Phần Lan
Phần Lan (tiếng Phần Lan: Suomi, tiếng Thụy Äiá»n: Finland), tên chÃnh thức là Cá»ng hòa Phần Lan (tiếng Phần Lan: Suomen tasavalta, tiếng Thụy Äiá»n: Republiken Finland) là má»t quá»c gia thuá»c khu vá»±c Bắc Ãu. Phần Lan giáp vá»i Thụy Äiá»n vá» phÃa Tây, Nga vá» phÃa Äông, Na Uy vá» phÃa Bắc và Estonia vá» phÃa Nam qua Vá»nh Phần Lan. Thủ Äô của Phần Lan là Helsinki và cÅ©ng là thà nh phá» lá»n nhất.
Cá»ng hòa Phần Lan
|
|||||
---|---|---|---|---|---|
Tên bằng ngôn ngữ chÃnh thức
| |||||
| |||||
Tiêu ngữ | |||||
không có | |||||
Quá»c ca | |||||
Maamme (Phần Lan) VÃ¥rt land (Thụy Äiá»n) "Vùng Äất của chúng ta" | |||||
HÃ nh chÃnh | |||||
ChÃnh phủ | Cá»ng hoà nghá» viá»n | ||||
Tá»ng thá»ng | Alexander Stubb | ||||
Thủ tÆ°á»ng | Petteri Orpo | ||||
Láºp pháp | Quá»c há»i Phần Lan | ||||
Thủ Äô | Helsinki 60°10â²B 24°56â²Ä / 60,167°B 24,933塀 | ||||
Thà nh phá» lá»n nhất | Helsinki | ||||
Äá»a lý | |||||
Diá»n tÃch | 401.876 km² (hạng 59) | ||||
Diá»n tÃch nÆ°á»c | 11 % | ||||
Múi giỠ| EET (UTC+2); mùa hè: EEST (UTC+3) | ||||
Lá»ch sá» | |||||
Äá»c láºp từ Nga | |||||
29 tháng 3 nÄm 1809 | Äại công quá»c thuá»c Nga | ||||
6 tháng 12 nÄm 1917 | Äá»c láºp | ||||
4 tháng 1 nÄm 1918 | Nga Xô viết công nháºn | ||||
1 tháng 1 nÄm 1995 | Gia nháºp Liên minh châu Ãu | ||||
Ngôn ngữ chÃnh thức | Tiếng Phần Lan Tiếng Thụy Äiá»n | ||||
Ngôn ngữ Äá»a phÆ°Æ¡ng Äược công nháºn | Nhóm ngôn ngữ Sami | ||||
Dân sá» Æ°á»c lượng (2022) | 5,550,066[1] ngÆ°á»i (hạng 116) | ||||
Dân sá» (2022) | 5,550,066[2] ngÆ°á»i | ||||
Máºt Äá» | 3,34 ngÆ°á»i/km² (hạng 269) | ||||
Kinh tế | |||||
GDP (PPP) (2017) | Tá»ng sá»: 239,662 tá»· USD[3] Bình quân Äầu ngÆ°á»i: 43.540 USD[3] | ||||
GDP (danh nghÄ©a) (2017) | Tá»ng sá»: 234,524 tá»· USD[3] Bình quân Äầu ngÆ°á»i: 42.611 USD[3] | ||||
HDI (2015) | 0,879[4] rất cao (hạng 23) | ||||
HỠsỠGini (2014) | 25,6[5] thấp (hạng 6) | ||||
ÄÆ¡n vá» tiá»n tá» | Euro (EUR ) | ||||
Thông tin khác | |||||
Tên miá»n Internet | .fi | ||||
Mã Äiá»n thoại | +358 | ||||
Lái xe bên | phải |
Phần Lan là má»t trong những quá»c gia dân cÆ° thÆ°a thá»t nhất châu Ãu. Theo sá» liá»u tháng 12 nÄm 2020, dân sá» Phần Lan là 5.546.233 ngÆ°á»i[6]. Vá»i máºt Äá» dân sá» chá» khoảng 18 ngÆ°á»i/km², Phần Lan trá» thà nh quá»c gia có máºt Äá» dân cÆ° thấp nhất trong các nÆ°á»c Liên minh châu Ãu. Ngôn ngữ chÃnh tại nÆ°á»c nà y là tiếng Phần Lan - má»t ngôn ngữ thuá»c há» ngôn ngữ Ural[7]. Bên cạnh Äó, tiếng Thuỵ Äiá»n là ngôn ngữ chÃnh thức thứ hai của nÆ°á»c nà y.
Trong lá»ch sá», Phần Lan từng là má»t phần của Thụy Äiá»n trong má»t thá»i gian dà i (từ thế ká»· XII Äến thế ká»· XVIII) rá»i sau Äó trá» thà nh má»t Äại công quá»c dÆ°á»i sá»± cai trá» của Sa hoà ng nÆ°á»c Nga trong khoảng thá»i gian 1809-1917. Ngà y 6 tháng 12 nÄm 1917, Phần Lan chÃnh thức tuyên bá» Äá»c láºp, trá» thà nh má»t nÆ°á»c cá»ng hòa. NÄm 1918, Äất nÆ°á»c Phần Lan non trẻ bá» chia rẽ bá»i cuá»c ná»i chiến, giữa má»t bên là phe Há»ng quân Bolshevik Äược há» trợ bá»i nÆ°á»c Nga Xô Viết, và má»t bên là phe Bạch vá», Äược Äế chế Äức háºu thuẫn. Sau má»t ná» lá»±c ngắn Äá» thiết láºp má»t vÆ°Æ¡ng quá»c, Äất nÆ°á»c Äã trá» thà nh má»t ná»n cá»ng hòa. Trong Thế chiến II, Liên Xô Äã liên tục tìm cách chiếm Äóng Phần Lan, Phần Lan Äã buá»c phải cắt nhượng cho Liên Xô má»t phần lãnh thá» của mình bao gá»m Karelia, Salla, Kuