má»nh "cứu thế giá»i" Äá» là m yên lòng dân chúng. NgÆ°á»i Mỹ Äã Äến các vùng Texas, New Mexico, California Äá» láºp nghiá»p, sau Äó ChÃnh phủ Mỹ chinh phục các vùng Äất nà y bằng quân sá»±. NÆ°á»c Mỹ cÅ©ng lấy cá» bảo vá» những doanh nhân kinh doanh tại Samoa, Hawaii Äá» chiếm những quần Äảo nà y.[61]
Viá»c mua vùng Äất Louisiana, lãnh thá» mà Pháp tuyên bá» chủ quyá»n, Äược thá»±c hiá»n dÆ°á»i thá»i Tá»ng thá»ng Thomas Jefferson nÄm 1803 Äã thá»±c sá»± là m tÄng gấp Äôi diá»n tÃch Hoa Kỳ. Chiến tranh nÄm 1812, ná» ra giữa Hoa Kỳ và Anh vì nhiá»u bất Äá»ng, Äã không phân thắng bại, nhÆ°ng cÅ©ng Äá»ng thá»i là m gia tÄng chủ nghÄ©a quá»c gia của ngÆ°á»i Mỹ. Má»t loạt các cuá»c tiến công quân sá»± của Hoa Kỳ và o Florida ÄÆ°a Äến viá»c Tây Ban Nha nhượng lại vùng Äất Florida và nhiá»u lãnh thá» duyên hải Vá»nh Mexico khác cho Hoa Kỳ nÄm 1819. Hoa Kỳ sáp nháºp Cá»ng hòa Texas nÄm 1845. Khái niá»m vá» Váºn má»nh hiá»n nhiên (Manifest Destiny) rất phá» biến Äá»i vá»i công chúng trong suá»t thá»i kỳ nà y.[62]
NÄm 1845, Hoa Kỳ Äe dá»a chiến tranh vá»i VÆ°Æ¡ng quá»c Anh Äá» tranh già nh quyá»n lợi tại vùng Tây Bắc. Hiá»p Æ°á»c Oregon vá»i Anh nÄm 1846 ÄÆ°a Äến viá»c Hoa Kỳ kiá»m soát vùng mà ngà y nay là tây bắc Hoa Kỳ. Chiến thắng của Hoa Kỳ trong Chiến tranh Mexico â Mỹ nÄm 1848 ÄÆ°a Äến viá»c Mexico buá»c phải ký Hòa Æ°á»c bất bình Äẳng Guadalupe Hidalgo, há» phải trao cho Mỹ vùng California và phần nhiá»u những vùng Äất mà ngà y nay là bang Texas. Mỹ còn gây áp lá»±c ép México phải bán vùng Äất Mexican Cession (ngà y nay là vùng tây nam Hoa Kỳ) trù phú cho Mỹ vá»i giá chá» 15 triá»u USD. NÄm 1853, Äá» là m má»t dá»± án ÄÆ°á»ng ray xe lá»a, Mỹ lại ép Mexico bán rẻ lãnh thá» á» má»t vùng Äất tiá»m nÄng giáp ranh biên giá»i Hoa Kỳ â Mexico, vá»i giá 10 triá»u USD. Vùng nà y ngà y nay là phÃa Nam Arizona và Tây Nam New Mexico.
Tá»ng cá»ng Mỹ Äã già nh Äược gần 3 triá»u km² sau các cuá»c chiến vá»i México, trên các lãnh thá» Äó Äã thà nh láºp 6 bang má»i của nÆ°á»c Mỹ (California, má»t ná»a bang New Mexico, hầu hết Arizona, Nevada và má»t phần của bang Utah và Colorado). Lãnh thá» Mexico và o nÄm 1821 rá»ng 4.925.283 km², nhÆ°ng sau khi bá» Hoa Kỳ chiếm nhiá»u vùng Äất, Äã thu hẹp lại chá» còn 1.972.550 km² nhÆ° ngà y nay.
Sau Äó, Hoa Kỳ tiếp tục má» rá»ng lãnh thá» ra Thái Bình DÆ°Æ¡ng. Trong cuá»c chiến vá»i Tây Ban Nha nÄm 1898, Mỹ chiến thắng và Äược chuyá»n nhượng quyá»n sá» hữu Philippines, Cuba, Äảo Guam và Puerto Rico â các thuá»c Äá»a của Tây Ban Nha. VÆ°Æ¡ng quá»c Hawaii có liên há» gần gÅ©i vá»i Hoa Kỳ qua viá»c giao thÆ°Æ¡ng và công tác truyá»n giáo và o tháºp niên 1880. NÄm 1893, các nhà lãnh Äạo thÆ°Æ¡ng mại Mỹ Äã láºt Äá» nữ hoà ng của Hawaii và tìm cách sáp nháºp lãnh thá» nà y và o Hoa Kỳ. Quần Äảo Hawaii chÃnh thức trá» thà nh má»t lãnh thá» của Hoa Kỳ và o nÄm 1900. Lãnh thá» Hawaii trá» thà nh tiá»u bang thứ 50 của Hoa Kỳ.
Chiến tranh vá»i ngÆ°á»i da Äá» bản xứ sá»a
CÆ¡n sá»t và ng California 1848â1849 cà ng hấp dẫn di dân vá» miá»n Tây. Các ÄÆ°á»ng sắt má»i xây dá»±ng tạo cho ngÆ°á»i Äá»nh cÆ° dá» dà ng di chuyá»n khắp nÆ¡i hÆ¡n nhÆ°ng là m gia tÄng các cuá»c xung Äá»t vá»i ngÆ°á»i thá» dân Châu Mỹ. Trên nữa thế ká»·, có Äến 40 triá»u bò rừng bison, thÆ°á»ng Äược gá»i là trâu, bá» giết Äá» lấy da và thá»t, và giúp cho viá»c má» rá»ng các tuyến ÄÆ°á»ng sắt. Viá»c mất mát quá nhiá»u bò rừng bison, vá»n là má»t nguá»n kinh tế, thá»±c phẩm chÃnh của những ngÆ°á»i thá» dân Mỹ tại vùng Äá»ng bằng, là má»t cú Äánh sá»ng còn và o nhiá»u ná»n vÄn hóa thá» dân bản xứ và không gian sinh tá»n của há».
Sá»± hÄng hái má» rá»ng lãnh thá» của ngÆ°á»i Mỹ vá» phÃa tây Äã khá»i sá»± má»t loạt cuá»c chiến tranh vá»i ngÆ°á»i bản Äá»a Mỹ kéo dà i cho Äến cuá»i thế ká»· XIX, khi những thá» dân da Äá» châu Mỹ bá» Äuá»i khá»i Äất Äai của há». Tại nhiá»u nÆ¡i, ngÆ°á»i da Äá» tá» chức chiến Äấu chá»ng lại quân Mỹ nhÆ°ng cuá»i cùng há» vẫn bá» Äánh bại. Theo báo cáo của Gregory Michno dá»±a theo há» sÆ¡ lÆ°u trữ quân Äá»i thì chá» trong 40 nÄm từ 1850 Äến 1890, khoảng 21.586 ngÆ°á»i (lÃnh lẫn thÆ°á»ng dân) bá» giết, bá» thÆ°Æ¡ng hay bá» bắt.[63] Theo Russell Thornton thì khoảng 45.000 ngÆ°á»i da Äá» và 19.000 ngÆ°á»i da trắng bá» giết â trong Äó có Äà n bà và trẻ em của cả hai bên.[64] Má»t sá» cuá»c kháng chiến ná»i báºt của ngÆ°á»i da Äá» chá»ng lại Mỹ gá»m:
- NÄm 1776, Chiến tranh Cherokee lần 2 xảy ra, dân tá»c bản xứ Cherokee chiến Äấu chá»ng sá»± xâm lấn của Mỹ và o khu vá»±c Äông Tennessee và Äông Kentucky của há». Sau Äó, cuá»c xung Äá»t dai dẳng tiếp diá» n vá»i cuá»c Chiến tranh Chickamaga khi các bá» tá»c, bá» lạc bản xứ liên minh lại vá»i nhau chá»ng quân Äá»i Mỹ. NÄm 1794, há» thất bại hoà n toà n và khu vá»±c nà y bá» sáp nháºp và o bang Tennessee và Kentucky của Mỹ.
- NÄm 1785, Chiến tranh Da Äá» Tây Bắc ná» ra, má»t chuá»i tráºn Äánh Äẫm máu giữa nhiá»u bá» tá»c, bá» lạc bản xứ vá»i quân Äá»i Mỹ nhằm bảo vá» lãnh thá» của há» á» Ohio. Chiến tranh kết thúc nÄm 1795 vá»i phần thắng thuá»c vá» Mỹ.
- NÄm 1810, ngÆ°á»i da Äá» á» Tây Florida tuyên bá» Äá»c láºp. Tá»ng thá»ng Mỹ James Madison ra lá»nh cho lục quân Hoa Kỳ Äến tiêu diá»t nhà nÆ°á»c non trẻ và sáp nháºp Tây Florida và o liên bang Mỹ.
- NÄm 1812, Mỹ Äánh chiếm vùng Ohio.
- NÄm 1816, Mỹ viá»n cá» ngÆ°á»i da Äá» Seminole chứa chấp những nô lá» da Äen Äang ẩn náu, và cho quân Äánh chiếm, sáp nháºp lãnh thá» của ngÆ°á»i Seminole và o Bắc Florida. NÄm 1819, tất cả những vùng á» Florida sáp nháºp và o nÆ°á»c Mỹ.
- NÄm 1835â1842, ngÆ°á»i Seminole lần nữa ná»i dáºy già nh lại Florida nhÆ°ng Äá»u bá» quân Mỹ Äà n áp triá»t Äá». ChÃnh phủ Mỹ cưỡng ép lÆ°u Äà y ngÆ°á»i Seminole qua phÃa Tây Mississippi, kết thúc 7 nÄm kháng chiến của ngÆ°á»i Seminole.
- NÄm 1893, quân Äá»i Mỹ xâm lược và Äảo chÃnh, láºt Äá» vÆ°Æ¡ng quá»c Hawaii, sáp nháºp nÆ°á»c nà y và o liên bang Hoa Kỳ. Mỹ Äá»ng thá»i chiếm luôn Äảo Palmyra gần Äó. Hawaii là bang thứ 50 của Mỹ và là bang cuá»i cùng mà Mỹ chiếm Äược và o lãnh thá» nÆ°á»c nà y.
Ngoà i ra còn có khoảng 100 cuá»c chiến và hà ng chục ngà n tráºn chiến nhá» khác Äã diá» n ra từ nÄm 1783 Äến 1924. NÄm 1924, Chiến tranh Apache tại mặt tráºn Tây Nam giữa bá» tá»c Apache chá»ng Äỡ cuá»c xâm lÄng của quân Äá»i Mỹ kết thúc vá»i thất bại của bá» tá»c Apache, Äã Äánh dấu thất bại cuá»i cùng của cuá»c kháng chiến dà i 302 nÄm của ngÆ°á»i da Äá» chá»ng thá»±c dân châu Ãu (ká» từ tráºn Jamestown nÄm 1622 giữa thá»±c dân Anh và liên minh Powhatan á» thuá»c Äá»a Virginia) và 141 nÄm chá»ng quân Mỹ của thá» dân da Äá» bản xứ.
Các vụ thảm sát bá»i quân Äá»i và dân quân, bắt là m nô lá», chiến tranh, nạn Äói, dá»ch bá»nh, các hiá»p Æ°á»c cưỡng chiếm Äất Äai, và diá»t chủng vÄn hóa diá» n ra trong các trại táºp trung của ngÆ°á»i Mỹ gá»c Ãu (Euro-American) Äã thá»±c sá»± hữu hiá»u trong viá»c tiêu diá»t ngÆ°á»i da Äá» bản xứ và ná»n vÄn hóa của há». Dân sá» ngÆ°á»i da Äá» ban Äầu có khoảng và i triá»u, Äến nÄm 1800 chá» còn 600.000[65] Tiến sÄ© Martin Luther King Jr. từng tuyên bá»: "Chúng ta có lẽ là quá»c gia duy nhất Äã có má»t chÃnh sách quá»c gia nhằm cá» gắng quét sạch dân cÆ° bản Äá»a của mình"[66] Những quan Äiá»m phản bác cho rằng không có má»t chÃnh sách táºn diá»t nà o từng Äược chÃnh thức láºp ra. Nhà sá» há»c David Cook cho rằng: không thá» phủ nháºn nhiá»u vụ thảm sát ngÆ°á»i da Äá» Äã diá» n ra, nhÆ°ng Äa phần những cái chết của ngÆ°á»i Mỹ bản Äá»a là háºu quả của dá»ch bá»nh mà ngÆ°á»i Châu Ãu vô tình mang tá»i nhÆ° Äáºu mùa và sá»i.[67]
Ná»i chiến và kỹ nghá» hóa sá»a
CÄng thẳng giữa các tiá»u bang miá»n Bắc vá»n phản Äá»i sá»± chiếm hữu nô lá» và các tiá»u bang miá»n Nam có chế Äá» nô lá» ngà y má»t gia tÄng trong quan há» giữa chÃnh phủ liên bang và các chÃnh quyá»n tiá»u bang cùng vá»i những cuá»c xung Äá»t bạo lá»±c vá» viá»c má» rá»ng chế Äá» nô lá» và o các tiá»u bang má»i thà nh láºp. Abraham Lincoln, ứng viên của Äảng Cá»ng hòa là Äảng mà phần Äông chá»ng chủ nghÄ©a nô lá», Äược bầu là m Tá»ng thá»ng nÄm 1860. TrÆ°á»c khi ông nháºm chức, 7 tiá»u bang có chế Äá» nô lá» tuyên bá» ly khai khá»i Hoa Kỳ và thà nh láºp Liên minh các tiá»u bang miá»n nam Hoa Kỳ. ChÃnh phủ liên bang luôn cho rằng viá»c ly khai là bất hợp pháp, và khi quân Liên minh tấn công Äá»n Sumter, Ná»i chiến Hoa Kỳ bắt Äầu và thêm 4 tiá»u bang có chế Äá» nô lá» gia nháºp Liên minh. Liên bang trả tá»± do cho các nô lá» thuá»c Liên minh khi Quân Äá»i Liên bang tiến qua miá»n nam. Sau chiến thắng của Liên bang nÄm 1865, ba tu chÃnh án Äược thêm và o Hiến pháp Hoa Kỳ bảo Äảm quyá»n tá»± do cho gần 4 triá»u ngÆ°á»i Mỹ gá»c châu Phi từng là nô lá»,[68] cho há» quyá»n công dân, và cho há» quyá»n bầu cá». Cuá»c chiến Äã ngÄn ngừa sá»± tan rã của Hoa Kỳ và kết cục của nó Äã mang Äến sá»± gia tÄng quyá»n lá»±c Äáng ká» của chÃnh phủ liên bang.[69]
Sau chiến tranh, sá»± kiá»n Tá»ng thá»ng Abraham Lincoln bỠám sát Äã cấp tiến hóa chÃnh sách tái thiết của Äảng Cá»ng hòa nhằm tái thá»ng nhất và tái kiến thiết các tiá»u bang miá»n nam trong lúc Äó bảo Äảm quyá»n lợi của những ngÆ°á»i nô lá» má»i Äược tá»± do. Cuá»c tranh cãi kết quả bầu cá» tá»ng thá»ng nÄm 1876 Äược giải quyết bằng thá»a hiá»p nÄm 1877 Äã kết thúc công cuá»c tái thiết. Luáºt Jim Crow, những luáºt Äá»a phÆ°Æ¡ng và tiá»u bang á» các bang miá»n nam Äược thông qua chẳng bao lâu sau Äó, Äã tÆ°á»c quyá»n công dân của nhiá»u ngÆ°á»i Mỹ gá»c châu Phi bằng láºp luáºn cho rằng luáºt bảo Äảm công bằng nhÆ°ng tách ly giữa các chủng tá»c. Tại miá»n Bắc, Äô thá» hóa và má»t loạt di dân à o ạt chÆ°a từng có Äã Äẩy nhanh tiến Äá» công nghiá»p hóa Hoa Kỳ. Là n sóng di dân tá»n tại cho Äến nÄm 1929 Äã cung ứng lá»±c lượng lao Äá»ng cho các ngà nh nghá» của Hoa Kỳ và chuyá»n Äá»i ná»n vÄn hóa Mỹ. Bảo vá» chá»ng thuế cao, xây dá»±ng hạ tầng cÆ¡ sá» quá»c gia, và luáºt lá» quy Äá»nh má»i vá» ngân hà ng Äã khuyến khÃch sá»± phát triá»n công nghiá»p. Viá»c mua vùng Äất Alaska nÄm 1867 từ Nga Äã hoà n thà nh viá»c má» rá»ng lãnh thá» Hoa Kỳ trên lục Äá»a. Thảm sát Wounded Knee nÄm 1890 là xung Äá»t vÅ© trang chÃnh trong Chiến tranh vá»i ngÆ°á»i bản thá» Mỹ. NÄm 1893, VÆ°Æ¡ng quyá»n của VÆ°Æ¡ng quá»c Hawaii Thái Bình DÆ°Æ¡ng bá» láºt Äá» trong má»t cuá»c Äảo chÃnh do cÆ° dân ngÆ°á»i Mỹ lãnh Äạo; quần Äảo bá» sáp nháºp và o Hoa Kỳ nÄm 1898. Chiến thắng trong Chiến tranh Tây Ban Nha-Mỹ cÅ©ng trong nÄm Äó chứng tá» rằng Hoa Kỳ là má»t siêu cÆ°á»ng chÃnh của thế giá»i và kết quả là viá»c sáp nháºp Puerto Rico, Guam và Philippines và o Liên bang.[70] Philippines già nh Äược Äá»c láºp ná»a thế ká»· sau Äó; Puerto Rico và Guam hiá»n vẫn là lãnh thá» của Hoa Kỳ.
Giữa hai cuá»c Äại chiến sá»a
Lúc khá»i sá»± Chiến tranh thế giá»i thứ nhất nÄm 1914, Hoa Kỳ vẫn giữ thế trung láºp. NgÆ°á»i Mỹ có thiá»n cảm vá»i ngÆ°á»i Anh và ngÆ°á»i Pháp mặc dù nhiá»u công dân, Äa sá» là ngÆ°á»i Ireland và ngÆ°á»i Äức nháºp cÆ°, chá»ng lại viá»c can thiá»p và o cuá»c chiến.[71] NÄm 1917, Hoa Kỳ tham chiến cùng vá»i phe Hiá»p Ưá»c Äã là m thay Äá»i cục diá»n theo chiá»u hÆ°á»ng bất lợi cho phe Liên minh Trung tâm. Do dá»± can thiá»p và o ná»i bá» của châu Ãu, Thượng viá»n Hoa Kỳ Äã không thông qua Hòa Æ°á»c Versailles Äá» thà nh láºp Há»i Quá»c Liên. Hoa Kỳ theo Äuá»i má»t chÃnh sách của chủ nghÄ©a ÄÆ¡n phÆ°Æ¡ng có chiá»u hÆ°á»ng chủ nghÄ©a cô láºp.[72] NÄm 1920, phong trà o nữ quyá»n Äã già nh Äược chiến thắng Äá» má»t tu chÃnh án hiến pháp ra Äá»i cho phép phụ nữ quyá»n bầu cá». Má»t phần vì có nhiá»u ngÆ°á»i phục vụ trong chiến tranh nên ngÆ°á»i da Äá» bản Äá»a Mỹ Äã già nh Äược quyá»n công dân Hoa Kỳ theo Äạo luáºt Công dân dà nh cho ngÆ°á»i bản thá» Mỹ nÄm 1924.
Trong suá»t tháºp niên 1920, Hoa Kỳ hÆ°á»ng Äược má»t thá»i kỳ thá»nh vượng không cân bằng khi lợi nhuáºn của các nông trại giảm sâu thì lợi nhuáºn của nhà máy công nghiá»p lại tÄng vá»t. Nợ gia tÄng và thá» trÆ°á»ng chứng khoán lạm phát Äã tạo ra sá»± sụp Äá» của thá» trÆ°á»ng chứng khoán nÄm 1929 và gây nên Äại khủng hoảng, cuá»c suy thoái kinh tế lá»n nhất trong lá»ch sá» Hoa Kỳ. Sau khi Äắc cá» tá»ng thá»ng nÄm 1932, Franklin Delano Roosevelt Äã Äá»i phó vá»i tình trạng trên bằng má»t kế hoạch gá»i là ChÃnh sách kinh tế má»i (New Deal). Äó là má»t loạt các chÃnh sách gia tÄng quyá»n hạn can thiá»p của chÃnh phủ và o ná»n kinh tế. Bão cát giữa tháºp niên 1930 Äã là m cho các chủ trang trại và nông dân Mỹ mất trắng và khÃch lá» má»t là n sóng má»i di dân vá» miá»n tây. Kinh tế Hoa Kỳ không há»i phục Äược hoà n toà n cho Äến khi có cuá»c huy Äá»ng công nghiá»p nhằm há» trợ Hoa Kỳ tham chiến trong Chiến tranh thế giá»i thứ hai. Hoa Kỳ, hầu nhÆ° trung láºp suá»t thá»i gian Äầu của cuá»c chiến sau khi Äức Quá»c xã xâm lược Ba Lan và o tháng 9 nÄm 1939, Äã bắt Äầu cung cấp các trang thiết bá» quân sá»± cho Äá»ng minh trong tháng 3 nÄm 1941 qua chÆ°Æ¡ng trình có tên là Lend-Lease (cho thuê).
Ngà y 7 tháng 12 nÄm 1941, Hoa Kỳ tham chiến chá»ng Phe Trục sau vụ tấn công Trân Châu Cảng bất ngá» của Nháºt Bản. Chiến tranh thế giá»i thứ hai tiêu hao nhiá»u tiá»n của hÆ¡n bất cứ cuá»c chiến nà o trong lá»ch sá» Hoa Kỳ,[73] nhÆ°ng nó Äã Äẩy mạnh ná»n kinh tế bằng cách cung cấp sá»± Äầu tÆ° vá»n và công viá»c là m trong khi ÄÆ°a nhiá»u phụ nữ và o thá» trÆ°á»ng lao Äá»ng. Các há»i nghá» của phe Äá»ng Minh tại Bretton Woods và Yalta Äã phác thảo ra má»t há» thá»ng má»i các tá» chức liên chÃnh phủ mà Äặt Hoa Kỳ và Liên Xô á» vá» trà trung tâm trong những vấn Äá» nóng bá»ng trên thế giá»i. Khi chiến thắng Äạt Äược tại châu Ãu, má»t há»i nghá» quá»c tế nÄm 1945 Äược tá» chức tại San Francisco Äã cho ra Äá»i bản Hiến chÆ°Æ¡ng Liên Hợp Quá»c mà Äã bắt Äầu có hiá»u lá»±c sau chiến tranh.[74] Hoa Kỳ là nÆ°á»c Äầu tiên phát triá»n vÅ© khà nguyên tá» và Äã sá» dụng chúng trên hai thà nh phá» Hiroshima và Nagasaki của Nháºt Bản lần lượt và o ngà y 6 và 9 tháng 8, buá»c Nháºt Bản phải Äầu hà ng và o ngà y 2 tháng 9, kết thúc Chiến tranh thế giá»i thứ hai.[75]
Chiến tranh lạnh và phản Äá»i chÃnh trá» sá»a
Hoa Kỳ và Liên Xô tranh già nh vá» thế cÆ°á»ng quá»c sau Chiến tranh thế giá»i thứ hai trong Chiến tranh lạnh, chi phá»i các vấn Äá» quân sá»± của châu Ãu bằng Tá» chức Liên phòng Bắc Äại Tây DÆ°Æ¡ng (NATO) và Hiá»p Æ°á»c Warsaw. Hoa Kỳ quảng bá dân chủ tá»± do và chủ nghÄ©a tÆ° bản trong khi Liên Xô cá» vÅ© chủ nghÄ©a cá»ng sản và má»t ná»n kinh tế kế hoạch táºp quyá»n. Hoa Kỳ ủng há» các chÃnh phủ có tÆ° tÆ°á»ng chá»ng cá»ng, ká» cả những chế Äá» Äá»c tà i và Liên Xô cÅ©ng ủng há» những chÃnh phủ có láºp trÆ°á»ng chá»ng chủ nghÄ©a tÆ° bản, và cả hai tham gia và o các cuá»c chiến tranh ủy nhiá»m (Proxy War) trên toà n thế giá»i. Quân Äá»i Hoa Kỳ Äã Äánh nhau vá»i lá»±c lượng Cá»ng hòa Nhân dân Trung Hoa trong Chiến tranh Triá»u Tiên nÄm 1950â53. Ủy ban Hạ viá»n Äiá»u tra vá» các hoạt Äá»ng chá»ng Hoa Kỳ Äã theo Äuá»i má»t loạt các cuá»c Äiá»u tra vá» sá»± phá hoại của thà nh phần thiên tả tình nghi khi Thượng nghá» sÄ© Joseph McCarthy trá» thà nh ngÆ°á»i Äứng Äầu nhóm có thái Äá» bà i cá»ng sản á» Quá»c há»i Hoa Kỳ.
Liên Xô phóng phi thuyá»n có ngÆ°á»i lái Äầu tiên nÄm 1961 khiến Hoa Kỳ phải ná» lá»±c nâng cao trình Äá» vá» toán há»c và khoa há»c kỹ thuáºt. Tá»ng thá»ng John F. Kennedy lên tiếng rằng Hoa Kỳ phải là nÆ°á»c Äầu tiên ÄÆ°a "con ngÆ°á»i lên Mặt TrÄng" và mong muá»n của ông Äã hoà n thà nh và o nÄm 1969.[76] Kennedy cÅ©ng Äá»i phó vá»i má»t cuá»c Äá»i Äầu hạt nhân cÄng thẳng vá»i lá»±c lượng Xô Viết tại Cuba. Trong lúc Äó, Hoa Kỳ trải qua sá»± phát triá»n kinh tế mạnh mẽ. Má»t phong trà o nhân quyá»n lá»n mạnh do những ngÆ°á»i Mỹ gá»c châu Phi ná»i tiếng lãnh Äạo, nhÆ° mục sÆ° Martin Luther King Jr., Äã chá»ng Äá»i viá»c tách biá»t và kỳ thá» Äá»i vá»i ngÆ°á»i da Äen dẫn Äến viá»c bãi bá» luáºt Jim Crow. Sau khi John F. Kennedy bỠám sát nÄm 1963, Äạo luáºt Nhân quyá»n nÄm 1964 Äược thông qua dÆ°á»i thá»i Tá»ng thá»ng Lyndon B. Johnson. Johnson và ngÆ°á»i kế nhiá»m là Richard Nixon Äã má» rá»ng má»t cuá»c chiến tranh ủy nhiá»m (Proxy War) tại Äông Nam à là Chiến tranh Viá»t Nam.
Vá»i kết cục của Vụ tai tiếng Watergate nÄm 1974, Tá»ng thá»ng Richard Nixon Äã trá» thà nh vá» tá»ng thá»ng Äầu tiên của Hoa Kỳ từ chức; ông Äược Gerald Ford thay thế chức tá»ng thá»ng. Trong thá»i chÃnh phủ của Tá»ng thá»ng Jimmy Carter cuá»i tháºp niên 1970, kinh tế của Hoa Kỳ trải qua thá»i kỳ Äình lạm. Ronald Reagan Äắc cá» tá»ng thá»ng nÄm 1980 Äánh dấu má»t sá»± chuyá»n dá»ch vá» phÃa hữu (bảo thủ) trong ná»n chÃnh trá» Mỹ, Äược phản ánh trong những mục tiêu Æ°u tiên vá» sá» dụng ngân sách và chÃnh sách thuế.[77] Cuá»i tháºp niên 1980 và trong tháºp niên 1990, quyá»n lá»±c của Liên Xô bá» suy yếu dẫn Äến sá»± sụp Äá» của nó. Vá»i sá»± sụp Äá» của Liên Xô, Mỹ trá» thà nh siêu cÆ°á»ng duy nhất còn lại trên thế giá»i.
Sau chiến tranh thế giá»i thứ II, trÆ°á»c xu thế phi thá»±c dân hóa trên toà n cầu nên Hoa Kỳ không thá» tiếp tục bà nh trÆ°á»ng lãnh thá» mà còn trao trả Äá»c láºp cho má»t sá» lãnh thá» hải ngoại của mình nhÆ°ng há» cá» gắng xây dá»±ng ảnh hÆ°á»ng tại nhiá»u nÆ¡i trên thế giá»i bằng các biá»n pháp kinh tế và chÃnh trá» Äá» có thá» an tâm khai thác tà i nguyên và thá» trÆ°á»ng á» những nÆ¡i Äó. Lúc nà y các công ty Äa quá»c gia Mỹ sá» dụng Äá»ng USD thay vì súng Äạn Äá» thay chÃnh phủ Mỹ má» rá»ng ảnh hÆ°á»ng kinh tế, vÄn hóa, tháºm chà là chÃnh trá» của nÆ°á»c Mỹ. Viá»c nà y vừa mang lại lợi nhuáºn vừa Äược những nÆ¡i tiếp nháºn Äầu tÆ° của tÆ° bản Mỹ biết Æ¡n lại không mang tiếng là thá»±c dân nhÆ° các Äế quá»c Châu Ãu. Những nÆ°á»c thuá»c Äá»a vừa già nh Äược Äá»c láºp trá» thà nh mục tiêu chủ yếu của Hoa Kỳ. Há» tÃch cá»±c Äầu tÆ°, xuất khẩu vÄn hóa, viá»n trợ kinh tế - quân sá»± và can thiá»p và o chÃnh trá» ná»i bá» của những nÆ°á»c vừa già nh Äược Äá»c láºp. Há» cạnh tranh vá»i Liên Xô trong viá»c xây dá»±ng ảnh hÆ°á»ng trên toà n cầu. Các hoạt Äá»ng nà y mang nhãn hiá»u chá»ng cá»ng sản Äá» bảo vá» ná»n dân chủ trên toà n thế giá»i. Là m nhÆ° váºy Hoa Kỳ không những tránh Äược sá»± chá» trÃch trong nÆ°á»c mà còn Äược nÆ°á»c ngoà i biết Æ¡n vì Äã góp phần mang lại phá»n vinh và tiến bá» cho há». DÆ° luáºn Hoa Kỳ rất hà i lòng trÆ°á»c sá»± tá»a sáng của vÄn minh Hoa Kỳ á» nÆ°á»c ngoà i mà há» xem là xuất khẩu giấc mÆ¡ Mỹ ra toà n thế giá»i và chứng minh nó là ưu viá»t.[78]
Thá»i hiá»n Äại sá»a
Vai trò lãnh Äạo của Hoa Kỳ và Äá»ng minh của mình trong Chiến tranh Vùng Vá»nh Äược Liên Hợp Quá»c ủng há» dÆ°á»i quyá»n của Tá»ng thá»ng George H. W. Bush, và sau Äó là Chiến tranh Nam TÆ° giúp duy trì vá» thế của Hoa Kỳ nhÆ° siêu cÆ°á»ng duy nhất còn lại. Sá»± phát triá»n kinh tế dà i nhất trong lá»ch sá» Hoa Kỳ từ 3/1991 Äến 3/2001 Äã bao trùm hết hai nhiá»m kỳ của Tá»ng thá»ng Bill Clinton.[79]
Cuá»c Bầu cá» Tá»ng thá»ng Hoa Kỳ nÄm 2000 gây nhiá»u tranh cãi Äược Tá»i cao Pháp viá»n Hoa Kỳ can thiá»p và giải quyết vá»i kết quả là chức tá»ng thá»ng vá» tay Thá»ng Äá»c bang Texas là George W. Bush, con trai của George H. W. Bush. Và o ngà y 11 tháng 9 nÄm 2001, bá»n khủng bá» dùng máy bay dân sá»± cÆ°á»p Äược Äánh và o Trung tâm ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»i tại Thà nh phá» New York và NgÅ© Giác Äà i gần Washington, D.C., giết chết gần 3000 ngÆ°á»i. Sau vụ Äó, Tá»ng thá»ng Bush má» cuá»c Chiến tranh chá»ng khủng bá» dÆ°á»i triết lý quân sá»± nhấn mạnh Äến chiến tranh phủ Äầu mà bây giá» Äược biết nhÆ° Há»c thuyết Bush. Cuá»i nÄm 2001, các lá»±c lượng Hoa Kỳ Äã lãnh Äạo má»t cuá»c tiến công của NATO và o Afghanistan láºt Äá» ChÃnh phủ Taliban và phá hủy các trại huấn luyá»n khủng bá» của al-Qaeda. Du kÃch quân Taliban tiếp tục cuá»c chiến tranh du kÃch chá»ng lá»±c lượng do NATO lãnh Äạo.
NÄm 2002, ChÃnh phủ Bush bắt Äầu gây áp lá»±c cho sá»± thay Äá»i chế Äá» tại Iraq vá»i các lý do gây nhiá»u tranh cãi. Thiếu sá»± ủng há» của NATO, Bush thà nh láºp má»t Liên minh tá»± nguyá»n và Hoa Kỳ xâm chiếm Iraq nÄm 2003, láºt Äá» nhà Äá»c tà i Saddam Hussein khá»i quyá»n lá»±c. Mặc dù Äá»i phó vá»i áp lá»±c từ cả bên ngoà i[80] và bên trong nÆ°á»c[81] Äòi rút quân, Hoa Kỳ vẫn duy trì sá»± hiá»n diá»n quân sá»± tại Iraq.
NÄm 2005, bão Katrina gây sá»± tà n phá nặng dá»c theo phần lá»n Vùng Duyên hải Vá»nh của Hoa Kỳ, tà n phá New Orleans. Ngà y 4 tháng 11 nÄm 2008, trong cuá»c khủng hoảng kinh kế lá»n, Hoa Kỳ Äã bầu Barack Obama là m tá»ng thá»ng. Ãng Äược tuyên thá» nháºm chức và ngà y 20 tháng 1 nÄm 2009, trá» thà nh ngÆ°á»i Mỹ gá»c Phi Äầu tiên giữ chức vụ tá»ng thá»ng Hoa Kỳ. NÄm 2011, thủ lÄ©nh al-Qaeda là Osama Bin Laden Äã bá» quân Äá»i Mỹ tiêu diá»t sau má»t cuá»c phục kÃch tại Pakistan.[82] Quân Äá»i Mỹ cÅ©ng chÃnh thức chấm dứt cuá»c chiến tại Iraq trong nÄm Äó. Tuy váºy, á» Iraq những nÄm sau Äó, tình hình há»n loạn vẫn tiếp tục vá»i sá»± ná»i lên của nhóm khủng bá» Há»i giáo cá»±c Äoan ISIS hay Nhà nÆ°á»c Há»i giáo Iraq và Levant, thay thế Al-Qaeda trong khu vá»±c. Äến nÄm 2014, Hoa Kỳ bình thÆ°á»ng hóa quan há» ngoại giao vá»i Cuba.
Cuá»c bầu cá» tá»ng thá»ng và o cuá»i nÄm 2016 Äem Äến thắng lợi cho ứng viên Äảng Cá»ng hòa Donald Trump trÆ°á»c ứng viên nữ của Äảng Dân chủ là bà Hillary Clinton. Äây là má»t cuá»c bầu cá» Tá»ng thá»ng Äặc biá»t. NgÆ°á»i chiến thắng, ông Donald Trump, là vá» Tá»ng thá»ng Tân cá» có tuá»i Äá»i cao nhất trong lá»ch sá», là vá» Tá»ng thá»ng Tân cá» chÆ°a từng Äảm nháºn các chức vụ chÃnh trá» chÃnh thá»ng nà o trÆ°á»c Äó, là vá» Tá»ng thá»ng Tân cá» thu Äược sá» phiếu phá» thông cao thứ hai. Trong khi Äó, bà Hillary Clinton là ngÆ°á»i phụ nữ Äầu tiên trá» thà nh ứng cá» viên Tá»ng thá»ng Äại diá»n cho má»t trong hai Äảng lá»n nhất trong há» thá»ng chÃnh trá», là ứng cá» viên Tá»ng thá»ng nữ có sá» phiếu Äại cá» tri cao nhất trong má»t cuá»c bầu cá», là ứng cá» viên Tá»ng thá»ng nữ có sá» phiếu phá» thông cao nhất thu Äược trong má»t cuá»c bầu cá», và là ứng cá» viên Tá»ng thá»ng thất cá» nhÆ°ng thu Äược nhiá»u phiếu phá» thông nhất trong má»t cuá»c bầu cá». Äã có những cáo buá»c vá» sá»± can thiá»p của Liên Bang Nga là m thay Äá»i kết quả cuá»c bầu cá» nà y[83]. Mặc cho các cáo buá»c và hà ng loạt các cuá»c biá»u tình phản Äá»i, và o ngà y 20 tháng 1 nÄm 2017, Donald Trump nháºm chức trá» thà nh Tá»ng thá»ng thứ 45 của Hoa Kỳ. Và o ngà y 20 tháng 1 nÄm 2020, ca nhiá» m COVID-19 Äầu tiên á» Hoa Kỳ Äã Äược xác nháºn.[84] TÃnh Äến ngà y 7 tháng 3 nÄm 2021, Hoa Kỳ có gần 29 triá»u ca nhiá» m COVID-19 và hÆ¡n 520.000 ca tá» vong.[85] Cho Äến nay, Hoa Kỳ là quá»c gia có nhiá»u ngÆ°á»i nhiá» m COVID-19 Äược xác nháºn nhất ká» từ ngà y 11 tháng 4 nÄm 2020.[86]
Cuá»c bầu cá» tá»ng thá»ng và o cuá»i nÄm 2020 khiến Donald Trump thất cá» và ứng viên Äảng Dân chủ Joe Biden Äã chiến thắng.[87] Những ngÆ°á»i ủng há» Donald Trump cho rằng cuá»c bầu cá» Äã xảy ra gian láºn, há» tiến hà nh Bạo loạn tại Äiá»n Capitol Hoa Kỳ 2021. Lần Äầu tiên ká» từ nÄm 1814, tòa nhà Quá»c há»i Mỹ bá» tấn công và cÆ°á»p phá.[88]
Äá»a lý sá»a
Hoa Kỳ là quá»c gia có tá»ng diá»n tÃch lá»n thứ ba hoặc thứ tÆ° trên thế giá»i, trÆ°á»c hoặc sau Trung Quá»c, tùy theo hai lãnh thá» mà Ấn Äá» và Trung Quá»c Äang tranh chấp có Äược tÃnh và o lãnh thá» Trung Quá»c hay không. Nếu chá» tÃnh vá» phần mặt Äất thì Hoa Kỳ lá»n hạng ba sau Nga và Trung Quá»c nhÆ°ng Äứng ngay trÆ°á»c Canada (Canada lá»n hÆ¡n Hoa Kỳ vá» tá»ng diá»n tÃch nhÆ°ng phần lá»n lãnh thá» phÃa bắc của Canada phủ bÄng tuyết, không phải là mặt Äất).[89] Hoa Kỳ lục Äá»a trải dà i từ Äại Tây DÆ°Æ¡ng Äến Thái Bình DÆ°Æ¡ng và từ Canada Äến México và Vá»nh Mexico. Alaska là tiá»u bang lá»n nhất vá» diá»n tÃch, giáp Thái Bình DÆ°Æ¡ng và Bắc BÄng DÆ°Æ¡ng và bá» Canada chia cách khá»i Hoa Kỳ lục Äá»a. Hawaii gá»m má»t chuá»i các Äảo nằm trong Thái Bình DÆ°Æ¡ng, phÃa tây nam Bắc Mỹ. Puerto Rico, lãnh thá» quá»c hải Äông dân nhất và lá»n nhất của Hoa Kỳ, nằm trong Äông bắc Caribbe. Trừ má»t sá» lãnh thá» nhÆ° Guam và phần cáºn tây nhất của Alaska, hầu nhÆ° tất cả Hoa Kỳ nằm trong tây bán cầu.
Äá»ng bằng sát duyên hải Äại Tây DÆ°Æ¡ng nhÆ°á»ng phần xa hÆ¡n vá» phÃa bên trong Äất liá»n cho các khu rừng dá» rụng lá theo mùa và các ngá»n Äá»i tráºp chùng của vùng Piedmont. Dãy núi Appalachia chia vùng sát duyên hải phÃa Äông ra khá»i vùng NgÅ© Äại Há» và thảo nguyên Trung Tây. Sông Mississippi â Missouri là há» thá»ng sông dà i thứ tÆ° trên thế giá»i chảy qua giữa nÆ°á»c Mỹ theo hÆ°á»ng chÃnh là bắc â nam. Vùng Äá»ng cá» phì nhiêu và bằng phẳng của Äại Bình nguyên trải dà i vá» phÃa tây. Dãy núi Rocky á» rìa phÃa tây của Äại Bình nguyên kéo dà i từ bắc xuá»ng nam bÄng ngang lục Äá»a và có lúc Äạt tá»i Äá» cao hÆ¡n 14.000 ft (4.300 m) tại Colorado.[90] Vùng phÃa tây của dãy núi Rocky Äa sá» là hoang mạc nhÆ° Hoang mạc Mojave và Äại Bá»n Äá»a có nhiá»u Äá. Dãy núi Sierra Nevada chạy song song vá»i dãy núi Rocky và tÆ°Æ¡ng Äá»i gần duyên hải Thái Bình DÆ°Æ¡ng. á» Äá» cao 20.320 ft (6.194 m), núi Denali của Alaska là Äá»nh cao nhất của Hoa Kỳ. Các núi lá»a còn hoạt Äá»ng là thÆ°á»ng thấy khắp Quần Äảo Alexander và Quần Äảo Aleutian. Toà n bá» tiá»u bang Hawaii Äược hình thà nh từ các Äảo núi lá»a nhiá»t Äá»i. Siêu núi lá»a nằm dÆ°á»i Công viên Quá»c gia Yellowstone trong dãy núi Rocky là má»t di thá» núi lá»a lá»n nhất của lục Äá»a.[91]
Vì Hoa Kỳ có diá»n tÃch lá»n và có nhiá»u Äá»a hình rá»ng lá»n nên Hoa Kỳ gần nhÆ° có tất cả các loại khà háºu. Khà háºu ôn hòa có á» Äa sá» các vùng, khà háºu nhiá»t Äá»i á» Hawaii và miá»n Nam Florida, khà háºu Äá»a cá»±c á» Alaska, ná»a khô hạn trong Äại Bình nguyên phÃa Tây kinh tuyến 100 Äá», khà háºu hoang mạc á» Tây Nam, khà háºu Äá»a Trung Hải á» duyên hải California, và khô hạn á» Äại Bá»n Äá»a. Thá»i tiết khắc nghiá»t thì hiếm khi thấy â các tiá»u bang giáp ranh Vá»nh Mexico thÆ°á»ng bá» Äe dá»a bá»i bão và phần lá»n lá»c xoáy của thế giá»i xảy ra trong Hoa Kỳ lục Äá»a, chủ yếu là miá»n Trung Tây.[92]
Môi trÆ°á»ng sá»a
Vá»i nhiá»u vùng sinh trÆ°á»ng từ khà háºu nhiá»t Äá»i Äến Äá»a cá»±c, cây cá» của Hoa Kỳ rất Äa dạng. Hoa Kỳ có hÆ¡n 17.000 loà i thá»±c váºt bản Äá»a Äược xác Äá»nh, bao gá»m 5.000 loà i tại California (là nÆ¡i có những cây cao nhất, to nhất, và già nhất trên thế giá»i).[93] HÆ¡n 400 loà i Äá»ng váºt có vú, 700 loà i chim, 500 loà i bò sát và loà i lưỡng cÆ°, và 90.000 loà i côn trùng Äã Äược ghi chép thà nh tà i liá»u.[94] Vùng Äất ngáºp nÆ°á»c nhÆ° Everglades của Florida là nÆ¡i sinh sôi của phần nhiá»u các loà i Äa dạng vừa nói. Há» sinh thái của Hoa Kỳ gá»m có hà ng ngà n loà i Äá»ng thá»±c váºt lạ, không phải xuất xứ bản Äá»a và thÆ°á»ng gây tác hại Äến các cá»ng Äá»ng Äá»ng thá»±c váºt bản Äá»a. Äạo luáºt các loà i có nguy cÆ¡ tuyá»t chủng nÄm 1973 Äã giúp bảo vá» các loà i váºt hiếm quý, có nguy cÆ¡ tuyá»t chủng. NÆ¡i cÆ° ngụ của các loà i Äược bảo vá» thÆ°á»ng xuyên Äược Cục Cá và Äá»ng váºt hoang dã Hoa Kỳ theo dõi.
NÄm 1872, công viên quá»c gia Äầu tiên trên thế giá»i Äược thiết láºp tại Yellowstone. 57 công viên quá»c gia khác và hà ng trÄm công viên và rừng do liên bang Äảm trách khác Äã Äược hình thà nh từ Äó.[95] Các khu hoang dã Äã Äược thiết láºp quanh khắp quá»c gia Äá» bảo Äảm sá»± bảo vá» nÆ¡i cÆ° ngụ ban sÆ¡ của các loà i Äá»ng thá»±c váºt má»t cách dà i hạn. Tá»ng cá»ng, ChÃnh phủ Hoa Kỳ Äiá»u hợp 1.020.779 dặm vuông (2.643.807 km²), hay 28,8% tá»ng diá»n tÃch Äất của quá»c gia.[96] Các công viên và Äất rừng Äược bảo vá» chiếm Äa sá» phần Äất nà y. Cho Äến tháng 3 nÄm 2004, khoảng 16% Äất công cá»ng dÆ°á»i quyá»n của Cục Quản lý Äất Äã Äược thuê mÆ°á»n cho viá»c khoan tìm khà Äá»t thiên nhiên và dầu há»a thÆ°Æ¡ng mại;[97] Äất công cÅ©ng Äược cho thuê Äá» khai thác má» và chÄn nuôi bò. Hoa Kỳ là nÆ°á»c thải khà carbon dioxide (CO2) Äứng thứ hai, sau Trung Quá»c, trong viá»c Äá»t cháy các nhiên liá»u hóa thạch.[98] ChÃnh sách nÄng lượng của Hoa Kỳ bá» bà n cãi khắp nÆ¡i; nhiá»u lá»i kêu gá»i ÄÆ°a ra yêu cầu nÆ°á»c nà y nên Äóng vai trò lãnh Äạo trong cuá»c chiến chá»ng hiá»n tượng nóng lên của Trái Äất.[99]
ChÃnh trá» sá»a
Hoa Kỳ là nhà nÆ°á»c cá»ng hòa liên bang tá»n tại lâu Äá»i nhất trên thế giá»i. Quá»c gia nà y là má»t cá»ng hòa láºp hiến mà "trong Äó khá»i Äa sá» cầm quyá»n bá» kiá»m chế bá»i quyá»n của khá»i thiá»u sá» Äược luáºt pháp bảo vá»."[100] Trên cÆ¡ bản, Hoa Kỳ có cÆ¡ cấu giá»ng nhÆ° má»t ná»n Dân chủ Äại nghá» mặc dù các công dân Hoa Kỳ sinh sá»ng tại các lãnh thá» không Äược tham gia bầu trá»±c tiếp các viên chức liên bang.[101]. Tá»ng thá»ng, Quá»c há»i và Toà án cùng nắm giữ và chia sẻ quyá»n lá»±c của chÃnh quyá»n liên bang (tam quyá»n phân láºp) theo Hiến pháp. Trong khi Äó, chÃnh phủ liên bang lại chia sẻ quyá»n lá»±c vá»i chÃnh quyá»n của từng tiá»u bang. Chủ nghÄ©a liên bang tại Hoa Kỳ khuyến khÃch các bang Äoà n kết vá»i nhau và ủng há» các quyết Äá»nh, các luáºt lá» do chÃnh quyá»n trung Æ°Æ¡ng ban hà nh, tuy nhiên vẫn tá»n tại xu hÆ°á»ng ly tâm khi các bang cá» gắng bảo vá» các quyá»n hạn và lợi Ãch riêng của mình. Má»t mặt các bang phải tuân thủ những quyết Äá»nh của chÃnh quyá»n trung Æ°Æ¡ng, mặt khác chúng lại muá»n bảo vá» quyá»n tá»± trá» Äã Äược Hiến pháp bảo Äảm. Äiá»u nà y ngà y cà ng khó khÄn khi các bang phải phụ thuá»c chÃnh quyá»n trung Æ°Æ¡ng vá» mặt tà i chÃnh.[102]
ChÃnh phủ luôn bá» chá»nh lý bá»i má»t há» thá»ng kiá»m tra và cân bằng do Hiến pháp Hoa Kỳ Äá»nh nghÄ©a. Hiến pháp Hoa Kỳ là tà i liá»u pháp lý tá»i cao của quá»c gia và Äóng vai trò nhÆ° má»t bản khế Æ°á»c xã há»i Äá»i vá»i nhân dân Hoa Kỳ. Các nhà soạn thảo Hiến pháp Hoa Kỳ quy Äá»nh Hiến pháp là "bá» luáºt tá»i cao của Äất nÆ°á»c". Các tòa án Äã cho rằng câu nà y có nghÄ©a là khi có các bá» luáºt Äược các bang (ká» cả hiến pháp từng bang) hay Quá»c há»i ÄÆ°a ra mà mâu thuẫn vá»i hiến pháp liên bang, những luáºt Äó không có hiá»u lá»±c. Các quyết Äá»nh của Tòa án Tá»i cao trong hai thá» ká»· qua Äã củng cá» cách nhìn nà y. Hiến pháp Äặt quyá»n ngÆ°á»i dân trên hết. Quyá»n hạn của chÃnh phủ Äược ngÆ°á»i dân ủy nhiá»m. Vì thế, hiến pháp ÄÆ°a ra nhiá»u hạn chế quyá»n hạn của các viên chức nà y. Các Äại biá»u chá» Äược tiếp tục phục vụ nếu há» Äược tái bầu cá» trong các cuá»c bầu cá» có Äá»nh kỳ. Các viên chức bá» nhiá»m chá» phục vụ khi ngÆ°á»i bá» nhiá»m cho phép. Má»t ngoại trừ của Äiá»u nà y là các thẩm phán của Tòa án Tá»i cao, Äược tá»ng thá»ng bá» nhiá»m trá»n Äá»i, Äá» tránh các ảnh hÆ°á»ng chÃnh trá». Hiến pháp còn cho phép ngÆ°á»i dân thay Äá»i nó qua các tu chÃnh án.
Trong há» thá»ng liên bang của Hoa Kỳ, công dân Hoa Kỳ có ba cấp báºc chÃnh quyá»n, Äó là liên bang, tiá»u bang, và Äá»a phÆ°Æ¡ng. Nhiá»m vụ của chÃnh quyá»n Äá»a phÆ°Æ¡ng thông thÆ°á»ng Äược phân chia giữa chÃnh quyá»n quáºn và chÃnh quyá»n khu tá»± quản (thà nh phá»). Trong Äa sá» trÆ°á»ng hợp, các viên chức hà nh pháp và láºp pháp Äược bầu lên theo thá» thức công dân bầu ra duy nhất má»t ứng viên trong từng khu vá»±c bầu cá». Không có Äại biá»u theo tá»· lá» á» cấp báºc liên bang, và rất hiếm khi có á» cấp báºc thấp hÆ¡n. Các viên chức ná»i các và toà án của liên bang và tiá»u bang thÆ°á»ng Äược ngà nh hà nh pháp Äá» cá» và phải Äược ngà nh láºp pháp chấp thuáºn. Tuá»i bầu cá» là 18 và viá»c ÄÄng ký cá» tri là trách nhiá»m cá nhân; không có luáºt bắt buá»c phải tham gia bầu cá».
ChÃnh quyá»n của Liên bang gá»m có ba nhánh quyá»n lá»±c:
- Láºp pháp: Quá»c há»i Hoa Kỳ là nhánh láºp pháp của ChÃnh quyá»n liên bang Hoa Kỳ. Quá»c há»i lưỡng viá»n gá»m có Thượng viá»n (còn gá»i là Viá»n nghá» sÄ©) và Hạ viá»n (còn gá»i là Viá»n dân biá»u) Äặc trách là m luáºt liên bang, tuyên chiến, phê chuẩn các hiá»p Æ°á»c, có quyá»n quyết Äá»nh vá» ngân sách, và có quyá»n Ãt khi Äược dùng Äến là truất phế mà có thá» bãi bá» chức vụ của các viên chức ÄÆ°Æ¡ng nhiá»m của chÃnh phủ. Hạ viá»n có 435 thà nh viên, sá» thà nh viên má»i bang phụ thuá»c và o dân sá» của bang Äó. Má»i bang có tá»i thiá»u 1 hạ nghá» sÄ©. Má»i hạ nghá» sÄ© có nhiá»m kỳ 2 nÄm. Má»t ngÆ°á»i muá»n trá» thà nh hạ nghá» sÄ© thì phải từ 25 tuá»i trá» lên, phải là công dân Hoa Kỳ Ãt nhất 7 nÄm, và phải là cÆ° dân tại bang mà ngÆ°á»i Äó Äại diá»n. Không có giá»i hạn sá» nhiá»m kì cho má»i hạ nghá» sÄ©. Thượng viá»n có tá»ng cá»ng 100 thượng nghá» sÄ©, má»i bang có 2 thượng nghá» sÄ©. Má»i thượng nghá» sÄ© phục vụ trong nhiá»m kỳ 6 nÄm. Cứ má»i 2 nÄm thì 1/3 sá» ghế trong Thượng viá»n Äược bầu lại. Má»t ngÆ°á»i muá»n Äược bầu là m thượng nghá» sÄ© thì phải Ãt nhất 30 tuá»i, phải là công dân Hoa Kỳ Ãt nhất 9 nÄm, phải là cÆ° dân tại bang mà há» Äại diá»n trong thá»i gian bầu cá». Má»i viá»n Äá»u có quyá»n lá»±c riêng biá»t. Thượng viá»n có nhiá»m vụ cá» vấn và phê chuẩn các sá»± bá» nhiá»m của tá»ng thá»ng, trong khi Hạ viá»n có trách nhiá»m Äá» trình các dá»± luáºt từ dân biá»u và nâng cao thu nháºp quá»c gia. Tuy nhiên, cần có sá»± Äá»ng thuáºn của cả hai viá»n Äá» có thá» thông qua các dá»± luáºt rá»i trá» thà nh Äạo luáºt. Hiến pháp cÅ©ng quy Äá»nh nhiá»u quyá»n khác nhau cho Quá»c há»i: quyá»n Äánh thuế và thu thuế Äá» trả nợ, cung ứng phÆ°Æ¡ng tiá»n quá»c phòng và phúc lợi chung cho nÆ°á»c Mỹ; vay mượn tiá»n; láºp ra các quy Äá»nh thÆ°Æ¡ng mại vá»i các nÆ°á»c khác và giữa các tiá»u bang; thiết láºp những quy Äá»nh thá»ng nhất vá» nháºp tá»ch; phát hà nh tiá»n và quy Äá»nh má»nh giá; trừng phạt các hình thức lừa Äảo; thiết láºp bÆ°u Äiá»n và công lá», cá» xuý sá»± tiến bá» khoa há»c, thiết láºp các toà án trá»±c thuá»c Tá»i cao Pháp viá»n, Äá»nh nghÄ©a và trừng phạt tá»i vi phạm bản quyá»n và các trá»ng tá»i, tuyên chiến, tá» chức và há» trợ quân Äá»i, cung ứng và duy trì hải quân, là m luáºt lãnh thá» và lá»±c lượng hải quân, cung ứng lá»±c lượng dân quân, trang bá» vÅ© khà và duy trì ká»· luáºt các lá»±c lượng dân quân, thi hà nh há» thá»ng luáºt Äặc biá»t á» Washington, D. C., và ban hà nh những luáºt lá» cần thiết Äá» thá»±c thi quyá»n lá»±c của Quá»c há»i.
- Hà nh pháp: Tá»ng thá»ng Äiá»u hà nh nhánh hà nh pháp của ChÃnh phủ liên bang. Tá»ng thá»ng là nguyên thủ quá»c gia, ngÆ°á»i Äứng Äầu nhà nÆ°á»c, Äứng Äầu chÃnh phủ và là tá»ng tÆ° lá»nh quân Äá»i, cÅ©ng là nhà ngoại giao trÆ°á»ng. Tá»ng thá»ng cÅ©ng có quyá»n phủ quyết các Äạo luáºt của ngà nh láºp pháp trÆ°á»c khi các Äạo luáºt trá» thà nh luáºt, bá» nhiá»m Ná»i các và các viên chức khác giúp quản trá» và thi hà nh chÃnh sách cÅ©ng nhÆ° luáºt liên bang. Tá»ng thá»ng, theo Hiến pháp, còn có trách nhiá»m Äôn Äá»c viá»c tuân thủ luáºt pháp. Tá»ng thá»ng có quyá»n phủ quyết các Äạo luáºt Äã Äược Quá»c há»i thông qua. Tá»ng thá»ng có thá» bá» luáºn tá»i bá»i Äa sá» dân biá»u á» Hạ viá»n và bá» dá»i bá» khá»i chức vụ bá»i Äa sá» hai phần ba tại Thượng viá»n vì những cáo buá»c nhÆ° "phản quá»c, há»i lá» hoặc những trá»ng tá»i và hà nh vi bất chÃnh khác". Tá»ng thá»ng không thá» giải tán quá»c há»i hoặc tá» chức các cuá»c bầu cá» Äặc biá»t, nhÆ°ng có quyá»n ân xá những ngÆ°á»i bá» buá»c tá»i theo luáºt liên bang, ban hà nh sắc lá»nh hà nh pháp và bá» nhiá»m (vá»i sá»± chuẩn thuáºn của Thượng viá»n) thẩm phán Tá»i cao Pháp viá»n và thẩm phán liên bang. Dù tá»ng thá»ng có quyá»n Äá» trình các dá»± luáºt (nhÆ° ngân sách liên bang), thÆ°á»ng thì tá»ng thá»ng phải dá»±a và o sá»± há» trợ của các nghá» sÄ© Äá» váºn Äá»ng cho các dá»± luáºt. Sau khi các dá»± luáºt Äược thông qua á» hai viá»n Quá»c há»i, cần có chữ ký của tá»ng thá»ng Äá» trá» thà nh luáºt, Äó là lúc tá»ng thá»ng có thá» sá» dụng quyá»n phủ quyết, dù không thÆ°á»ng xuyên, Äá» bác bá» chúng. Quá»c há»i có thá» vượt qua phủ quyết của tá»ng thá»ng nếu có Äược Äa sá» á» cả hai viá»n. Phó Tá»ng thá»ng Hoa Kỳ là viên chức hà nh pháp Äứng hà ng thứ nhì trong chÃnh quyá»n. Là nhân váºt sá» má»t theo thứ tá»± kế nhiá»m tá»ng thá»ng, Phó Tá»ng thá»ng sẽ Äảm nhiá»m chức vụ tá»ng thá»ng trong trÆ°á»ng hợp tá»ng thá»ng qua Äá»i, từ nhiá»m hoặc bá» bãi nhiá»m. Các bá» trÆ°á»ng của 15 bá» khác nhau, Äược chá»n bá»i tá»ng thá»ng và Äược phê chuẩn bá»i Thượng viá»n, cấu thà nh má»t há»i Äá»ng cá» vấn cho tá»ng thá»ng gá»i là "Ná»i các". Các thà nh viên Ná»i các chá»u trách nhiá»m Äiá»u hà nh những bá» ngà nh khác nhau của chÃnh phủ nhÆ° Bá» Quá»c phòng, Bá» TÆ° pháp và Bá» Ngoại giao. Ngoà i ra, còn có má»t sá» tá» chức Äược xếp và o nhóm VÄn phòng Hà nh pháp của Tá»ng thá»ng gá»m có ban nhân viên Toà Bạch á»c, VÄn phòng Äại diá»n ThÆ°Æ¡ng mại Hoa Kỳ, VÄn phòng ChÃnh sách Kiá»m soát Ma tuý Quá»c gia và VÄn phòng ChÃnh sách Khoa há»c Kỹ thuáºt. Bên cạnh có các cÆ¡ quan Äá»c láºp khác nhÆ° CÆ¡ quan Tình báo Quá»c gia(CIA), CÆ¡ quan Hà ng không và VÅ© trụ (NASA), CÆ¡ quan Quản lý Dược và Thá»±c phẩm, hay CÆ¡ quan Bảo vá» Môi trÆ°á»ng.
- TÆ° pháp: Gá»m Tòa án Tá»i cao và những tòa án liên bang thấp hÆ¡n trong Äó các thẩm phán Äược tá»ng thá»ng bá» nhiá»m vá»i sá»± chấp thuáºn của Thượng viá»n. Nhiá»m vụ của ngà nh là diá» n giải vá» luáºt và có thá» Äảo ngược các luáºt mà há» cho rằng vi hiến. Thiết chế Äứng Äầu nhánh tÆ° pháp là Tá»i cao Pháp viá»n Hoa Kỳ (Tòa án Tá»i cao), gá»m có chÃn thẩm phán. Toà án tá»i cao xét xá» các sá»± vụ liên quan Äến ChÃnh phủ liên bang và những vụ tranh tụng giữa các tiá»u bang, có quyá»n giải thÃch Hiến pháp và tuyên bá» các hoạt Äá»ng láºp pháp và hà nh pháp á» má»i cấp chÃnh quyá»n là vi hiến, cÅ©ng nhÆ° có quyá»n vô hiá»u hoá các luáºt lá», tạo tiá»n lá» cho luáºt pháp và các phán quyết sau nà y. DÆ°á»i Toà án Tá»i cao là các Toà Kháng án, dÆ°á»i nữa là toà án cấp quáºn, Äây là cấp toà án thá»±c hiá»n nhiá»u vụ xét xá» nhất theo luáºt liên bang. Toà án liên bang cấp quáºn là nÆ¡i các vụ án Äược Äem ra xét xá» sÆ¡ thẩm và phán quyết. Toà kháng án là nÆ¡i xá» phúc thẩm các vụ án á» toà án quáºn. Tá»i cao Pháp viá»n Hoa Kỳ xem xét các vụ kháng án từ toà kháng án và từ toà tá»i cao tiá»u bang (liên quan Äến các vấn Äá» hiến pháp), cÅ©ng nhÆ° tá» chức xét xá» má»t sá» vụ viá»c khác.
Hạ viá»n có 435 thà nh viên, má»i thà nh viên Äại diá»n cho má»t khu bầu cá» quá»c há»i vá»i nhiá»m kỳ hai nÄm. Các ghế á» Hạ viá»n Äược chia theo tá» lá» dân sá» tại 50 tiá»u bang (trung bình má»i dân biá»u Äại diá»n khoảng 646.946 cÆ° dân). Theo Äiá»u tra Dân sá» Hoa Kỳ nÄm 2010 (lần Äiá»u tra dân sá» kế tiếp sẽ là nÄm 2020), 7 tiá»u bang chá» có má»t Äại diá»n tại Hạ viá»n trong khi California, tiá»u bang Äông dân nhất có Äến 53 Äại diá»n tại Hạ viá»n.[103] Má»i tiá»u bang cho dù có Äông dân hay Ãt dân cÅ©ng chá» có hai Thượng nghá» sÄ©, Äược bầu vá»i nhiá»m kỳ 6 nÄm; má»t phần ba sá» Thượng nghá» sÄ© sẽ hết nhiá»m kỳ cứ má»i hai nÄm. Tá»ng thá»ng nắm quyá»n má»t nhiá»m kỳ 4 nÄm và có thá» Äược tái Äắc cá» nhÆ°ng không Äược phục vụ nhiá»u hÆ¡n hai nhiá»m kỳ (trừ má»t sá» trÆ°á»ng hợp Äặc biá»t). Tá»ng thá»ng không Äược bầu trá»±c tiếp, mà qua má»t há» thá»ng Äại cá» tri Äoà n trong Äó sá» phiếu Äá»nh Äoạt Äược chia theo tá» lá» từng tiá»u bang (theo dân sá»). Tá»i cao Pháp viá»n, do Thẩm phán trÆ°á»ng Hoa Kỳ lãnh Äạo, có chÃn thà nh viên phục vụ cả Äá»i trừ khi tá»± từ chức hay qua Äá»i.
Tất cả các luáºt lá» và thủ tục pháp lý của chÃnh phủ liên bang và chÃnh quyá»n tiá»u bang Äá»u phải chá»u sá»± duyá»t xét, và bất cứ luáºt nà o bá» xét thấy là vi phạm hiến pháp bá»i ngà nh tÆ° pháp Äá»u phải bá» Äảo ngược. VÄn bản gá»c của Hiến pháp thiết láºp cÆ¡ cấu và những trách nhiá»m của chÃnh phủ liên bang, quan há» giữa liên bang và từng tiá»u bang, và những vấn Äá» trá»ng yếu vá» thẩm quyá»n kinh tế và quân sá»±. Äiá»u má»t của Hiến pháp bảo vá» quyá»n Äòi bá»i thÆ°á»ng nếu bá» giam cầm bất hợp pháp, và Äiá»u ba bảo Äảm quyá»n Äược xét xá» bá»i má»t Äoà n bá»i thẩm trong tất cả các vụ án hình sá»±. Äá» sá»a Äá»i Hiến pháp (tu chÃnh án) cần phải có sá»± chấp thuáºn của ba phần tÆ° tá»ng sá» các tiá»u bang. Hiến pháp cho Äến nay Äã Äược sá»a Äá»i 27 lần; mÆ°á»i tu chÃnh án Äầu tiên tạo nên Äạo luáºt Nhân quyá»n, và Tu chÃnh án 14 hình thà nh cÆ¡ bản trá»ng tâm các quyá»n cá nhân tại Hoa Kỳ.
Giá»ng chÃnh quyá»n quá»c gia, chÃnh quyá»n tiá»u bang cÅ©ng có ba nhánh: hà nh pháp, láºp pháp và tÆ° pháp; có sá»± tÆ°Æ¡ng Äá»ng rất lá»n trong chức nÄng và mục tiêu giữa chÃnh quyá»n tiá»u bang và ChÃnh quyá»n liên bang. Chức danh Äứng Äầu nhánh hà nh pháp tiá»u bang là thá»ng Äá»c, Äược bầu theo cách phá» thông Äầu phiếu, thÆ°á»ng là theo nhiá»m kỳ 4 nÄm (trong má»t và i tiá»u bang, nhiá»m kỳ nà y chá» kéo dà i hai nÄm). Ngoại trừ bang Nebraska theo thá» chế Äá»c viá»n, nhánh láºp pháp của các tiá»u bang còn lại Äá»u là lưỡng viá»n, vá»i viá»n trên gá»i là Thượng viá»n và viá»n dÆ°á»i gá»i là Viá»n Dân biá»u, Viá»n Äại biá»u hoặc Äại Há»i Äá»ng. Má»t sá» tiá»u bang gá»i toà n bá» nhánh láºp pháp của mình, bao gá»m hai viá»n, là "Äại Há»i Äá»ng" Trong hầu hết các tiá»u bang, thượng nghá» sÄ© phục vụ theo nhiá»m kỳ 4 nÄm trong khi thà nh viên hạ viá»n có nhiá»m kỳ kéo dà i hai nÄm. Tách khá»i, nhÆ°ng không hoà n toà n Äá»c láºp, vá»i há» thá»ng toà án liên bang là các há» thá»ng toà án riêng lẻ thuá»c tiá»u bang, có thẩm quyá»n xét xá» các vụ án theo luáºt tiá»u bang vá»i trình tá»± riêng của mình. Tá»i cao pháp viá»n của má»i tiá»u bang có thẩm quyá»n tá»i háºu giải thÃch hiến pháp và luáºt tiá»u bang. Có thá» kháng án lên toà liên bang sau khi chá»u xét xá» bá»i toà tiá»u bang nếu vụ án có liên quan Äến các vấn Äá» liên bang.
Hiến pháp của các tiá»u bang khác nhau trong má»t sá» chi tiết, nhÆ°ng nhìn chung tuân theo má»t mô thức tÆ°Æ¡ng tá»± vá»i hiến pháp liên bang, gá»m có má»t tuyên ngôn vá» quyá»n của ngÆ°á»i dân và má»t phác Äá» tá» chức chÃnh quyá»n. Vá» các lÄ©nh vá»±c nhÆ° Äiá»u hà nh doanh nghiá»p, ngân hà ng, tiá»n Ãch công cá»ng, và các Äá»nh chế từ thiá»n, hiến pháp các tiá»u bang có những quy Äá»nh rõ rà ng và chi tiết hÆ¡n hiến pháp liên bang. Má»i bản hiến pháp tiá»u bang Äá»u tuyên bá» thẩm quyá»n tá»i thượng thuá»c vá» nhân dân, và thiết láºp các tiêu chuẩn và nguyên tắc ná»n tảng cho chÃnh quyá»n.
ChÃnh trá» tại Hoa Kỳ hoạt Äá»ng dÆ°á»i má»t há» thá»ng lưỡng Äảng gần nhÆ° suá»t chiá»u dà i lá»ch sá» Hoa Kỳ. Các Äảng sá» dụng các cuá»c bầu cá» sÆ¡ bá» Äá» tìm ra má»t sỠứng cá» viên trong Äảng của mình trÆ°á»c khi Äại há»i Äá» cá» toà n quá»c của Äảng mình khai mạc. Tại Äại há»i Äảng Äá» cá» toà n quá»c, ứng cá» viên nà o thà nh công nhất trong các cuá»c bầu cá» sÆ¡ bá» sẽ Äược Äá» cá» ra Äại diá»n Äảng của mình tranh cá» chức vụ tá»ng thá»ng. Các ứng cá» viên tá»ng thá»ng sau Äó sẽ tham gia và o các cuá»c tranh luáºn trá»±c tiếp trên truyá»n hình toà n quá»c. Các ứng cá» viên tá»ng thá»ng sẽ váºn Äá»ng tranh cá» khắp nÆ¡i tại Hoa Kỳ Äá» giải thÃch quan Äiá»m của há», thuyết phục cá» tri bầu cho há» và váºn Äá»ng gây quỹ tranh cá».
Từ lần tá»ng tuyá»n cá» nÄm 1856, hai Äảng có ảnh hÆ°á»ng chi phá»i là Äảng Dân chủ Äược thà nh láºp nÄm 1824 (mặc dù nguá»n gá»c của Äảng có thá» lần tìm ngược vá» nÄm 1792), và Äảng Cá»ng hòa thà nh láºp nÄm 1854. Tá»ng thá»ng ÄÆ°Æ¡ng nhiá»m, Joe Biden, là má»t ngÆ°á»i thuá»c Äảng Dân chủ. Theo sau cuá»c Tá»ng tuyá»n cá» Hoa Kỳ nÄm 2016, Äảng Cá»ng hòa kiá»m soát cả Thượng viá»n và Hạ viá»n. Thượng viá»n Hoa Kỳ có hai thượng nghá» sÄ© Äá»c láºp (không thuá»c Äảng nà o) â má»t là cá»±u Äảng viên của Äảng Dân chủ, ngÆ°á»i kia là ngÆ°á»i tá»± cho mình là theo chủ nghÄ©a xã há»i. Trong cuá»c bầu cá» giữa nhiá»m kỳ nÄm 2018, Äảng Cá»ng hòa tiếp tục kiá»m soát Thượng viá»n, trong khi Äảng Dân chủ Äã già nh lại thế Äa sá» á» Hạ viá»n. Má»i thà nh viên của Hạ viá»n hiá»n tại hoặc là thuá»c Äảng Dân chủ hoặc là thuá»c Äảng Cá»ng hòa. Äa sá» gần nhÆ° tuyá»t Äá»i các viên chức Äá»a phÆ°Æ¡ng và tiá»u bang cÅ©ng hoặc là thuá»c Äảng Dân chủ hoặc là thuá»c Äảng Cá»ng hòa.
Trong suá»t chiá»u dà i lá»ch sá», các cuá»c bầu cá» tá»ng thá»ng á» Hoa Kỳ luôn luôn có các ứng cá» viên Äá»c láºp ra tranh cá» tá»ng thá»ng nhÆ°ng hầu hết Äá»u không ná»i báºt và hầu nhÆ° không già nh Äược phiếu Äại cá» tri nà o (và cÅ©ng chá» chiếm má»t lượng rất nhá» phiếu phá» thông). Tuy nhiên, trong má»t và i dá»p hiếm hoi cÅ©ng xuất hiá»n nhiá»u nhân váºt thứ ba có ảnh hÆ°á»ng lá»n và có khả nÄng thách thức tá»i vá» thế của hai Äảng Dân chủ và Cá»ng hòa. NÄm 1892, lãnh Äạo phe xã há»i cánh tả James Weaver già nh Äược 8,5% phiếu phá» thông và 22 phiếu Äại cá» tri. Äiá»n hình nhất là trong cuá»c bầu cá» tá»ng thá»ng nÄm 1912, cá»±u Tá»ng thá»ng Theodore Roosevelt thuá»c Äảng Cấp tiến già nh Äược 27,4% phiếu phá» thông (88 phiếu Äại cá» tri),[104] lãnh Äạo cánh tả xã há»i chủ nghÄ©a Eugene V. Debs già nh Äược 6,1% phiếu phá» thông. NÄm 1924, Robert M. La Follette, Sr. thuá»c Äảng Cấp tiến già nh Äược 16,1% phiếu phá» thông (13 phiếu Äại cá» tri). NÄm 1948, Strom Thurmond của Äảng Dixiecrat già nh 39 phiếu Äại cá» tri. NÄm 1968, George Wallace của Äảng Äá»c láºp già nh 46 phiếu Äại cá» tri. NÄm 1992, Ross Perot, ứng cá» viên Äá»c láºp, già nh 20 triá»u phiếu phá» thông, chiếm 18,9%.
Theo Tu chÃnh án 12, nhiá»m kỳ của tá»ng thá»ng bắt Äầu và o Äúng trÆ°a ngà y 20 tháng 1 của nÄm kế tiếp nÄm diá» n ra bầu cá». Và o ngà y nà y, Äược biết là ngà y nháºm chức, Äánh dấu sá»± khá»i Äầu nhiá»m kỳ 4 nÄm của cả tá»ng thá»ng và phó tá»ng thá»ng. TrÆ°á»c khi hà nh xá» quyá»n lá»±c chức vụ, má»t vá» tá»ng thá»ng, theo hiến pháp quy Äá»nh, phải tuyên thá» nháºm chức: "Tôi trá»nh trá»ng tuyên thá» (hay xác nháºn) rằng tôi sẽ hà nh xá» chức vụ Tá»ng thá»ng Hoa Kỳ má»t cách trung thà nh, và sẽ cá» gắng hết khả nÄng của mình bảo tá»n, bảo vá» và che chá» Hiến pháp Hoa Kỳ". Mặc dù không bắt buá»c nhÆ°ng các tá»ng thá»ng có truyá»n thá»ng sá» dụng má»t quyá»n thánh kinh Äá» tuyên thá» nháºm chức và Äá»c thêm lá»i cuá»i "thế xin Thượng Äế giúp tôi!" Äá» kết thúc lá»i tuyên thá».
Trong vÄn hóa chÃnh trá» Mỹ, Äảng Cá»ng hòa Äược xem là "center-right" hay là bảo thủ và Äảng Dân chủ Äược xem là "center-left" hay cấp tiến, nhÆ°ng thà nh viên của cả hai Äảng có má»t tầm mức quan Äiá»m rá»ng lá»n. Trong má»t cuá»c thÄm dò tháng 6 nÄm 2010, 42% ngÆ°á»i Mỹ tá»± nháºn mình là "bảo thủ," 35% là "ôn hòa," và 20% là "cấp tiến".[105] Theo má»t cuá»c bầu chá»n khác và o nÄm 2007, tÃnh theo sá» Äông ngÆ°á»i lá»n thì có 35,9% tá»± nháºn là ngÆ°á»i thuá»c Äảng Dân chủ, 32,9% Äá»c láºp, và 31,3% nháºn là ngÆ°á»i thuá»c Äảng Cá»ng hòa.[106]. Các tiá»u bang Äông bắc, NgÅ© Äại Há», và Duyên hải miá»n Tây tÆ°Æ¡ng Äá»i thiên lá»ch vá» cấp tiến â há» Äược biết theo cách nói chÃnh trá» là "các tiá»u bang xanh", "Các tiá»u bang Äá»" của miá»n Nam và khu vá»±c dãy núi Rocky có chiá»u hÆ°á»ng bảo thủ. Khảo sát của hãng Gallup và o tháng 8/2018 cho thấy 51% sá» ngÆ°á»i trẻ á» Mỹ và 57% sá» ngÆ°á»i theo Äảng Dân Chủ thÃch chủ nghÄ©a xã há»i. Các nhóm theo chủ nghÄ©a xã há»i và dân chủ xã há»i hầu nhÆ° Äá»u gia nháºp Äảng Dân chủ tạo thà nh cánh tả của Äảng nà y.[107] Trong cuá»n sách VÄn minh Hoa Kỳ, Jean Piere Fichou cho rằng các chÃnh Äảng lá»n á» Hoa Kỳ không có má»t ý thức há» cá» Äá»nh. Há» cá» gắng ÄÆ°a ra má»t chÆ°Æ¡ng trình hà nh Äá»ng là m vừa lòng Äa sá» cá» tri. Khi biá»u quyết á» Quá»c há»i cÅ©ng không có ká»· luáºt Äảng phái. Má»t Äảng viên Dân chủ sẵn sà ng hùa theo má»t ngÆ°á»i Cá»ng hòa bá» phiếu chá»ng lại má»t Äảng viên Dân chủ khác. Các Äảng chá» mong thắng cá» Äá» cầm quyá»n, không cần nhân danh nguyên lý nà y hay luáºn thuyết khác. Trong Äảng Dân chủ và Äảng Cá»ng hòa Äá»u có cánh tả và cánh hữu nhÆ°ng thÆ°á»ng khó phân biá»t ranh giá»i giữa má»t Äảng viên Cá»ng hòa cánh tả và má»t Äảng viên Dân chủ cánh hữu. Äá» chiến thắng, các chÃnh trá» gia Mỹ không ngại sá» dụng những thủ thuáºt mà các nÆ°á»c vÄn minh khác e ngại. Các chiến lược tranh cá» y há»t những chiến dá»ch quảng cáo nhằm bán hà ng hóa. Tá» chức của các chÃnh Äảng thÆ°á»ng ngà y ngủ yên và chá» bừng tá»nh khi bắt Äầu tranh cá».[108]
Ngoại giao sá»a
Hoa Kỳ có ảnh hÆ°á»ng kinh tế, chÃnh trá» và quân sá»± vô cùng to lá»n, vì váºy chÃnh sách ngoại giao của Hoa Kỳ là má»t Äá» tà i Äược quan tâm lá»n nhất trên khắp thế giá»i. Hầu nhÆ° tất cả các quá»c gia có tòa Äại sứ tại Washington, D.C., và nhiá»u lãnh sá»± quán khắp Äất nÆ°á»c. TÆ°Æ¡ng tá»±, gần nhÆ° tất cả các quá»c gia Äá»u có các sứ bá» ngoại giao tại Mỹ. Tuy nhiên, Iran, CHDCND Triá»u Tiên, Bhutan và Äà i Loan không có quan há» ngoại giao chÃnh thức vá»i Hoa Kỳ. Hoa Kỳ không phải là nÆ°á»c Äế quá»c vì há» từng có rất Ãt thuá»c Äá»a và những thuá»c Äá»a của há» thÆ°á»ng là những hòn Äảo có ý nghÄ©a vá» mặt quân sá»± nhÆ°ng Hoa Kỳ là má»t "Äế quá»c" á» chá» há» có ảnh hÆ°á»ng rá»ng lá»n trên toà n thế giá»i vá» mặt chÃnh trá» â kinh tế â vÄn hóa. Lãnh thá» Hoa Kỳ không má» rá»ng nhÆ°ng há» củng cá» Äá»a vá» trên má»t vùng ảnh hÆ°á»ng rá»ng lá»n. Thay vì cá» quân Äá»i Äi xâm chiếm nÆ°á»c khác, há» xuất khẩu tÆ° bản và vÄn hóa ra nÆ°á»c ngoà i. Há» không bá» nhiá»m thá»ng Äá»c trá»±c tiếp cai trá» lãnh thá» hải ngoại, nhÆ°ng há» có thá» tác Äá»ng và o kinh tế và can thiá»p và o chÃnh trá» ná»i bá» các quá»c gia khác. Äá» bảo vá» lãnh thá» và duy trì ảnh hÆ°á»ng toà n cầu, há» phải có những cÄn cứ quân sá»± á» nÆ°á»c ngoà i. Äá» má» rá»ng vùng ảnh hÆ°á»ng, Hoa Kỳ sá» dụng 6 biá»n pháp bao gá»m thÆ°Æ¡ng lượng, ủng há» các phong trà o ná»i dáºy, can thiá»p quân sá»±, Äầu tÆ° tÆ° bản, mua lãnh thá» nÆ°á»c khác, gây chiến Äá» bảo vá» kiá»u dân. Tâm lý chá»ng chủ nghÄ©a Äế quá»c khá phá» biến á» Hoa Kỳ, hÆ¡n nữa trong suá»t thế ká»· 19, Hoa Kỳ Äang báºn má» rá»ng vá» phÃa Tây và quân Äá»i của há» còn yếu. ChÃnh vì váºy, Hoa Kỳ không trá» thà nh má»t Äế quá»c tháºt sá»± nhÆ° Anh, Pháp, Nga mà là má»t dạng của chủ nghÄ©a Äế quá»c má»i.[109]
Theo Jean Piere Fichou thì ngÆ°á»i Mỹ tin rằng nÆ°á»c Mỹ ra Äá»i sau cùng là ân huá» mà Chúa ban tặng cho loà i ngÆ°á»i, do Äó tại Hoa Kỳ sẽ phát sinh má»t cuá»c cách mạng lan rá»ng ra toà n thế giá»i nhằm thiết láºp má»t xã há»i má»i theo ý muá»n của Chúa, chÃnh vì thế Chúa luôn Äứng bên ngÆ°á»i Mỹ. Há» quên mất nÆ°á»c Mỹ là sá»± pha trá»n của nhiá»u ná»n vÄn hóa và dân tá»c Mỹ là sá»± pha trá»n của nhiá»u chủng sắc tá»c. Há» không muá»n nhìn thấy sá»± khác biá»t vÄn hóa á» các vùng Äất khác và cứ hÄm há» má»t cách ngây thÆ¡ muá»n nhà o nặn ngÆ°á»i khác theo hình ảnh của mình mà không hiá»u rằng Äó là viá»c không thá» là m và không nên là m. Há» là m thế không hẳn vì sÄ© diá»n dân tá»c mà vì thá»±c tâm muá»n chia sẻ cho ngÆ°á»i khác cái mà há» coi là tá»t nhất. NgÆ°á»i Mỹ tin rằng há» có sứ má»nh là m cho thế giá»i tráºt tá»±, hạnh phúc hÆ¡n, và các nÆ°á»c khác muá»n váºy cứ bắt chÆ°á»c là m theo há». Há» muá»n ÄÆ°a ná»n dân chủ Mỹ lên là m mẫu má»±c cho toà n cầu và không thá» hiá»u ná»i những ná»n dân chủ hoạt Äá»ng không theo cách hiá»u của ngÆ°á»i Mỹ. Những hà nh Äá»ng can thiá»p quân sá»± â chÃnh trá» của Mỹ và o nÆ°á»c khác Äá»u nhân danh dân chủ tuy rằng Äá»ng cÆ¡ tháºt sá»± Äằng sau các hà nh Äá»ng Äó không ÄÆ¡n thuần là ý thức há» mà còn là bảo vá» lợi Ãch của Mỹ. Lúc Äó nhà nÆ°á»c sẽ cá» gắng tuyên truyá»n Äá» thuyết phục dân chúng ủng há» các hoạt Äá»ng can thiá»p nà y bằng cách khoác lên chúng sứ má»nh cứu thế có mục ÄÃch Äem vÄn minh, tiến bá», dân chủ, tá»± do Äến cho nÆ°á»c khác. Tuy nhiên các nÆ°á»c khác không phải lúc nà o cÅ©ng Æ°a thÃch ná»n dân chủ và vÄn hóa Mỹ nhÆ° châu Ãu sau Thế chiến II từng nháºn viá»n trợ Mỹ Äá» tái thiết nhÆ°ng vẫn bảo vá» ná»n vÄn hóa của há» và chá»ng lại sá»± chi phá»i chÃnh trá» của Mỹ. Viá»t Nam là má»t Äiá»n hình mà viá»n trợ Mỹ không Äem lại sá»± phá»n vinh cho quá»c gia nà y, sá»± can thiá»p chÃnh trá» â quân sá»± của Mỹ chá» Äem lại Äau khá» cho má»t dân tá»c và ná»n dân chủ kiá»u Mỹ không thá» hình thà nh á» Äây. NgÆ°á»i Mỹ can thiá»p và o các quá»c gia khác vá»i thiá»n ý nhÆ°ng há» chá» tạo ra chiến tranh, há»n loạn và suy thoái tại những nÆ¡i nà y. Khi nháºn ra sá»± có mặt của há» không Äược Æ°a chuá»ng, ngÆ°á»i Mỹ lại co và o chủ nghÄ©a biá»t láºp. Lòng hÄng hái Äi cứu thế tà n lụi nhanh chóng. NgÆ°á»i Mỹ không còn có tham vá»ng thiết láºp ná»n dân chủ á» nÆ¡i khác mà chá» ÄÆ¡n giản duy trì các chÃnh quyá»n thân Mỹ tại chá» dù là chÃnh quyá»n Äá»c tà i Äá» bảo vá» lợi Ãch của nÆ°á»c Mỹ. Hoa Kỳ cá» gắng duy trì các nÆ°á»c Äá»ng minh Äi theo ÄÆ°á»ng lá»i của mình và trong phạm vi có thá» kiá»m soát hà nh Äá»ng của há». ChÃnh sách nà y của Hoa Kỳ có xu hÆ°á»ng Äế quá»c hÆ¡n là do lòng hÄm há» cứu thế.[110]
Má»t sá» lá»±c lượng á» Mỹ theo chủ nghÄ©a Äế quá»c vì há» bá» hấp dẫn bá»i ý tÆ°á»ng cần nhiá»u không gian hÆ¡n nữa Äá» chiếm lÄ©nh và Mỹ hóa cÅ©ng nhÆ° có thêm tà i nguyên và thá» trÆ°á»ng. Công cuá»c má» rá»ng sang phÃa Tây của ngÆ°á»i Mỹ là hà nh Äá»ng Äế quá»c vì há» sáp nháºp lãnh thá» do các cÆ°á»ng quá»c khác kiá»m soát hoặc chiếm Äóng. Luáºn thuyết của bản "Tuyên ngôn Äá»nh má»nh" là Äá» biá»n minh cho hà nh Äá»ng Äế quá»c Äó. Những ngÆ°á»i khác theo chủ nghÄ©a cứu thế muá»n Äem vÄn minh Hoa Kỳ chia sẻ cho ngÆ°á»i khác, Äem giấc mÆ¡ Mỹ phá» biến ra toà n cầu. Những ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a biá»t láºp lại muá»n tránh dÃnh dáng Äến những diá» n biến chÃnh trá» ngoà i nÆ°á»c Mỹ. Äây là má»t thiên hÆ°á»ng cÆ¡ bản của vÄn minh Hoa Kỳ có từ thá»i láºp quá»c khi George Washington cảnh báo Äá»ng bà o mình không nên dÃnh lÃu Äến những tranh chấp chÃnh trá» triá»n miên á» Châu Ãu. Trên thá»±c tế, trong thá»i gian dà i khi Hoa Kỳ còn yếu, há» Äã tránh can thiá»p và o tình hình chÃnh trá» châu Ãu và Äược bảo vá» bá»i hai Äại dÆ°Æ¡ng. Tuy nhiên, từ Chiến tranh thế giá»i thứ I, Hoa Kỳ Äã từ bá» chủ nghÄ©a biá»t láºp Äá» tham gia và o cuá»c chiến nhÆ°ng ảnh hÆ°á»ng của chủ nghÄ©a biá»t láºp lên ná»n chÃnh trá» Mỹ vẫn kéo dà i Äến táºn ngà y nay.[111] NgÆ°á»i theo chủ nghÄ©a biá»t láºp Mỹ thÆ°á»ng hay bất hòa vá»i những ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a quá»c tế cÅ©ng giá»ng nhÆ° những ngÆ°á»i theo chủ nghÄ©a chá»ng Äế quá»c bất hòa vá»i những ngÆ°á»i Äá» xÆ°á»ng cá» võ cho thuyết Váºn má»nh hiá»n nhiên (Manifest Destiny) và Äế quá»c Mỹ. Chủ nghÄ©a Äế quá»c Mỹ tại Philippines Äã bá» nhà vÄn Mark Twain, triết gia William James, và nhiá»u ngÆ°á»i khác chá» trÃch nặng ná». Sau nà y, Tá»ng thá»ng Woodrow Wilson Äã Äóng vai trò chÃnh trong viá»c thà nh láºp Há»i Quá»c Liên nhÆ°ng Thượng viá»n Hoa Kỳ cấm Hoa Kỳ trá» thà nh thà nh viên của tá» chức nà y. Chủ nghÄ©a biá»t láºp Äã trá» thà nh má»t chuyá»n trong quá khứ khi mà ngà y nay Hoa Kỳ nắm vai trò lãnh Äạo trong viá»c thà nh láºp Liên Hợp Quá»c, trá» thà nh thà nh viên thÆ°á»ng trá»±c của Há»i Äá»ng Bảo an Liên Hợp Quá»c và là nÆ¡i Äặt Trụ sá» Liên Hợp Quá»c. Hoa Kỳ cÅ©ng là thà nh viên chủ chá»t của các tá» chức nhÆ° G7, G20 và OECD. Tuy váºy Hoa Kỳ Äã chá»n không tham gia và o má»t sá» Äiá»u Æ°á»c toà n cầu lá»n chẳng hạn nhÆ° Công Æ°á»c Quá»c tế vá» các Quyá»n Kinh tế, Xã há»i và VÄn hóa, Công Æ°á»c vá» Quyá»n trẻ em hay Nghá» Äá»nh thÆ° Kyoto. Tùy và o tình hình kinh tế - chÃnh trá» trong và ngoà i nÆ°á»c Mỹ mà chủ nghÄ©a Äế quá»c, chủ nghÄ©a cứu thế hay chủ nghÄ©a biá»t láºp sẽ chiếm Æ°u thế.
Hoa Kỳ có má»i quan há» Äặc biá»t vá»i Anh quá»c và liên minh chặt chẽ vá»i Australia, New Zealand, Nháºt Bản, Hà n Quá»c, Israel, cùng vá»i các thà nh viên thuá»c khá»i NATO nhÆ° Äức, Pháp, à và Tây Ban Nha. Hoa Kỳ cÅ©ng là m viá»c bên cạnh các quá»c gia láng giá»ng qua Tá» chức các quá»c gia châu Mỹ và những thá»a thuáºn tá»± do máºu dá»ch nhÆ° Hiá»p Äá»nh ThÆ°Æ¡ng mại Tá»± do Bắc Mỹ ba bên vá»i Canada và México. NÄm 2008, Hoa Kỳ Äã chi tiêu 25,4 tá»· Äô la trong chÆ°Æ¡ng trình trợ giúp phát triá»n chÃnh thức, Äứng nhất trên thế giá»i,[112]
Má»i quan há» giữa Nga và Hoa Kỳ trá» nên cÄng thẳng trong những nÄm gần Äây sau những sá»± kiá»n nhÆ° cuá»c khủng hoảng á» Ukraine nÄm 2014, viá»c Nga sáp nháºp Crimea và o nÄm 2015 cùng vá»i sá»± can thiá»p quân sá»± của Nga trong cuá»c Ná»i chiến Syria, và từ cuá»i nÄm 2016 vá»i những nghi ngá» vá» má»t sá»± can thiá»p của Nga và o cuá»c bầu cá» tá»ng thá»ng. Hoa Kỳ cÅ©ng có má»t má»i quan há» khá phức tạp vá»i Trung Quá»c, khi hai nÆ°á»c Äá»u nhìn nháºn vá» nhau nhÆ° má»t kẻ thù Äầy tiá»m nÄng nhÆ°ng cÅ©ng Äá»ng thá»i là má»t Äá»i tác kinh tế cá»±c kỳ quan trá»ng.[113]
Theo má»t cuá»c khảo sát toà n cầu Äược thá»±c hiá»n bá»i Pewglobal và o nÄm 2014, có 33 quá»c gia Äược khảo sát có quan Äiá»m tÃch cá»±c (50% trá» lên) vá» Hoa Kỳ. Trong Äó, các quá»c gia có cái nhìn tÃch cá»±c nhất vá» Hoa Kỳ là Philippines (92%), Israel (84%), Hà n Quá»c (82%), Kenya (80%), El Salvador (80%), à (78%), Ghana (77%), Viá»t Nam (76%), Bangladesh (76%) và Tanzania (75%). Các quá»c gia có cái nhìn tiêu cá»±c nhất vá» Hoa Kỳ gá»m có Ai Cáºp (10%), Jordan (12%), Pakistan (14%), Thá» NhÄ© Kỳ (19%), Nga (23%), Lãnh thá» Palestine (30%), Hy Lạp (34%), Argentina (36%), Liban (41%), Tunisia (42%).[114]
Ngà y nay, Hoa Kỳ chủ trÆ°Æ¡ng má» rá»ng quan há» hợp tác trên má»i lÄ©nh vá»±c vá»i rất nhiá»u nÆ°á»c trên thế giá»i. Cùng vá»i xu thế toà n cầu hóa, những chÃnh sách của Hoa Kỳ ảnh hÆ°á»ng tÆ°Æ¡ng Äá»i lá»n tá»i an ninh chÃnh trá», kinh tế của từng khu vá»±c. Gần Äây, má»t sá» nhà nghiên cứu lý giải vá» chÃnh sách Äá»i ngoại của Hoa Kỳ vá»i lý thuyết vá» toà n cầu hóa. Khi mà Hoa Kỳ cà ng có quan há» tá»t vá»i nhiá»u nÆ°á»c, lượng hà ng hóa lÆ°u thông sẽ cà ng nhiá»u. Nói cách khác, chÃnh sách của Hoa Kỳ trong thá»i Äại má»i là Äầu tÆ° và xuất khẩu vÄn hóa sang các nÆ°á»c khác trên thế giá»i, vá»i mục ÄÃch tìm kiếm lợi nhuáºn và phá» biến các giá trá» mà ngÆ°á»i Mỹ cho là Äúng trong má»t thế giá»i không còn tá»n tại "cá»±c". Hiá»n nay trong quan há» quá»c tế, tÆ°Æ¡ng quan lá»±c lượng vẫn là yếu tá» quyết Äá»nh. Sá»± sụp Äá» của Liên Xô khiến Hoa Kỳ không còn Äá»i trá»ng. Hoa Kỳ luôn muá»n già nh Æ°u thế trong quan há» vá»i các quá»c gia khác. Há» luôn ý thức vá» sức mạnh và khả nÄng chiến thắng của mình nên sẵn sà ng can thiá»p quân sá»± và o nÆ°á»c khác. Mỹ Äóng vai trò sen Äầm quá»c tế trong tráºt tá»± thế giá»i hiá»n hà nh. Tuy nhiên, ChÃnh phủ Hoa Kỳ bá» kiá»m chế bá»i dÆ° luáºn trong và ngoà i nÆ°á»c khiến há» không thá» dá» dà ng theo Äuá»i các cuá»c phiêu lÆ°u quân sá»±. Hoa Kỳ bà nh trÆ°á»ng ra thế giá»i chủ yếu bằng các công ty Äa quá»c gia. Các công ty Mỹ xâm nháºp các thá» trÆ°á»ng nÆ°á»c ngoà i, Äè bẹp Äá»i thủ sau Äó thâu tóm chúng. Sau khi Äè bẹp Äá»i thủ cạnh tranh ngÆ°á»i Mỹ lại ra tay cứu giúp há» bằng cách chá» cho há» cách là m Än, hÆ°á»ng dẫn há» bắt chÆ°á»c mô hình Mỹ. Doanh nhân Mỹ ra oai vá»i má»i ngÆ°á»i vì lợi Ãch của mình và vì lợi Ãch của cả thiên hạ. Công chúng Mỹ hoan nghênh tình trạng Äó nhÆ°ng không chấp nháºn gá»i Äó là chủ nghÄ©a thá»±c dân vá» mặt kinh tế.[115]
Quân sá»± sá»a
Tá»ng thá»ng giữ chức vụ tá»ng tÆ° lá»nh các lá»±c lượng vÅ© trang quá»c gia và bá» nhiá»m các lãnh Äạo của quân Äá»i, Bá» trÆ°á»ng Quá»c phòng và Bá» Tá»ng Tham mÆ°u Liên quân Hoa Kỳ (Joint Chiefs of Staff). Bá» Quá»c phòng Hoa Kỳ giám sát các lá»±c lượng vÅ© trang, bao gá»m Lục quân, Hải quân, Thủy quân lục chiến, Không quân và Lá»±c lượng Không gian. Tuần duyên Hoa Kỳ nằm dÆ°á»i quyá»n quản trá» của Bá» Ná»i An trong thá»i bình và thuá»c Bá» Hải quân trong thá»i chiến.
NÄm 2016, quân Äá»i Hoa Kỳ có 1.681.900 quân nhân chuyên nghiá»p, cùng vá»i hà ng trÄm ngà n trong má»i ngà nh nhÆ° Lá»±c lượng Trừ bá» và Vá» binh Quá»c gia.[116] Tá»ng cá»ng tất cả hÆ¡n 2 triá»u ngÆ°á»i. Bá» Quá»c phòng cÅ©ng mÆ°á»n khoảng 700.000 nhân viên dân sá»±, không ká» những nhân công hợp Äá»ng. Quân Äá»i Hoa Kỳ là má»t trong các quân Äá»i lá»n nhất tÃnh theo quân sá». Không quân Hoa Kỳ cÅ©ng là lá»±c lượng không quân lá»n nhất trên thế giá»i. TÃnh chung, các lá»±c lượng vÅ© trang Hoa Kỳ sá» hữu sá» lượng lá»n các trang bá» mạnh và tiên tiến mà giúp cho há» khả nÄng lá»n cả vá» phòng thủ và tấn công.
Phục vụ quân sá»± là tình nguyá»n mặc dù tá»ng Äá»ng viên có thá» xảy ra trong thá»i chiến qua há» thá»ng tuyá»n chá»n nháºp ngÅ©. Viá»c khai triá»n nhanh các lá»±c lượng Mỹ Äược cung ứng bá»i má»t Äá»i ngÅ© lá»n phi cÆ¡ váºn tải của Không quân và các phi cÆ¡ tiếp liá»u trên không, hạm Äá»i của Hải quân vá»i 11 hà ng không mẫu hạm hiá»n dá»ch, và các ÄÆ¡n vá» Thủy quân lục chiến viá» n chinh trên biá»n thuá»c các Hạm Äá»i Äại Tây DÆ°Æ¡ng và Hạm Äá»i Thái Bình DÆ°Æ¡ng của Hải quân. Quân Äá»i Hoa Kỳ cÅ©ng Äang duy trì 800 cÄn cứ quân sá»± á» nÆ°á»c ngoà i, trải dà i trên tất cả các lục Äá»a trừ Nam Cá»±c.[117] Vì má» rá»ng sá»± hiá»n diá»n quân sá»± trên toà n cầu, các há»c giả cho rằng Hoa Kỳ Äang duy trì má»t "Äế quá»c của các cÄn cứ".[118] Hoa Kỳ cÅ©ng là nÆ°á»c có kho vÅ© khà hạt nhân lá»n thứ hai thế giá»i.[119]
TÃnh Äến nÄm 2010, Hoa Kỳ chi tiêu khoảng 692 tá»· Äô la Mỹ má»i nÄm Äá» tà i trợ cho các lá»±c lượng quân sá»± của mình, chiếm khoảng 42% chi tiêu quân sá»± thế giá»i, lá»n hÆ¡n chi tiêu quân sá»± của 14 nÆ°á»c xếp kế tiếp cá»ng lại. Chi tiêu quân sá»± tÃnh theo Äầu ngÆ°á»i là 1.756 Äô la, khoảng 10 lần trung bình của thế giá»i.[120] Chi tiêu dà nh cho quân sá»± của Hoa Kỳ chiếm khoảng 3,1 % GDP quá»c gia theo sá» liá»u nÄm 2017[121]. Ngân sách chÃnh thức của Bá» Quá»c phòng nÄm 2017 là 610 tá»· USD[121]. Tá»n phà tá»ng cá»ng Äược Æ°á»c tÃnh cho cuá»c chiến của Hoa Kỳ tại Iraq Äến nÄm 2016 là 2.267 tá»· Äô la.[122] Äến ngà y 4 tháng 9 nÄm 2008, Hoa Kỳ Äã mất 4.152 binh sÄ© trong suá»t cuá»c chiến và 30.324 bá» thÆ°Æ¡ng.[123]
Trả lá»i phá»ng vấn nÄm 2008, Lý Quang Diá»u tin rằng trong 2-3 tháºp niên Äầu của thế ká»· 21, "không có vấn Äá» lá»n gì liên quan Äến hòa bình và á»n Äá»nh của quá»c tế lại có thá» giải quyết Äược mà không có vai trò lãnh Äạo của Hoa Kỳ, và không má»t quá»c gia hay nhóm nà o có thá» thay thế Mỹ là m cÆ°á»ng quá»c toà n cầu". Tuy nhiên, ông cÅ©ng cho rằng Mỹ sẽ dần Äánh mất Äiá»u Äó trong 40, 50 nÄm nữa trừ phi Mỹ có thá» tiếp tục thu hút nhân tà i, bá»i sá»± cạnh tranh Äang tá»i từ Trung Quá»c và má»t sá» nÆ°á»c khác, há» Äang ná» lá»±c trong cuá»c Äua vá» kinh tế và công nghá» giữa các cÆ°á»ng quá»c.[124]
Lục quân sá»a
VÅ© khà phá» biến nhất mà Lục quân Hoa Kỳ sá» dụng là súng trÆ°á»ng M4A1 carbine[125] phiên bản nâng cấp của M16A4[126] Súng trÆ°á»ng M4 hiá»n Äã thay thế hoà n toà n loại súng M16 trong Lục quân Hoa Kỳ.[127] Biá»t kÃch Hoa Kỳ Äược trang bá» loại súng trÆ°á»ng SCAR-H, trong khi các lá»±c lượng Äặc biá»t sẽ Äược trang bá» súng trÆ°á»ng HK416. Loại súng lục Äeo bên mình và phá» biến nhất trong Lục quân Hoa Kỳ là súng lục M9 9 mm[128] cùng vá»i súng lục M11. Cả hai loại súng nà y sẽ Äược thay thế bằng súng lục M17 trong chÆ°Æ¡ng trình hiá»n Äại hóa súng lục của Quân Äá»i Hoa Kỳ. Lục quân Hoa Kỳ sá» dụng nhiá»u loại lá»±u Äạn khác nhau nhÆ° lá»±u Äạn ná» M67, lá»±u Äạn khói M18 và lá»±u Äạn choáng M84.
Nhiá»u loại vÅ© khà Äặc biá»t khác nhau Äược cung cấp Äá» tÄng cÆ°á»ng há»a lá»±c cho cấp tiá»u Äá»i gá»m có súng máy nhẹ M249,[129] súng máy MK48 là loại súng máy chuẩn hạng nhẹ của Lục quân trang bá» cho các lá»±c lượng Äặc biá»t, súng phóng lá»±u M320 và M203 cÅ©ng Äược cung cấp. Súng shotgun Benelli M4 Super 90, M26 Mass hay Mossberg 590 dùng Äá» báºt tung cá»a khóa và cáºn chiến. Äá»i vá»i vÅ© khà bắn tá»a Lục quân Hoa Kỳ sá» dụng súng trÆ°á»ng M14, súng trÆ°á»ng bắn tá»a tầm xa M2010, súng trÆ°á»ng bắn tá»a bán tá»± Äá»ng M110 hay súng trÆ°á»ng bắn tá»a hạng nặng có khả nÄng phá váºt cản Barrett M82, các lá»±c lượng Äặc biá»t Äược trang bá» súng bắn tá»a FN SCAR.
Súng máy M240 là loại chuẩn tầm trung của Lục quân.[130] Súng máy hạng nặng M2 Äược dùng nhÆ° súng máy chá»ng cá nhân và chá»ng phá váºt cản. Loại súng cá»i lá»n nhất của Lục quân là súng cá»i M120 120 mm hay M121. Các loại pháo binh kéo theo xe Äược sá» dụng Äá» yá»m trợ há»a lá»±c cho các ÄÆ¡n vá» bá» binh nhẹ trong Äó có pháo binh M119A1 105 mm[131] và pháo binh M777 155 mm.[132]
Lục quân Hoa Kỳ cÅ©ng dá» dụng nhiá»u loại tên lá»a vác vai khác nhau Äá» há» trợ bá» binh trong khả nÄng tấn công và phòng thủ chá»ng cÆ¡ giá»i. VÅ© khà tấn công Äa mục ÄÃch Äược bắn từ trên vai AT4, M141 và M72 LAW là những loại tên lá»a không Äiá»u khiá»n có thá» tiêu diá»t các công trình phòng vá» cá» Äá»nh hay cÆ¡ giá»i á» tầm xa. M3 MAAWS là súng chá»ng tÄng không giáºt. BGM-71 TOW là loại tên lá»a chá»ng tÄng hạng nặng có Äiá»u khiá»n. Tên lá»a FGM-148 Javelin là loại tên lá»a "bắn rá»i không phải Äiá»u khiá»n nữa" (fire-and-forget) có thá» chá»n Äánh từ trên xuá»ng Äá» tránh phần bá»c thép dà y phÃa trÆ°á»c; Javelin và TOW là các loại tên lá»a hạng nặng, có khả nÄng xuyên phá cÆ¡ giá»i á» tầm xa 2.000 mét.
Loại xe phá» biến nhất của Lục quân là Humvee, có khả nÄng phục vụ Äa nhiá»m vụ vá»i các vai trò nhÆ° chá» binh sÄ©, tiếp liá»u, nÆ¡i Äặt vÅ© khÃ, tải thÆ°Æ¡ng và còn nhiá»u vai trò khác nữa.[133], xe Humvee Äược thay thế dần bằng loại xe Oshkosh L-ATV từ nÄm 2015. Mặc dù lục quân sá» dụng nhiá»u loại xe há» trợ tác chiến khác nhau nhÆ°ng loại phá» biến nhất là nhóm xe chiến thuáºt cÆ¡ Äá»ng má» rá»ng hạng nặng HEMTT. M1 Abrams là loại xe tÄng tác chiến chÃnh của lục quân,[134] trong khi Äó M2A3 Bradley là xe chiến Äấu bá» binh chuẩn của lục quân.[135] Các loại xe quân sá»± khác gá»m có xe tác chiến kỵ binh M3A3 thuá»c dòng xe chiến Äấu Bradley, dòng xe Stryker,[136] và thiết váºn xa bá» binh M113,[137] và nhiá»u loại xe bá» binh bá»c thép có thá» chá»ng Äược mìn bẫy nhÆ° MRAP.
VÅ© khà pháo binh của Lục quân Hoa Kỳ khá Äa dạng. AN/TWQ-1 Avenger, Patriot và THAAD là 3 há» thá»ng tên lá»a phòng không. Pháo mặt Äất gá»m lá»±u pháo M777, M119, pháo tá»± hà nh M109 howitzer, M109A6 Paladin[138], há» thá»ng pháo phóng loạt cÆ¡ Äá»ng cao M142 HIMARS và há» thá»ng phóng nhiá»u tên lá»a M270.[139]
Lục quân Hoa Kỳ sá» dụng nhiá»u loại máy bay trá»±c thÄng. Trong sá» Äó là trá»±c thÄng tấn công AH-64 Apache, trá»±c thÄng tấn công hạng nhẹ/trinh sát vÅ© trang OH-58 Kiowa,[140] trá»±c thÄng váºn tải tiá»n Ãch chiến thuáºt UH-60 Black Hawk và trá»±c thÄng váºn tải hạng nặng CH-47 Chinook.[141]. Theo kế hoạch giảm từ 7 xuá»ng còn bá»n loại máy bay trá»±c thÄng.
Äá»i vá»i UAV. Lục quân Hoa Kỳ triá»n khai các máy bay không ngÆ°á»i lái MQ-1C Gray Eagle.
Không quân sá»a
Và o nÄm 2018, Không quân Hoa Kỳ có tá»ng cá»ng 5047 máy bay các loại[142] và 406 tên lá»a Äạn Äạo xuyên lục Äá»a.[143]
- CÆ°á»ng kÃch: Các phi cÆ¡ cÆ°á»ng kÃch của Không quân Hoa Kỳ Äược chế tạo cho mục ÄÃch tấn công các cứ Äiá»m trên mặt Äất. Chúng thÆ°á»ng Äược sá» dụng Äá» há» trợ bá» binh Hoa Kỳ. Các loại phi cÆ¡ cÆ°á»ng kÃch Äang Äược sá» dụng bao gá»m A-10, AC-130, MQ-9.
- Oanh tạc cơ: B-1B, B-2, B-52H
- Váºn tải cÆ¡:: C-5M, C-12, C-17, C-21, C-32, C-37, C-130, C-40, CV-22, VC-25
- Tác chiến Äiá»n tá»: E-3, E-4, E-8, EC-130
- Tiêm kÃch: F-15, F-15E, F-16, F-22, F-35A
- Tên lá»a: AGM-86 ALCM (tên lá»a hà nh trình không Äá»i Äất), AGM-129A (tên lá»a hà nh trình tà ng hình hạt nhân), AGM-130 MISSILE (tên lủa không Äá»i Äất có Äiá»u khiá»n), AGM-65 Maverick (tên lủa không Äá»i Äất có Äiá»u khiá»n), AGM-88 HARM (tên lủa diá»t rada), AGM-158 JASSM (tên lá»a hà nh trình tà ng hình), AIM-120 AMRAAM (tên lá»a không Äá»i không tầm trung tân tiến), AIM-7 SPARROW (tên lá»a không Äá»i không có Äiá»u khiá»n), AIM-9 Sidewinder (tên lá»a không Äá»i không tầm nhiá»t), GBU-15 (Bom lượn có Äiá»u khiá»n), GBU-39B (Bom Äiá»u khiá»n), JDAM GBU- 31/32/38 (Bom chùm có Äiá»u khiá»n), LGM-30G MINUTEMAN III (tên lá»a hạt nhân Äạn Äạo liên lục Äá»a).
Hải quân sá»a
Hải quân Hoa Kỳ hiá»n sá» hữu 11 tà u sân bay, 9 tà u tiến công Äá» bá», 11 tà u váºn tải Äá» bá», 12 tà u bến Äá» bá», 22 tà u tuần dÆ°Æ¡ng, 69 tà u khu trục, 19 tà u duyên hải, 13 tà u tuần tra ven biá»n, 14 tà u ngầm mang tên lá»a Äạn Äạo, 4 tà u ngầm vÅ© trang tên lá»a có Äiá»u khiá»n, 52 tà u ngầm tấn công cùng và i trÄm chiếc phi cÆ¡ hải quân các loại.
Há» thá»ng vÅ© khà trên tà u Hải quân Hoa Kỳ gần nhÆ° hoà n toà n là táºp trung và o các tên lá»a. Không kÃch và o Äất liá»n là nhiá»m vụ của tên lá»a BGM-109 Tomahawk, Äá»i vá»i nhiá»m vụ tấn công chá»ng tà u thì tên lá»a Harpoon missile là vÅ© khà Äược Æ°a chuá»ng của Hải quân Hoa Kỳ. Äá» phòng vá» chá»ng tên lá»a Äá»ch tấn công thì Hải quân Hoa Kỳ sá» dụng má»t sá» há» thá»ng Äược Äiá»u hợp bá»i Há» thá»ng Chiến Äấu Aegis. Phòng vá» tầm xa và tầm trung thì do tên lá»a Standard 2 Äảm trách. Phòng vá» chá»ng tên lá»a tầm ngắn thì do Phalanx CIWS và RIM-162 Evolved Sea Sparrow. Ngoà i tên lá»a, Hải quân Hoa Kỳ cÅ©ng sá» dụng các loại ngÆ° lôi nhÆ° Mk 46, Mk 48, Mk 50 và Mk 54 cùng nhiá»u loại thủy lôi. Các phi cÆ¡ cánh cá» Äá»nh của Hải quân Hoa Kỳ cÅ©ng Äược gắn nhiá»u loại vÅ© khà nhÆ° các phi cÆ¡ của Không quân Hoa Kỳ cho cả không chiến hoặc không Äá»i Äất.
Kinh tế sá»a
Ná»n kinh tế Hoa Kỳ là ná»n kinh tế há»n hợp có mức Äá» phát triá»n cao.[145][146] Äây là ná»n kinh tế lá»n nhất thế giá»i tÃnh theo giá trá» GDP danh nghÄ©a (nominal) và lá»n thứ hai thế giá»i tÃnh theo ngang giá sức mua (PPP).[147] Nó có GDP bình quân Äầu ngÆ°á»i Äứng thứ 7 thế giá»i tÃnh theo giá trá» danh nghÄ©a và thứ 11 thế giá»i tÃnh theo PPP nÄm 2016.[148][149] Äá»ng Äô la Mỹ (USD) là Äá»ng tiá»n Äược sá» dụng nhiá»u nhất trong các giao dá»ch quá»c tế và là Äá»ng tiá»n dá»± trữ phá» biến nhất thế giá»i, Äược bảo Äảm bằng ná»n khoa há»c công nghá» tiên tiến, quân sá»± vượt trá»i, niá»m tin và o khả nÄng trả nợ của chÃnh phủ Mỹ, vai trò trung tâm của Hoa Kỳ trong há» thá»ng các tá» chức toà n cầu ká» từ sau chiến tranh thế giá»i thứ 2 (WWII) và há» thá»ng Äô la dầu má» (petrodollar system).[150][151] Má»t và i quá»c gia sá» dụng Äá»ng Äô la Mỹ là Äá»ng tiá»n hợp pháp chÃnh thức, và nhiá»u quá»c gia khác coi nó nhÆ° Äá»ng tiá»n thứ hai phá» biến nhất (de facto currency).[152][153] Những Äá»i tác thÆ°Æ¡ng mại lá»n nhất của Hoa Kỳ bao gá»m Trung Quá»c, Canada, Mexico, Nháºt Bản, Äức, Hà n Quá»c, Anh Quá»c, Pháp, Ấn Äá» và Äà i Loan.[154]
Ná»n kinh tế Hoa Kỳ phát triá»n nhá» nguá»n tà i nguyên thiên nhiên dá»i dà o, há» thá»ng cÆ¡ sá» hạ tầng phát triá»n Äá»ng bá» và nÄng suất lao Äá»ng cao.[155] Giá trá» nguá»n tà i nguyên thiên nhiên Äứng cao thứ hai thế giá»i, Æ°á»c Äạt 45.000 tá»· Äô la nÄm 2016.[156] NgÆ°á»i Mỹ có mức thu nháºp há» gia Äình và mức tiá»n công trung bình cao nhất trong khá»i các quá»c gia thuá»c Tá» chức Hợp tác và Phát triá»n kinh tế (OECD), và Äứng thứ 4 vá» mức thu nháºp bình quân nÄm 2010, giảm 2 báºc so vá»i mức cao nhất nÄm 2007.[157][158] Hoa Kỳ cÅ©ng có ná»n kinh tế quá»c dân lá»n nhất thế giá»i (không bao gá»m vùng thuá»c Äá»a) ká» từ những nÄm 1890.[159]
Trong nÄm 2016, Mỹ là quá»c gia có kim ngạch thÆ°Æ¡ng mại lá»n nhất, cÅ©ng nhÆ° là nhà sản xuất hà ng hoá lá»n thứ 2 toà n cầu, Äóng góp và o 20% tá»ng sản lượng thế giá»i.[160] NÆ°á»c Mỹ không chá» có ná»n kinh tế lá»n nhất, mà còn có sản lượng công nghiá»p lá»n nhất theo báo cáo Diá» n Äà n ThÆ°Æ¡ng mại và Phát triá»n (UNCTAD).[161] NÆ°á»c Mỹ không chá» có thá» trÆ°á»ng ná»i Äá»a lá»n nhất cho các loại hà ng hoá, mà còn chiếm vá» trà tuyá»t Äá»i trong thá» trÆ°á»ng dá»ch vụ. Tá»ng giao dá»ch thÆ°Æ¡ng mại Äạt 4,92 nghìn tá»· Äô la nÄm 2016.[162] Trong tá»ng sá» 500 công ty lá»n nhất thế giá»i, có 134 công ty Äặt trụ sá» tại Hoa Kỳ.[163] NÄm 2013, tám trong sá» mÆ°á»i công ty lá»n nhất thế giá»i tÃnh theo vá»n hóa thá» trÆ°á»ng Äá»u là các công ty của Mỹ: Apple Inc., ExxonMobil, Berkshire Hathaway, Walmart, General Electric, Microsoft, IBM và Chevron Corporation.[164]
Hoa Kỳ có má»t trong những thá» trÆ°á»ng tà i chÃnh lá»n nhất và ảnh hÆ°á»ng nhất toà n cầu. Thá» trÆ°á»ng chứng khoán New York (NYSE) hiá»n là thá» trÆ°á»ng chứng khoán có mức vá»n hoá lá»n nhất.[165] Các khoản Äầu tÆ° nÆ°á»c ngoà i tại Mỹ Äạt 2,4 nghìn tá»· Äô la,[166] trong khi những khoản Äầu tÆ° của Mỹ ra nÆ°á»c ngoà i vượt 3,3 nghìn tá»· Äô la.[167] Ná»n kinh tế Mỹ luôn dẫn Äầu trong các khoản Äầu tÆ° trá»±c tiếp[168] và tà i trợ cho nghiên cứu và phát triá»n. Chi tiêu tiêu dùng chiếm 71% GDP nÄm 2013.[169] Hoa Kỳ có thá» trÆ°á»ng tiêu dùng lá»n nhất thế giá»i, vá»i chi tiêu trung bình há» gia Äình lá»n gấp 5 lần tại Nháºt Bản.[170] Thá» trÆ°á»ng lao Äá»ng Mỹ Äã thu hút ngÆ°á»i nháºp cÆ° từ khắp nÆ¡i trên thế giá»i và tá»· lá» nháºp cÆ° ròng tại Äây luôn nằm trong mức cao nhất thế giá»i.[171] Hoa Kỳ nằm trong bảng xếp hạng má»t trong các quá»c gia có ná»n kinh tế cạnh tranh và hoạt Äá»ng hiá»u quả nhất theo các báo cáo của Ease of Doing Business, Báo cáo cạnh tranh toà n cầu và các báo cáo khác.[172]
Ná»n kinh tế Hoa Kỳ Äã trải qua Äợt suy thoái theo sau khủng hoảng tà i chÃnh nÄm 2007â08, vá»i sản lượng nÄm 2013 vẫn dÆ°á»i mức tiá»m nÄng theo báo cáo cÆ¡ quan ngân sách quá»c há»i.[173] Tuy nhiên ná»n kinh tế Äã bắt Äầu há»i phục từ ná»a sau nÄm 2009, và tá»i tháng 10 nÄm 2017, tá»· lá» thất nghiá»p Äã giảm từ mức cao 10% xuá»ng còn 4,1%. Và o tháng 12 nÄm 2014, tá»· lá» nợ công Äã chiếm hÆ¡n 100% GDP.[174] Tá»ng tà i sản có tà i chÃnh ná»i Äá»a Äạt tá»ng 131 nghìn tá»· Äô la và tá»ng nợ tà i chÃnh ná»i Äá»a là 106 nghìn tá»· Äô la.[175]
Hoa Kỳ là má»t nÆ°á»c có ná»n kinh tế tÆ° bản chủ nghÄ©a Äiá»n hình. Hoa Kỳ có chủ nghÄ©a tÆ° bản thÆ°Æ¡ng nghiá»p, chủ nghÄ©a tÆ° bản hoang dã, chủ nghÄ©a tÆ° bản công nghiá»p, chủ nghÄ©a tÆ° bản tà i chÃnh và cả chủ nghÄ©a tÆ° bản nhân dân. Chủ nghÄ©a tÆ° bản phát triá»n mạnh tại Hoa Kỳ vì nÆ¡i Äây há»i tụ má»i Äiá»u kiá»n thuáºn lợi. Ngoà i ra, chế Äá» kinh tế và vÄn hóa tại Hoa Kỳ lại gắn liá»n vá»i Äạo Äức luáºn Tin là nh. Max Weber từng khẳng Äá»nh Äạo Tin Là nh Äã sản sinh ra chủ nghÄ©a tÆ° bản vì nó Äoạn tuyá»t vá»i xã há»i và Giáo há»i thá»i Trung Cá» vá»n chá» trầm tÆ° nhiá»u hÆ¡n hà nh Äá»ng. Äó là trà o lÆ°u tÆ° tÆ°á»ng của tầng lá»p trung lÆ°u coi lao Äá»ng và tiết kiá»m là phÆ°Æ¡ng tiá»n chắc chắn dẫn Äến tiến bá».[176]
TÃnh theo phần trÄm tá»ng sản phẩm ná»i Äá»a, nợ của Hoa Kỳ xếp thứ 30 trong sá» 120 quá»c gia mà sá» liá»u sẵn có và o nÄm 2007.[177]. Nợ quá»c gia Äã tÄng lên nhanh chóng trong những tháºp niên gần Äây, và o 28 tháng 1 nÄm 2010, tá»ng nợ của Hoa Kỳ Äã tÄng lên 14,3 nghìn tá»· Äô la.[178] Theo ngân sách liên bang Hoa Kỳ nÄm 2010, tá»ng nợ quá»c gia sẽ tÄng lên bằng gần 100% GDP, so vá»i mức xấp xá» 80% nÄm 2009.[179]. Äến tháng 10 nÄm 2013, tá»ng nợ bằng 107% GDP.[180] Khoản nợ nà y tÃnh theo GDP vẫn thấp hÆ¡n sá» nợ của Nháºt Bản cung nÄm (192%) và tÆ°Æ¡ng ÄÆ°Æ¡ng vá»i má»t sá» quá»c gia Tây Ãu.[181]. Äến nÄm 2017, tá»ng nợ chá» còn chiếm 77,4% GDP [182]. TÃnh Äến nÄm 2014, Trung Quá»c là chủ nợ lá»n nhất của Hoa Kỳ vá»i viá»c nắm giữ 1,26 nghìn tá»· Äô la trái phiếu kho bạc.[183]
Thà nh phần tÆ° nhân chiếm phần lá»n ná»n kinh tế. Trong nÄm 2009, hoạt Äá»ng kinh tế của chÃnh phủ liên bang chiếm 4,3% GDP, của chÃnh quyá»n tiá»u bang và Äá»a phÆ°Æ¡ng chiếm 9,3%, trong khi khu vá»±c tÆ° nhân Äược Æ°á»c tÃnh là 86,4% [184]. Ná»n kinh tế Hoa Kỳ là ná»n kinh tế háºu công nghiá»p, vá»i ngà nh dá»ch vụ Äóng góp 67.8% tá»ng sản phẩm ná»i Äá»a [185]. Ngà nh thÆ°Æ¡ng nghiá»p dẫn Äầu trong sá» các ngà nh dá»ch vụ, tÃnh theo tá»ng doanh thu là buôn bán sá» và lẻ; theo lợi tức khấu trừ là tà i chÃnh và bảo hiá»m.[186] TÃnh Äến ngà y 31 tháng 12 nÄm 2019, có tá»ng cá»ng 5.177 ngân hà ng thÆ°Æ¡ng mại và tá» chức tÃn dụng tại Hoa Kỳ [187]. Trong sá» Äó, 5 ngân hà ng lá»n nhất là JPMorgan Chase, Bank of America, Wells Fargo, Citigroup, và Goldman Sachs.
Hoa Kỳ vẫn là má»t siêu cÆ°á»ng công nghiá»p vá»i các sản phẩm hóa há»c dẫn Äầu ngà nh sản xuất.[188]. Hoa Kỳ hiá»n là nhà sản xuất hà ng hoá lá»n thứ hai thế giá»i, vá»i tá»ng sản lượng công nghiá»p nÄm 2013 Äạt 2,4 nghìn tá»· Äô la. Sản lượng nà y lá»n hÆ¡n Äức, Pháp, Ấn Äá» và Brazil cá»ng lại.[189] Những ngà nh công nghiá»p chÃnh bao gá»m dầu má», thép, ô tô, máy móc xây dá»±ng, hà ng không, máy nông nghiá»p, viá» n thông, hoá chất, Äiá»n tá», chế biến thá»±c phẩm, hà ng tiêu dùng, gá», và khai khoáng.
Hoa Kỳ hiá»n là nÆ°á»c sản xuất dầu má» và khà Äá»t Äứng Äầu thế giá»i [190]. Ngà nh công nghiá»p dầu má» của Hoa Kỳ Äạt sản lượng khai thác á» mức cao ká»· lục 4,46 tá»· thùng dầu thô và o nÄm 2019 [191]. Mỹ chÃnh thức vượt Ả Ráºp Xê Ãt Äá» trá» thà nh nÆ°á»c xuất khẩu dầu má» nhiá»u nhất thế giá»i và o cuá»i nÄm 2019 [192]. Hoa Kỳ còn là nÆ°á»c sản xuất nÄng lượng Äiá»n và hạt nhân sá» má»t của thế giá»i cÅ©ng nhÆ° khà Äá»t thiên nhiên hóa lá»ng, nhôm, sulfur, phosphat, và muá»i.
Nông nghiá»p của Hoa Kỳ chá» chiếm 1% GDP nhÆ°ng chiếm 60% sản xuất nông nghiá»p của thế giá»i.[193] Vụ mùa hái ra tiá»n dẫn Äầu của Hoa Kỳ là cần sa mặc dù luáºt liên bang nghiêm cấm trá»ng và bán cần sa.[194] Mặc dù nông nghiá»p chá» Äóng góp 1% và o sản lượng kinh tế, Hoa Kỳ vẫn là nÆ°á»c xuất khẩu lÆ°Æ¡ng thá»±c hà ng Äầu thế giá»i. Vá»i những vùng Äất trá»ng trá»t ôn Äá»i rá»ng lá»n, những tiến bá» vá» kỹ thuáºt canh tác nông nghiá»p, và chÃnh sách trợ giá nông nghiá»p, Hoa Kỳ kiá»m soát gần má»t ná»a lượng xuất khẩu lúa gạo của thế giá»i.[195] Các sản phẩm bao gá»m lúa mì, ngô, các loại hạt khác, hoa quả, rau, bông, thá»t bò, thá»t lợn, gia cầm, sản phẩm từ sữa, lâm sản và cá. Hoa Kỳ là nhà sản xuất ngô và Äáºu tÆ°Æ¡ng Äứng Äầu thế giá»i [196] Äá»ng thá»i là quá»c gia Äi Äầu trong viá»c phát triá»n và sản xuất các loại thá»±c phẩm biến Äá»i gen [197].
75% các cÆ¡ sá» là m Än tại Hoa Kỳ không có láºp sá» lÆ°Æ¡ng bá»ng, nhÆ°ng chúng chá» chiếm má»t phần nhá» giao dá»ch. Các hãng có sá» lÆ°Æ¡ng từ 500 hoặc nhiá»u hÆ¡n chiếm 49,1% tất cả các công nhân Äược trả lÆ°Æ¡ng; nÄm 2002, chiếm 59,1% giao dá»ch.[198] Hoa Kỳ xếp hạng ba trong danh sách chá» sá» thuáºn lợi là m Än của Ngân hà ng Thế giá»i.[199] So vá»i châu Ãu, tà i sản của Hoa Kỳ và thuế lợi tức thu Äược từ các táºp Äoà n thông thÆ°á»ng cao hÆ¡n trong khi thuế tiêu thụ và nhân lá»±c thấp hÆ¡n.[200] Sá» Giao dá»ch Chứng khoán New York và NASDAQ là hai sà n giao dá»ch chứng khoán lá»n nhất thế giá»i theo giá trá» Äô la.
Xã há»i Mỹ luôn Äá» cao doanh nhân khá»i nghiá»p và kinh doanh. Doanh nhân Äược Äá»nh nghÄ©a là ngÆ°á»i thá»±c hiá»n những cải tiến kỹ thuáºt, táºp hợp tà i chÃnh cùng những nhạy bén vá» kinh doanh, tá»ng hợp ná» lá»±c Äá» chuyá»n hoá những ý tÆ°á»ng cải tiến thà nh hà ng hóa dá»ch vụ có giá trá» kinh tế. Äiá»u nà y góp phần tạo nên những tá» chức, công ty má»i hoặc má»t phần hoặc cải cách, chuyá»n hoá những tá» chức già cá»i Äá» Äón nháºn những cÆ¡ há»i má»i.[201] Tà i sản Äược xem là má»t tiêu chà Äá» Äánh giá con ngÆ°á»i. NgÆ°á»i ta công bá» thu nháºp của mình Äá» nháºn Äược sá»± kÃnh trá»ng của xã há»i. Giáo há»i rao giảng vá» Äá»ng tiá»n, Äánh giá chÃnh xác quyá»n lá»±c thuyết giáo của Äá»ng tiá»n. DÆ° luáºn tôn vinh tÆ° bản công nghiá»p bao nhiêu thì cÅ©ng chá»i bá» tÆ° bản Äầu cÆ¡ bấy nhiêu. Nhà tÆ° bản nà o tạo ra của cải váºt chất, công Än viá»c là m thì Äược kÃnh trá»ng. Những kẻ là m già u bằng những thủ Äoạn ám muá»i thì bá» phá» báng. Khi nhà tÆ° bản tá»± phát triá»n doanh nghiá»p của mình thì Äược xã há»i ca ngợi, khi há» xin xá» của công Äá» là m lợi cho bản thân thì bá» chá» trÃch. Lợi nhuáºn vẫn là Äá»ng lá»±c chủ yếu của ná»n vÄn minh Hoa Kỳ. Lao Äá»ng là yếu tá» cÆ¡ bản trong cuá»c sá»ng á» Hoa Kỳ. Trẻ em, sinh viên Äá»u là m viá»c rất sá»m và Äược khuyến khÃch kinh doanh. NgÆ°á»i Mỹ không thÃch chủ nghÄ©a cá»ng sản và dỠứng vá»i tất cả những gì Äá»nh thay Äá»i tá» chức xã há»i. Ná»n tảng vÄn minh Hoa Kỳ dá»±a và o sá»± tiêu thụ, sản xuất, nâng cao không ngừng mức sá»ng cho nên nó không chấp nháºn Äiá»u hòa, quản lý lao Äá»ng, lợi nhuáºn, tà i nguyên. Nếu chủ nghÄ©a tÆ° bản tại Mỹ có bá» nhà nÆ°á»c Äiá»u chá»nh thì cÅ©ng chá» là m cho nó bá»t hung hÄng nhằm bảo vá» nguyên tắc tá»± do kinh doanh và cạnh tranh bình Äẳng.[202] NgÆ°á»i Mỹ xem trá»ng hiá»u quả. TÃnh hiá»u quả của ngÆ°á»i Mỹ gắn liá»n vá»i chủ nghÄ©a thá»±c dụng của há». à thức há» không quan trá»ng và cái hữu hiá»u Äược Æ°a chuá»ng hÆ¡n cái Äẹp vì hiá»u quả sẽ dẫn Äến thà nh công[203].
Há» thá»ng thuế của Hoa Kỳ là há» thá»ng lÅ©y tiến và rất phức tạp, Äược thu bá»i Ãt nhất là 4 cấp chÃnh quyá»n vá»i nhiá»u loại thuế khác nhau nhÆ° thuế thu nháºp, thuế tà i sản, thuế doanh nghiá»p, thuế nháºp khẩu, thuế tiá»n lÆ°Æ¡ng, thuế bất Äá»ng sản,... Nguá»n thu từ thuế chiếm 25% tá»ng GDP của cả nÆ°á»c và o nÄm 2011.[204] Thá» trÆ°á»ng chợ Äen trong ná»n kinh tế Mỹ rất hiếm so vá»i các nÆ°á»c khác [205]. Cả công dân Mỹ không cÆ° trú trong nÆ°á»c và ngÆ°á»i có thẻ xanh sá»ng á» nÆ°á»c ngoà i Äá»u bá» Äánh thuế thu nháºp của há» bất ká» há» sá»ng á» Äâu hoặc há» kiếm Äược thu nháºp á» Äâu, ngoà i Hoa Kỳ thì trên thế giá»i chá» Eritrea là có chÃnh sách nhÆ° váºy.
Có khoảng 160,4 triá»u ngÆ°á»i trong lá»±c lượng lao Äá»ng Hoa Kỳ và o nÄm 2017, Äây là lá»±c lượng lao Äá»ng lá»n thứ tÆ° sau Trung Quá»c, Ấn Äá» và Liên minh châu Ãu.[206] ChÃnh phủ (liên bang, tiá»u bang và Äá»a phÆ°Æ¡ng) sá» dụng 22 triá»u nhân công và o nÄm 2010.[207] 85% ngÆ°á»i lao Äá»ng Mỹ là m viá»c trong khu vá»±c tÆ° nhân. Má»t sá» doanh nghiá»p và nhà tuyá»n dụng lá»n nhất trên thế giá»i hiá»n nay là các công ty của Mỹ. Trong sá» Äó có Walmart, vừa là doanh nghiá»p lá»n nhất vừa là nhà tuyá»n dụng khu vá»±c tÆ° nhân lá»n nhất trên thế giá»i.[208][209]
Khoảng 12% công nhân Mỹ là thà nh viên của công Äoà n, thấp hÆ¡n so vá»i mức 30% tại Tây Ãu.[210] Các nghiá»p Äoà n không theo má»t ý thức há» cá» Äá»nh nà o. Há» chá» cần Äạt yêu sách của mình á» cấp Äá»a phÆ°Æ¡ng. ThÆ°á»ng thì nghiá»p Äoà n thân Äảng Dân chủ hÆ¡n nhÆ°ng nếu cần há» quay sang ủng há» Äảng Cá»ng hòa. Nghiá»p Äoà n thÆ°á»ng có má»i liên há» vá»i mafia và không ngại dùng các thủ Äoạn Äáng ngá». Lãnh tụ nghiá»p Äoà n là những ngÆ°á»i chuyên nghiá»p, Äôi khi là những ngÆ°á»i kém Äạo Äức hoặc tháºm chà là những tên tá»i phạm.[211]. Không nhÆ° các nhóm lao Äá»ng á» má»t sá» nÆ°á»c khác, các nghiá»p Äoà n Hoa Kỳ tìm cách hoạt Äá»ng ngay trong há» thá»ng doanh nghiá»p tá»± do Äang tá»n tại â má»t chiến lược là m thất vá»ng các nhà xã há»i chủ nghÄ©a. Hoa Kỳ không trải qua chế Äá» phong kiến, và chá» có rất Ãt ngÆ°á»i lao Äá»ng cho rằng há» bá» lôi cuá»n và o má»t cuá»c Äấu tranh giai cấp. Thay và o Äó, phần lá»n ngÆ°á»i lao Äá»ng chá» ÄÆ¡n giản nháºn thức rằng há» Äang Äòi các quyá»n bình Äẳng Äá» tiến bá» nhÆ° những ngÆ°á»i khác. Má»t yếu tá» khác là m giảm Äá»i kháng giai cấp là viá»c công nhân Mỹ, Ãt nhất là công nhân nam da trắng, Äược có quyá»n bầu cá» sá»m hÆ¡n công nhân á» các nÆ°á»c khác.
Hoa Kỳ Äứng hạng nhất vá» dá» mÆ°á»n và sa thải công nhân theo Ngân hà ng Thế giá»i.[199] NgÆ°á»i Mỹ có chiá»u hÆ°á»ng là m viá»c nhiá»u giá» hÆ¡n má»i nÄm so vá»i công nhân tại các quá»c gia phát triá»n khác, dùng ngà y nghá» phép Ãt hÆ¡n và ngắn hÆ¡n. Giữa nÄm 1973 và 2003, công viá»c má»t nÄm cho má»i ngÆ°á»i Mỹ trung bình tÄng 199 giá».[212] Kết quả má»t phần, Hoa Kỳ vẫn là nÆ°á»c có hiá»u suất lao Äá»ng cao nhất trên thế giá»i. Tuy nhiên, Hoa Kỳ không còn dẫn Äầu hiá»u suất sản xuất tÃnh trên má»i giá» nhÆ° Äã từng nhÆ° váºy giữa tháºp niên 1950 và tháºp niên 1990; công nhân tại Na Uy, Pháp, Bá», và Luxembourg hiá»n nay là các nÆ°á»c có hiá»u suất sản xuất trên giá» lao Äá»ng cao hÆ¡n.[213]
Lợi tức, phát triá»n con ngÆ°á»i và giai cấp xã há»i sá»a
Chiếm 4,24% dân sá» toà n cầu thế nhÆ°ng Mỹ chiếm tá»i 29,4% tá»ng tà i sản thế giá»i, Äây là tá»· lá» lá»n nhất trong sá» các quá»c gia [214][215]. Mỹ cÅ©ng là quê hÆ°Æ¡ng của nhiá»u tá» phú và triá»u phú nhất thế giá»i. Và o nÄm 2019, cả ba cá nhân già u nhất thế giá»i (Jeff Bezos, Bill Gates và Warren Buffett) Äá»u là ngÆ°á»i Mỹ.[216] Và o tháng 3 nÄm 2013, Mỹ xếp sá» 1 thế giá»i vá» Chá» sá» An ninh LÆ°Æ¡ng thá»±c Toà n cầu [217]. NÄm 2017, Hoa Kỳ xếp thứ 13 trong sá» 189 quá»c gia vá» Chá» sá» Phát triá»n Con ngÆ°á»i (HDI) [218].
Trong nÄm 2014, 14,8% dân sá» Mỹ sá»ng trong nghèo khó.[219] Báo cáo của Feeding America chá» ra trong nÄm 2014 có 49 triá»u ngÆ°á»i Mỹ lâm và o tình trạng không bảo Äảm vá» Äủ thá»±c phẩm.[220] Trong tháng 6 nÄm 2016, tá» chức IMF Äã cảnh báo Hoa Kỳ rằng tá»· lá» nghèo khó tÄng cao cần Äược giải quyết khẩn cấp.[221]
Hoa Kỳ có má»t mạng lÆ°á»i an sinh xã há»i thấp nhất trong các quá»c gia phát triá»n.[222][223][224][225][226]. Tuy váºy mức sá»ng của ngÆ°á»i nghèo tại Mỹ lại thuá»c hà ng cao nhất thế giá»i. Theo khảo sát thì 80% há» nghèo tại Mỹ sá» hữu máy lạnh, 92% há» nghèo có lò vi sóng, gần 3/4 có ô tô hoặc xe tải và 31% có hai ô tô hoặc xe tải trá» lên. Trung bình má»t ngÆ°á»i nghèo tại Mỹ có nhiá»u không gian sá»ng hÆ¡n những ngÆ°á»i không nghèo Äiá»n hình á» Thụy Äiá»n, Pháp hoặc Anh [227]. Robert Rector, nghiên cứu viên Cao cấp tại Phòng Nghiên cứu ChÃnh sách Ná»i Äá»a cho rằng tình trạng nghèo Äói tại Mỹ Äã bá» thá»i phá»ng quá mức bá»i truyá»n thông và giá»i chÃnh trá» gia [227]. Theo ông thì "Chiến lược của giá»i truyá»n thông là lấy 3 phần trÄm hoặc 4 phần trÄm sá» ngÆ°á»i nghèo kém may mắn nhất và miêu tả tình trạng của há» nhÆ° là Äại diá»n cho hầu hết những ngÆ°á»i nghèo tại Mỹ" [228]. Mike Brownfield trÃch dẫn dữ liá»u của Bá» Nông nghiá»p Hoa Kỳ nÄm 2009 cho thấy 96% các báºc cha mẹ nghèo tại Mỹ nói rằng con cái của há» không bao giá» Äói và o bất cứ thá»i Äiá»m nà o trong nÄm, 83% các há» gia Äình nghèo cho biết há» có Äủ thức Än Äá» Än [228]. Theo Tim Worstall, nhà nghiên cứu của há»c viá»n Adam Smith thì những cá nhân có thu nháºp thấp tại Mỹ vẫn có thu nháºp cao hÆ¡n khoảng 70% dân sá» thế giá»i[229].
Dân sá» nằm trong mức cá»±c nghèo khó Äã gia tÄng trong khoảng thá»i gian từ nÄm 2000 Äến 2009.[230] NgÆ°á»i dân thuá»c diá»n nà y thÆ°á»ng không Äược tiếp cáºn vá»i giáo dục chất lượng cao; tá»· lá» phạm tá»i cao hÆ¡n, tá»· lá» cao hÆ¡n vá» những tá»n thÆ°Æ¡ng thá» chất và tâm lý, thiếu tiếp cáºn tá»i tÃn dụng và tÃch luỹ của cải; chá»u giá hà ng hoá dá»ch vụ cao, và khó tiếp cáºn những cÆ¡ há»i nghá» nghiá»p hÆ¡n.[230]. Trong nÄm 2017, tiá»u bang có tá»· lá» há» nghèo thấp nhất là bang New Hampshire (7,3%), và khu vá»±c có tá»· lá» nghèo cao nhất là Samoa thuá»c Mỹ (65%) [231][232][233]. Trong sá» các bang, tá»· lá» há» nghèo cao nhất là Ỡbang Mississippi (21,9%) [234]
Hoa Kỳ là quá»c gia có mức thu nháºp bình quân há» gia Äình cao nhất trong sá» các quá»c gia OECD, và nÄm 2010 là nÆ°á»c có mức thu nháºp bình quân há» gia Äình (median household incom)) cao thứ 4, xuá»ng 2 báºc so vá»i 2007.[157][158] Theo má»t nghiên cứu Äá»c láºp, mức thu nháºp của tầng lá»p trung lÆ°u tại Mỹ Äã giảm xuá»ng mức ngang bằng vá»i mức tại Canada nÄm 2010, và xuá»ng mức thấp hÆ¡n và o 2014, trong khi má»t và i quá»c gia phát triá»n khác Äã thu hẹp khoảng cách nà y trong những nÄm gần Äây.[235] Theo cục Äiá»u tra dân sá», mức thu nháºp há» gia Äình Äiá»u chá»nh theo lạm phát Äã Äạt mức cao nhất từ trÆ°á»c Äến nay là 59.039 Äô la nÄm 2016. Mức Äá» bất bình Äẳng vá» thu nháºp cÅ©ng á» mức cao ká»· lục, vá»i top má»t phần nÄm (20%) ngÆ°á»i già u nhất kiếm Äược hÆ¡n 50% tá»ng toà n bá» thu nháºp.[236][237] Theo báo cáo của Cục Dá»± trữ Liên bang Mỹ (Federal Reserve) tháng 9 nÄm 2017, bất bình Äẳng vá» tà i sản cÅ©ng á» mức cao ká»· lục; top 1% sá» ngÆ°á»i già u nhất kiá»m soát 38,6% của cải của toà n quá»c gia nÄm 2016.[238] Hãng tÆ° vấn Boston Consulting Group Äã chá» ra trong báo cáo tháng 6 nÄm 2017 rằng 1% sá» ngÆ°á»i già u nhất nÆ°á»c Mỹ sẽ kiá»m soát 70% tá»ng tà i sản toà n quá»c gia và o nÄm 2021.[239]
NÄm | Giá trá» tà i sản (tá»· USD)
|
---|---|
2006 | 66,095
|
2007 | 66,577
|
2008 | 56,214
|
2009 | 58,094
|
2010 | 62,316
|
2011 | 63,545
|
2012 | 69,598
|
2013 | 79,383
|
2014 | 84,201
|
2015 | 87,250
|
Nhóm 1% ngÆ°á»i thu nháºp cao nhất Äóng góp và o viá»c tạo ra 52% tá»ng thu nháºp từ nÄm 2009 Äến 2015, trong Äó thu nháºp Äược Äá»nh nghÄ©a là thu nháºp từ thá» trÆ°á»ng không bao gá»m những khoản tái phân phá»i từ chÃnh phủ,[240] và tá»· trá»ng thu nháºp của há» trên tá»ng thu nháºp Äã Äược tÄng lên gấp Äôi từ 9% nÄm 1976 lên 20% nÄm 2011.[241] Theo báo cáo nÄm 2014 của OECD, 80% tÄng trÆ°á»ng của tá»ng thu nháºp (từ thá» trÆ°á»ng) trÆ°á»c thuế thuá»c vá» nhóm 10% cao nhất từ nÄm 1957 Äến 2007.[242] Nhóm 10% già u có nhất sá» hữu 80% tá»ng tà i sản tà i chÃnh.[243] Bất bình Äẳng vá» tà i sản tại Mỹ hiá»n lá»n hÆ¡n hầu hết các quá»c gia phát triá»n khác.[244] Thừa kế tà i sản có thá» lý giải tại sao nhiá»u ngÆ°á»i Mỹ trá» nên già u có vì có má»t bÆ°á»c khá»i Äầu thuáºn lợi Äáng ká» (substantial head start).[245][246] Và o tháng 9 nÄm 2012, theo nghiên cứu của Viá»n chÃnh sách, hÆ¡n 60% trong tá»ng sá» 400 ngÆ°á»i Mỹ trong danh sách già u nhất của Forbes Äã lá»n lên trong những Äặc quyá»n và khá»i Äầu thuáºn lợi nhÆ° váºy.[247]
Má»t sá» những nhà kinh tế há»c và hoạt Äá»ng Äã thá» hiá»n những nghi ngại vá» vấn Äá» bất bình Äẳng trong thu nháºp, gá»i nó là 'lo ngại sâu sắc',[248] sá»± bất công,[249] má»t má»i hiá»m hoạ cho á»n Äá»nh ná»n dân chủ và xã há»i,[250][251][252] hoặc má»t dấu hiá»u của sá»± yếu Äi của quá»c gia.[253].
Trong khi các giai cấp xã há»i Mỹ thiếu ranh giá»i Äá»nh nghÄ©a rõ rà ng, các nhà xã há»i há»c Äã cho rằng giai cấp xã há»i là má»t biến sá» xã há»i quan trá»ng. Nghá» nghiá»p, hấp thụ giáo dục, và lợi tức Äược dùng nhÆ° những chá» sá» chÃnh nói Äến tình trạng kinh tế xã há»i.[254] Dennis Gilbert của Cao Äẳng Hamilton Äã ÄÆ°a ra má»t há» thá»ng, Äược những nhà xã há»i há»c khác áp dụng,[255] theo Äó xã há»i Mỹ có thá» chia là m sáu giai cấp xã há»i: má»t giai cấp thượng lÆ°u hay Äại tÆ° bản gá»m những ngÆ°á»i già u có và quyá»n lá»±c (1%), má»t giai cấp thượng trung lÆ°u gá»m các nhà nghiá»p vụ có giáo dục cao (15%), má»t giai cấp trung lÆ°u gá»m những ngÆ°á»i bán nghiá»p vụ và các thợ là nh nghá» (33%), má»t giai cấp lao Äá»ng gá»m những ngÆ°á»i lao Äá»ng chân tay và thÆ° ký (33%), và hai giai cấp thấp hÆ¡n - lao Äá»ng nghèo (13%) và hạ cấp phần lá»n là thất nghiá»p (12%). 1% trên Äầu danh sách giữ 33,4% tà i sản của Äất nÆ°á»c, bao gá»m phân ná»a tá»ng giá trá» cá» phiếu giao dá»ch công khai.[256]
NgÆ°á»i Mỹ có thu nháºp cao nhÆ°ng mức thuế cao, chi phà cho cuá»c sá»ng cao và có nhiá»u nhu cầu cần Äáp ứng nên khả nÄng tiếp kiá»m của ngÆ°á»i Mỹ không cao. Theo má»t khảo sát và o nÄm 2017, chá» có 25% ngÆ°á»i Mỹ Äược há»i có sá» tiá»n tiết kiá»m từ 10.000 USD trá» lên trong khi có Äến 39% không có tiết kiá»m, 36% ngÆ°á»i Mỹ còn lại có tiết kiá»m dÆ°á»i 10.000 USD[257]. Những ngÆ°á»i Mỹ từ 55-64 tuá»i chá» có trung bình 120.000 USD tiá»n tiết kiá»m hÆ°u trà má»i ngÆ°á»i trong khi Äó nhiá»u chuyên gia khuyến nghá» cần 1 triá»u USD cho tuá»i già . Má»t nghiên cứu cho thấy 66% ngÆ°á»i Mỹ tin rằng há» sẽ không có Äủ tiá»n tiết kiá»m Äá» sá»ng cho tá»i lúc qua Äá»i.[258]. Ngược lại, theo má»t báo cáo và o nÄm 2018 cho thấy, cứ 6 ngÆ°á»i Äã vá» hÆ°u tại Mỹ thì lại có má»t ngÆ°á»i là triá»u phú.[259]
Khoa há»c và kỹ thuáºt sá»a
Hoa Kỳ trá» thà nh nhà tiên phong trong những cải tiến kỹ thuáºt ká» từ cuá»i thế ká»· 19 và nghiên cứu khoa há»c từ giữa thế ká»· 20. Hoa Kỳ Äã và Äang dẫn Äầu trong nhiá»u ngà nh kỹ thuáºt và nghiên cứu khoa há»c từ cuá»i thế ká»· XIX, là miá»n Äất hấp dẫn các nhà khoa há»c nÆ°á»c ngoà i nhÆ° Albert Einstein, Niels Bohr, Victor Weisskopf, Otto Stern. Phần lá»n quỹ nghiên cứu và phát triá»n vá»i khoảng 64% Äến từ phÃa tÆ° nhân.[260] Hoa Kỳ dẫn Äầu thế giá»i trong các tà i liá»u nghiên cứu khoa há»c và yếu tá» tác Äá»ng.[261] NÄm 1876, Alexander Graham Bell Äược công nháºn bằng sáng chế Äầu tiên của Mỹ vá» Äiá»n thoại. Thomas Edison Äã phát triá»n máy hát, bóng Äèn Äiá»n sáng duy trì lâu Äầu tiên, và chiếc máy chiếu phim thông dụng Äầu tiên. Nikola Tesla tiên phong trong Äá»ng cÆ¡ cảm ứng và bá» truyá»n tần sá» cao sá» dụng á» Äà i thu thanh. Trong Äầu thế ká»· 20, công ty chế tạo ô tô của Ransom E. Olds và Henry Ford Äã nhân rá»ng và phá» biến dây chuyá»n lắp ráp xe. Anh em nhà Wright nÄm 1903 Äã chế tạo thà nh công chiếc máy bay Äầu tiên của thế giá»i.[262]
Trong Chiến tranh thế giá»i thứ hai, Hoa Kỳ phát triá»n vÅ© khà nguyên tá», má» Äầu thá»i Äại nguyên tá». Cuá»c Äua vÅ© trụ Äã tạo ra những bÆ°á»c tiến nhanh trong lãnh vá»±c phát triá»n há»a tiá» n, khoa há»c váºt chất, máy vi tÃnh, và nhiá»u lÄ©nh vá»±c khác. Hoa Kỳ là nÆ°á»c Äầu tiên phát triá»n ARPANET, tiá»n thân của Internet ngà y nay. NgÆ°á»i Mỹ hÆ°á»ng Äược cấp bá»±c cao cáºn ká» vá»i các hà ng hóa tiêu dùng kỹ thuáºt.[263]. TÃnh Äến nÄm 2013, 83,8% há» gia Äình ngÆ°á»i Mỹ sá» hữu Ãt nhất má»t chiếc máy tÃnh và 73,3% có dá»ch vụ Internet tá»c Äá» cao [264]. 91% ngÆ°á»i Mỹ cÅ©ng sá» hữu Ãt nhất má»t chiếc Äiá»n thoại di Äá»ng và o tháng 5 nÄm 2013 [265]. Hoa Kỳ là nÆ°á»c có thứ hạng cao liên quan Äến quyá»n tá»± do sá» dụng Internet [266]. Hoa Kỳ là quá»c gia phát triá»n và trá»ng trá»t chÃnh yếu các thá»±c phẩm biến Äá»i gen; trên phân ná»a những vùng Äất thế giá»i Äược dùng trá»ng các vụ mùa kỹ thuáºt sinh há»c là Ỡtại Hoa Kỳ.[267] Viá»c phát minh ra bóng bán dẫn và o những nÄm 1950, má»t thà nh phần quan trá»ng trong hầu hết các thiết bá» Äiá»n tá» hiá»n Äại, Äã dẫn Äến nhiá»u tiến bá» công nghá» và sá»± má» rá»ng Äáng ká» của ngà nh công nghiá»p công nghá» cao á» Hoa Kỳ [268][269][270]. Äiá»u nà y dẫn tá»i sá»± ra Äá»i của nhiá»u táºp Äoà n công nghá» má»i và các khu vá»±c táºp trung công nghá» cao trên khắp Äất nÆ°á»c nhÆ° thung lÅ©ng Silicon á» California. Những thà nh công của các công ty vi xá» lý Mỹ nhÆ° Advanced Micro Devices (AMD) và Intel cùng vá»i các công ty sản xuất phần má»m và phần cứng máy tÃnh bao gá»m Adobe Systems, Apple Inc., IBM, Microsoft và Sun Microsystems Äã góp phần là m nên sá»± ra Äá»i và phá» biến của máy tÃnh cá nhân. ARPANET Äược phát triá»n và o những nÄm 1960 Äá» Äáp ứng các yêu cầu của Bá» Quá»c phòng và Äã trá» thà nh ná»n tảng cho sá»± ra Äá»i của Internet.
Hoa Kỳ hiá»n là quá»c gia có nhiá»u ngÆ°á»i Äoạt giải Nobel nhất, vá»i 383 cá nhân ngÆ°á»i Mỹ Äã già nh tá»ng cá»ng 385 giải Nobel trong má»i lÄ©nh vá»±c, trong Äó Hoa Kỳ Äứng Äầu thế giá»i vá» sá» giải thÆ°á»ng Nobel Váºt lý (94), Nobel Hóa há»c (63), Nobel Y há»c (100) và Nobel Kinh tế (55).
Giao thông sá»a
Hoa Kỳ có tá» lá» sá» hữu phÆ°Æ¡ng tiá»n cÆ¡ giá»i cao nhất thế giá»i, vá»i 765 xe trên 1.000 ngÆ°á»i Mỹ [271]. Khoảng 39% xe cá nhân là xe Van, xe SUV, hay xe có sà n chá» hà ng loại nhá».[272] NgÆ°á»i Mỹ trÆ°á»ng thà nh trung bình dà nh khoảng 55 phút má»i ngà y lái trên Äoạn ÄÆ°á»ng dà i trung bình 29 dặm Anh (47 km).[273] NÄm 2001, 90% ngÆ°á»i Mỹ Äi là m bằng xe hÆ¡i.[274]. NÄm 2017, 91% há» gia Äình tại Mỹ sá» hữu ô tô.[275]. Tá» lá» sá» hữu ô tô thấp nhất là Ỡcác thà nh phá» có há» thá»ng giao thông công cá»ng phát triá»n nhÆ° New York (44%) hay Washington DC (62%) [276]
Há» thá»ng ÄÆ°á»ng sắt nhẹ chá» khách liên thà nh phá» của Hoa Kỳ tÆ°Æ¡ng Äá»i yếu kém.[277] Chá» có 9% tá»ng sá» lượt Äi là m viá»c á» Hoa Kỳ là dùng giao thông công cá»ng so vá»i 38,8% tại châu Ãu.[278]
Viá»c sá» dụng xe Äạp rất Ãt, thua xa mức Äá» sá» dụng của châu Ãu.[279] Công nghá» hà ng không dân sá»± hoà n toà n tÆ° hữu hóa trong lúc Äa sá» các phi trÆ°á»ng chÃnh là của công. 5 hãng hà ng không lá»n nhất trên thế giá»i tÃnh theo sá» khách hà ng Äược váºn chuyá»n Äá»u là của Hoa Kỳ; American Airlines là công ty hà ng không lá»n nhất thế giá»i.[280] Trong sá» 30 phi trÆ°á»ng hà nh khách báºn rá»n nhất trên thế giá»i thì có 16 là ỠHoa Kỳ, bao gá»m Phi trÆ°á»ng Quá»c tế Hartsfield-Jackson Atlanta (ATL) báºn rá»n nhất thế giá»i.[281]
NÄng lượng sá»a
TÃnh Äến nÄm 2019, có tá»i 80% nguá»n nÄng lượng á» Hoa Kỳ Äược lấy từ nhiên liá»u hóa thạch. NÄm 2019, phần lá»n nguá»n nÄng lượng của Äất nÆ°á»c Äược lấy từ dầu má» (36,6%), tiếp theo là khà tá»± nhiên (32%), than Äá (11,4%), nÄng lượng tái tạo (11,4%) và hạt nhân (8,4%) [282]. Ká» từ nÄm 2007, tá»ng lượng phát thải khà nhà kÃnh của Hoa Kỳ cao thứ hai trong sá» các quá»c gia, chá» xếp sau Trung Quá»c [283]. Hoa Kỳ trong lá»ch sá» là nhà sản xuất khà nhà kÃnh lá»n nhất thế giá»i, và lượng phát thải khà nhà kÃnh trên Äầu ngÆ°á»i vẫn duy trì á» mức cao.
Du lá»ch sá»a
Hoa Kỳ Äứng thứ 3 thế giá»i vá» tá»ng sá» khách du lá»ch Äến tham quan (chá» xếp sau Pháp và Tây Ban Nha) [284]. NÄm 2011, các Äiá»m du lá»ch Äược ghé thÄm nhiá»u nhất á» Mỹ gá»m: Quảng trÆ°á»ng Thá»i Äại (New York), Công viên Trung tâm (New York), Ga Washington Union (Washington DC), Dải Las Vegas (Las Vegas), Nhà ga Grand Central (New York), Walt Disney World (Orlando), Disneyland Resort (Anaheim), Cầu Cá»ng Và ng (San Francisco)[285].
Nhân khẩu sá»a
Và o ngà y 1 tháng 7 nÄm 2017, Cục Thá»ng kê Dân sá» Hoa Kỳ Æ°á»c tÃnh dân sá» của Äất nÆ°á»c là 325.719.178 ngÆ°á»i và sẽ tÄng thêm 1 ngÆ°á»i sau má»i 13 giây, nghÄ©a là tÄng khoảng 6.646 ngÆ°á»i má»i ngà y[286]. Dân sá» Hoa Kỳ Äã tÄng gần gấp 4 lần trong thế ká»· 20, từ 76,2 triá»u ngÆ°á»i nÄm 1900 lên 281,4 triá»u ngÆ°á»i và o nÄm 2000.[287]. Hiá»n Hoa Kỳ là nÆ°á»c Äông dân thứ ba trên thế giá»i, chá» xếp sau Trung Quá»c và Ấn Äá».
Tá» lá» tÄng dân sá» trung bình là 0,7% và o nÄm 2014.[288] Tá» lá» sinh 13/1.000 ngÆ°á»i, thấp hÆ¡n mức trung bình của thế giá»i.[289] NÄm 2006, 1,27 triá»u di dân Äược cấp phép cÆ° ngụ hợp pháp. México Äã và Äang là nguá»n dẫn Äầu các di dân má»i của Hoa Kỳ trên hai tháºp niên qua; ká» từ nÄm 1998, Trung Quá»c, Ấn Äá», và Philippines là các quá»c gia có sá» lượng ngÆ°á»i nháºp cÆ° Äến Mỹ má»i nÄm Äông nhất.[290]. TÃnh Äến nÄm 2015, 47% ngÆ°á»i nháºp cÆ° là ngÆ°á»i gá»c Latinh, 26% là ngÆ°á»i gá»c châu Ã, 18% là ngÆ°á»i da trắng và 8% là ngÆ°á»i da Äen. Tá»· lá» ngÆ°á»i nháºp cÆ° là ngÆ°á»i châu à Äang tÄng lên trong khi tá»· lá» ngÆ°á»i gá»c Latinh Äang giảm [291]. Hoa Kỳ là quá»c gia công nghiá»p hóa duy nhất mà sá»± gia tÄng dân sá» lá»n lao Äược tiên Äoán.[292] Hoa Kỳ Äã và Äang là nÆ°á»c Äứng Äầu vá» sá» ngÆ°á»i nháºp cÆ° trong nhiá»u tháºp ká»· qua, tiếp nháºn sá» ngÆ°á»i nháºp cÆ° nhiá»u hÆ¡n toà n bá» các nÆ°á»c khác trên thế giá»i cá»ng lại [293]. Trong nÄm 2018, Mexico, Cuba, Trung Quá»c và Cá»ng hòa Dominica là 4 nÆ°á»c dẫn Äầu vá» sá» ngÆ°á»i nháºp cÆ° và o Hoa Kỳ [294].
Là n sóng nháºp cÆ° Äã khiến dân sá» Hoa Kỳ tiếp tục tÄng nhanh chóng vá»i dân sá» sinh ra á» ngoại quá»c tÄng gấp Äôi từ gần 20 triá»u và o nÄm 1990 Äến hÆ¡n 40 triá»u trong nÄm 2010. Dân sá» sinh ra á» nÆ°á»c ngoà i Äạt 45 triá»u ngÆ°á»i trong nÄm 2015[295]. Hoa Kỳ có má»t dân sá» Äa chủng tá»c-31 nhóm sắc tá»c có dân sá» trên 1 triá»u ngÆ°á»i.[296] NgÆ°á»i da trắng là nhóm chủng tá»c lá»n nhất trong Äó ngÆ°á»i gá»c Äức, gá»c Ireland, và gá»c Anh chiếm ba trong sá» bá»n nhóm sắc tá»c lá»n nhất. NgÆ°á»i Mỹ gá»c châu Phi, Äa sá» là con cháu của các cá»±u nô lá», là nhóm chủng tá»c thiá»u sá» Äông nhất Hoa Kỳ và là nhóm sắc tá»c lá»n hạng ba. NgÆ°á»i Mỹ gá»c châu à là nhóm chủng tá»c thiá»u sá» lá»n hạng nhì của Hoa Kỳ; hai nhóm sắc tá»c ngÆ°á»i Mỹ gá»c châu à lá»n nhất là ngÆ°á»i Hoa và ngÆ°á»i Filipino. NÄm 2010, dân sá» Hoa Kỳ bao gá»m má»t con sá» Æ°á»c tÃnh là 5,2 triá»u ngÆ°á»i thuá»c sắc tá»c bản thá» châu Mỹ hoặc bản thá» Alaska và gần 1 triá»u ngÆ°á»i gá»c bản thá» Hawaii hay ngÆ°á»i Äảo Thái Bình DÆ°Æ¡ng [297]. Có thá» coi Hoa Kỳ là nÆ°á»c có Äá» Äa dạng sắc tá»c nhất thế giá»i.
Cho Äến phong trà o Äòi quyá»n công dân trong những nÄm 1960, các nhóm chủng tá»c thiá»u sá» á» Hoa Kỳ, nhất là ngÆ°á»i da Äen và ngÆ°á»i da Äá» bản Äá»a Äã phải Äá»i mặt vá»i sá»± phân biá»t Äá»i xá» cả vá» quyá»n lợi chÃnh trá» lẫn kinh tế.[298] Hà nh vi phân biá»t chủng tá»c chÃnh thức bá» cấm dÆ°á»i thá»i Tá»ng thá»ng Johnson qua Äạo luáºt vá» Quyá»n Công dân nÄm 1964 và trá» thà nh hà nh vi không thá» chấp nháºn cả vá» mặt xã há»i lẫn Äạo Äức. Nhiá»u ngÆ°á»i cho rằng cuá»c bầu cá» tá»ng thá»ng Hoa Kỳ nÄm 2008 là má»t bÆ°á»c tiến trong má»i quan há» giữa các chủng tá»c á» Mỹ, ngÆ°á»i Mỹ da trắng Äã Äóng vai trò quan trá»ng trong viá»c bầu Barack Obama trá» thà nh tá»ng thá»ng da mà u Äầu tiên của nÆ°á»c nà y.[299]
Sá»± gia tÄng dân sá» của ngÆ°á»i nói tiếng Tây Ban Nha là má»t chiá»u hÆ°á»ng nhân khẩu chÃnh. Khoảng 44 triá»u ngÆ°á»i Mỹ gá»c nói tiếng Tây Ban Nha tạo thà nh chủng tá»c thiá»u sá» lá»n nhất tại Hoa Kỳ. Khoảng 64% ngÆ°á»i nói tiếng Tây Ban Nha có gá»c từ México.[300] Giữa nÄm 2000 và 2004, dân sá» nói tiếng Tây Ban Nha của Hoa Kỳ tÄng 14% trong khi dân sá» không phải ngÆ°á»i nói tiếng Tây Ban Nha tÄng chá» 2%.[301] Phần nhiá»u sá»± gia tÄng dân sá» là vì di dân: Äến nÄm 2004, 12% dân sá» Hoa Kỳ sinh ra á» ngoại quá»c, trên phân ná»a con sá» Äó là từ châu Mỹ Latinh.[302] Sinh sản cÅ©ng là má»t yếu tá»: Phụ nữ nói tiếng Tây Ban Nha trung bình sinh ba ngÆ°á»i con trong Äá»i của mình. Tá» lá» tÆ°Æ¡ng tá»± là 2,2 Äá»i vá»i phụ nữ da Äen không nói tiếng Tây Ban Nha và 1,8 cho phụ nữ da trắng không nói tiếng Tây Ban Nha (dÆ°á»i con sá» quân bình thay thế là 2,1).[292] NgÆ°á»i nói tiếng Tây Ban Nha chiếm gần nhÆ° phân ná»a con sá» gia tÄng dân sá» quá»c gia 2,9 triá»u từ tháng 7 nÄm 2005 Äến tháng 7 nÄm 2006.[303] Ưá»c tÃnh theo chiá»u hÆ°á»ng hiá»n tại thì và o nÄm 2050, ngÆ°á»i da trắng gá»c không nói tiếng Tây Ban Nha sẽ là 50,1% dân sá», so vá»i 69,4% nÄm 2000.[304] NgÆ°á»i da trắng không nói tiếng Tây Ban Nha Äã Ãt hÆ¡n phân ná»a dân sá» tại bá»n tiá»u bang: California,[305] New Mexico,[306] Hawaii,[307] và Texas[308], cÅ©ng nhÆ° tại Äặc khu Columbia.[309]
Theo má»t cuá»c khảo sát Äược thá»±c hiá»n bá»i Viá»n Williams, 9 triá»u ngÆ°á»i Mỹ, hoặc khoảng 3,4% sá» ngÆ°á»i trÆ°á»ng thà nh tại Mỹ tá»± nháºn mình là ngÆ°á»i Äá»ng tÃnh, song tÃnh hoặc chuyá»n giá»i [310][311]. Má»t cuá»c thÄm dò của Gallup nÄm 2016 cÅ©ng kết luáºn rằng 4,1% ngÆ°á»i Mỹ trÆ°á»ng thà nh Äược xác Äá»nh là thuá»c cá»ng Äá»ng LGBT. Tá»· lá» cao nhất Äến từ Äặc khu Columbia (10%), trong khi tiá»u bang thấp nhất là Bắc Dakota vá»i 1,7% [312]. Trong má»t cuá»c khảo sát nÄm 2013, Trung tâm kiá»m soát và phòng ngừa dá»ch bá»nh cho thấy 96,6% ngÆ°á»i Mỹ Äược xác Äá»nh là thẳng (dá» tÃnh), trong khi 1,6% Äược xác Äá»nh là Äá»ng tÃnh nam hoặc Äá»ng tÃnh nữ và 0,7% Äược xác Äá»nh là ngÆ°á»i lưỡng tÃnh [313].
Hoa Kỳ có mức Äá» Äô thá» hóa cao, khoảng 83% dân sá» sá»ng trong 361 vùng Äô thá».[314] NÄm 2005, 254 khu hợp nhất tại Hoa Kỳ có dân sá» trên 100.000 ngÆ°á»i, 9 thà nh phá» có hÆ¡n 1 triá»u dân, và 4 thà nh phá» cấp thế giá»i có trên 2 triá»u dân (Thà nh phá» New York, Los Angeles, Chicago, và Houston).[315] Hoa Kỳ có 50 vùng Äô thá» có dân sá» trên 1 triá»u dân.[316] Trong sá» 50 vùng Äô thá» phát triá»n nhanh nhất, 23 vùng Äô thá» nằm á» miá»n Tây và 25 vùng Äô thá» á» miá»n Nam. Trong sá» 20 vùng Äô thá» Äông dân nhất của Hoa Kỳ, các vùng Äô thá» nhÆ° Dallas (hạng tÆ° lá»n nhất), Houston (hạng sáu), và Atlanta (hạng chÃn) cho thấy có con sá» gia tÄng lá»n nhất giữa nÄm 2000 và 2006 trong khi vùng Äô thá» Phoenix (hạng 13) phát triá»n con sá» lá»n nhất vá» phần trÄm dân sá».
5 thà nh phá» có dân sá» Äông nhất tại Hoa Kỳ (2006)[315][317] | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Hạng | Thà nh phỠ| Dân sỠtrong phạm vi thà nh phỠ|
Vùng Äô thá» | Miá»n[318] | |||
Dân sỠ| hạng | ||||||
1 | Thà nh phá» New York | 8.214.426 | 18.818.536 | 1 | Äông bắc Hoa Kỳ | ||
2 | Los Angeles | 3.849.378 | 12.950.129 | 2 | Miá»n Tây Hoa Kỳ | ||
3 | Chicago | 2.833.321 | 9.505.748 | 3 | Trung Tây Hoa Kỳ | ||
4 | Houston | 2.144.491 | 5.539.949 | 6 | Miá»n Nam Hoa Kỳ | ||
5 | Phoenix | 1.512.986 | 4.039.182 | 13 | Miá»n Tây Hoa Kỳ |
Ngôn ngữ sá»a
Mặc dù Hoa Kỳ không có ngôn ngữ chÃnh thức á» cấp liên bang, nhÆ°ng tiếng Anh Mỹ (American English) là ngôn ngữ quá»c gia.
NÄm 2010, khoảng 230 triá»u ngÆ°á»i hay 80% dân sá» tuá»i từ 5 trá» lên nói tiếng Anh tại nhà . Tiếng Tây Ban Nha, có trên 10% dân sá» nói tại nhà , là ngôn ngữ thông dụng thứ hai và Äược dạy rá»ng rãi nhÆ° ngôn ngữ ngoại quá»c.[319] Các di dân muá»n nháºp tá»ch phải biết tiếng Anh. Má»t sá» ngÆ°á»i Mỹ cá» vÅ© viá»c biến tiếng Anh thà nh ngôn ngữ chÃnh thức của Hoa Kỳ vì nó là ngôn ngữ chÃnh thức tại Ãt nhất 32 tiá»u bang.[320] Cả tiếng Hawaii và tiếng Anh là ngôn ngữ chÃnh thức tại Hawaii theo luáºt tiá»u bang.[321] Má»t sá» lãnh thá» vùng quá»c hải cÅ©ng công nháºn ngôn ngữ bản thá» của há» là ngôn ngữ chÃnh thức cùng vá»i tiếng Anh: Tiếng Samoa và tiếng Chamorro Äược Samoa thuá»c Mỹ và Guam lần lượt công nháºn là ngôn ngữ chÃnh thức của há»; tiếng Caroline và tiếng Chamorro Äược Quần Äảo Bắc Mariana công nháºn; tiếng Tây Ban Nha là tiếng chÃnh thức của Puerto Rico. Trong lúc cả hai tiá»u bang nà y không có má»t tiếng chÃnh thức nà o, New Mexico có luáºt cho phép sá» dụng cả tiếng Anh và tiếng Tây Ban Nha giá»ng nhÆ° Louisiana là m váºy Äá»i vá»i tiếng Anh và tiếng Pháp.[322]
Các ngoại ngữ Äược dạy rá»ng rãi nhất á» Hoa Kỳ, vá» sá» lượng há»c sinh từ mẫu giáo Äến Äại há»c, là : tiếng Tây Ban Nha (khoảng 7,2 triá»u ngÆ°á»i há»c), tiếng Pháp (1,5 triá»u), và tiếng Äức (500.000). Các ngôn ngữ thÆ°á»ng Äược dạy khác (từ 100.000 Äến 250.000 ngÆ°á»i há»c) bao gá»m tiếng Latinh, tiếng Nháºt, ASL, tiếng à và tiếng Trung [323][324]. 18% sá» ngÆ°á»i Mỹ nói Äược Ãt nhất má»t thứ ngôn ngữ khác ngoà i tiếng Anh [325].
Ngôn ngữ | Tá»· lá» | Sá» ngÆ°á»i nói | Sá» ngÆ°á»i nói tiếng Anh thông thạo | Sá» ngÆ°á»i nói Tiếng Anh chÆ°a thông thạo |
---|---|---|---|---|
Tiếng Anh (chỠcó) | ~80% | 237.810.023 | N/A | N/A |
Tiếng Tây Ban Nha (không tÃnh Puerto Rico) |
13% | 40.489.813 | 23.899.421 | 16.590.392 |
Tiếng Trung Quá»c (má»i phÆ°Æ¡ng ngôn, bao gá»m cả tiếng Quan Thoại và tiếng Quảng Äông) |
1,0% | 3.372.930 | 1.518.619 | 1.854.311 |
Tiếng Tagalog |
0,5% | 1.701.960 | 1.159.211 | 542.749 |
Tiếng Viá»t | 0,4% | 1.509.993 | 634.273 | 875.720 |
Tiếng Ả Ráºp |
0,3% | 1.231.098 | 770.882 | 460.216 |
Tiếng Pháp |
0,3% | 1.216.668 | 965.584 | 251.087 |
Tiếng Triá»u Tiên | 0,2% | 1.088.788 | 505.734 | 583.054 |
Tôn giáo sá»a
Hoa Kỳ là má»t trong những quá»c gia Äa dạng tôn giáo nhất thế giá»i. ChÃnh phủ Hoa Kỳ không kiá»m soát tÃn ngưỡng của ngÆ°á»i dân.[328] Trong má»t cuá»c thÄm dò tÆ° nhân thá»±c hiá»n nÄm 2014, có khoảng 70,6% ngÆ°á»i Mỹ trÆ°á»ng thà nh tá»± xem mình là tÃn hữu Kitô giáo, giảm từ 86,4% trong nÄm 1990. Các giáo phái Tin Là nh chiếm 46,5% trong khi Giáo há»i Công giáo Rôma hiá»n là nhánh Kitô giáo Äá»c láºp lá»n nhất, chiếm 20,8%.[329] Má»t cuá»c nghiên cứu khác và o nÄm 2007 cho thấy ngÆ°á»i da trắng Tin Là nh trÆ°á»ng phái phúc âm (evangelical) chiếm 26,3% dân sá»; Äây là nhóm Tin Là nh Äông nhất;[330] tá»ng sá» ngÆ°á»i theo Tin Là nh phái phúc âm của tất cả các chủng tá»c chiếm từ 30 tá»i 35%.[331] Nhiá»u nhóm cÆ° dân châu Ãu Äến Äá»nh cÆ° tại Bắc Mỹ là những ngÆ°á»i mong muá»n xây dá»±ng cuá»c sá»ng má»i Äược Äảm bảo tá»± do tôn giáo Äá» thá»±c hà nh tÃn ngưỡng của mình. Các quan niá»m Äược Äá» cao á» Hoa Kỳ nhÆ° tá»± do, dân chủ, ná»n cá»ng hòa, trách nhiá»m cá nhân, sá»± chÄm chá», Äạo Äức lao Äá»ng, sá»± thá»nh vượng và chủ nghÄ©a tÆ° bản Äược cho là tÆ°Æ¡ng thÃch vá»i tÆ° tÆ°á»ng của nhiá»u phái Tin Là nh. Sá»± sùng Äạo là má»t Äặc Äiá»m của Hoa Kỳ và tôn giáo là má»t nhân tá» quan trá»ng trong xã há»i tại Äây. Hầu hết các Tá»ng thá»ng Mỹ Äá»u Äặt tay tuyên thá» trên cuá»n Kinh Thánh và tá»± Äặt mình dÆ°á»i sá»± che chá» của Chúa.[332]
Tá»ng sá» ngÆ°á»i ngoà i Kitô giáo theo sá» liá»u nÄm 2014 là 5,9%, tÄng từ 3,3% há»i nÄm 1990. Các tôn giáo không phải Kitô giáo có sá» ngÆ°á»i theo Äông nhất là Do Thái giáo (1,9%), Há»i giáo (0,9%), Pháºt giáo (0,7%), Ấn Äá» giáo (0,7%).[329] Giữa nÄm 1990 và 2001, sá» ngÆ°á»i theo Há»i giáo và Pháºt giáo gia tÄng gấp Äôi. NÄm 1990 có 8,2% và nÄm 2014 có 22,8% dân sá» tá»± nháºn mình là ngÆ°á»i theo thuyết bất khả tri, thuyết vô thần, hoặc không tôn giáo,[333][334] vẫn tÆ°Æ¡ng Äá»i Ãt hÆ¡n so vá»i má»t sá» quá»c gia phát triá»n khác nhÆ° Anh Quá»c và Thụy Äiá»n.
Cấu trúc gia Äình sá»a
TÃnh Äến nÄm 2007, 58% ngÆ°á»i Mỹ từ 18 tuá»i trá» lên Äã kết hôn, 6% là góa phụ, 10% Äã ly hôn và 25% chÆ°a bao giá» kết hôn [335].
Tá»· lá» mang thai á» tuá»i vá» thà nh niên của Hoa Kỳ là 26,5 trên 1.000 phụ nữ. Tá»· lá» nà y Äã giảm 57% ká» từ nÄm 1991 [336]. NÄm 2013, tá»· lá» sinh á» tuá»i vá» thà nh niên cao nhất là Ỡbang Alabama và thấp nhất á» bang Wyoming [336][337]. Phá thai là hợp pháp trên toà n bá» lãnh thá» Hoa Kỳ, sau vụ Roe v. Wade, má»t quyết Äá»nh mang tÃnh bÆ°á»c ngoặt và o nÄm 1973 của Tòa án Tá»i cao Hoa Kỳ [338]. Trong khi tá»· lá» phá thai Äang giảm, tá»· lá» phá thai là 15 trên 1.000 phụ nữ trong Äá» tuá»i từ 15-44 vẫn cao hÆ¡n so vá»i hầu hết các quá»c gia phÆ°Æ¡ng Tây [338]. NÄm 2013, Äá» tuá»i trung bình khi sinh con Äầu lòng là 26 và 40,6% ca sinh con Äầu lòng là của phụ nữ chÆ°a kết hôn [339].
Tá»ng tá»· suất sinh (TFR) nÄm 2016 là 1,82 ca sinh trên 1000 phụ nữ [340]. Viá»c nháºn con nuôi á» Hoa Kỳ là phá» biến và tÆ°Æ¡ng Äá»i dá» dà ng từ quan Äiá»m pháp lý (so vá»i các nÆ°á»c phÆ°Æ¡ng Tây khác) [341]. NÄm 2001, vá»i hÆ¡n 127.000 con nuôi, Hoa Kỳ chiếm gần má»t ná»a tá»ng sá» con nuôi trên toà n thế giá»i [342]. Hôn nhân Äá»ng giá»i là hợp pháp trên toà n quá»c, sau phán quyết của Tòa án Tá»i cao nÄm 2015. Tuy váºy chế Äá» Äa thê là bất hợp pháp trên toà n lãnh thá» Hoa Kỳ [343].
Giáo dục sá»a
Giáo dục công láºp Hoa Kỳ do chÃnh quyá»n tiá»u bang và chÃnh quyá»n Äá»a phÆ°Æ¡ng Äảm trách và do Bá» Giáo dục Hoa Kỳ Äiá»u phá»i bằng những quy Äá»nh hạn chế liên quan Äến những khoản trợ giúp của liên bang.
á» hầu hết các tiá»u bang, trẻ em từ 6 hoặc 7 tuá»i bắt buá»c phải Äi há»c cho Äến khi Äủ 18 tuá»i; má»t và i tiá»u bang cho phép há»c sinh thôi há»c á» tuá»i 16 hay 17.[344]. Giáo dục bắt buá»c Äược chia thà nh ba cấp: tiá»u há»c, trung há»c cÆ¡ sá» và trung há»c phá» thông. Trẻ em thÆ°á»ng Äược chia theo nhóm tuá»i thà nh các lá»p, từ các lá»p mẫu giáo (5â6 tuá»i) và lá»p 1 (6-7 tuá»i) Äá»i vá»i những trẻ nhá» tuá»i nhất, cho Äến lá»p 12 (17â18 tuá»i) là nÄm cuá»i cấp ba. Há» thá»ng xe buýt trÆ°á»ng há»c cung cấp khoảng 8,8 tá»· chuyến Äi, chá» hÆ¡n 24 triá»u há»c sinh Mỹ Äi há»c và vá» nhà má»i nÄm.
Và o nÄm 2013, khoảng 87% trẻ em trong Äá» tuá»i Äi há»c theo há»c tại các trÆ°á»ng công láºp do nhà nÆ°á»c tà i trợ, khoảng 10% há»c tại các trÆ°á»ng tÆ° thục và khoảng 3% há»c tại nhà [345][346].
Hoa Kỳ có nhiá»u trÆ°á»ng Äại há»c và viá»n Äại há»c tÆ° thục cÅ©ng nhÆ° công láºp ná»i tiếng có chÃnh sách tuyá»n chá»n sinh viên khắt khe nhÆ° Äại há»c Harvard, nhÆ°ng cÅ©ng có các trÆ°á»ng Äại há»c cá»ng Äá»ng á» Äá»a phÆ°Æ¡ng cho phép sinh viên tá»± do ghi danh và o há»c. SAT và ACT là những bà i kiá»m tra tiêu chuẩn phá» biến nhất mà há»c sinh thá»±c hiá»n khi ná»p ÄÆ¡n và o Äại há»c.
Trong sá» những ngÆ°á»i Mỹ tuá»i từ 25 trá» lên, 84,6% tá»t nghiá»p trung há»c, 52,6% có theo há»c Äại há»c, 27,2% có bằng Äại há»c, và 9,6% có bằng sau Äại há»c.[347] Tá» lá» biết Äá»c biết viết á» mức cÆ¡ bản là khoảng 99%.[348] NÄm 2015, Liên Hợp Quá»c Äánh giá Hoa Kỳ có chá» sá» giáo dục là 0.90, Äứng thứ 8 trên thế giá»i[349].
Y tế sá»a
Tuá»i thá» trung bình của ngÆ°á»i Mỹ và o nÄm 2013 là 78,9 tuá»i [350][351][352]. Tuá»i thá» trung bình của ngÆ°á»i Mỹ và o nÄm 2006 là 77,8 tuá»i[353], thấp hÆ¡n con sá» tÃnh chung của Tây Ãu 1 nÄm, thấp hÆ¡n Na Uy 3 nÄm và ngắn hÆ¡n Thụy SÄ© 4 nÄm.[354] HÆ¡n 20 nÄm qua, thứ hạng vá» tuá»i thá» trung bình của quá»c gia Äã giảm từ hạng 11 và o nÄm 1987 xuá»ng hạng 42 của thế giá»i và o nÄm 2007[355]. Tá»· lá» tá» vong trẻ sÆ¡ sinh là 6,17 trên má»t ngà n trẻ và o nÄm 2014, Äứng thứ 56 trong tá»ng sá» 224 quá»c gia, Äứng sau tất cả các nÆ°á»c Tây Ãu [356]. Khoảng 1/3 dân sá» trÆ°á»ng thà nh béo phì và thêm 1/3 có trá»ng lượng cân quá khá»;[357] tá» lá» béo phì là cao nhất trong sá» các nÆ°á»c phát triá»n, Äã tÄng gấp Äôi trong 1/4 thế ká»· qua.[358] Bá»nh tiá»u ÄÆ°á»ng loại 2 có liên quan Äến béo phì là cÄn bá»nh thế ká»· Äáng lo ngại Äá»i vá»i các nhà chÄm sóc sức khá»e nghiá»p vụ.[359]
Tá» lá» có thai á» tuá»i vá» thà nh niên là 79,8/1.000 phụ nữ thì cao gấp 4 lần so vá»i Pháp và 5 lần so vá»i Äức.[360] Viá»c phá thai tại Hoa Kỳ là má»t nguá»n tạo ra tranh cãi chÃnh trá» sôi Äá»ng. Nhiá»u tiá»u bang cấm dùng công quỹ và o viá»c phá thai và có luáºt hạn chế viá»c phá thai và o thá»i kỳ sắp sinh ná», bắt buá»c thông báo cho cha mẹ của trẻ vá» thà nh niên muá»n phá thai, và cưỡng bách má»t thá»i kỳ chá» Äợi trÆ°á»c khi tiến hà nh phá thai. Trong khi viá»c phá thai có giảm sút, tá» lá» phá thai tại Hoa Kỳ 241 vụ trên 1.000 trẻ sinh ra Äá»i và tá» lá» 15 vụ trên 1.000 phụ nữ tuá»i từ 15â44 thì vẫn còn cao hÆ¡n so vá»i Äa sá» các quá»c gia Tây Ãu.[361]
Há» thá»ng chÄm sóc sức khá»e của Hoa Kỳ vượt mức chi tiêu bất cứ quá»c gia nà o khác, tÃnh theo cả sá» chi tiêu cho má»i Äầu ngÆ°á»i và phần trÄm GDP.[362] Không nhÆ° Äa sá» các quá»c gia phát triá»n khác, há» thá»ng chÄm sóc sức khá»e của Hoa Kỳ không hoà n toà n là công Ãch, thay và o Äó nó dá»±a và o tiá»n chi trả của cả công cá»ng và tÆ° nhân. NÄm 2004, bảo hiá»m tÆ° nhân Äã trả khoảng 36% chi tiêu vá» sức khá»e cho cá nhân, tiá»n túi của bá»nh nhân chiếm 15% và chÃnh phủ liên bang, tiá»u bang và Äá»a phÆ°Æ¡ng trả khoảng 44%.[363]
Chi phà y tế á» Mỹ nhìn chung là rất cao, má»t Äợt khám bá»nh nhẹ cÅ©ng có thá» phải trả hà ng trÄm USD, bá»nh nặng Äiá»u trá» dà i ngà y có thá» tá»n kém hà ng trÄm ngà n USD. Chi phà y tế quá cao là lý do thông thÆ°á»ng nhất khiến cá nhân, há» gia Äình lâm và o cảnh phá sản tại Hoa Kỳ.[364]
Mỹ là má»t quá»c gia phát triá»n nhÆ°ng chÆ°a có má»t ná»n bảo hiá»m y tế phá» cáºp toà n dân. NgÆ°á»i dân Mỹ phải Äóng bảo hiá»m y tế cao hÆ¡n dân Canada tá»i 14 lần (tức là tá»i gần 11.000 USD/nÄm). CÅ©ng có loại bảo hiá»m rẻ hÆ¡n, khoảng 3.000 USD/nÄm cho má»t ngÆ°á»i còn trẻ, khá»e mạnh và không tiá»n sá» bá»nh nghiêm trá»ng, nhÆ°ng loại bảo hiá»m Äó chá» chi trả phần nà o cho những lúc á»m nặng, còn bá»nh nhẹ thì ngÆ°á»i bá»nh phải tá»± trả tiá»n. Những gia Äình có thu nháºp trung bình thấp á» Mỹ sẽ không thá» có Äủ tiá»n mua bảo hiá»m y tế. NÄm 2005, 46,6 triá»u ngÆ°á»i Mỹ hay 15,9% dân sá» không có bảo hiá»m y tế, 5,4 triá»u ngÆ°á»i hÆ¡n so vá»i nÄm 2001. Nguyên nhân chÃnh con sá» ngÆ°á»i không có bảo hiá»m y tế gia tÄng là vì sá» ngÆ°á»i Mỹ có bảo hiá»m do công ty nÆ¡i há» là m viá»c bảo trợ giảm từ 62,6% nÄm 2001 xuá»ng còn 59,5% nÄm 2005. Khoảng 1/3 sá» ngÆ°á»i không bảo hiá»m y tế sá»ng trong các há» gia Äình có lợi tức hà ng nÄm trên 50.000 Äôla, phân ná»a sá» há» gia Äình Äó có lợi tức trên 75.000 Äô la. Má»t phần ba sá» ngÆ°á»i khác có tiêu chuẩn nhÆ°ng không ÄÄng ký xin bảo hiá»m y tế công cá»ng.[365]. NÄm 2006, Massachusetts trá» thà nh tiá»u bang Äầu tiên yêu cầu phải có bảo hiá»m y tế;[366] California Äang xem xét má»t luáºt tÆ°Æ¡ng tá»±.[367]. Äạo luáºt Obamacare, Äược thông qua và o Äầu nÄm 2010, Äã giúp cho sá» ngÆ°á»i không có bảo hiá»m y tế trên toà n quá»c giảm má»t ná»a, mặc dù ná»i dung của Äạo luáºt và hiá»u lá»±c cuá»i cùng của nó vẫn còn là vấn Äá» gây tranh cãi [368][369]. NÄm 2017, 12,2% dân sá» Mỹ không có bảo hiá»m y tế [370].
Chi phà cao cho há» thá»ng chÄm sóc sức khoẻ tại Hoa Kỳ có nhiá»u nguyên nhân khác nhau từ tiến bá» công nghá», chi phà quản lý, giá thuá»c, các nhà cung cấp tÃnh phà cao hÆ¡n cho trang thiết bá», ngÆ°á»i dân Mỹ Äược nháºn nhiá»u chÄm sóc y tế hÆ¡n tại các quá»c gia khác, mức lÆ°Æ¡ng cao của bác sỹ, chÃnh sách kiá»m soát của chÃnh phủ, tác Äá»ng của tá» tụng, và há» thá»ng thanh toán của bên thứ ba giúp giảm chi phà Äiá»u trá».
Theo má»t cuá»c khảo sát của Gallup Äược thá»±c hiá»n tại cả 50 bang của Hoa Kỳ và o cuá»i nÄm 2018 thì hầu hết ngÆ°á»i Mỹ vẫn Äánh giá rất tÃch cá»±c vá» há» thá»ng y tế của quá»c gia. Theo Äó, 80% sá» ngÆ°á»i tham gia khảo sát Äánh giá rằng chất lượng của há» thá»ng chÄm sóc sức khá»e mà há» nháºn Äược là "xuất sắc", 69% Äánh giá chất lượng bảo hiá»m y tế của há» là "rất tá»t", trong khi Äó Äánh giá chung vá» chất lượng chÄm sóc sức khá»e trên toà n quá»c lại có phần kém hÆ¡n (chá» 55% Äánh giá "rất tá»t" khi nói Äến chất lượng tá»ng thá» của há» thá»ng y tế Hoa Kỳ). Äá»i vá»i những ngÆ°á»i trên 65 tuá»i tham gia khảo sát, có 68% bà y tá» sá»± hà i lòng vá» chi phà khám chữa bá»nh nói chung.[371]
Tá»i phạm và hình phạt sá»a
Tình trạng tá»i phạm sá»a
Thi hà nh luáºt pháp tại Hoa Kỳ là trách nhiá»m chÃnh yếu của cảnh sát Äá»a phÆ°Æ¡ng và sá» cảnh sát quáºn, vá»i sá»± trợ giúp rá»ng lá»n hÆ¡n của cảnh sát tiá»u bang. Các cÆ¡ quan Liên bang nhÆ° Cục Äiá»u tra Liên bang (FBI) và Cục Bảo vá» Tòa án Hoa Kỳ (United States Marshals Service) có những nhiá»m vụ Äặc biá»t. á» cấp liên bang, và gần nhÆ° á» má»i tiá»u bang, pháp chế Äá»u dá»±a và o má»t há» thá»ng luáºt phá» thông. Các tòa án tiá»u bang thi hà nh Äa sá» các vụ xỠán hình sá»±; các tòa án liên bang nháºn thụ lý má»t sá» tá»i ác Äã Äược quy Äá»nh nà o Äó cÅ©ng nhÆ° các vụ chá»ng án từ các há» thá»ng tòa tiá»u bang.
So vá»i các quá»c gia trong Liên minh châu Ãu và Khá»i Thá»nh vượng chung, Hoa Kỳ có má»t tá» lá» tá»i phạm tÃnh chung là trung bình.[372] Trong sá» các quá»c gia phát triá»n, Hoa Kỳ có mức Äá» tá»i phạm bạo lá»±c trên trung bình và Äặc biá»t có mức Äá» cao vá» bạo lá»±c do súng gây ra và hà nh Äá»ng giết ngÆ°á»i.[373] NÄm 2005, có 56 vụ giết ngÆ°á»i trên con sá» 1 triá»u cÆ° dân, so vá»i 10 tại Äức[374] và 19 tại Canada.[375] Tá» lá» các vụ giết ngÆ°á»i tại Hoa Kỳ giảm 36% từ nÄm 1986 Äến 2000 và gần nhÆ° không Äá»i ká» từ Äó.[376]
Theo báo cáo nÄm 2013 của VÄn phòng Ma túy và Tá»i phạm của Liên Hợp Quá»c (UNODC), từ nÄm 2005 Äến 2012, tá»· lá» giết ngÆ°á»i trung bình tại Hoa Kỳ là 4,9/100.000 dân, thấp hÆ¡n so vá»i mức trung bình trên toà n cầu là 6,2. Tuy nhiên, tá»· lá» nà y vẫn cao hÆ¡n nhiá»u so vá»i hầu hết các nÆ°á»c phát triá»n khác trên thế giá»i. Tá»· lá» giết ngÆ°á»i trong nÄm 2015 là 4,9/100.000 ngÆ°á»i [377]. NÄm 2016 có 17.250 vụ giết ngÆ°á»i, tÄng 8,6% so vá»i nÄm 2015 [378]
Hoa Kỳ cÅ©ng là nÆ¡i tá»n tại nhiá»u bÄng Äảng tá»i phạm khi Æ°á»c tÃnh có khoảng 33.000 bÄng nhóm Äang hoạt Äá»ng tại quá»c gia nà y [379] . Các bÄng Äảng ÄÆ°á»ng phá» quy mô lá»n có xu hÆ°á»ng táºp trung á» những khu Äô thá» Äông dân nhÆ° New York City, Los Angeles, Chicago, Philadelphia, Miami, Denver.
Hoa Kỳ có tá» lá» ngÆ°á»i bá» tá»ng giam có láºp há» sÆ¡[380] và tá»ng dân sá» tù nhân cao nhất[381] trên thế giá»i và hÆ¡n xa các con sá» cao nhất trong các quá»c gia phát triá»n dân chủ: nÄm 2006, 750 trong má»i 100.000 ngÆ°á»i Mỹ bá» cầm tù trong nÄm Äó, hÆ¡n 3 lần con sá» tại Ba Lan, quá»c gia thuá»c Tá» chức Hợp tác và Phát triá»n kinh tế (OECD) có tá» lá» cao nhất kế tiếp.[382] Tá» lá» hiá»n tại của Hoa Kỳ gần nhÆ° cao gấp 5 lần rưỡi con sá» nÄm 1980 là 139 má»i 100.000 ngÆ°á»i.[383] Äà n ông ngÆ°á»i Mỹ gá»c châu Phi bá» bắt giam có tá» lá» gấp 6 lần tá» lá» của Äà n ông da trắng và ba lần so vá»i tá» lá» của Äà n ông nói tiếng Tây Ban Nha. Tá» lá» bá» cầm tù ngà y cà ng cao của Hoa Kỳ phần lá»n là do những thay Äá»i trong viá»c xá» phạt và những chÃnh sách chá»ng chất ma túy.[384] Trong nÄm 2013, Louisiana là bang có tá»· lá» bá» giam giữ cao nhất (1.082 trên 100.000 ngÆ°á»i) [385][386], còn bang Maine là thấp nhất (285 trên 100.000 ngÆ°á»i) [385][387]. Khoảng 9% tù nhân bá» giam giữ trong các nhà tù thuá»c sá» hữu tÆ° nhân [388].
NgÆ°á»i Mỹ gá»c Phi là nhóm chủng tá»c có tá» lá» phạm tá»i cao nhất tại Mỹ. Má»t thá»ng kê và o nÄm 2015 cho thấy phần lá»n thủ phạm trong các vụ giết ngÆ°á»i tại Mỹ là ngÆ°á»i Mỹ gá»c Phi, trong Äó sá» ngÆ°á»i Mỹ da trắng bá» sát hại bá»i ngÆ°á»i Mỹ gá»c Phi cao hÆ¡n Äáng ká» so vá»i sá» ngÆ°á»i Mỹ gá»c Phi bá» ngÆ°á»i da trắng sát hại[389]. Mặc dù chá» chiếm 13% dân sá» Mỹ, thế nhÆ°ng, ngÆ°á»i Mỹ gá»c Phi là thủ phạm trong 52.5% sá» vụ giết ngÆ°á»i tại Mỹ từ nÄm 1990 Äến nÄm 2008 [390][391][392]. Theo thá»ng kê của FBI thì ngÆ°á»i Mỹ gá»c Phi Äã gây ra 52% sá» vụ giết ngÆ°á»i và 54% sá» vụ cÆ°á»p tại Mỹ trong nÄm 2016 [393].
Mặc dù hình phạt tá» hình Äã bá» xóa bá» tại phần lá»n các quá»c gia Tây phÆ°Æ¡ng, nó vẫn còn tá»n tại á» Hoa Kỳ Äá»i vá»i má»t sá» tá»i liên bang và quân sá»± nà o Äó, và hiá»n nay hình phạt tá» hình vẫn còn tá»n tại á» 30 tiá»u bang. Từ khi hình phạt tá» hình Äược phục há»i và o nÄm 1976, Äã có trên 1.300 vụ xá» tá» tại Hoa Kỳ, phần lá»n là Ỡba bang: Texas, Virginia và Oklahoma [394]. NÄm 2015, Hoa Kỳ Äứng thứ 5 vá» sá» vụ xá» tá» cao nhất trên thế giá»i sau Trung Quá»c, Iran, Pakistan, và Ả Ráºp Saudi [395]. NÆ°á»c Mỹ hiá»n cÅ©ng có 31/51 bang có áp dụng hình phạt tá» hình.[396] Bên cạnh Äó, nÆ°á»c Mỹ còn có những án tù ngang bằng vá»i vô sỠán chung thân ká»· lục trong lá»ch sá» tÆ° pháp hiá»n Äại.[397]
Tranh cãi vá» quyá»n sá» hữu súng Äạn sá»a
Má»t sá» há»c giả quy kết tá» lá» cao các vụ giết ngÆ°á»i có má»i tÆ°Æ¡ng quan vá»i tá» lá» sá» ngÆ°á»i sá» hữu súng rất cao á» Hoa Kỳ, và sau Äó là có liên quan Äến luáºt sá» hữu súng của Hoa Kỳ, rất dá» dà ng Äược phép sá» hữu súng nếu so vá»i các nÆ°á»c phát triá»n khác.[398] Theo các cuá»c khảo sát của Trung tâm nghiên cứu Pew (Mỹ), dân sá» Mỹ chiếm chÆ°a tá»i 5% dân sá» toà n cầu, nhÆ°ng Äã sá» hữu khoảng 45% sá» súng cá nhân trên toà n thế giá»i[399].
Ngay cả cảnh sát Mỹ cÅ©ng thÆ°á»ng xuyên sá» dụng súng Äá» bắn chết tại chá» những ngÆ°á»i có dấu hiá»u chá»ng cá»±. Riêng trong nÄm 2015, cảnh sát Mỹ Äã bắn chết 986 ngÆ°á»i[400] NÄm 2018, 998 ngÆ°á»i Äã bá» cảnh sát Mỹ bắn chết. NÄm 2017, con sá» nà y là 987 ngÆ°á»i và nÄm 2016 là 963 ngÆ°á»i. Mapping Police Violence, má»t trang theo dõi các vụ bắn súng, thì cho rằng cảnh sát Mỹ Äã giết 1.166 ngÆ°á»i và o nÄm 2018[401].
Nạn xả súng giết ngÆ°á»i hà ng loạt á» Mỹ diá» n ra nghiêm trá»ng do luáºt pháp cho phép sá» hữu súng rất dá» dà ng so vá»i các nÆ°á»c khác. Riêng trong nÄm 2015, 13.286 ngÆ°á»i Mỹ Äã bá» giết bá»i súng, không ká» những ngÆ°á»i tá»± sát bằng súng[402] NÄm 2017, có tá»i 39.773 ngÆ°á»i Mỹ chết vì súng (chÆ°a ká» sá» bá» thÆ°Æ¡ng), tÄng hÆ¡n 10.000 ngÆ°á»i chết so vá»i nÄm 1999 (28.874 ngÆ°á»i). Trong sá» những ngÆ°á»i chết do súng trong nÄm 2017, 23.854 ngÆ°á»i chết vì tá»± sát (con sá» cao nhất trong 18 nÄm) và 15.919 chết do bá» ngÆ°á»i khác giết. Tá»· lá» tá» vong do súng theo Äá» tuá»i trên 100.000 ngÆ°á»i tÄng từ 10,3/100.000 và o nÄm 1999 lên 12/100.000 trong nÄm 2017[403].
Trong sá» những trÆ°á»ng hợp tá» vong liên quan Äến súng Äạn á» Hoa Kỳ, gần 2/3 là do tá»± tá», sá» còn lại là bá» ngÆ°á»i khác giết bằng súng. Trong nÄm 2013 có khoảng 51,5% sá» vụ tá»± tá» á» Mỹ Äược thá»±c hiá»n bằng súng Äạn, và các vụ tá»± tá» chiếm tá»i 63% tá»ng sá» những cái chết liên quan Äến súng [404].
Khoảng 1,4 triá»u ngÆ°á»i Mỹ Äã bá» giết bá»i súng ká» từ nÄm 1968 tá»i 2011, nhiá»u hÆ¡n sá» lÃnh Mỹ chết trong các cuá»c chiến tranh cá»ng lại[402].
Quyá»n sá» hữu súng Äạn từ lâu Äã là má»t khÃa cạnh Äầy tranh cãi trong chÃnh trá» Hoa Kỳ, thÆ°á»ng chia thà nh hai luá»ng quan Äiá»m Äá»i láºp: Những ngÆ°á»i ủng há» viá»c kiá»m soát súng Äạn ủng há» các Äá»ng thái của chÃnh phủ nhằm tÄng các quy Äá»nh liên quan Äến quyá»n sá» hữu súng; trong khi những ngÆ°á»i ủng há» quyá»n sá» dụng súng Äạn kêu gá»i giảm bá»t các quy Äá»nh liên quan Äến quyá»n sá» hữu súng.
Các nhà láºp pháp Mỹ thá»i láºp quá»c Äã thông qua Tu chÃnh án thứ hai của Hiến pháp Hoa Kỳ, Äược thông qua và o ngà y 15 tháng 12 nÄm 1791, trong Äó nêu rõ "Xét thấy lá»±c lượng dân quân có tá» chức nghiêm chá»nh là rất cần thiết cho ná»n an ninh của má»t quá»c gia tá»± do, quyá»n của dân chúng Äược giữ và sá» dụng vÅ© khà sẽ không bá» vi phạm"[405]. Những cuá»c tranh luáºn xoay quanh lá»i diá» n giải tu chÃnh án Äó ra sao. Nhiá»u ngÆ°á»i diá» n giải Tu chÃnh án thứ 2 có nghÄ©a là ngÆ°á»i dân có quyá»n tá»± do vÅ© trang mà không bá» ChÃnh phủ hạn chế. NhÆ°ng sá» gia Saul Cornell của Äại há»c Fordham nháºn Äá»nh rằng tu chÃnh án thứ hai chú trá»ng hÆ¡n tá»i nghÄ©a vụ bảo vá» quá»c gia của lá»±c lượng dân quân, hÆ¡n là bảo vá» quyá»n sá» hữu súng của má»i cá nhân, nó không cấm viá»c ChÃnh phủ Äặt ra quy Äá»nh kiá»m soát súng. Tá»± do mua bán vÅ© khà Äã giúp ngÆ°á»i Äá»nh cÆ° Hoa Kỳ chiếm lÄ©nh vùng miá»n tây hoang dã của Äất nÆ°á»c trong thế ká»· 19. Tuy nhiên, khi biên giá»i biến mất và má»t há» thá»ng quá»c phòng toà n quá»c phát triá»n, má»i liên kết giữa công dân và binh sÄ© Äã phai dần. Má»t lá»±c lượng dân quân vÅ© trang Äã không còn thÃch hợp trong má»t xã há»i Mỹ hiá»n Äại, nhÆ°ng Tu chÃnh án sá» 2 thì Äã không thay Äá»i suá»t 200 nÄm qua[406]
Ngoà i ra, khi Tu chÃnh án thứ 2 ra Äá»i thì loại súng duy nhất tá»n tại là những khẩu súng há»a mai, sau 200 nÄm thì súng á»ng hiá»n Äại Äã trá» nên rất Äa dạng và có sức sát thÆ°Æ¡ng vượt xa súng há»a mai, dẫn tá»i viá»c diá» n giải Tu chÃnh án nà y phát sinh thêm mâu thuẫn trong viá»c: liá»u ngÆ°á»i dân Äược phép hoặc không Äược phép giữ những loại súng gì? Và dụ nhÆ° Thẩm phán William Young của tòa liên bang khu vá»±c Massachusetts Äã phán Äá»nh và o nÄm 2018 rằng: Tu ChÃnh Ãn Sá» 2 cho phép công dân sá» hữu súng, nhÆ°ng không cho phép ngÆ°á»i dân sá» hữu má»t khẩu súng AR-15 hay những loại súng trÆ°á»ng quân sá»± khác vá»i bÄng Äạn lá»n[407]
Sau nhiá»u vụ xả súng xảy ra trong thá»i gian gần Äây, má»t bá» pháºn công chúng Mỹ liên tục kêu gá»i thắt chặt quyá»n sá» hữu súng Äạn, nhÆ°ng há» vấp phải sá»± phản Äá»i mạnh mẽ của Hiá»p há»i Súng trÆ°á»ng quá»c gia Hoa Kỳ (NRA). NRA ra Äá»i nÄm 1871, là tá» chức tá»± phát do những thợ sÄn và ngÆ°á»i thÃch súng á» Mỹ thà nh láºp. NhÆ°ng từ những nÄm 1960, khi nhiá»u ngÆ°á»i Mỹ lên tiếng yêu cầu kiá»m soát súng Äạn chặt chẽ hÆ¡n, các táºp Äoà n buôn bán vÅ© khà Mỹ Äã há» trợ kinh phà Äá» biến NRA Äã trá» thà nh má»t Äoà n thá» chÃnh trá» phản Äá»i yêu cầu nà y, há» hoạt Äá»ng rất hiá»u quả á» cả cấp Äá» bang và liên bang. TÃnh Äến thá»i Äiá»m 2018, NRA có hÆ¡n 5 triá»u há»i viên và là má»t trong sá» các tá» chức có thế lá»±c nhất nÆ°á»c Mỹ, có tá»i tám tá»ng thá»ng Mỹ từng là há»i viên của tá» chức nà y. NRA có tiá»m lá»±c tà i chÃnh hùng háºu, tÃnh riêng trong nÄm 2013, quỹ hoạt Äá»ng của NRA lên Äến 350 triá»u USD, Äến từ Äóng góp của các thà nh viên và các táºp Äoà n sản xuất và buôn bán vÅ© khÃ. NRA thÆ°á»ng xuyên chi rất nhiá»u tiá»n cho các chiến dá»ch váºn Äá»ng bầu cá» Quá»c há»i cÅ©ng nhÆ° bầu Tá»ng thá»ng Mỹ. Äầu tháng 2/2019, Hạ viá»n Mỹ Äã thông qua "Dá»± luáºt An toà n súng Äạn" cho phép má» rá»ng viá»c kiá»m tra lai lá»ch Äá»i vá»i gần nhÆ° má»i trÆ°á»ng hợp mua bán súng. Tuy nhiên, dá»± luáºt Äã vấp phải sá»± chá»ng Äá»i mạnh mẽ tại Thượng viá»n, nÆ¡i Äảng Cá»ng hòa nắm Äa sá» và Äược NRA há» trợ.[399]
Theo má»t cuá»c khảo sát của Gallup Äược tiến hà nh và o nÄm 2015, phần Äông (52%) ngÆ°á»i Mỹ vẫn tin rằng viá»c bảo vá» quyá»n sá» hữu súng Äạn của ngÆ°á»i dân là quan trá»ng hÆ¡n viá»c thắt chặt các quy Äinh vá» sá» dụng và sá» hữu súng Äạn.[408] Tuy nhiên sau má»t loạt các vụ xả súng thá»i gian gần Äây, nhiá»u cá» tri Äã ủng há» thá»±c hiá»n các biá»n pháp quyết liá»t hÆ¡n nhằm ngÄn ngừa bạo lá»±c súng Äạn. Má»t cuá»c thÄm dò ý kiến cá» tri của Fox News tháng 8 nÄm 2019 cho thấy 90% sá» ngÆ°á»i ủng há» kiá»m tra lý lá»ch phá» quát, 81% ủng há» viá»c tÆ°á»c súng từ những ngÆ°á»i có nguy cÆ¡ gây án và 67% ủng há» viá»c cấm vÅ© khà tấn công, tuy váºy cÅ©ng có tá»i 57% sá» ngÆ°á»i tham gia khảo sát cho biết rằng há» thÃch sá»ng á» những bang cho phép ngÆ°á»i dân sá» hữu súng hÆ¡n là những bang cấm súng[409].
VÄn hóa sá»a
Äoạn vÄn nà y có thá» quá dà i và quá mức chi tiết. |
Hoa Kỳ là má»t quá»c gia Äa vÄn hóa, là nÆ¡i sinh sá»ng của nhiá»u nhóm Äa dạng chủng tá»c, truyá»n thá»ng, và giá trá».[254] Nói Äến vÄn hóa chung của Äa sá» ngÆ°á»i Mỹ là có ý nói Äến "vÄn hóa Äại chúng Mỹ", Äó là má»t ná»n vÄn hóa Tây phÆ°Æ¡ng phần lá»n là sá»± Äúc kết từ những truyá»n thá»ng của các di dân từ Tây Ãu, bắt Äầu là các dân Äá»nh cÆ° ngÆ°á»i Hà Lan và ngÆ°á»i Anh trÆ°á»c tiên. VÄn hóa Äức, Ireland và Scotland cÅ©ng có nhiá»u ảnh hÆ°á»ng. Má»t sá» truyá»n thá»ng của ngÆ°á»i bản thá» Mỹ và nhiá»u Äặc Äiá»m vÄn hóa của ngÆ°á»i nô lá» Tây Phi châu Äược hấp thụ và o Äại chúng ngÆ°á»i Mỹ.[410] Xã há»i Mỹ Äa sắc tá»c Äược thà nh láºp trên hiến pháp có chủ trÆ°Æ¡ng chá»ng lại Äà n áp, bóc lá»t, bóp nghẹt tiá»m nÄng phát triá»n của con ngÆ°á»i. Sá»± nÄng Äá»ng là má»t Äặc trÆ°ng của ngÆ°á»i Mỹ, há» luôn có nhu cầu hà nh Äá»ng Äá» Äạt mục ÄÃch. ChÃnh nhu cầu nà y tạo ra tinh thần hÆ°á»ng tá»i tÆ°Æ¡ng lai, lạc quan, uyá»n chuyá»n và không ngừng váºn Äá»ng.[411][cần sá»Â trang]
Sá»± má» rá»ng biên cÆ°Æ¡ng vá» phÃa tây Äã ÄÆ°a ngÆ°á»i Mỹ tiếp xúc gần Äến ná»n vÄn hóa Mexico, và sá»± di dân mức Äá» lá»n trong cuá»i thế ká»· XIX và Äầu thế ká»· XX từ Nam Ãu và Äông Ãu Äã mang Äến thêm nhiá»u yếu tá» vÄn hóa má»i. Sá»± di dân gần Äây hÆ¡n từ châu à và Äặc biá»t là từ châu Mỹ Latinh có nhiá»u ảnh hÆ°á»ng rá»ng lá»n. Kết quả sá»± trá»n lẫn các ná»n vÄn hóa lại vá»i nhau có thá» có Äặc tÃnh nhÆ° là má»t cái ná»i súp nấu chảy má»i thứ vÄn hóa thà nh má»t thứ vÄn hóa chung mà ngÆ°á»i Mỹ thÆ°á»ng gá»i từ xÆ°a Äến nay là melting pot, hay là má»t khái niá»m má»i salad bowl là má»t tô xà -lách trá»n có Äủ thứ rau, gia vá» mà trong Äó những ngÆ°á»i di dân và con cháu của há» vẫn giữ các Äặc tÃnh vÄn hóa riêng biá»t của mình. Ngoà i ra có những cách lý giải khác vá» vÄn hóa Hoa Kỳ nhÆ° thuyết nông bản, thuyết dân chủ, thuyết biên cÆ°Æ¡ng, thuyết phá»n vinh, chủ nghÄ©a thá»±c dụng, thuyết Äa dạng bất Äá»nh, thuyết Darwin xã há»i. Thuyết nông bản xem con ngÆ°á»i tÃnh bản thiá»n, chÃnh xã há»i khi muá»n chá» Äạo, áp Äặt quá mức Äã sinh ra Äiá»u xấu, phái nông bản cho rằng xã há»i Mỹ cho phép má»i ngÆ°á»i Äạt tá»i hạnh phúc dá» hÆ¡n các xã há»i châu Ãu vì nó tôn trá»ng các nguyên tắc nà y và sẽ mất hết phẩm chất nếu bá» xói mòn bá»i chủ nghÄ©a tÆ° bản và Äô thá» hóa. Thuyết dân chủ dá»±a trên tác phẩm Ná»n dân chủ Mỹ của Alexis de Tocqueville miêu tả các Äặc tÃnh dân chủ của xã há»i Hoa Kỳ và xem Äây là những Äặc trÆ°ng ná»i báºt của ná»n vÄn hóa Hoa Kỳ. Thuyết biên cÆ°Æ¡ng xem quá trình má» rá»ng lãnh thá» nÆ°á»c Mỹ Äã tạo nên tÃnh cách của ngÆ°á»i Mỹ nhÆ° táo bạo, lạc quan, không ngừng Äá»i má»i, má»m dẻo, dá» thÃch nghi, sáng tạo, yêu lao Äá»ng,... Thuyết phá»n vinh cho rằng ngÆ°á»i Mỹ luôn hÆ°á»ng tá»i sá»± thá»nh vượng. Äiá»u nà y có mặt trong má»i má»i quan há» xã há»i, ảnh hÆ°á»ng Äến toà n bá» các Äiá»u kiá»n xã há»i, góp phần quyết Äá»nh hình thà nh vÄn hóa và tÃnh cách Mỹ. Chủ nghÄ©a thá»±c dụng cÅ©ng là má»t Äặc trÆ°ng vÄn hóa của Hoa Kỳ. NgÆ°á»i Mỹ có khuynh hÆ°á»ng chá»i bá» má»i Äá»nh kiến, má»i há» thá»ng sẵn có, má»i lý thuyết, những thứ cấm kỵ và khuôn mẫu là m tê liá»t hà nh Äá»ng và chá» coi trá»ng kinh nghiá»m vì ngÆ°á»i Mỹ muá»n Äi lên từ sá» không vá» vÄn hóa. Thuyết Äa dạng bất Äá»nh cho rằng xã há»i Hoa Kỳ tá»n tại nhiá»u nghá»ch lý trên lÄ©nh vá»±c vÄn hóa nhÆ°ng những nghá»ch lý nà y không ngừng thay Äá»i tạo nên sá»± Äa dạng và sá»± bất Äá»nh. Thuyết Darwin xã há»i cho rằng xã há»i Mỹ luôn chạy Äua Äá» thÃch nghi, Äá» dà nh thắng lợi tuy nhiên vẫn có những chuẩn má»±c Äạo Äức mà toà n xã há»i phải tuân theo.[412][cần sá»Â trang]
Trong khi vÄn hóa Mỹ xác Äá»nh rằng Hoa Kỳ là má»t xã há»i không giai cấp do má»i ngÆ°á»i Äá»u tá»± do, bình Äẳng và có cÆ¡ há»i ngang nhau,[413] các nhà kinh tế và xã há»i há»c Äã nháºn ra sá»± khác biá»t vÄn hóa giữa các giai cấp xã há»i của Hoa Kỳ.[414] Giai cấp nghiá»p vụ và trung lÆ°u Mỹ Äã và Äang là nguá»n của nhiá»u chiá»u hÆ°á»ng thay Äá»i xã há»i hiá»n Äại nhÆ° chủ nghÄ©a bình Äẳng nam nữ, chủ nghÄ©a bảo vá» môi trÆ°á»ng, và chủ nghÄ©a Äa vÄn hóa.[415] Phụ nữ, trÆ°á»c Äây chá» hạn chế vá»i vai trò ná»i trợ, bây giá» hầu hết là m viá»c bên ngoà i và là nhóm Äa sá» lấy Äược bằng cá» nhân.[416]
Giữa thế ká»· 20 trá» lại Äây chứng kiến sá»± thay Äá»i trong vÄn hóa gia Äình Mỹ: tá»· lá» ly hôn, con ngoà i giá thú và sá» ngÆ°á»i không kết hôn tÄng nhanh. NÄm 2005, sá» há» gia Äình chá» có má»t ngÆ°á»i (sá»ng Äá»c thân) chiếm 30% tá»ng sá» há» gia Äình; nhiá»u cặp vợ chá»ng không có con là chuyá»n bình thÆ°á»ng vá»i tá» lá» 28%. Viá»c ná»i rá»ng quyá»n kết hôn cho những ngÆ°á»i Äá»ng tÃnh luyến ái là má»t vấn Äá» gây tranh luáºn, các tiá»u bang cấp tiến cho phép sá»ng chung giữa những ngÆ°á»i Äá»ng tÃnh (civil union) và những tiá»u bang phÃa bắc nhÆ° Massachusetts, Vermont, Iowa, Connecticut, Maine và New Hampshire vừa qua Äã hợp thức hóa hôn nhân Äá»ng tÃnh. Tiá»u bang California cÅ©ng Äã hợp pháp hóa hôn nhân Äá»ng tÃnh và o tháng 4 nÄm 2008, nhÆ°ng sau Äó những ngÆ°á»i Äá»ng tÃnh lại bá» tÆ°á»c quyá»n kết hôn sau khi Dá»± luáºt 8 Äược ban hà nh và o tháng 11 nÄm 2008.[417] Äến nÄm 2015 kết hôn Äá»ng tÃnh chÃnh thức Äược hợp pháp hóa tại tất cả các bang của Hoa Kỳ.
NÆ°á»c Mỹ là nÆ¡i chủ nghÄ©a cá nhân thá»nh hà nh. Chủ nghÄ©a cá nhân á» Äây có thá» hiá»u là "sá»± khẳng Äá»nh các quyá»n của cá nhân và của từng nhóm Äá»i vá»i táºp thá»" và má» rá»ng ra là "bảo há» các thá»±c thá» vÄn hóa nhá» chá»ng các thá»±c thá» lá»n". Chủ nghÄ©a cá nhân bắt nguá»n từ những cha xứ chạy trá»n khá»i sá»± Äà n áp của các chÃnh phủ Châu Ãu sau nÄm 1620. Chủ nghÄ©a cá nhân Äược hoà n chá»nh thêm bằng thuyết Äa nguyên cho rằng má»i tÆ° tÆ°á»ng, má»i khuynh hÆ°á»ng Äá»u Äược tá»± do phát biá»u và thá»±c hiá»n, bảo Äảm ai cÅ©ng có cÆ¡ há»i nhÆ° nhau. Chủ nghÄ©a cá nhân còn thá» hiá»n qua viá»c má»i ngÆ°á»i, má»i nhóm tình nguyá»n gia nháºp cá»ng Äá»ng dân tá»c nhÆ°ng không từ bá» cá tÃnh, quyá»n lá»±a chá»n; má»i bang hòa nháºp và o liên bang mà không bá» bản sắc vÄn hóa và những quyá»n Äược coi là bất khả xâm phạm của mình. Do xã há»i Mỹ không thuần nhất, Äa vÄn hóa, Äa chủng tá»c nên ngÆ°á»i Mỹ theo chủ nghÄ©a Äa nguyên. Sá»± khác biá»t giữa các cá nhân, Äá»a phÆ°Æ¡ng, tôn giáo, chủng tá»c, nghá» nghiá»p, nhóm xã há»i, quan Äiá»m, ý thức há»,... Äược tôn trá»ng và có thá» tá»n tại hòa bình bên cạnh nhau. NgÆ°á»i Mỹ cÅ©ng theo chủ nghÄ©a bình quân hiá»u theo nghÄ©a má»i ngÆ°á»i Äá»u bình Äẳng trÆ°á»c pháp luáºt và có cÆ¡ há»i thÄng tiến ngang nhau. Vai trò của nhà nÆ°á»c là bảo vá» sá»± bình Äẳng nà y. NgÆ°á»i Mỹ không hiá»u bình Äẳng là má»i ngÆ°á»i Äược hÆ°á»ng thụ ngang nhau nên há» phản Äá»i dùng áp lá»±c Äá» phân phá»i lại của cải mà chá» khuyến khÃch là m từ thiá»n Äá» giảm bá»t sá»± chênh lá»ch của cải giữa ngÆ°á»i già u và ngÆ°á»i nghèo. Chủ nghÄ©a tá»± do là ná»n tảng của nÆ°á»c Mỹ. NgÆ°á»i Mỹ không thÃch nhà nÆ°á»c can thiá»p và o Äá»i sá»ng xã há»i cÅ©ng không á»· lại và o nhà nÆ°á»c. Há» không trông chá» nhà nÆ°á»c giải quyết các vấn Äá» của há» cÅ©ng không Äá» lá»i cho nhà nÆ°á»c vá» những thất bại của há». Nếu nhà nÆ°á»c không thá» là m Äiá»u gì thì há» sẽ là m thay nhà nÆ°á»c. NgÆ°á»i Mỹ cÅ©ng không thÃch ý tÆ°á»ng dùng ngân sách nhà nÆ°á»c Äá» trợ cấp cho các cá nhân và doanh nghiá»p. Quyá»n có viá»c là m, quyá»n Äược hÆ°á»ng trợ giúp xã há»i không phải là những ý tÆ°á»ng dá» Äược chấp nháºn. Khi nhà nÆ°á»c tá» ra lấn lÆ°á»t, xã há»i sẽ phản ứng lại; tuy nhiên, nÆ°á»c Mỹ vẫn cần sá»± can thiá»p có chừng má»±c, có cân nhắc của nhà nÆ°á»c Äá» bảo vá» tá»± do của Äa sá» dù thá»±c tế là nó hạn chế tá»± do cá nhân.[418] Dù theo chủ nghÄ©a cá nhân nhÆ°ng ngÆ°á»i Mỹ vẫn có tinh thần cá»ng Äá»ng rất cao. Há» có thói quen tham gia và o các hoạt Äá»ng chÃnh trá», xã há»i, vÄn hóa mà không hÆ°á»ng lÆ°Æ¡ng. Tinh thần tá»± nguyá»n nà y bắt nguá»n từ khái niá»m dân chủ trá»±c tiếp Äá» cao trách nhiá»m cá nhân, không Äá» thừa thất bại cho ngÆ°á»i khác hoặc cho tá» chức. ChÃnh vì thế, xã há»i dân sá»± á» Mỹ phát triá»n rất mạnh vá»i rất nhiá»u tá» chức tá»n tại trong má»i lÄ©nh vá»±c. Các hoạt Äá»ng thiá»n nguyá»n cÅ©ng phát triá»n mạnh á» Mỹ và Äược xã há»i khuyến khÃch.[419]
Tất nhiên, vÄn hóa Mỹ cÅ©ng nhÆ° các ná»n vÄn hóa khác trên thế giá»i, có mặt tÃch cá»±c lẫn cái tiêu cá»±c. Trong bức thÆ° tháng 2/2002 của 60 trà thức lá»n của Mỹ, các tác giả công nháºn những tiêu cá»±c của vÄn hóa Mỹ hiá»n nay: Äôi khi tá» ra hung hÄng và kém hiá»u biết Äá»i vá»i các xã há»i khác, Äôi khi theo Äuá»i những chÃnh sách không Äúng hÆ°á»ng và phi nghÄ©a. Có những giá trá» vÄn hóa Mỹ Ãt hấp dẫn hoặc tai hại, nhÆ° là Chủ nghÄ©a tiêu thụ Äược coi là tiêu chuẩn, sá»± tá»± do quá trá»n không còn quy luáºt, sá»± suy yếu của vÄn hóa gia Äình và Äá»i sá»ng gia Äình. Các sản phẩm vÄn hóa Mỹ có những thứ Äá» cao bạo lá»±c, kÃch thÃch sá»± quái gá», hoặc thá» hiá»n sá»± trá»ng rá»ng trong tâm há»n.[420]
Truyá»n thông Äại chúng sá»a
NÄm 1878, Eadweard Muybridge Äã chứng minh khả nÄng của thuáºt nhiếp ảnh có thá» chụp Äược ảnh di Äá»ng. NÄm 1894, triá»n lãm hình ảnh di Äá»ng thÆ°Æ¡ng mại Äầu tiên của thế giá»i Äược trình diá» n tại thà nh phá» New York, sá» dụng máy ảnh của Thomas Edison chế tạo. NÄm sau Äó, ngÆ°á»i ta thấy phim thÆ°Æ¡ng mại Äầu tiên Äược chiếu trên mà n bạc, cÅ©ng tại New York, và Hoa Kỳ luôn Äi Äầu trong viá»c phát triá»n phim có tiếng nói trong những tháºp niên sau Äó. Ká» từ Äầu thế ká»· 20, ngà nh công nghiá»p Äiá»n ảnh Hoa Kỳ chủ yếu táºp trung á» khu vá»±c Hollywood thuá»c thà nh phá» Los Angeles, California. Bá» phim Citizen Kane (1941) của Äạo diá» n Orson Welles luôn Äược bình chá»n nhÆ° là má»t bá» phim vÄ© Äại nhất của má»i thá»i Äại.[421] Các diá» n viên Äiá»n ảnh nhÆ° John Wayne và Marilyn Monroe Äã trá» thà nh những khuôn mặt biá»u tượng trong khi Äó nhà sản xuất phim kiêm kinh doanh Walt Disney là má»t ngÆ°á»i Äi Äầu trong cả lÄ©nh vá»±c phim hoạt hình và dùng phim ảnh Äá» quảng cáo các sản phẩm.
Trong những nÄm 1970, các Äạo diá» n phim nhÆ° Martin Scorsese, Francis Ford Coppola và Robert Altman là má»t thà nh phần quan trá»ng trong cái Äược gá»i là "Tân Hollywood" hay "Hollywood Phục hÆ°ng", vá»i những bá» phim kinh Äiá»n chẳng hạn nhÆ° The Godfather (1974). Các phim trÆ°á»ng chÃnh của Hollywood cÅ©ng là nÆ¡i sản xuất ra các bá» phim thÆ°Æ¡ng mại thà nh công nhất trên thế giá»i nhÆ° Star Wars (1977), Titanic (1997), Avatar (2010) và Avengers: Endgame (2019). Các sản phẩm của Hollywood ngà y nay chiếm lÄ©nh công nghá» Äiá»n ảnh thế giá»i[422]. Giải Oscar là giải thÆ°á»ng Äiá»n ảnh uy tÃn nhất thế giá»i Äã Äược tá» chức hà ng nÄm bá»i Viá»n Hà n lâm Khoa há»c và Nghá» thuáºt Äiá»n ảnh ká» từ nÄm 1929.
NgÆ°á»i Mỹ là những ngÆ°á»i nghiá»n xem truyá»n hình nhất trên thế giá»i,[423] và thá»i gian trung bình dà nh cho xem truyá»n hình tiếp tục tÄng cao, lên Äến 5 giá» má»i ngà y và o nÄm 2006.[424] Tất cả bá»n há» thá»ng truyá»n hình lá»n là thuá»c truyá»n hình thÆ°Æ¡ng mại. Tá»· lá» sá» hữu TV của các há» gia Äình trong cả nÆ°á»c là 96,7%[425]. Bá»n Äà i truyá»n hình lá»n nhất tại Hoa Kỳ là NBC, CBS, ABC và Fox. NgÆ°á»i Mỹ cÅ©ng lắng nghe các chÆ°Æ¡ng trình radio, phần lá»n là thÆ°Æ¡ng mại hoá, trung bình là trên 2 tiếng rưỡi má»t ngà y.[426]. Các tá» báo ná»i tiếng nhất tại Hoa Kỳ bao gá»m The Wall Street Journal, The New York Times, và USA Today. Ngoà i các cá»ng trang mạng (web portal) và trang tìm kiếm trên mạng (search engine), các trang mạng phá» biến nhất là Google, Facebook, YouTube, Twitter, Instagram, Wikipedia, eBay, Amazon.com, Reddit, Yahoo, Netflix và Pornhub [427] . NÄm 2007, 12 triá»u ngÆ°á»i Mỹ viết blog.[428]
Loại nhạc có nhá»p Äiá»u và trữ tình của ngÆ°á»i Mỹ gá»c châu Phi nói chung Äã ảnh hÆ°á»ng sâu Äáºm âm nhạc Mỹ, là m cho nó khác biá»t vá»i âm nhạc truyá»n thá»ng châu Ãu. Những là n Äiá»u từ nhạc cá» truyá»n nhÆ° nhạc blues và loại nhạc mà bây giá» Äược biết nhÆ° là old-time music Äã Äược thu tháºp và ÄÆ°a và o trong âm nhạc bình dân mà Äược thÆ°á»ng thức khắp nÆ¡i trên thế giá»i. Nhạc Jazz Äược phát triá»n bá»i những nhà sáng tạo âm nhạc nhÆ° Louis Armstrong và Duke Ellington Äầu thế ká»· XX. Nhạc Äá»ng quê, rhythm and blues, và rock and roll xuất hiá»n giữa tháºp niên 1920 và tháºp niên 1950, vá»i những cái tên ná»i tiếng chẳng hạn nhÆ° Elvis Presley. Những sáng tạo má»i gần Äây của ngÆ°á»i Mỹ gá»m có funk và hip hop. Những ngôi sao âm nhạc Äại chúng của Mỹ nhÆ° Whitney Houston Äược má»nh danh là "Äá»nh nghÄ©a của tiếng hát", Michael Jackson Äược má»nh danh là "Ãng hoà ng nhạc pop", Madonna Äược má»nh danh là "Nữ hoà ng nhạc pop", và còn nhiá»u ca sÄ© khác nữa nhÆ° Aretha Franklin, Stevie Wonder, Prince, Luther Vandross, Frank Sinatra, Billie Holiday Äã trá» thà nh những huyá»n thoại âm nhạc.
VÄn chÆ°Æ¡ng, triết há»c, kiến trúc và nghá» thuáºt sá»a
Trong thế ká»· XVIII và Äầu thế ká»· XIX, vÄn chÆ°Æ¡ng và nghá» thuáºt Mỹ bỠảnh hÆ°á»ng Äáºm nét của châu Ãu. Những nhà vÄn nhÆ° Nathaniel Hawthorne, Edgar Allan Poe, và Henry David Thoreau Äã láºp nên má»t ná»n vÄn chÆ°Æ¡ng Mỹ rõ rá»t và o khoảng giữa thế ká»· XIX. Mark Twain và nhà thÆ¡ Walt Whitman là những gÆ°Æ¡ng mặt lá»n trong ná»a cuá»i thế ká»·; Emily Dickinson, gần nhÆ° không Äược biết Äến trong suá»t Äá»i bà , Äã Äược công nháºn là nhà thÆ¡ quan trá»ng khác của Mỹ. 12 công dân Hoa Kỳ Äã Äoạt Äược Giải Nobel VÄn chÆ°Æ¡ng, gần Äây nhất là Bob Dylan nÄm 2016. Ernest Hemingway, ngÆ°á»i Äoạt giải Nobel nÄm 1954, thÆ°á»ng Äược coi là má»t trong những nhà vÄn có ảnh hÆ°á»ng nhất thế ká»· XX.[429] Má»t tác phẩm Äược xem nhÆ° cô Äá»ng má»i khÃa cạnh cÆ¡ bản kinh nghiá»m và Äặc tÃnh của quá»c gia â nhÆ° Moby-Dick (1851) của Herman Melville, Những cuá»c phiêu lÆ°u của Huckleberry Finn (1885) của Äại vÄn hà o Mark Twain, Giết con húng nhại của Harper Lee và Äại gia Gatsby (1925) của F. Scott Fitzgerald â có thá» Äược tặng cho danh hiá»u là "Äại tiá»u thuyết Mỹ." Các thá» loại vÄn chÆ°Æ¡ng bình dân nhÆ° vÄn chÆ°Æ¡ng miá»n Tây và tiá»u thuyết tá»i phạm Äã phát triá»n tại Hoa Kỳ.
NgÆ°á»i theo thuyết tiên nghiá»m do Ralph Waldo Emerson và Thoreau khá»i xÆ°á»ng Äã thiết láºp nên phong trà o triết há»c Mỹ Äầu tiên. Sau Ná»i chiến Hoa Kỳ, Charles Sanders Pierce và rá»i William James và John Dewey là những ngÆ°á»i tiên phong trong viá»c phát triá»n chủ nghÄ©a thá»±c dụng. Trong thế ká»· XX, công trình của Willard Van Orman Quine và Richard Rorty Äã giúp ÄÆ°a triết há»c phân tÃch trá» nên ná»i báºt trong ná»n triết há»c Mỹ.
Vá» nghá» thuáºt thá» giác, TrÆ°á»ng phái Sông Hudson là má»t phong trà o quan trá»ng giữa thế ká»· XIX theo truyá»n thá»ng chủ nghÄ©a tá»± nhiên châu Ãu. ChÆ°Æ¡ng trình Armory nÄm 1913 tại thà nh phá» New York là má»t triá»n lãm nghá» thuáºt ÄÆ°Æ¡ng Äại châu Ãu Äã gây cÆ¡n sá»t Äến công chúng và góp phần thay Äá»i nghá» thuáºt Hoa Kỳ.[430] Georgia O'Keefe, Marsden Hartley, và những ngÆ°á»i khác Äã thá» nghiá»m những phong cách má»i, mang hÆ°á»ng cá nhân nhiá»u hÆ¡n. Những phong trà o mỹ thuáºt chÃnh nhÆ° chủ nghÄ©a biá»u hiá»n trừu tượng của Jackson Pollack và Willem de Kooning hay nghá» thuáºt vÄn hóa dân gian của Andy Warhol và Roy Lichtenstein Äã phát triá»n rá»ng khắp Hoa Kỳ. Là n sóng chủ nghÄ©a hiá»n Äại và sau Äó là chủ nghÄ©a háºu hiá»n Äại cÅ©ng Äã ÄÆ°a các kiến trúc sÆ° Mỹ nhÆ° Frank Lloyd Wright, Philip Johnson, và Frank Gehry lên Äá»nh cao trong lÄ©nh vá»±c của há».
Má»t trong những ngÆ°á»i lừng danh Äầu tiên trong viá»c phát triá»n thá» loại ká»ch má»i của Mỹ là ông bầu P. T. Barnum. Ãng khá»i Äầu bằng viá»c Äiá»u hà nh má»t nhà hát á» hạ Manhattan nÄm 1841. Ká»ch Äoà n Harrigan and Hart Äã dà n dá»±ng má»t loạt những vá» nhạc hà i ká»ch thu hút Äông công chúng tại New York bắt Äầu và o cuá»i tháºp niên 1870. Trong thế ká»· XX, hình thức nhạc ká»ch hiá»n Äại Äã xuất hiá»n trên Sân khấu Broadway nÆ¡i mà các bản nhạc của các nhà soạn nhạc ká»ch nhÆ° Irving Berlin, Cole Porter, và Stephen Sondheim Äã trá» thà nh những tiêu chuẩn cho thá» loại nhạc vÄn hóa dân gian. Nhà soạn ká»ch Eugene O'Neill Äã Äoạt Äược giải Nobel vÄn chÆ°Æ¡ng nÄm 1936; những nhà soạn ká»ch ná»i danh khác của Hoa Kỳ còn có nhiá»u ngÆ°á»i Äoạt Giải Pulitzer nhÆ° Tennessee Williams, Edward Albee, và August Wilson.
Mặc dù bá» coi nhẹ và o lúc ÄÆ°Æ¡ng thá»i, công trình của Charles Ives trong tháºp niên 1910 Äã ÄÆ°a ông lên thà nh má»t nhà soạn nhạc lá»n Äầu tiên của Hoa Kỳ vá» thá» loại nhạc truyá»n thá»ng cá» Äiá»n; những ngÆ°á»i tiếp bÆ°á»c theo sau nhÆ° Henry Cowell và John Cage Äã tạo Äược má»t bÆ°á»c tiến gần hÆ¡n trong viá»c sáng tác nhạc cá» Äiá»n có mà u sắc riêng của Mỹ. Aaron Copland và George Gershwin Äã phát triá»n má»t thá» loại nhạc cá» Äiá»n và bình dân tá»ng hợp riêng biá»t của Mỹ. Các nhà biên Äạo múa Isadora Duncan và Martha Graham là những gÆ°Æ¡ng mặt tiêu biá»u trong viá»c sáng tạo ra khiêu vÅ© hiá»n Äại; George Balanchine và Jerome Robbins là những ngÆ°á»i Äi Äầu vá» múa balê của thế ká»· XX.
Kiến trúc Hoa Kỳ ảnh hÆ°á»ng bá»i các phong cách kiến trúc từ khắp nÆ¡i trên thế giá»i [431]. Hiá»n nay, kiến trúc Hoa Kỳ chủ yếu mang phong cách hiá»n Äại, nhÆ° Äược thá» hiá»n trong những tòa nhà chá»c trá»i Äược xây từ thế ká»· 20.
Hoa Kỳ từ lâu luôn Äi Äầu trong lÄ©nh vá»±c nghá» thuáºt nhiếp ảnh hiá»n Äại vá»i những nhà nhiếp ảnh nhÆ° Alfred Steiglitz, Edward Steichen, Ansel Adams, và nhiá»u ngÆ°á»i khác. Truyá»n tranh nhiá»u kỳ trên báo gá»i là comic strip và sách truyá»n tranh là hai thứ sáng tạo của ngÆ°á»i Mỹ. Superman của hãng DC Comics hay Captain America của hãng truyá»n tranh Marvel, những siêu anh hùng trong sách truyá»n tranh tinh hoa, Äã trá» thà nh hình tượng Mỹ.
Thá»±c phẩm và quần áo sá»a
Nghá» thuáºt nấu Än Äại chúng của Mỹ thì tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° của các quá»c gia PhÆ°Æ¡ng Tây. Lúa mì là loại ngÅ© cá»c chÃnh yếu. Ẩm thá»±c truyá»n thá»ng Mỹ sá» dụng các loại nguyên liá»u nấu Än nhÆ° gà tây, thá»t nai Äuôi trắng, khoai tây, khoai lang, bắp, bà rợ loại trái dà i (squash), và xi-rô cây phong, là các loại thá»±c phẩm Äược ngÆ°á»i bản thá» Mỹ và dân Äá»nh cÆ° xÆ°a từ châu Ãu Äến chế biến. Thá»t heo nấu theo phÆ°Æ¡ng pháp nấu cháºm (Slow-cooked pork), thá»t bò nÆ°á»ng, bánh thá»t cua (crab cake), khoai tây thái má»ng từng miếng và chiên (potato chips), và bánh tròn nhá» có những hạt sô cô la trá»n lẫn gá»i là chocolate chip cookie là những loại thá»±c phẩm chÃnh cá»ng Mỹ. Thá»±c phẩm chua của ngÆ°á»i nô lá» phi Châu, phá» biến khắp miá»n Nam và tại những nÆ¡i có ngÆ°á»i Mỹ gá»c Phi. Gà chiên kết hợp vá»i nghá» thuáºt ẩm thá»±c truyá»n thá»ng của ngÆ°á»i Mỹ gá»c Phi và ngÆ°á»i Scotland là má»t món khoái khẩu quá»c gia. Các món Än mang tÃnh biá»u tượng của Mỹ nhÆ° bánh nhân táo, pizza, hamburger, và hot dog là những món Än Äúc kết từ những phÆ°Æ¡ng thức chế biến thức Än Äa dạng của các di dân Äến từ châu Ãu. Loại thức Än gá»i là khoai tây chiên kiá»u Pháp, các món Mexico nhÆ° burritos và taco, pasta là có nguá»n gá»c từ à Äược má»i ngÆ°á»i khắp nÆ¡i thÆ°á»ng thức.[432] Trong hai tháºp niên cuá»i cùng của thế ká»· XX, lượng calorie mà ngÆ°á»i Mỹ trung bình Än và o cÆ¡ thá» tÄng 24%,[432] khi tá» lá» sá» ngÆ°á»i Mỹ Än thức Än bên ngoà i tÄng từ 18 Äến 32%.[433] Än uá»ng thÆ°á»ng xuyên tại những nhà hà ng thức Än nhanh nhÆ° McDonald's, KFC hay Burger King gần nhÆ° có liên quan Äến hiá»n tượng mà các nhà nghiên cứu của chÃnh phủ gá»i Äó là "dá»ch bá»nh béo phì."[434]
NgÆ°á»i Mỹ thÃch uá»ng cà phê hÆ¡n trà vá»i khoảng hÆ¡n phân ná»a dân sá» ngÆ°á»i lá»n uá»ng Ãt nhất má»t tách cà phê má»t ngà y.[435] Các loại rượu Mỹ có Bourbon whiskey, Tennessee whiskey, applejack, và Rượu Rum Puerto Rico. Rượu martini là loại rượu trái cây Äặc trÆ°ng của Mỹ.[436] Má»t ngÆ°á»i Mỹ trung bình tiêu thụ 81,6 lÃt bia má»i nÄm.[437] Các loại bia nhẹ kiá»u Mỹ mà Äiá»n hình là thÆ°Æ¡ng hiá»u hà ng Äầu Budweiser nhẹ cả trong ngÆ°á»i và trong hÆ°Æ¡ng vá»; Chủ nhân của Budweiser là Anheuser-Busch Äang chiếm lÄ©nh 50% thá» trÆ°á»ng bia quá»c gia.[438] Trong những tháºp niên vừa qua, viá»c sản xuất và tiêu thụ rượu Äã gia tÄng Äáng ká». Viá»c là m rượu hiá»n tại là má»t ngà nh công nghiá»p hà ng Äầu tại California. Ngược vá»i các truyá»n thá»ng châu Ãu, ngÆ°á»i Mỹ uá»ng rượu trÆ°á»c bữa Än, thay vì uá»ng các loại rượu trái cây khai vá».[439] Công nghiá»p Hoa Kỳ phần lá»n sản xuất ra Äá» uá»ng cho Än sáng gá»m có sữa và nÆ°á»c cam.[440] Các loại nÆ°á»c ngá»t có ga Äược Æ°a chuá»ng khắp nÆ¡i; các loại nÆ°á»c uá»ng có ÄÆ°á»ng chiếm 9% lượng calorie tiêu thụ hà ng ngà y của má»t ngÆ°á»i Mỹ trung bình, gấp Äôi tá» lá» của 3 tháºp niên vá» trÆ°á»c.[434] Nhà sản xuất nÆ°á»c ngá»t hà ng Äầu Coca-Cola là thÆ°Æ¡ng hiá»u Äược công nháºn nhất trên thế giá»i, xếp trên McDonald's.[441]
Không ká» Äến kiá»u quần áo nghiá»p vụ chá»nh tá», thá»i trang Hoa Kỳ có tÃnh trung hòa và thÆ°á»ng là không nghi thức. Trong khi nguá»n gá»c vÄn hóa Äa dạng của ngÆ°á»i Mỹ phản ánh trong cách Än mặc, Äặc biá»t là các di dân vừa má»i Äến gần Äây, mÅ© cao bá»i, già y cao bá»i và áo khoác ngoà i kiá»u Äi xe mô tô là hình tượng kiá»u Mỹ Äặc biá»t. Quần áo Jeans rất phá» biến nhÆ° quần áo lao Äá»ng trong tháºp niên 1850 của thÆ°Æ¡ng nhân Levi Strauss, má»t di dân Äức tại San Francisco, Äã Äược giá»i trẻ Mỹ tiếp nháºn má»t thế ká»· sau Äó. Hiá»n nay, quần áo Jeans Äược mặc khắp nÆ¡i trên má»i lục Äá»a bá»i má»i giá»i và má»i giai cấp xã há»i. Song song vá»i viá»c sá» dụng là m quần áo thông dụng Äược bà y bán Äầy á» các chợ, quần áo jeans có thá» nói rằng là Äóng góp chÃnh yếu của vÄn hóa Mỹ và o thá»i trang thế giá»i.[442] Hoa Kỳ cÅ©ng là nÆ¡i Äặt trụ sá» của nhiá»u nhãn hiá»u thiết kế thá»i trang hà ng Äầu nhÆ° Ralph Lauren và Calvin Klein.
Thá» thao sá»a
Từ cuá»i thế ká»· XIX, bóng chà y Äược xem là môn thá» thao quá»c gia; bóng bầu dục Mỹ, bóng rá» và khúc côn cầu là 3 môn thá» thao Äá»ng Äá»i chuyên nghiá»p khác của quá»c gia. Bóng bầu dục Äại há»c và Bóng rá» Äại há»c cÅ©ng hấp dẫn nhiá»u khán giả. Hiá»n nay, bóng bầu dục, tÃnh theo má»t sá» khÃa cạnh, là môn thá» thao có nhiá»u ngÆ°á»i xem nhất tại Hoa Kỳ.[443] Giải bóng bầu dục quá»c gia (NFL) là giải Äấu thá» thao có sá» lượng khán giả trung bình cao nhất trên thế giá»i và tráºn Äấu tranh Siêu cúp bóng bầu dục Mỹ (Super Bowl) hà ng nÄm nháºn Äược sá»± quan tâm rất lá»n không chá» á» nÆ°á»c Mỹ, mà cả trên khắp hà nh tinh. Quyá»n Anh và Äua ngá»±a trÆ°á»c Äây là các môn thá» thao cá nhân Äược nhiá»u ngÆ°á»i xem nhất, nhÆ°ng nay Äã phải nhÆ°á»ng chá» cho golf và Äua xe hÆ¡i, Äặc biá»t là Há»i Äua xe NASCAR. Mặc dù bóng Äá không phải là má»t môn thá» thao chuyên nghiá»p hà ng Äầu tại Hoa Kỳ, nó Äược giá»i trẻ và giá»i tà i tá» má»i lứa tuá»i chÆ¡i khắp nÆ¡i. Äá»i tuyá»n bóng Äá nam Hoa Kỳ Äã từng tham dá»± FIFA World Cup 10 lần vá»i thà nh tÃch tá»t nhất là hạng 3 nÄm 1930 và vòng tứ kết nÄm 2002, và vô Äá»ch CONCACAF 6 lần và o các nÄm: 1991, 2002, 2005, 2007, 2013 và 2017, vá»i bên cạnh 1 chức vô Äá»ch CONCACAF Nations League và o nÄm 2021.[444] Äá»i tuyá»n bóng Äá nữ quá»c gia Hoa Kỳ Äã 4 lần già nh chức vô Äá»ch thế giá»i. Hoa Kỳ là nÆ°á»c chủ nhà World Cup 1994 và sẽ tiếp tục ÄÄng cai giải Äấu nà y và o nÄm 2026 (Äá»ng chủ nhà vá»i Canada và Mexico). Ngoà i các môn ká» trên, tennis và các môn thá» thao ngoà i trá»i cÅ©ng Äược Æ°a chuá»ng.
Äa sá» các môn thá» thao chÃnh của Hoa Kỳ tiến hóa từ các môn tÆ°Æ¡ng tá»± của châu Ãu. Tuy nhiên, bóng rá» Äã Äược Tiến sÄ© James Naismith sáng tạo tại Springfield, Massachusetts nÄm 1891, và môn thá» thao quen thuá»c lacrosse là má»t môn thá» thao của ngÆ°á»i bản thá» Mỹ, Äã có từ trÆ°á»c thá»i thuá»c Äá»a. Vá» mặt thá» thao cá nhân, lÆ°á»t ván và lÆ°á»t tuyết là những môn sáng tạo của Mỹ trong thế ká»· XX. Chúng có liên há» vá»i môn lÆ°á»t sóng là má»t môn thá» thao của ngÆ°á»i Hawaii có trÆ°á»c khi tiếp xúc vá»i Tây phÆ°Æ¡ng. Äã có 8 lần Thế váºn há»i Äược ÄÄng cai á» Hoa Kỳ: 4 thế váºn há»i mùa hè và 4 thế váºn há»i mùa Äông. Hoa Kỳ sẽ có lần thứ 9 tá» chức má»t kỳ Thế váºn há»i và o nÄm 2028. TÃnh Äến nÄm 2017, Hoa Kỳ Äã Äoạt Äược 2.522 huy chÆ°Æ¡ng tá»ng cá»ng trong các kỳ Thế váºn há»i mùa hè, hÆ¡n bất cứ quá»c gia nà o, và 305 trong các kỳ Thế váºn há»i mùa Äông, xếp vá» trà thứ hai sau Na Uy [445]. Má»t sá» váºn Äá»ng viên Mỹ Äã trá» thà nh lừng danh thế giá»i, Äặc biá»t là cầu thủ bóng chà y Babe Ruth, võ sÄ© Muhammad Ali, cầu thủ bóng rá» Michael Jordan, váºn Äá»ng viên quần vợt Pete Sampras và Serena Williams, váºn Äá»ng viên bÆ¡i lá»i Michael Phelps và tay golf Tiger Woods.
Tiá»u bang sá»a
Hoa Kỳ là má»t liên bang gá»m 50 tiá»u bang. 13 tiá»u bang ban Äầu là háºu thân của 13 thuá»c Äá»a ná»i dáºy chá»ng sá»± cai trá» của Äế quá»c Anh. Äa sá» các tiá»u bang còn lại Äã Äược thà nh láºp từ những lãnh thá» chiếm Äược qua chiến tranh hoặc Äược ChÃnh phủ Hoa Kỳ mua lại từ những quá»c gia khác. Ngoại trừ Vermont, Texas và Hawaii; má»i tiá»u bang vừa ká» xÆ°a kia là má»t cá»ng hòa Äá»c láºp trÆ°á»c khi gia nháºp và o liên bang. Trừ má»t khoảng thá»i gian tạm thá»i các tiá»u bang miá»n nam ly khai trong Ná»i chiến Hoa Kỳ, con sá» các tiá»u bang của Hoa Kỳ chÆ°a bao giá» bá» thu nhá» lại. Trong lá»ch sá» Hoa Kỳ từ thá»i má»i láºp quá»c, có 3 tiá»u bang Äược thà nh láºp từ lãnh thá» của các tiá»u bang Äã tá»n tại: Kentucky Äược tách ra từ Virginia; Tennessee từ Bắc Carolina; và Maine từ Massachusetts. Tây Virginia tá»± tách ra khá»i Virginia trong Ná»i chiến Hoa Kỳ nhÆ°ng sau Äó Äược sáp nháºp trá» lại. Ngoà i ra, ranh giá»i giữa các tiá»u bang phần lá»n là không thay Äá»i; trừ và i lần chÃnh duy nhất là Maryland và Virginia nhÆ°á»ng má»t phần Äất Äá» thà nh láºp Äặc khu Columbia (phần Äất của Virginia sau Äó Äược trả lại); má»t lần nhÆ°á»ng Äất của Georgia; và viá»c má» rá»ng tiá»u bang Missouri và Nevada. Hawaii trá» thà nh tiá»u bang gần Äây nhất gia nháºp Liên bang và o ngà y 21 tháng 8 nÄm 1959.
Các tiá»u bang bao phủ phần lá»n lãnh thá» rá»ng lá»n của Hoa Kỳ; các vùng khác Äược xem là lãnh thá» không thá» bá» chia cắt của quá»c gia là Äặc khu Columbia, thủ Äô của Hoa Kỳ; và Äảo Palmyra, má»t lãnh thá» chÆ°a hợp nhất của Hoa Kỳ nhÆ°ng không có ngÆ°á»i á» trong Thái Bình DÆ°Æ¡ng. 13 trong 14 lãnh thá» hiá»n tại của Hoa Kỳ vẫn chÆ°a Äược hợp nhất chÃnh thức và o Liên bang nên tình trạng chÃnh trá» có thá» thay Äá»i trong tÆ°Æ¡ng lai (Äược phép Äá»c láºp, trá» thà nh tiá»u bang hay vẫn giữ nguyên tình trạng hiá»n tại). Thà dụ Puerto Rico Äã từng Äược phép tiến hà nh trÆ°ng cầu dân ý Äá» thay Äá»i tình trạng chÃnh trá» của lãnh thá», nhÆ°ng cuá»i cùng chá»n giữ nguyên tình trạng hiá»n tại.
Những ngà y lá» liên bang sá»a
DÆ°á»i Äây là những ngà y lá» liên bang tại Hoa Kỳ. Äa sá» các ngà y lá» tại Hoa Kỳ Äược ấn Äá»nh theo kiá»u ngà y trong tuần, khác kiá»u ngà y trong tháng mà ngÆ°á»i Viá»t quen dùng Äến. Lấy ngà y Lá» Tạ Æ¡n Äá» là m thà dụ thì ngà y lá» rÆ¡i và o ngà y thứ nÄm lần thứ tÆ° trong tháng 11 (không phải thứ nÄm cuá»i cùng của tháng 11, thà dụ nÄm 2012 có Äến 5 ngà y thứ nÄm trong tháng 11). Có nghÄ©a là và o Äầu tháng 11, ta Äếm ngà y thứ nÄm lần thứ nhất, ngà y thứ nÄm lần thứ hai, ngà y thứ nÄm lần thứ ba và ngà y thứ nÄm lần thứ tÆ° thì chÃnh là ngà y Lá» Tạ Æ¡n.
Ngà y | Lần | Tháng | Tên | Tên tiếng Viá»t | Chú giải |
---|---|---|---|---|---|
1 tháng 1 | - | New Year | Tết DÆ°Æ¡ng lá»ch | NÄm má»i theo lá»ch Gregory | |
Thứ Hai | Äầu tiên | Tháng 1 | Martin Luther King, Jr.'s Birthday | Sinh nháºt Martin Luther King, Jr. | Má»t lãnh tụ phong trà o dân quyá»n Mỹ |
Thứ 2 | thứ ba | Tháng 2 | Presidents' Day | Lá» Tá»ng thá»ng | TÆ°á»ng niá»m George Washington và Abraham Lincoln. |
Thứ 2 | cuá»i cùng | Tháng 5 | Memorial Day | Lá» Chiến sÄ© Tráºn vong | TÆ°á»ng niá»m những quân nhân Äã khuất khi Äang phục vụ Äất nÆ°á»c. |
4 tháng 7 | - | Independence Day | Lá» Äá»c láºp Hoa Kỳ | Hoa Kỳ tuyên bá» Äá»c láºp khá»i Äế quá»c Anh | |
Thứ hai | Äầu tiên | Tháng 9 | Labor Day | Lá» Lao Äá»ng Mỹ | Thay thế Lá» Quá»c tế Lao Äá»ng 1 tháng 5 |
11 tháng 11 | - | Veterans' Day | Lá» Cá»±u chiến binh | Ghi Æ¡n những ngÆ°á»i cá»±u chiến binh | |
Thứ 5 | thứ tÆ° | Tháng 11 | Thanksgiving | Lá» Tạ Æ¡n | Tạ Æ¡n sau má»t vụ mùa thu hoạch |
25 tháng 12 | - | Christmas | Lá» Giáng Sinh | Mừng sinh nháºt chúa Giêsu và cÅ©ng là lá» thế tục mùa Äông Äá»i vá»i má»i ngÆ°á»i |
Xem thêm sá»a
Ghi chú sá»a
- ^ 36 U.S.C. § 302
- ^ Thá» dân châu Mỹ Äã di cÆ° từ Siberia qua Dải Äất liá»n Bering và sang châu Mỹ cho Äến ngà y nay trÆ°á»c khi dải Äất liá»n Bering bá» chìm
- ^ Nguá»n: 2015 Khảo sát cá»ng Äá»ng Mỹ, Cục Thá»ng kê Dân sá» Hoa Kỳ. Hầu hết những ngÆ°á»i Äược há»i nói má»t ngôn ngữ khác ngoà i tiếng Anh tại nhà cÅ©ng báo cáo nói tiếng Anh "tá»t" hoặc "rất tá»t". Äá»i vá»i các nhóm ngôn ngữ Äược liá»t kê á» trên, trình Äá» tiếng Anh mạnh nhất là trong sá» những ngÆ°á»i nói tiếng Äức (96% báo cáo rằng há» nói tiếng Anh "tá»t" hoặc "rất tá»t"), tiếp theo là ngÆ°á»i nói tiếng Pháp (93,5%), tiếng Tagalog (92,8%), tiếng Tây Ban Nha (74,1%), tiếng Triá»u Tiên (71,5%), tiếng Trung Quá»c (70,4%) và tiếng Viá»t (66,9%).
Tham khảo sá»a
- ^ McKenna 2021, tr. 280.
- ^ âU.S. Census Bureau QuickFacts: United Statesâ. United States Census. Truy cáºp ngà y 21 tháng 1 nÄm 2020.
- ^ âMeasuring Religion in Pew Research Center's American Trends Panelâ. Measuring Religion in Pew Research Center's American Trends Panel | Pew Research Center. Pew Research Center. ngà y 14 tháng 1 nÄm 2021. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 8 tháng 2 nÄm 2021. Truy cáºp ngà y 9 tháng 2 nÄm 2021.
- ^ "R" viết tắt cho Republican Party tức Äảng Cá»ng hòa; "D" viết tắt cho Democratic Party tức Äảng Dân chủ
- ^ âCensus Bureau's 2020 Population Countâ. United States Census. Truy cáºp ngà y 26 tháng 4 nÄm 2021. Äiá»u tra dân sá» nÄm 2020 ká» từ ngà y 1 tháng 4 nÄm 2020.
- ^ Các khu vá»±c của 50 tiá»u bang và Quáºn Columbia nhÆ°ng không phải là Puerto Rico cÅ©ng nhÆ° (các) lãnh thá» Äảo khác trên má»i State Area Measurements and Internal Point Coordinates, U.S. Census Bureau, tháng 8 nÄm 2010, truy cáºp ngà y 17 tháng 11 nÄm 2017,
reflect base feature updates made in the MAF/TIGER database through August, 2010.
- ^ âThe Water Area of Each Stateâ. United States Geological Survey. 2018. Truy cáºp ngà y 29 tháng 1 nÄm 2024.
- ^ a b c d âWorld Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (US)â. IMF.org. International Monetary Fund. 10 tháng 10 nÄm 2023. Truy cáºp ngà y 10 tháng 10 nÄm 2023.
- ^ Xem Ký hiá»u ngà y và giá» á» Hoa Kỳ.
- ^ âGeneric Top Level Domain Namesâ. Truy cáºp 5 tháng 3 nÄm 2024.
- ^ âIncome inequality in America is the highest it's been since Census Bureau started tracking it, data showsâ. The Washington Post. Truy cáºp ngà y 27 tháng 7 nÄm 2020.
- ^ âHuman Development Report 2020: The Next Frontier: Human Development and the Anthropoceneâ (PDF) (bằng tiếng Anh). United Nations Development Programme. ngà y 15 tháng 12 nÄm 2020. Truy cáºp ngà y 15 tháng 12 nÄm 2020.
- ^ Feder, Jody (ngà y 25 tháng 1 nÄm 2007). âEnglish as the Official Language of the United States: Legal Background and Analysis of Legislation in the 110th Congressâ (PDF). Ilw.com (Congressional Research Service). Truy cáºp 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Cobarrubias, Juan; Fishman, Joshua A. (1983). Progress in Language Planning: International Perspectives. Walter de Gruyter. tr. 195. ISBN 90-279-3358-8. Truy cáºp 27 tháng 12 nÄm 2011.
- ^ GarcÃa, Ofelia (2011). Bilingual Education in the 21st Century: A Global Perspective. John Wiley & Sons. tr. 167. ISBN 1-4443-5978-9. Truy cáºp 27 tháng 12 nÄm 2011.
- ^ âState and other areasâ. U.S. Census Bureau. 2010. Truy cáºp 22 tháng 10 nÄm 2014.Ghi chú: Không bao gá»m các Äảo ngoà i khÆ¡i
- ^ N. S. (ngà y 11 tháng 7 nÄm 2007). âThá»ng nhất sá» dụng tên gá»i 'Hợp chúng quá»c Hoa Kỳ'â. Mạng Thông tin TÃch hợp trên Internet của Thà nh phá» Há» Chà Minh. Thà nh phá» Há» Chà Minh. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 2 tháng 8 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 19 tháng 9 nÄm 2020.
- ^ âHợp chủng quá»c Hoa Kỳâ. Cá»ng Thông tin Äiá»n tá» ChÃnh phủ. Bá» Thông tin và Truyá»n thông Viá»t Nam. Truy cáºp ngà y 5 tháng 10 nÄm 2019.
- ^ TrÆ°á»c 2007 cÅ©ng có tên Äầy Äủ chÃnh thức là "Hợp chủng quá»c Hoa Kỳ"; má»t sá» nguá»n vẫn sá» dụng tên gá»i nà y.[18]
- ^ "Hợp chúng quá»c Mỹ" cÅ©ng Äôi khi Äược sá» dụng
- ^ Adams, J.Q., and Pearlie Strother-Adams (2001). Dealing with Diversity. Chicago: Kendall/Hunt. ISBN 078728145X.
- ^ Dull, Jonathan R. (2003). "Diplomacy of the Revolution, to 1783," tr. 352, A Companion to the American Revolution, ấn bản của Jack P. Greene và J. R. Pole. Maiden, Mass.: Blackwell, các trang 352â361. ISBN 1405116749.
- ^ Carlisle, Rodney P.; Golson, J. Geoffrey (2007). Manifest Destiny and the Expansion of America. Turning Points in History Series. ABC-CLIO. tr. 238. ISBN 9781851098330. Truy cáºp ngà y 26 tháng 3 nÄm 2013.
- ^ Donald D. White (1996). âThe Frontiersâ. The New York TImes. ISBN 0-300-05721-0. Truy cáºp ngà y 26 tháng 3 nÄm 2013.
- ^ Maddison, Angus (2006). âHistorical Statistics for the World Economyâ. Netherlands: The Groningen Growth and Development Centre, Economics Department of the University of Groningen. Truy cáºp ngà y 6 tháng 11 nÄm 2008.
- ^ IMF. âWorld Economic Outlook Database: Report for Selected Countries and Subjects: October 2020â. www.imf.org.
- ^ IMF. âWorld Economic Outlook Database: Report for Selected Countries and Subjects: October 2020â. www.imf.org.
- ^ UNDP. âLatest Human Development Index Rankingâ. hdr.undp.org.
- ^ BRAND FINANCE. âNATION BRANDS 2020 RANKINGâ. brandirectory.com.
- ^ World Economic Forum. âInsight Report: The Global Competitiveness Report 2019â (PDF). www3.weforum.org.
- ^ The Heritage Foundation. â2020 Index of Economic Freedom: Country Rankingsâ. www.heritage.org. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 5 tháng 7 nÄm 2018.
- ^ Nan Tian, Alexandra Kuimova, Diego Lopes da Silva, Pieter D. Wezeman and Siemon T. Wezeman. âTRENDS IN WORLD MILITARY EXPENDITURE, 2019â (PDF). www.sipri.org.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ âData for all countries from 1988â2018 in constant (2017) USD (pdf).pdfâ (PDF). www.sipri.org.
- ^ Jonathan Ponciano (Forbes Staff) (8 tháng 4 nÄm 2020). âThe Countries With The Most Billionaires In 2020â. www.forbes.com.
- ^ Jörg Jelinnek (10 tháng 7 nÄm 2020). âWhich countries have the most millionaires?â. www.dw.com. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 28 tháng 1 nÄm 2021.
- ^ Katharina Buchholz (14 tháng 7 nÄm 2020). âThe Countries with the Most Satellites in Spaceâ. www.statista.com.
- ^ âNuclear Weapons: Who Has What at a Glanceâ. www.armscontrol.org.
- ^ Cohen, Eliot A. (tháng 8 nÄm 2004). âHistory and the Hyperpowerâ. Foreign Affairs. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 25 tháng 8 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 14 tháng 7 nÄm 2006.
- ^ World Population Review. âNobel Prizes by Country 2022â. worldpopulationreview.com. Truy cáºp ngà y 10 tháng 3 nÄm 2022.
- ^ Cappelen Damm AS (28 tháng 7 nÄm 2008). âAmerica's Cultural Role in the World Todayâ. access-internationalvg2.cappelendamm.no. Truy cáºp ngà y 12 tháng 2 nÄm 2023.
- ^ Huyá»n Lê (theo AFP) (8 tháng 4 nÄm 2021). âNgÆ°á»i vượt biên trái phép và o Mỹ tÄng ká»· lụcâ. Báo Äiá»n tá» VnExpress.
- ^ A.J. FEATHER (ngà y 19 tháng 3 nÄm 2015). âTop 15 Issues That Have Americans Worriedâ. abcnews.go.com. ABC News.
- ^ Thục Linh (Theo NY Times) (22 tháng 1 nÄm 2021). âChi phà y tế Äắt Äá» tại Mỹâ. Báo Äiá»n tá» VnExpress.
- ^ âThe Charters of Freedomâ. National Archives. Truy cáºp ngà y 20 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âA Century of Lawmaking for a New Nation: U.S. Congressional Documents and Debates, 1774 - 1875â. memory.loc.gov. The Library of Congress.
- ^ âÄại sứ quán Hoa Kỳ tại Hà Ná»iâ. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 14 tháng 6 nÄm 2022. Truy cáºp ngà y 2 tháng 6 nÄm 2022.
- ^ æ¢å»º. ãä»"è±æå½"å°"ç¾å©ååä¼å½"ââæ¸ ä»£å¯¹ç¾å½å½åç¿»è¯çæ¼åèæã, ãåå²æ¡£æ¡ã, nÄm 2013, 第1æ, trang 105, 106.
- ^ æ¢å»º. ãä»"è±æå½"å°"ç¾å©ååä¼å½"ââæ¸ ä»£å¯¹ç¾å½å½åç¿»è¯çæ¼åèæã, ãåå²æ¡£æ¡ã, nÄm 2013, 第1æ, trang 106.
- ^ Hoà ng VÅ©, Ná»i ám ảnh Äeo bám xứ cá» hoa, Quân Äá»i nhân dân, truy cáºp ngà y 23 tháng 6 nÄm 2015.
- ^ âMá»t tà i nÄng Viá»t á» xứ Cá» hoaâ. danviet.vn. Dân Viá»t.
- ^ åä¼. ãç¯çå°ååæ¢ã. ç¾è±æèºåºç社, nÄm 2009, trang 107, 108.
- ^ ç¾å½æ¦åµ, æ°åç½, truy cáºp ngà y 23 tháng 6 nÄm 2015.
- ^ æå»æ¢ç´, ç¶åºæ庫, truy cáºp ngà y 23 tháng 6 nÄm 2015.
- ^ NS. (Theo Công vÄn 2243/BNG-CM) (ngà y 7 tháng 11 nÄm 2007). âThá»ng nhất sá» dụng tên gá»i "Hợp chúng quá»c Hoa Kỳ"â. Cá»ng thông tin Äiá»n tá» ChÃnh phủ Thà nh phá» Há» Chà Minh. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 2 tháng 8 nÄm 2009.
- ^ Thái VÄn Kiá»m. "The Twain Did Meet, First Contacts between Vietnam and the United States of America". Vietnam Culture Series No 5. Sà i Gòn: Bá» Quá»c gia Giáo dục, 1961. tr 21
- ^ âPeopling of Americasâ. Smithsonian Institution, National Museum of Natural History. tháng 6 nÄm 2004. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 15 tháng 8 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Mann, Charles C. (2005). 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus. New York: Knopf. ISBN 140004006X.
- ^ âBritish Convicts Shipped to American Coloniesâ. American Historical Review 2. Smithsonian Institution, National Museum of Natural History. tháng 10 nÄm 1896. Truy cáºp ngà y 21 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âThe United Empire LoyalistsâAn Overviewâ (PDF). Learn Quebec. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 26 tháng 7 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ The American Founders and Their Relevance Today Lưu trữ 2018-07-23 tại Wayback Machine, Winter 2015 issue of Modern Age, Dr. Robert P. Kraynak
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, trang 110-113, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ Morrison, Michael A. (1999). Slavery and the American West: The Eclipse of Manifest Destiny and the Coming of the Civil War. Chapel Hill: University of North Carolina Press, các trang 13â21. ISBN 0807847968.
- ^ Michno, "Encyclopedia of Indian Wars" Index.
- ^ Thornton, American Indian Holocaust, 48â49.
- ^ When Sorry Isn't Enough: The Controversy Over Apologies and Reparations for Human Injustice. Roy L. Brooks. NYU Press, 1999. SBN 0814713319, 9780814713310. P. 241
- ^ Rickert, Levi (ngà y 16 tháng 1 nÄm 2017). âDr. Martin Luther King Jr: Our Nation was Born in Genocideâ. Native News Online. Native News Online. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 26 tháng 11 nÄm 2018. Truy cáºp ngà y 25 tháng 11 nÄm 2018.
- ^ âBản sao Äã lÆ°u trữâ (PDF). Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 26 tháng 8 nÄm 2020. Truy cáºp ngà y 4 tháng 1 nÄm 2021.
- ^ â1860 Censusâ (PDF). U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 10 tháng 6 nÄm 2007. Page 7 lists a total slave population of 3.953.760.
- ^ De Rosa, Marshall L. (1997). The Politics of Dissolution: The Quest for a National Identity and the American Civil War. Edison, NJ: Transaction, p. 266. ISBN 1560003499.
- ^ Spielvogel, Jackson J. (2005). Western Civilization: Volume II: Since 1500. Belmont, CA: Wadsworth, p. 708. ISBN 0534646042.
- ^ Foner, Eric, and John A. Garraty (1991). The Reader's Companion to American History. New York: Houghton Mifflin, p. 576. ISBN 0395513723.
- ^ McDuffie, Jerome, Gary Wayne Piggrem, and Steven E. Woodworth (2005). U.S. History Super Review. Piscataway, NJ: Research & Education Association, p. 418. ISBN 0738600709.
- ^ âWorld War II By The Numbersâ. National WWII Museum. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 2 tháng 11 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 11 tháng 11 nÄm 2007. Francis, David R. (ngà y 29 tháng 8 nÄm 2005). âMore Costly than "The War to End All Wars"â. Christian Science Monitor. Truy cáºp ngà y 24 tháng 10 nÄm 2006.
- ^ âThe United States and the Founding of the United Nations, tháng 8 nÄm 1941âtháng 10 nÄm 1945â. U.S. Dept. of State, Bureau of Public Affairs, Office of the Historian. tháng 10 nÄm 2005. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 23 tháng 10 nÄm 2005. Truy cáºp ngà y 11 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Pacific War Research Society (2006). Japan's Longest Day. New York: Oxford University Press. ISBN 4770028873.
- ^ Rudolph, John L. (2002). Scientists in the Classroom: The Cold War Reconstruction of American Science Education. New York: Palgrave Macmillan, p. 1. ISBN 0312295715.
- ^ Niskanen, William A. âReaganomicsâ. The Concise Encyclopedia of Economics. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 20 tháng 2 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 21 tháng 10 nÄm 2007.
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, trang 113-115, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ Voyce, Bill (ngà y 21 tháng 8 nÄm 2006). âWhy the Expansion of the 1990's Lasted So Longâ. Iowa Workforce Information Network. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 6 tháng 10 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 16 tháng 8 nÄm 2007.
- ^ Semple, Kirk (ngà y 12 tháng 5 nÄm 2007). âMajority of Iraq Lawmakers Seek Timetable for U.S. Exitâ. New York Times. Truy cáºp ngà y 13 tháng 5 nÄm 2007.
- ^ Rogers, David (ngà y 9 tháng 5 nÄm 2007). âDemocrats Push for Vote On Revised Iraq War Billâ. Wall Street Journal. Truy cáºp ngà y 13 tháng 5 nÄm 2007. Kiá»m tra giá trá» ngà y tháng trong:
|ngà y tháng=
(trợ giúp) - ^ Phillips, Macon (ngà y 2 tháng 5 nÄm 2011). âOsama Bin Laden Deadâ. whitehouse.gov.
- ^ Miller, Greg; Entous, Adam (ngà y 6 tháng 1 nÄm 2017). âDeclassified report says Putin 'ordered' effort to undermine faith in U.S. election and help Trumpâ. The Washington Post.
- ^ Holshue ML, DeBolt C, Lindquist S, Lofy KH (tháng 3 nÄm 2020). âFirst Case of 2019 Novel Coronavirus in the United Statesâ. N. Engl. J. Med. 382 (10): 929â936. doi:10.1056/NEJMoa2001191. PMC 7092802. PMID 32004427.
- ^ CDC (ngà y 5 tháng 11 nÄm 2020). âCoronavirus Disease 2019 (COVID-19) in the U.S.â. Centers for Disease Control and Prevention (bằng tiếng Anh). Truy cáºp ngà y 8 tháng 9 nÄm 2020.
- ^ âCoronavirus disease 2019 (COVID-19) Situation Report â 89â (PDF). World Health Organization. ngà y 18 tháng 4 nÄm 2020. Truy cáºp ngà y 18 tháng 4 nÄm 2020.
- ^ Lemire, Jonathan (ngà y 7 tháng 11 nÄm 2020). âBiden defeats Trump for White House, Say's time to healâ. Associated Press. Truy cáºp ngà y 20 tháng 1 nÄm 2021.
- ^ Peñaloza, Marisa (ngà y 6 tháng 1 nÄm 2021). âTrump Supporters Storm U.S. Capitol, Clash with Policeâ. npr.org. NPR. Truy cáºp ngà y 16 tháng 1 nÄm 2021.
- ^ âWorld Factbook: Area Country Comparison Tableâ. Yahoo Education. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 24 tháng 7 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 28 tháng 2 nÄm 2007.
- ^ Benner, Susan (ngà y 24 tháng 5 nÄm 1992). âTackling Colorado's 14,000-Footersâ. New York Times. Truy cáºp ngà y 21 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ O'Hanlon, Larry. âSupervolcano: What's Under Yellowstone?â. Discovery Channel. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 25 tháng 5 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Perkins, Sid (ngà y 11 tháng 5 nÄm 2002). âTornado Alley, USAâ. Science News. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 25 tháng 8 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 20 tháng 9 nÄm 2006.
- ^ Morse, Larry E. âNative Vascular Plantsâ. Our Living Resources. U.S. Dept. of the Interior, National Biological Service. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 25 tháng 9 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 14 tháng 6 nÄm 2006.
- ^ âOur Living Resourcesâ. U.S. Dept. of the Interior, National Biological Service. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 11 tháng 7 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 14 tháng 6 nÄm 2006.
- ^ âNational Park Service Announces Addition of Two New Unitsâ. National Park Service. ngà y 28 tháng 2 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2006.
- ^ âFederal Land and Buildings Ownershipâ (PDF). Republican Study Committee. ngà y 19 tháng 5 nÄm 2005. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 9 tháng 3 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2006.
- ^ âAbuse of Trust: A Brief History of the Bush Administration's Disastrous Oil and Gas Development Policies in the Rocky Mountain Westâ. Wilderness Society. ngà y 28 tháng 5 nÄm 2007. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 7 tháng 2 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 11 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Vidal, John, and David Adam (ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007). âChina Overtakes US as World's Biggest CO2 Emitterâ. Guardian. Truy cáºp ngà y 27 tháng 6 nÄm 2007.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ âU.S. Faces International Pressure on Climate Change Policyâ. Online NewsHour. PBS. ngà y 5 tháng 7 nÄm 2005. Truy cáºp ngà y 5 tháng 5 nÄm 2007. Kiá»m tra giá trá» ngà y tháng trong:
|ngà y tháng=
(trợ giúp)[liên kết há»ng] - ^ Scheb, John M., and John M. Scheb II (2002). An Introduction to the American Legal System. Florence, KY: Delmar, p. 6. ISBN 0766827593.
- ^ Raskin, James B. (2003). Overruling Democracy: The Supreme Court Vs. the American People. London and New York: Routledge, các trang 36â38. ISBN 0415934397.
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, chÆ°Æ¡ng III, trang 76-80 Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ Bloch, Matt; Ericson, Matthew; Quealy, Kevin (ngà y 30 tháng 5 nÄm 2013). âCensus 2010: Gains and Losses in Congressâ. The New York Times.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ âUS Electoral College: Historical Election Resultsâ. Cục LÆ°u trữ và VÄn thÆ° Quá»c gia. Truy cáºp ngà y 20 tháng 4 nÄm 2010.
- ^ Inc., Gallup. âIn 2010, Conservatives Still Outnumber Moderates, Liberalsâ.
- ^ âNumber of Democrats Falls to New Low, Republicans Decline Tooâ. Rasmussen Reports. ngà y 1 tháng 8 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 20 tháng 8 nÄm 2007. Kiá»m tra giá trá» ngà y tháng trong:
|ngà y tháng=
(trợ giúp) - ^ Vì sao giá»i trẻ Mỹ nay thÃch Chủ nghÄ©a Xã há»i?, BBC Tiếng Viá»t, 21 tháng 8 nÄm 2018
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, trang 106-107, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, trang 120-121, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, trang 115-120, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, trang 130-136, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ Shah, Anup (ngà y 13 tháng 4 nÄm 2009). âU.S. and Foreign Aid Assistanceâ. GlobalIssues.org. Truy cáºp ngà y 11 tháng 10 nÄm 2009.
- ^ âUSC US-China Institute: Ambassador Clark Randt on "The Crucial Relationship"â. China.usc.edu. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 31 tháng 3 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 2 tháng 12 nÄm 2010.
- ^ âGlobal Indicators Databaseâ. Pewglobal.org. ngà y 22 tháng 4 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 14 tháng 10 nÄm 2017.
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, trang 127-130, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ âDMDC Webâ. dwp.dmdc.osd.mil.
- ^ âDepartment of Defense Base Structure Report, Fiscal Year 2005 Baselineâ (PDF). Global Policy Forum. Truy cáºp ngà y 21 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Ikenberry, G. John (March/April 2004). âIllusions of Empire: Defining the New American Orderâ. Foreign Affairs. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 25 tháng 5 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 11 tháng 11 nÄm 2007. Kiá»m tra giá trá» ngà y tháng trong:
|ngà y tháng=
(trợ giúp) Kreisler, Harry, and Chalmers Johnson (ngà y 29 tháng 1 nÄm 2004). âConversations with Historyâ. University of California at Berkeley. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 10 tháng 6 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 21 tháng 6 nÄm 2007.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết) - ^ âHere's how many nuclear warheads exist, and which countries own themâ. Defense News. ngà y 16 tháng 6 nÄm 2019.
- ^ âThe Fifteen Major Spender Countries in 2006â. Stockholm International Peace Research Institute. 2007. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 14 tháng 8 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 20 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ a b âTrends in World Military Expenditure, 2017â (PDF). Stockholm International Peace Research Institute. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 29 tháng 5 nÄm 2018. Truy cáºp ngà y 14 tháng 6 nÄm 2018.
- ^ âGlobal Military Spending Hits $1.2 Trillion: Studyâ. Reuters. ngà y 11 tháng 6 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 21 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âIraq Coalition Casualtiesâ. Iraq Coalition Casualty Count. ngà y 14 tháng 9 nÄm 2007. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 13 tháng 11 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 23 tháng 10 nÄm 2007.
- ^ Lý Quang Diá»u bà n vá» Trung Quá»c, Hoa Kỳ và thế giá»i, trang 20-21, Nhà xuất bản Thế giá»i, 2016
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ M-16 Rifle, U.S. Army Fact Files.
- ^ âArmy position: M4 Carbine is Soldier's battlefield weapon of choiceâ. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 26 tháng 9 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 13 tháng 10 nÄm 2021.
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ âM777 Lightweight 155mm howitzer (LW155)â. www.globalsecurity.org.
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ [1]
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ âU.S. Army Fact Filesâ.
- ^ âWorld Air Forces 2018â. Flightglobal: 17. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 14 tháng 6 nÄm 2018. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2018.
- ^ âAir Force Arsenal of Land-Based Nukes Shrinking as Plannedâ. Associated Press. ngà y 20 tháng 3 nÄm 2017. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 19 tháng 3 nÄm 2017. Truy cáºp ngà y 20 tháng 3 nÄm 2017.
- ^ âThe Global Financial Centres Index 16â (PDF). Long Finance. tháng 9 nÄm 2014. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 3 tháng 9 nÄm 2015. Truy cáºp ngà y 23 tháng 9 nÄm 2020.
- ^ U.S. Economy â Basic Conditions & Resources. U.S. Diplomatic Mission to Germany. "The United States is said to have a mixed economy because privately owned businesses and government both play important roles." Accessed: ngà y 24 tháng 10 nÄm 2011.
- ^ (4)Outline of the U.S. Economy â (2)How the U.S. Economy Works. U.S. Embassy Information Resource Center. "As a result, the American economy is perhaps better described as a "mixed" economy, with government playing an important role along with private enterprise. Although Americans often disagree about exactly where to draw the line between their beliefs in both free enterprise and government management, the mixed economy they have developed has been remarkably successful." Accessed: ngà y 24 tháng 10 nÄm 2011.
- ^ âReport for Selected Country Groups and Subjects (PPP valuation of country GDP)â. IMF. Truy cáºp ngà y 29 tháng 12 nÄm 2017.
- ^ Some data refers to IMF staff estimates but some are actual figures for the year 2017, made in 12 April 2017. [1], International Monetary Fund. Truy cáºp on 18 April 2017.
- ^ [1], International Monetary Fund. Database updated on 12 April 2017. Truy cáºp on 21 April 2017.
- ^ âThe Implementation of Monetary Policy â The Federal Reserve in the International Sphereâ (PDF). Truy cáºp ngà y 24 tháng 8 nÄm 2010.
- ^ âHow Petrodollars Affect The U.S. Dollarâ. Truy cáºp ngà y 14 tháng 10 nÄm 2016.
- ^ Benjamin J. Cohen, The Future of Money, Princeton University Press, 2006, ISBN 0-691-11666-0; cf. "the dollar is the de facto currency in Cambodia", Charles Agar, Frommer's Vietnam, 2006, ISBN 0-471-79816-9, p. 17
- ^ âUS GDP Growth Rate by Yearâ. US Bureau of Economic Analysis.
- ^ âTop Trading Partners - December 2016â. U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 8 tháng 7 nÄm 2017.
- ^ Wright, Gavin, and Jesse Czelusta, "Resource-Based Growth Past and Present", in Natural Resources: Neither Curse Nor Destiny, ed. Daniel Lederman and William Maloney (World Bank, 2007), p. 185. ISBN 0-8213-6545-2.
- ^ Anthony, Craig (12 tháng 9 nÄm 2016). â10 Countries With The Most Natural Resourcesâ. Investopedia.
- ^ a b âHousehold Incomeâ. Society at a Glance 2014: OECD Social Indicators. OECD Publishing. ngà y 18 tháng 3 nÄm 2014. doi:10.1787/soc_glance-2014-en. Truy cáºp ngà y 29 tháng 5 nÄm 2014.
- ^ a b âOECD Better Life Indexâ. OECD. Truy cáºp ngà y 25 tháng 11 nÄm 2012.
- ^ Digital History; Steven Mintz. âDigital Historyâ. Digitalhistory.uh.edu. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 2 tháng 3 nÄm 2004. Truy cáºp ngà y 21 tháng 4 nÄm 2012.
- ^ Vargo, Frank (ngà y 11 tháng 3 nÄm 2011). âU.S. Manufacturing Remains World's Largestâ. Shopfloor. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 4 tháng 4 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 28 tháng 3 nÄm 2012.
- ^ Gross domestic product: GDP by type of expenditure, VA by kind of economic activity, total and shares, annual, 1970-2016 Lưu trữ 2017-10-20 tại Wayback Machine, UNCTAD
- ^ âTrade recovery expected in 2017 and 2018, amid policy uncertaintyâ. Geneva, Switzerland: World Trade Organization. 12 tháng 4 nÄm 2017. Truy cáºp ngà y 22 tháng 6 nÄm 2017.
- ^ âGlobal 500 2016â. Fortune. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 21 tháng 9 nÄm 2018. Truy cáºp ngà y 22 tháng 3 nÄm 2018. Number of companies data taken from the "Country" filter.
- ^ âFT 500 2013â. ft.com.
- ^ âTable A â Market Capitalization of the World's Top Stock Exchanges (As at end of June 2012)â (PDF). Securities and Exchange Commission (China). Truy cáºp ngà y 1 tháng 6 nÄm 2014.
- ^ âCIA â The World Factbookâ. Cia.gov. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 11 tháng 12 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 21 tháng 4 nÄm 2012.
- ^ âCIA â The World Factbookâ. Cia.gov. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 17 tháng 11 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 21 tháng 4 nÄm 2012.
- ^ Adapting and evolving - Global venture capital insights and trends 2014 LÆ°u trữ 2020-08-04 tại Wayback Machine. EY, 2014. Truy cáºp ngà y 25 tháng 3 nÄm 2015
- ^ "Personal consumption expenditures (PCE)/gross domestic product (GDP)" FRED Graph, Federal Reserve Bank of St. Louis
- ^ âUnited Nations Statistics Division â National Accounts Main Aggregates Databaseâ.
- ^ âCountry comparison:: net migration rateâ. Central Intelligence Agency. The World Factbook. 2014. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 26 tháng 12 nÄm 2018. Truy cáºp ngà y 18 tháng 6 nÄm 2014.
- ^ Rankings: Global Competitiveness Report 2013-2014 (PDF), World Economic Forum, truy cáºp ngà y 1 tháng 6 nÄm 2014
- ^ âChart Book: The Legacy of the Great Recessionâ. Center on Budget and Policy Priorities. 10 tháng 9 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 20 tháng 10 nÄm 2013.
- ^ âFederal Debt: Total Public Debt as Percent of Gross Domestic Product â FRED â St. Louis Fedâ. Research.stlouisfed.org. Truy cáºp ngà y 6 tháng 5 nÄm 2015.
- ^ Flow of Funds report (PDF), Federal Reserve, tr. L.5, L.125, Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 1 tháng 11 nÄm 2017, truy cáºp ngà y 22 tháng 3 nÄm 2018
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, trang 98-99, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ âRank OrderâPublic Debtâ. The World Factbook. CIA. ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 13 tháng 6 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 7 tháng 7 nÄm 2007.
- ^ "Senate backs increase in debt limit to $14.3 trillion". Reuters. ngà y 28 tháng 1 nÄm 2010.
- ^ â2010 Budget-Summary Tables S-13 and S-14â (PDF). Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 10 tháng 10 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 21 tháng 7 nÄm 2014.
- ^ âWorld Debtâ. usdebtclock.org. Truy cáºp ngà y 26 tháng 10 nÄm 2013.
- ^ Kumar, Vishesh. âIs Rising U.S. Debt Inviting Trouble? Ask Japanâ. Daily Finance. Truy cáºp ngà y 18 tháng 5 nÄm 2010.
- ^ âPublic debt of United Statesâ. CIA World Factbook. 2017. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 24 tháng 12 nÄm 2018. Truy cáºp ngà y 10 tháng 7 nÄm 2017.
- ^ âMajor Foreign Holders of Treasury Securitiesâ. United States Department of the Treasury. tháng 7 nÄm 2014. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 17 tháng 10 nÄm 2015. Truy cáºp ngà y 23 tháng 8 nÄm 2014.
- ^ âGDP by Industryâ. Greyhill Advisors. Truy cáºp ngà y 13 tháng 10 nÄm 2011.
- ^ âUSA Economy in Briefâ. U.S. Dept. of State, International Information Programs. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 12 tháng 3 nÄm 2008.
- ^ âTable 726. Number of Returns, Receipts, and Net Income by Type of Business and Industry: 2003â (PDF). Statistical Abstract of the United States 2007. U.S. Census Bureau. tháng 10 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 26 tháng 8 nÄm 2007.
- ^ âFDIC-Insured Institutions Reported Net Income of $55.2 Billion in Fourth Quarter 2019â. www.fdic.gov.
- ^ âTable 971. Gross Domestic Product in Manufacturing in Current and Real (2000) Dollars by Industry: 2000 to 2005 (2004)â (PDF). Statistical Abstract of the United States 2007. U.S. Census Bureau. tháng 10 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 26 tháng 8 nÄm 2007.
- ^ âManufacturing Output by Countryâ. imt. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 27 tháng 7 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 4 tháng 4 nÄm 2014.
- ^ âUnited States remains the world's top producer of petroleum and natural gas hydrocarbonsâ. EIA.
- ^ âU.S. Crude Oil Production - Historical Chartâ. www.macrotrends.net. 2020. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 22 tháng 4 nÄm 2020.
- ^ Business, Charles Riley, CNN. âUS briefly overtakes Saudi Arabia as the world's top oil exporterâ. CNN.
- ^ âUnited States Informationâ. Federation of International Trade Associations. tháng 1 nÄm 2007. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 7 tháng 5 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 17 tháng 7 nÄm 2007.
- ^ Gettman, Jon (tháng 12 nÄm 2006). âMarijuana Production in the United States (2006)â (PDF). The Bulletin of Cannabis Reform. Truy cáºp ngà y 13 tháng 8 nÄm 2007. Nitya Venkataraman (ngà y 18 tháng 12 nÄm 2006). âMarijuana Called Top U.S. Cash Cropâ. ABC News. Truy cáºp ngà y 14 tháng 8 nÄm 2007. Kiá»m tra giá trá» ngà y tháng trong:
|ngà y tháng=
(trợ giúp) - ^ "The Food Bubble Economy". The Institute of Science in Society.
- ^ âSoybean Demand Continues to Drive Productionâ. Worldwatch Institute. ngà y 6 tháng 11 nÄm 2007. Bản gá»c lÆ°u trữ Tháng 3 16, 2008. Truy cáºp ngà y 13 tháng 3 nÄm 2008. Kiá»m tra giá trá» ngà y tháng trong:
|archive-date=
(trợ giúp) - ^ âISAAA Brief 39-2008: Executive SummaryâGlobal Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2008â (PDF). International Service for the Acquisition of Agri-Biotech Applications. tr. 15. Truy cáºp ngà y 16 tháng 7 nÄm 2010.
- ^ âStatistics about Business Sizeâ. U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 13 tháng 12 nÄm 2006.
- ^ a b âDoing Business in the United States (2006)â. World Bank. Truy cáºp ngà y 28 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Gumbel, Peter (ngà y 11 tháng 7 nÄm 2004). âEscape from Tax Hellâ. Time. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 7 tháng 1 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 28 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Shane, Scott "A General Theory of Entrepreneurship: the Individual-Opportunity Nexus", Edward Elgar
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, trang 100-105, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, trang 105-106, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ Index of Economic Freedom: United States, Index of Economic Freedom, Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 20 tháng 3 nÄm 2012, truy cáºp ngà y 27 tháng 8 nÄm 2020
- ^ âIs the US Really a Nation of God-Fearing Darwin-Haters?â. Der Spiegel. ngà y 6 tháng 6 nÄm 2009.
- ^ âCIA World Factbook. "United Statesâ. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 26 tháng 12 nÄm 2018. Truy cáºp ngà y 10 tháng 11 nÄm 2007.
- ^ McFeatters, Dale (ngà y 6 tháng 9 nÄm 2010). âSaluting 154 million in workforce on Labor Dayâ. Napa Valley Register.
- ^ âGlobal 500 2010: Global 500 1â100â. CNN.
- ^ Walmart Corporate and Financial Facts.
- ^ Fuller, Thomas (ngà y 15 tháng 6 nÄm 2005). âIn the East, Many EU Work Rules Don't Applyâ. International Herald Tribune. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 16 tháng 6 nÄm 2005. Truy cáºp ngà y 28 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, trang 107, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ Dobbs, Lou (ngà y 2 tháng 11 nÄm 2003). âThe Perils of Productivityâ. U.S. News & World Report. Truy cáºp ngà y 30 tháng 6 nÄm 2007. Kiá»m tra giá trá» ngà y tháng trong:
|ngà y tháng=
(trợ giúp) - ^ âHighlights of Current Labour Market trendsâ. Key Indicators of the Labour Market Programme. International Labour Organization. ngà y 9 tháng 12 nÄm 2005. Truy cáºp ngà y 17 tháng 6 nÄm 2007. Kiá»m tra giá trá» ngà y tháng trong:
|ngà y tháng=
(trợ giúp) - ^ âPopulation Clockâ. U.S. and World Population Clock. U.S. Department of Commerce. ngà y 16 tháng 5 nÄm 2020. Truy cáºp ngà y 24 tháng 5 nÄm 2020.
The United States population on ngà y 23 tháng 5 nÄm 2020 was: 329,686,270
- ^ âGlobal Wealth Reportâ. Credit Suisse. tháng 10 nÄm 2018. Truy cáºp ngà y 11 tháng 2 nÄm 2019.
- ^ âBillionaires 2019â. Forbes. 5 tháng 3 nÄm 2019. Truy cáºp ngà y 13 tháng 3 nÄm 2019.
- ^ âGlobal Food Security Indexâ. London: The Economist Intelligence Unit. ngà y 5 tháng 3 nÄm 2013. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 12 tháng 7 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 8 tháng 4 nÄm 2013.
- ^ âHuman Development Index (HDI) | Human Development Reportsâ. UNHDP. Truy cáºp ngà y 27 tháng 12 nÄm 2018.
- ^ âAbout Povertyâ. US Census. 2015. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 27 tháng 2 nÄm 2016. Truy cáºp 15 Tháng hai nÄm 2016.
- ^ Marisol Bello (ngà y 16 tháng 4 nÄm 2014). Hunger is a 'silent crisis' in the USA. USA Today. Retrieved ngà y 12 tháng 5 nÄm 2014.
- ^ IMF warns the US over high poverty. BBC, 22 June 2016.
- ^ Smeeding, T.M. (2005). âPublic Policy: Economic Inequality and Poverty: The United States in Comparative Perspectiveâ. Social Science Quarterly. 86: 955â983. doi:10.1111/j.0038-4941.2005.00331.x.
- ^ Kenworthy, L. (1999). âDo Social-Welfare Policies Reduce Poverty? A Cross-National Assessmentâ. Social Forces. 77 (3): 1119â1139. doi:10.1093/sf/77.3.1119.
- ^ Bradley, D.; E. Huber; S. Moller (2003). âDeterminants of Relative Poverty in Advanced Capitalist Democraciesâ. American Sociological Review. 68 (1): 22â51. doi:10.2307/3088901. JSTOR 3088901.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ Kevin Drum (ngà y 26 tháng 9 nÄm 2013). We Can Reduce Poverty If We Want To. We Just Have To Want To. Mother Jones. Retrieved ngà y 28 tháng 9 nÄm 2013.
- ^ Gould, Elise and Wething, Hilary (ngà y 24 tháng 7 nÄm 2012). "U.S. poverty rates higher, safety net weaker than in peer countries." Economic Policy Institute. Retrieved ngà y 26 tháng 7 nÄm 2013.
- ^ a b Sheffield, Rachel. âUnderstanding Poverty in the United States: Surprising Facts About America's Poorâ. The Heritage Foundation.
- ^ a b Hudson, John (13 Tháng chÃn 2011). âOur Nation's Poor Live Like Kingsâ. The Atlantic.
- ^ Worstall, Tim. âAstonishing Numbers: America's Poor Still Live Better Than Most Of The Rest Of Humanityâ. Forbes.
- ^ a b Kneebone, Elizabeth; Nadeau, Carey; Berube, Alan (ngà y 3 tháng 11 nÄm 2011). "The Re-Emergence of Concentrated Poverty: Metropolitan Trends in the 2000s". Brookings Institution. Retrieved ngà y 5 tháng 10 nÄm 2013.
- ^ Forbes.com. Places: New Hampshire. Retrieved ngà y 5 tháng 1 nÄm 2018.
- ^ Census.gov. Quick Facts: New Hampshire. Retrieved ngà y 5 tháng 1 nÄm 2018.
- ^ âPireport.org. American Samoa Governor Says Small Economies 'Cannot Afford Any Reduction In Medicaid'. Fili Sagapolutele. ngà y 3 tháng 2 nÄm 2017. Truy cáºp ngà y 8 tháng 1 nÄm 2018â. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 24 tháng 2 nÄm 2021. Truy cáºp ngà y 11 tháng 4 nÄm 2022.
- ^ 247wallst.com. America's Happiest (And Most Miserable) States. Samuel Stebbins, Michael B. Sauter, Evan Comen and Thomas C. Frohlich. ngà y 1 tháng 2 nÄm 2017. Truy cáºp ngà y 5 tháng 1 nÄm 2018.
- ^ David Leonhardt and Kevin Quealy (ngà y 22 tháng 4 nÄm 2014). The American Middle Class Is No Longer the World's Richest. The New York Times. Retrieved ngà y 28 tháng 4 nÄm 2014.
- ^ U.S. Household Incomes Rose to Record in 2016 as Poverty Fell, Sho Chandra and Jordan Yadoo, Bloomberg
- ^ Long, Heather (ngà y 12 tháng 9 nÄm 2017). âU.S. middle-class incomes reached highest-ever level in 2016, Census Bureau saysâ. The Washington Post.
- ^ Egan, Matt (ngà y 27 tháng 9 nÄm 2017). âRecord inequality: The top 1% controls 38.6% of America's wealthâ. CNNMoney. Truy cáºp ngà y 12 tháng 10 nÄm 2017.
- ^ Steverman, Ben (ngà y 16 tháng 6 nÄm 2017). âThe U.S. Is Where the Rich Are the Richestâ. Bloomberg. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2017.
- ^ Saez, Emmanuel (ngà y 30 tháng 6 nÄm 2016). "Striking it Richer: The Evolution of Top Incomes in the United States". University of California, Berkeley. Retrieved ngà y 15 tháng 9 nÄm 2017.
- ^ Alvaredo, Facundo; Atkinson, Anthony B.; Piketty, Thomas; Saez, Emmanuel (2013). "The Top 1 Percent in International and Historical Perspective". Journal of Economic Perspectives. Retrieved ngà y 16 tháng 8 nÄm 2013.
- ^ Focus on Top Incomes and Taxation in OECD Countries: Was the crisis a game changer? OECD, May 2014. Truy cáºp ngà y 14 tháng 8 nÄm 2014.
- ^ Hurst, Charles E. (2007), Social Inequality: Forms, Causes, and Consequences, Pearson Education, Inc., tr. 34, ISBN 978-0-205-69829-5
- ^ Weissmann, Jordan (ngà y 11 tháng 3 nÄm 2013). âYes, U.S. Wealth Inequality Is Terrible by Global Standardsâ. The Atlantic. Truy cáºp ngà y 16 tháng 3 nÄm 2013.
- ^ Bruenig, Matt (ngà y 24 tháng 3 nÄm 2014). âYou call this a meritocracy? How rich inheritance is poisoning the American economyâ. Salon. Truy cáºp ngà y 24 tháng 8 nÄm 2014.
- ^ Staff (ngà y 18 tháng 3 nÄm 2014). âInequality â Inherited wealthâ. The Economist. Truy cáºp ngà y 24 tháng 8 nÄm 2014.
- ^ Pizzigati, Sam (ngà y 24 tháng 9 nÄm 2012). âThe 'Self-Made' Hallucination of America's Richâ. Institute for Policy Studies. Truy cáºp ngà y 24 tháng 8 nÄm 2014.
- ^ White House: Here's Why You Have To Care About Inequality Timothy Noah | tnr.com| ngà y 13 tháng 1 nÄm 2012
- ^ Krugman, Paul (ngà y 20 tháng 10 nÄm 2002). âFor Richerâ. The New York Times.
- ^ Oligarchy, American Style By PAUL KRUGMAN. ngà y 3 tháng 11 nÄm 2011
- ^ Gilens & Page (2014) Testing Theories of American Politics: Elites, Interest Groups, and Average Citizens, Perspectives on Politics, Princeton University. Truy cáºp ngà y 18 tháng 4 nÄm 2014.
- ^ Piketty, Thomas (2014). Capital in the Twenty-First Century. Belknap Press. ISBN 067443000X p. 514:*"the risk of a drift towards oligarchy is real and gives little reason for optimism about where the United States is headed."
- ^ "The Broken Contract", By George Packer, Foreign Affairs, November/December 2011
- ^ a b Thompson, William, and Joseph Hickey (2005). Society in Focus. Boston: Pearson. ISBN 020541365X.
- ^ Williams, Brian, Stacey C. Sawyer, and Carl M. Wahlstrom (2005). Marriages, Families and Intimate Relationships. Boston: Pearson. ISBN 0205366740.
- ^ Kennickell, Arthur B. (ngà y 2 tháng 8 nÄm 2006). âTable11a: Amounts (Billions of 2004 Dollars) and Shares of Net Worth and Components Distributed by Net Worth Groups, 2004â (PDF). Currents and Undercurrents: Changes in the Distribution of Wealth, 1989â2004. Federal Reserve Board. Truy cáºp ngà y 24 tháng 6 nÄm 2007. Kiá»m tra giá trá» ngà y tháng trong:
|ngà y tháng=
(trợ giúp) - ^ Here's how much money Americans have in their savings accounts, Kathleen Elkins, CNBC, 13 Sept 2017
- ^ 67% ngÆ°á»i Mỹ vá» hÆ°u lo không Äủ tiá»n sinh sá»ng Äến lúc chết, cafef, 15-05-2018
- ^ âThe State of Retirees How Longer Lives Have Changed Retirementâ (PDF). Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 2 tháng 2 nÄm 2019. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2018.
- ^ âResearch and Development (R&D) Expenditures by Source and Objective: 1970 to 2004â. U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.[liên kết há»ng]
- ^ MacLeod, Donald (ngà y 21 tháng 3 nÄm 2006). âBritain Second in World Research Rankingsâ. Guardian. Truy cáºp ngà y 14 tháng 5 nÄm 2006.
- ^ Benedetti, François (ngà y 17 tháng 12 nÄm 2003). â100 Years Ago, the Dream of Icarus Became Realityâ. Fédération Aéronautique Internationale (FAI). Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 12 tháng 9 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 15 tháng 8 nÄm 2007.
- ^ âMedia Statistics > Televisions (per capita) by Countryâ. NationMaster. tháng 12 nÄm 2003. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 17 tháng 3 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 11 tháng 11 nÄm 2007. âMedia Statistics > Personal Computers (per capita) by Countryâ. NationMaster. tháng 12 nÄm 2003. âMedia Statistics > Radios (per capita) by Countryâ. NationMaster. tháng 12 nÄm 2003. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 22 tháng 12 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 3 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âComputer and Internet Use Mainâ (PDF). U.S. Dept. of Commerce, Census Bureau. Truy cáºp ngà y 22 tháng 7 nÄm 2015.
- ^ âCell phone ownership hits 91% of adultsâ. Pew Research Center. ngà y 19 tháng 5 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 22 tháng 7 nÄm 2015.
- ^ âFreedom on the Net 2014â. Freedom House. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 2 tháng 4 nÄm 2017. Truy cáºp ngà y 13 tháng 10 nÄm 2021.
- ^ âISAAA Brief 35-2006: Executive SummaryâGlobal Status of Commercialized Biotech/GM Crops: 2006â. International Service for the Acquisition of Agri-Biotech Applications. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Goodheart, Adam (ngà y 2 tháng 7 nÄm 2006). âCelebrating July 2: 10 Days That Changed Historyâ. The New York Times.
- ^ Silicon Valley: 110 Year Renaissance, McLaughlin, Weimers, Winslow 2008.
- ^ Robert W. Price (2004). Roadmap to Entrepreneurial Success. AMACOM Div American Mgmt Assn. tr. 42. ISBN 978-0-8144-7190-6.
- ^ âMotor vehicles statistics â countries compared worldwideâ. NationMaster. Truy cáºp ngà y 10 tháng 7 nÄm 2011.
- ^ âHousehold, Individual, and Vehicle Characteristicsâ. 2001 National Household Travel Survey. U.S. Dept. of Transportation, Bureau of Transportation Statistics. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 29 tháng 9 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 15 tháng 8 nÄm 2007.
- ^ âDaily Passenger Travelâ. 2001 National Household Travel Survey. U.S. Dept. of Transportation, Bureau of Transportation Statistics. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 29 tháng 9 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 15 tháng 8 nÄm 2007.
- ^ Highlights of the 2001 National Household Travel Survey LÆ°u trữ 2006-10-02 tại Wayback Machine, Bureau of Transportation Statistics, U.S. Department of Transportation, accessed ngà y 21 tháng 5 nÄm 2006
- ^ Gershgorn, Dave. âAfter decades of decline, no-car households are becoming more common in the USâ. Qz.com. Truy cáºp ngà y 14 tháng 10 nÄm 2017.
- ^ âHitchin' a ride: Fewer Americans have their own vehicle - University of Michigan Newsâ. ns.umich.edu. Truy cáºp ngà y 14 tháng 10 nÄm 2017.
- ^ âIntercity Passenger Rail: National Policy and Strategies Needed to Maximize Public Benefits from Federal Expendituresâ. U.S. Government Accountability Office. ngà y 13 tháng 11 nÄm 2006. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 1 tháng 11 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 20 tháng 6 nÄm 2007. Kiá»m tra giá trá» ngà y tháng trong:
|ngà y tháng=
(trợ giúp) - ^ Renne, John L., and Jan S. Wells (2003). âEmerging European-Style Planning in the United States: Transit-Oriented Development (p. 2)â (PDF). Rutgers, The State University of New Jersey. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 12 tháng 9 nÄm 2014. Truy cáºp ngà y 11 tháng 6 nÄm 2007.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ Pucher, John, and Lewis Dijkstra (tháng 2 nÄm 2000). âMaking Walking and Cycling Safer: Lessons from Europeâ (PDF). Transportation Quarterly. Transportation Alternatives. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 25 tháng 9 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 15 tháng 8 nÄm 2007.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ âScheduled Passengers Carriedâ. International Air Transport Association (IATA). 2006. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 23 tháng 3 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 15 tháng 8 nÄm 2007.
- ^ âPassenger Traffic 2006 Chung kếtâ. Airports Council International. ngà y 18 tháng 7 nÄm 2007. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 29 tháng 4 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 15 tháng 8 nÄm 2007.
- ^ âVisualizing America's Energy Use, in One Giant Chartâ. Visual Capitalist. 6 tháng 5 nÄm 2020. Truy cáºp ngà y 7 tháng 5 nÄm 2020.
- ^ âChina now no. 1 in CO2 emissions; USA in second positionâ. Netherlands Environmental Assessment Agency. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 1 tháng 7 nÄm 2007.
- ^ UNWTO Tourism Highlights: 2019 Edition | World Tourism Organization. 2019. doi:10.18111/9789284421152. ISBNÂ 9789284421152.
- ^ Orcutt, April (5 tháng 12 nÄm 2012). âAmerica's Most Visited Tourist Attractionsâ. Travel + Leisure. Truy cáºp ngà y 11 tháng 9 nÄm 2015.
- ^ "Population Clock". U.S. and World Population Clock. U.S. Department of Commerce. ngà y 4 tháng 7 nÄm 2017. Truy cáºp ngà y 11 tháng 9 nÄm 2017. The United States population on ngà y 4 tháng 7 nÄm 2017 was: 325,365,189
- ^ âStatistical Abstract of the United Statesâ (PDF). United States Census Bureau. 2005. Truy cáºp ngà y 25 tháng 10 nÄm 2015.
- ^ âPopulation growth (annual %)â. United Nations Population Division. The World Bank. 2014. Truy cáºp ngà y 21 tháng 1 nÄm 2015.
- ^ âField Listing: Birth Rateâ. Central Intelligence Agency. The World Factbook. 2014. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 11 tháng 12 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 21 tháng 1 nÄm 2015.
- ^ âUnited States: Top Ten Sending Countries, By Country of Birth, 1986 to 2006 (table available by menu selection)â. Migration Policy Institute. 2007. Truy cáºp ngà y 5 tháng 7 nÄm 2007.
- ^ Pew Research Center's Hispanic Trends Project ngà y 28 tháng 9 nÄm 2015.
- ^ a b âExecutive Summary: A Population Perspective of the United Statesâ. Population Resource Center. tháng 5 nÄm 2000. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 4 tháng 6 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Jens Manuel Krogstad (ngà y 7 tháng 10 nÄm 2019). âKey facts about refugees to the U.S.â. Pew Research Center.
- ^ âTable 2. Persons Obtaining Lawful Permanent Resident Status by Region and Selected Country of Last Residence: Fiscal Years 2016 to 2018â. Yearbook of Immigration Statistics. Department of Homeland Security. ngà y 19 tháng 12 nÄm 2019. Truy cáºp ngà y 12 tháng 1 nÄm 2020.
- ^ âModern Immigration Wave Brings 59 Million to U.S. â Pew Research Centerâ. Pew Research Center's Hispanic Trends Project. ngà y 28 tháng 9 nÄm 2015.
- ^ âAncestry 2000â (PDF). U.S. Census Bureau. tháng 6 nÄm 2004. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Humes, Karen R.; Jones, Nicholas A.; Ramirez, Roberto R. (tháng 3 nÄm 2011). âOverview of Race and Hispanic Origin: 2010â (PDF). U.S. Census Bureau. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 29 tháng 4 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 29 tháng 3 nÄm 2011.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ Hine, Darlene; William C. Hine; Stanley Harrold (2006). The African American Odyssey. Boston, MA: Pearson.
- ^ White Americans play major role in electing the first black president, Los Angeles Times
- ^ âHispanic or Latino Origin by Specific Originâ. U.S. Census Bureau. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 12 tháng 2 nÄm 2020. Truy cáºp ngà y 9 tháng 11 nÄm 2007.
- ^ âStatisticsâPopulation & Economic Strengthâ. U.S. Hispanic Chamber of Commerce. 2005. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 1 tháng 4 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âForeign-Born Population Tops 34 Million, Census Bureau Estimatesâ. U.S. Census Bureau. ngà y 22 tháng 2 nÄm 2005. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 19 tháng 4 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âMinority Population Tops 100 Millionâ. U.S. Census Bureau. ngà y 17 tháng 5 nÄm 2007. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 20 tháng 5 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âCensus Bureau Projects Tripling of Hispanic and Asian Populations in 50 Years; Non-Hispanic Whites May Drop To Half of Total Populationâ. U.S. Census Bureau. ngà y 18 tháng 3 nÄm 2004. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 13 tháng 3 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ 6 tháng 3 nÄm 2005.xls âCalifornia 2005 Populationâ Kiá»m tra giá trá»
|url=
(trợ giúp). U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2007. - ^ âNew Mexico 2005 Populationâ. U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âHawaii 2005 Populationâ. U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âTexas 2005 Populationâ. U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 13 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âDistrict of Columbia 2005 Populationâ. U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 10 tháng 10 nÄm 2007.
- ^ âWhat percentage of the U.S. population is gay, lesbian or bisexual?â. Washington Post. Truy cáºp ngà y 28 tháng 12 nÄm 2014.
- ^ Donaldson James, Susan (ngà y 8 tháng 4 nÄm 2011). âGay Americans Make Up 4 Percent of Populationâ. ABC News. Truy cáºp ngà y 26 tháng 8 nÄm 2012.
- ^ âLGBT Percentage Highest in D.C., Lowest in North Dakotaâ. Gallup. Truy cáºp ngà y 14 tháng 6 nÄm 2014.
- ^ Somashekher, Sandhya (ngà y 15 tháng 7 nÄm 2014). âHealth survey gives government its first large-scale data on gay, bisexual populationâ. Washington Post. Truy cáºp ngà y 19 tháng 11 nÄm 2014.
Sieczkowski, Cavan (ngà y 15 tháng 7 nÄm 2014). âHealth Survey: About 2 Percent Of Americans Are Gay Or Lesbianâ. Huffington Post. Truy cáºp ngà y 19 tháng 11 nÄm 2014.
Painter, Kim (ngà y 15 tháng 7 nÄm 2014). âJust over 2% tell CDC they are gay, lesbian, bisexualâ. USA Today. Truy cáºp ngà y 19 tháng 11 nÄm 2014. - ^ â50 Fastest-Growing Metro Areas Concentrated in West and Southâ. U.S. Census Bureau. ngà y 5 tháng 4 nÄm 2007. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 16 tháng 5 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 26 tháng 1 nÄm 2007.
- ^ a b âTable 1: Population Estimates for the 25 Largest U.S. Cities Based on 1 tháng 7 nÄm 2006, Population Estimates: ngà y 1 tháng 4 nÄm 2000 to 1 tháng 7 nÄm 2006â (PDF). 2005 Population Estimates. U.S. Census Bureau, Population Division. ngà y 28 tháng 6 nÄm 2007. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 5 tháng 4 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 8 tháng 9 nÄm 2007.
- ^ âTable 2. Population Estimates for the 100 Most Populous Metropolitan Statistical Areas Based on 1 tháng 7 nÄm 2006, Population Estimatesâ (PDF). 2005 Population Estimates. U.S. Census Bureau. ngà y 5 tháng 4 nÄm 2007. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 15 tháng 3 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 17 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âTable 5. Estimates of Population Change for Metropolitan Statistical Areas and Rankings: ngà y 1 tháng 7 nÄm 2007 to ngà y 1 tháng 7 nÄm 2008â (PDF). 2008 Population Estimates. U.S. Census Bureau. ngà y 19 tháng 3 nÄm 2009. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 7 tháng 12 nÄm 2009.
- ^ âFigure Aâ3. Census Regions, Census Divisions, and Their Constituent Statesâ (PDF). U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 17 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âForeign Language Enrollments in United States Institutions of Higher Learningâ (PDF). MLA. fall 2002. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 3 tháng 8 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 16 tháng 10 nÄm 2006. Kiá»m tra giá trá» ngà y tháng trong:
|ngà y tháng=
(trợ giúp) - ^ Feder, Jody (ngà y 25 tháng 1 nÄm 2007). âEnglish as the Official Language of the United StatesâLegal Background and Analysis of Legislation in the 110th Congressâ (PDF). ILW.COM (Congressional Research Service). Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 18 tháng 6 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âThe Constitution of the State of Hawaii, Article XV, Section 4â. Hawaii Legislative Reference Bureau. ngà y 7 tháng 11 nÄm 1978. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 24 tháng 7 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Dicker, Susan J. (2003). Languages in America: A Pluralist View. Clevedon, UK: Multilingual Matters. tr. các trang 216, 220â25. ISBN 1853596515.
- ^ âForeign Language Enrollments in Kâ12 Public Schoolsâ (PDF). American Council on the Teaching of Foreign Languages (ACTFL). tháng 2 nÄm 2011. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ Tháng 4 8, 2016. Truy cáºp ngà y 17 tháng 10 nÄm 2015. Kiá»m tra giá trá» ngà y tháng trong:
|archive-date=
(trợ giúp) - ^ Goldberg, David; Looney, Dennis; Lusin, Natalia (tháng 2 nÄm 2015). âEnrollments in Languages Other Than English in United States Institutions of Higher Education, Fall 2013â (PDF). Modern Language Association. Truy cáºp ngà y 20 tháng 5 nÄm 2015.
- ^ David Skorton; Glenn Altschuler. âAmerica's Foreign Language Deficitâ. Forbes.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ âUnited Statesâ. Modern Language Association. Truy cáºp ngà y 2 tháng 9 nÄm 2013.
- ^ Bureau, U.S. Census. âAmerican FactFinder â Resultsâ. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 12 tháng 2 nÄm 2020. Truy cáºp ngà y 8 tháng 8 nÄm 2019.
- ^ âReligionâ. U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 17 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ a b âAmerica's Changing Religious Landscapeâ. Pew Research Center's Forum on Religion & Public Life. ngà y 12 tháng 5 nÄm 2015.
- ^ Green, John C. âThe American Religious Landscape and Political Attitudes: A Baseline for 2004â (PDF). Ray C. Bliss Institute of Applied Politics, University of Akron. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 7 tháng 12 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 18 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Eskridge, Larry (2006). âHow Many Evangelicals Are There?â. Defining Evangelicalism. Wheaton College, Institute for the Study of American Evangelicals. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, trang 84-98, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998.
- ^ Barry A. Kosmin; Egon Mayer; Ariela Keysar (ngà y 19 tháng 12 nÄm 2001). âAmerican Religious Identification Survey 2001â (PDF). CUNY Graduate Center. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 22 tháng 6 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 16 tháng 9 nÄm 2011.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ âUnited Statesâ. Truy cáºp ngà y 2 tháng 5 nÄm 2013.
- ^ âTable 55âMarital Status of the Population by Sex, Race, and Hispanic Origin: 1990 to 2007â (PDF). Statistical Abstract of the United States 2009. U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 11 tháng 10 nÄm 2009.
- ^ a b âBirths: Final Data for 2013, tables 2, 3â (PDF). U.S. Department of Health & Human Services. Truy cáºp ngà y 23 tháng 7 nÄm 2015.
- ^ âTrends in Teen Pregnancy and Childbearingâ. U.S. Department of Health & Human Services. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 3 tháng 12 nÄm 2021. Truy cáºp ngà y 23 tháng 7 nÄm 2015.
- ^ a b Strauss, Lilo T.; và Äá»ng nghiá»p (ngà y 24 tháng 11 nÄm 2006). âAbortion SurveillanceâUnited States, 2003â. MMWR. Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Division of Reproductive Health. Truy cáºp ngà y 17 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âFASTSTATS â Births and Natalityâ. Centers for Disease Control and Prevention. ngà y 21 tháng 11 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 13 tháng 1 nÄm 2014.
- ^ âNational Vital Statistics Volume 67, Number 1, ngà y 31 tháng 1 nÄm 2018â (PDF). Center for Desease Control â CDC. Truy cáºp ngà y 3 tháng 2 nÄm 2018.
- ^ Jardine, Cassandra (ngà y 31 tháng 10 nÄm 2007). âWhy adoption is so easy in Americaâ. The Daily Telegraph. London.
- ^ âChild Adoption: Trends and policiesâ (PDF). United Nations Department of Economic and Social Affairs. 2009. Truy cáºp ngà y 25 tháng 10 nÄm 2015.
- ^ Hagerty, Barbara Bradley (ngà y 27 tháng 5 nÄm 2008). âSome Muslims in U.S. Quietly Engage in Polygamyâ. National Public Radio: All Things Considered. Truy cáºp ngà y 23 tháng 7 nÄm 2009.
- ^ âAges for Compulsory School Attendance...â. U.S. Dept. of Education, National Center for Education Statistics. Truy cáºp ngà y 10 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âCAPE â Private School Factsâ.
- ^ âU.S. Department of Education: Homeschooling Continues to Grow!â. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 11 tháng 12 nÄm 2013. Truy cáºp ngà y 12 tháng 3 nÄm 2021.
- ^ âEducational Attainment in the United States: 2003â (PDF). U.S. Census Bureau. Truy cáºp ngà y 1 tháng 8 nÄm 2006.
- ^ For more detail on U.S. literacy, see A First Look at the Literacy of Americaâs Adults in the 21st century, U.S. Department of Education (2003).
- ^ âHuman Development Reportâ. United Nations Development Programme.
- ^ âWHO Life expectancy data by countryâ. WHO. 2012. Truy cáºp ngà y 1 tháng 6 nÄm 2013.
- ^ âCountry Comparison: Life Expectancy at Birthâ. The World Factbook. CIA. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 2 tháng 1 nÄm 2018. Truy cáºp ngà y 25 tháng 10 nÄm 2011.
- ^ Murray, Christopher J.L. (ngà y 10 tháng 7 nÄm 2013). âThe State of US Health, 1990â2010: Burden of Diseases, Injuries, and Risk Factorsâ (PDF). Journal of the American Medical Association. 310 (6): 591â608. doi:10.1001/jama.2013.13805. PMC 5436627. PMID 23842577. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 25 tháng 7 nÄm 2013.
- ^ âHealth, United States, 2006â (PDF). Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Health Statistics. tháng 11 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 15 tháng 8 nÄm 2007.
- ^ Eberstadt, Nicholas, and Hans Groth (ngà y 19 tháng 4 nÄm 2007). âHealthy Old Europeâ. International Herald Tribune. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 23 tháng 4 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ MacAskill, Ewen (ngà y 13 tháng 8 nÄm 2007). âUS Tumbles Down the World Ratings List for Life Expectancyâ. Guardian. Truy cáºp ngà y 15 tháng 8 nÄm 2007.
- ^ âCountry Comparison: Infant Mortality Rateâ. The World Factbook. Central Intelligence Agency. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 11 tháng 4 nÄm 2014. Truy cáºp ngà y 17 tháng 5 nÄm 2014.
- ^ âPrevalence of Overweight and Obesity Among Adults: United States, 2003â2004â. Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Health Statistics. Truy cáºp ngà y 5 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Schlosser, Eric (2002). Fast Food Nation. New York: Perennial. tr. 240. ISBN 0060938455.
- ^ âFast Food, Central Nervous System Insulin Resistance, and Obesityâ. Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology. American Heart Association. 2005. Truy cáºp ngà y 17 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âAdolescent Sexual Health in Europe and the U.S.âWhy the Difference?â. Advocates for Youth. tháng 10 nÄm 2001. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 20 tháng 5 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 17 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Strauss, Lilo T. (ngà y 24 tháng 11 nÄm 2006). âAbortion SurveillanceâUnited States, 2003â. MMWR. Centers for Disease Control, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Division of Reproductive Health. Truy cáºp ngà y 17 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ OECD Health Data 2000: A Comparative Analysis of 29 Countries (Paris: OECD, 2000). See also âThe U.S. Healthcare System: The Best in the World or Just the Most Expensive?â (PDF). University of Maine. 2001. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 4 tháng 6 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 29 tháng 11 nÄm 2006.
- ^ âHealth, United States, 2006â (PDF). Centers for Disease Control, National Center for Health Statistics. Truy cáºp ngà y 24 tháng 11 nÄm 2006.
- ^ Himmelstein, David U. (2005). âIllness and Injury as Contributors to Bankruptcyâ. Health Affairs. Truy cáºp ngà y 5 tháng 10 nÄm 2006.
- ^ Gardiner, Jill (ngà y 9 tháng 1 nÄm 2007). âMomentum Grows on Health Careâ. New York Sun. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 13 tháng 10 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Fahrenthold, David A. (ngà y 5 tháng 4 nÄm 2006). âMass. Bill Requires Health Coverageâ. Washington Post. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Gledhill, Lynda (ngà y 29 tháng 8 nÄm 2006). âAssembly Approves Universal Health Careâ. San Francisco Chronicle. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âHealth Care Law 54% Favor Repeal of Health Care Lawâ. Rasmussen Reports. Truy cáºp ngà y 13 tháng 10 nÄm 2012.
- ^ âDebate on ObamaCare to intensify in the wake of landmark Supreme Court rulingâ. Fox News. ngà y 29 tháng 6 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 14 tháng 10 nÄm 2012.
- ^ âU.S. Uninsured Rate Steady at 12.2% in Fourth Quarter of 2017â. Gallup.
- ^ Most Americans Still Rate Their Healthcare Quite Positively Gallup
- ^ Barclay, Gordon, and Cynthia Tavares with Sally Kenny, Arsalaan Siddique, and Emma Wilby (ngà y 24 tháng 10 nÄm 2003). âInternational Comparisons of Criminal Justice Statistics 2001â (PDF). CrimeReduction.gov.uk. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 30 tháng 10 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 19 tháng 10 nÄm 2007.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ Krug, E.G, K.E. Powell, and L.L. Dahlberg (1998). âFirearm-Related Deaths in the United States and 35 Other High- and Upper-Middle Income Countriesâ. International Journal of Epidemiology. 7: các trang 214â21.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết) âSeventh United Nations Survey on Crime Trends and the Operations of Criminal Justice Systems (1998â2000)â. United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC). Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 4 tháng 11 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 8 tháng 11 nÄm 2006.
- ^ âGerman Crime Dataâ (PDF). Bundeskriminalamt (BKA). tháng 7 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 12 tháng 7 nÄm 2007.
- ^ âCrime Statisticsâ. The Daily. Statistics Canada. ngà y 21 tháng 7 nÄm 2005. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 24 tháng 10 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 12 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âCrime in the United States 2005â. FBI. tháng 9 nÄm 2006. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 19 tháng 9 nÄm 2006. Truy cáºp ngà y 12 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âMurders Rose At Their Fastest Pace In A Quarter-Century Last Yearâ. FiveThirtyEight. ngà y 26 tháng 9 nÄm 2016.
- ^ Beckett, Lois; Chalabi, Mona (ngà y 25 tháng 9 nÄm 2017). âUS murder rate rose in 2016 â but experts question claims of long-term trendâ. The Guardian. Truy cáºp ngà y 25 tháng 9 nÄm 2017.
- ^ âNational Gang Threat Assessment, Emerging Trendsâ. U.S. National Gang Intelligence Center. 2011. tr. 9.
- ^ âNew Incarceration Figures: Thirty-Three Consecutive Years of Growthâ (PDF). Sentencing Project. tháng 12 nÄm 2006. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 11 tháng 6 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 10 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Walmsley, Roy (2005). âWorld Prison Population Listâ (PDF). King's College London, International Centre for Prison Studies. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 28 tháng 6 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 19 tháng 10 nÄm 2007. For the latest detailed country data, see âPrison Brief for United States of Americaâ. King's College London, International Centre for Prison Studies. ngà y 21 tháng 6 nÄm 2006. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 4 tháng 8 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 19 tháng 10 nÄm 2007. There are reports that China's actual prison population and incarceration rate and North Korea's incarceration rate may exceed those of the United States. See Adams, Cecil (ngà y 6 tháng 2 nÄm 2004). âDoes the United States Lead the World in Prison Population?â. The Straight Dope. Truy cáºp ngà y 11 tháng 10 nÄm 2007.
- ^ âEntire WorldâPrison Population Rates per 100,000 of the National Populationâ. King's College London, International Centre for Prison Studies. 2007. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 24 tháng 8 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 19 tháng 10 nÄm 2007.
- ^ âIncarceration Rate, 1980â2005â. U.S. Dept. of Justice, Bureau of Justice Statistics. 2006. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 11 tháng 6 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 10 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âThe Impact of the War on Drugs on U.S. Incarcerationâ. Human Rights Watch. tháng 5 nÄm 2000. Truy cáºp ngà y 10 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ a b Correctional Populations in the United States. Published December 2014 by Bureau of Justice Statistics. Truy cáºp ngà y 5 tháng 1 nÄm 2018.
- ^ Chang, Cindy (ngà y 29 tháng 5 nÄm 2012). âLouisiana is the world's prison capitalâ. The Times-Picayune. Truy cáºp ngà y 4 tháng 4 nÄm 2013.
- ^ Mears, Daniel P. (2010). American Criminal Justice Policy: An Evaluation Approach to Increasing Accountability and Effectiveness. Cambridge University Press. tr. 72. ISBN 978-0-521-76246-5. Truy cáºp ngà y 25 tháng 10 nÄm 2015.
- ^ Wendy Sawyer and Peter Wagner (ngà y 24 tháng 3 nÄm 2020). Mass Incarceration: The Whole Pie 2020 (Bản báo cáo). Prison Policy Initiative.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết)
- ^ âHow can incarceration rates be racist if they reflect the ACTUAL crime rates?â. TheBlaze. 3 Tháng mÆ°á»i 2019.
- ^ âHomicide Trends in the United States, 1980-2008â (PDF). tr. 3.
- ^ Cooper, Alexia (2012). Homicide Trends in the United States, 1980-2008. tr. 3. ISBN 978-1249573241.
- ^ Statistics, Bureau of Justice. âHomicides Fall to Lowest Rate in Four Decadesâ. Prnewswire.com. Truy cáºp ngà y 25 tháng 7 nÄm 2019.
- ^ âTable 21â. FBI.
- ^ âSearchable Execution Databaseâ. Death Penalty Information Center. Truy cáºp ngà y 10 tháng 10 nÄm 2012.
- ^ âDeath Sentences and Executions 2015â. Amnesty International USA. 2015. Truy cáºp ngà y 3 tháng 6 nÄm 2017.
- ^ âÃn tá» hình và các phÆ°Æ¡ng thức tá» hình trên thế giá»iâ. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 8 tháng 3 nÄm 2016. Truy cáºp ngà y 29 tháng 1 nÄm 2016.
- ^ âNhững án tù ká»· lục trong lá»ch sá» tÆ° pháp hiá»n Äạiâ.
- ^ Miller, Matthew, Deborah Azrael, and David Hemenway (tháng 12 nÄm 2002). âRates of Household Firearm Ownership and Homicide Across US Regions and States, 1988â1997â. American Journal of Public Health. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết) Hepburn, Lisa M., and David Hemenway (tháng 7 nÄm 2004). âFirearm Availability and Homicide: A Review of the Literatureâ. Aggression and Violent Behavior. ScienceDirect. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ a b âTranh cãi vá» luáºt sá» hữu súng Äạn tại Mỹâ. Báo Nhân Dân.
- ^ âChung kết tally: Police shot and killed 986 people in 2015â. Washington Post. Truy cáºp 8 tháng 2 nÄm 2018.
- ^ âCảnh sát Mỹ bắn chết 1.000 ngÆ°á»i má»i nÄmâ. tintucvietnam.vn. 14 Tháng hai 2019.
- ^ a b "Guns in the US: The statistics behind the violence". BBC News. ngà y 5 tháng 1 nÄm 2016.
- ^ âGần 40.000 ngÆ°á»i Mỹ chết do súng trong nÄm 2017â. doisongphapluat.com. 14 Tháng mÆ°á»i hai 2018.
- ^ âFastStatsâ. Cdc.gov. ngà y 10 tháng 7 nÄm 2017. Truy cáºp ngà y 4 tháng 10 nÄm 2017.
- ^ Nguyên vÄn: "A well regulated Militia, being necessary to the security of a free State, the right of the people to keep and bear Arms, shall not be infringed"
- ^ âCác há»c giả tranh luáºn vá» Tu ChÃnh Ãn thứ nhì trong Hiến pháp Hoa Kỳâ. VOA.
- ^ âTu ChÃnh Ãn Sá» Hai không bảo vá» quyá»n giữ súng AR-15â. 9 Tháng tÆ° 2018.
- ^ âA Public Opinion Trend That Matters: Priorities for Gun Policyâ. Pew Research Center (bằng tiếng Anh). Truy cáºp ngà y 23 tháng 10 nÄm 2018.
- ^ Blanton, Dana (14 Tháng tám 2019). âFox News Poll: Most back gun restrictions after shootings, Trump ratings downâ. Fox News.
- ^ Queralt, Magaly (2000). The Social Environment and Human Behavior: A Diversity Perspective. Boston: Allyn & Bacon, p. 83. ISBN 0023971916.
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, chÆ°Æ¡ng II, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, chÆ°Æ¡ng I, Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ Gutfield, Amon (2002). American Exceptionalism: The Effects of Plenty on the American Experience. Brighton and Portland: Sussex Academic Press. tr. 65. ISBN 1903900085.
- ^ Reeve Vanneman & Lynn Weber Cannon (1988). The American Perception of Class. Philadelphia, PA: Temple University Press. ISBN 0877225931.Quản lý CS1: sá» dụng tham sá» tác giả (liên kết) Zweig, Michael (2004). What's Class Got To Do With It, American Society in the Twenty-First Century. Ithaca, NY: Cornell University Press. ISBN 0801488990. âEffects of Social Class and Interactive Setting on Maternal Speechâ. Education Resource Information Center. Truy cáºp ngà y 27 tháng 1 nÄm 2007.
- ^ Ehrenreich, Barbara (1989). Fear of Falling, The Inner Life of the Middle Class. New York: HarperCollins. ISBN 0060973331.
- ^ âWomen's Advances in Educationâ. Columbia University, Institute for Social and Economic Research and Policy. 2006. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 9 tháng 6 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 6 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Burge, Kathleen (ngà y 18 tháng 11 nÄm 2003). âSJC: Gay Marriage Legal in Massâ. Boston Globe. Truy cáºp ngà y 14 tháng 7 nÄm 2007.
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, chÆ°Æ¡ng III, trang 55, 65-71 Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ VÄn minh Hoa Kỳ, chÆ°Æ¡ng III, trang 71-75 Jean Piere Fichou, Nhà xuất bản Thế giá»i, 1998
- ^ Äánh giá vÄn hóa Mỹ thế nà o?, 28/05/2017, Thế giá»i & Viá»t Nam
- ^ Pym, John, ed. (2000). Time Out phim Guide, 8th ed. London and New York: Penguin, các trang xâxi (top 100 poll conducted in 1995). ISBN 014028365X; Village Voice: 100 Best Films of the 20th century (2001). Filmsite.org; Sight and Sound Top Ten Poll 2002. BFI. Truy cáºp 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âWorld Culture Report 2000 Calls for Preservation of Intangible Cultural Heritageâ. UNESCO. ngà y 17 tháng 11 nÄm 2000. Truy cáºp ngà y 14 tháng 9 nÄm 2007. âSummary: Does Globalization Thwart Cultural Diversity?â. World Bank Group. Truy cáºp ngà y 14 tháng 9 nÄm 2007.
- ^ âMedia Statistics > Television Viewing by Countryâ. NationMaster. Truy cáºp ngà y 3 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âBroadband and Media Consumptionâ. eMarketer. ngà y 7 tháng 6 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 10 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Stelter, Brian (ngà y 3 tháng 5 nÄm 2011). âTelevision Ownership Drops in U.S., Nielsen Reportsâ. Nytimes.com.
- ^ âTV Fans Spill into Web Sitesâ. eMarketer. ngà y 7 tháng 6 nÄm 2007. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 9 tháng 6 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 10 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âTop Sites in United Statesâ. Alexa. 2014. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 9 tháng 4 nÄm 2016. Truy cáºp ngà y 20 tháng 10 nÄm 2014.
- ^ âDigital Fact Pack 2007 (các trang 21)â (PDF). Advertising Age. ngà y 23 tháng 4 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 10 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Meyers, Jeffrey (1999). Hemingway: A Biography. New York: Da Capo, p. 139. ISBN 0306808900.
- ^ Brown, Milton W. (1988 [1963]). The Story of the Armory Show. New York: Abbeville. ISBN 0896597954.
- ^ Dell Upton. 1998. Architecture in the United States-Oxford history of art. pp. 11 ff. ISBN 0-19-284217-X
- ^ a b Klapthor, James N. (ngà y 23 tháng 8 nÄm 2003). âWhat, When, and Where Americans Eat in 2003â. Institute of Food Technologists. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 8 tháng 9 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âLet's Eat Out: Americans Weigh Taste, Convenience, and Nutritionâ (PDF). U.S. Dept. of Agriculture. Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 7 tháng 12 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 9 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ a b âFast Food, Central Nervous System Insulin Resistance, and Obesityâ. Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology. American Heart Association. 2005. Truy cáºp ngà y 9 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ âCoffee Todayâ. Coffee Country. PBS. tháng 5 nÄm 2003. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Conrad, Barnaby (1995). The Martini: An Illustrated History of an American Classic. New York: Chronicle, p. 10. ISBN 1903900085.
- ^ âPer Capita Beer Consumption by Country (2004)â. Kirin. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 17 tháng 6 nÄm 2007. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Credeur, Mary Jane, and Amy Wilson (ngà y 28 tháng 5 nÄm 2007). âAnheuser-Busch Hopes Imports Can Take It Back to Topâ. International Herald Tribune. LÆ°u trữ bản gá»c ngà y 7 tháng 2 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 5 tháng 6 nÄm 2007.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ May, Danny (2004). The Only Wine Book You'll Ever Need. New York: Adams, p. 217. ISBN 1593371012.
- ^ Smith, Andrew F. (2004). The Oxford Encyclopedia of Food and Drink in America. New York: Oxford University Press, các trang 131â32. ISBN 0195154371. Levenstein, Harvey (2003). Revolution at the Table: The Transformation of the American Diet. Berkeley, Los Angeles, and London: University of California Press, các trang 154â55. ISBN 0520234391.
- ^ âSony, LG, Wal-Mart among Most Extendible Brandsâ. Cheskin. ngà y 6 tháng 6 nÄm 2005. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 12 tháng 3 nÄm 2012. Truy cáºp ngà y 19 tháng 6 nÄm 2007.
- ^ Davis, Fred (1992). Fashion, Culture, and Identity. Chicago: University of Chicago Press, p. 69. ISBN 0226138097.
- ^ Krane, David K. (ngà y 30 tháng 10 nÄm 2002). âProfessional Football Widens Its Lead Over Baseball as Nation's Favorite Sportâ. Harris Interactive. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 4 tháng 1 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 14 tháng 9 nÄm 2007. Maccambridge, Michael (2004). America's Game: The Epic Story of How Pro Football Captured a Nation. New York: Random House. ISBN 0375504540.
- ^ â2021 CNL Finalsâ. Truy cáºp 27 tháng 5 nÄm 2023.
- ^ Chase, Chris (ngà y 7 tháng 2 nÄm 2014). âThe 10 most fascinating facts about the all-time Winter Olympics medal standingsâ. USA Today. Truy cáºp ngà y 28 tháng 2 nÄm 2014. Loumena, Dan (ngà y 6 tháng 2 nÄm 2014). âWith Sochi Olympics approaching, a history of Winter Olympic medalsâ. Los Angeles Times. Truy cáºp ngà y 28 tháng 2 nÄm 2014.
Äá»c thêm sá»a
- Aarts, L., and van Schagen, I. (2006). Driving speed and the risk of road crashes: A review. Accident, Analysis and Prevention. tr. 215-224.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- Acemoglu, D. and Johnson, S. (2007). Disease and development: The effect of life expectancy on economic growth. Journal of Political Economy. tr. 925-985.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- Acemoglu, D., and Robinson, J.A. (2012). Why nations fail: The origins of power, prosperity and poverty. New York: Crown.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- Acevedo-Garcia, D., Osypuk, T.L., McArdle, N., and Williams, D.R. (2008). Toward a policy-relevant analysis of geographic and racial/ethnic disparities in child health. Health Affairs, 27. tr. 321-333.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- Acs, G. (2011). Downward mobility from the middle class: Waking up from the American dream. Washington, DC: PEW Charitable Trusts, Economic Mobility Project.
- Adler, N.E., and Rehkopf, D.H. (2008). U.S. disparities in health: Descriptions, causes, and mechanisms. Annual Review of Public Health. tr. 235-252.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- Adler, N.E., and Stewart, J. (2010). Health disparities across the lifespan: Meaning, methods, and mechanisms. Annals of the New York Academy of Sciences. tr. 5-23.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- Ahern, J., and Galea, S. (2011). Collective efficacy and major depression in urban neighborhoods. American Journal of Epidemiology.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- Ahern, J., Hubbard, A., and Galea, S. (2009). Estimating the effects of potential public health interventions on population disease burden: A step-by-step illustration of causal inference methods. American Journal of Epidemiology.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- Alderson, A.S., and Nielsen F. (2002). Globalization and the great U-turn: Income inequality trends in 16 OECD countries. American Journal of Sociology.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
- Aliyu, M.H., Luke, S., Kristensen, S., Alio, A.P., and Salihu, H.M. (2010). Joint effect of obesity and teenage pregnancy on the risk of preeclampsia: A population-based study. Journal of Adolescent Health. tr. 77-82.Quản lý CS1: nhiá»u tên: danh sách tác giả (liên kết)
Liên kết ngoà i sá»a
Từ Äiá»n từ Wiktionary | |
Táºp tin phÆ°Æ¡ng tiá»n từ Commons | |
Tin tức từ Wikinews | |
Danh ngôn từ Wikiquote | |
VÄn kiá»n từ Wikisource | |
Tủ sách giáo khoa từ Wikibooks | |
Tà i nguyên há»c táºp từ Wikiversity |
Wikivoyage có cẩm nang du lá»ch vá» Hoa Kỳ. |
(tiếng Viá»t)
- Hoa Kỳ tại Từ Äiá»n bách khoa Viá»t Nam
- Hoa Kỳ - Những nét Äặc trÆ°ng: Toà n cảnh nÆ°á»c Mỹ
- Äại sứ quán Hoa Kỳ tại Viá»t Nam LÆ°u trữ 2013-03-08 tại Wayback Machine
(tiếng Anh)
- Hoa Kỳ tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
- USA
.gov: The U .S . Government /s Official Web Portal - USAGov - FirstGov â Website chÃnh thức của chÃnh phủ Hoa Kỳ
- White House (Nhà Trắng) â Website chÃnh thức của Tá»ng thá»ng Mỹ
- Senate.gov â Website chÃnh thức của Thượng Nghá» Viá»n Hoa Kỳ
- House.gov â Website chÃnh thức của Hạ Nghá» Viá»n Hoa Kỳ
- SCOTUS â Website chÃnh thức của Tòa án Tá»i cao Hoa Kỳ
- Miêu tả sinh Äá»ng cho Hoa Kỳ LÆ°u trữ 2006-11-29 tại Wayback Machine â Xuất bản bá»i CÆ¡ quan Thông tin Hoa Kỳ, tháng 9 nÄm 1997.
- US Census Housing and Economic Statistics â Thá»ng kê vá» nhà Ỡvà kinh tế của Thá»ng Kê Dân sá» Hoa Kỳ, cáºp nháºt hoà n toà n bá»i Cục Thá»ng Kê Dân sá» Hoa Kỳ.
- Bản Äá» Quá»c gia Hoa Kỳ LÆ°u trữ 2006-07-20 tại Wayback Machine
- Mục từ cho Hoa Kỳ trong CIA World Factbook Lưu trữ 2006-07-05 tại Wayback Machine
- Bản Äá» Äá»a lý Hoa Kỳ
- US National Debt Clock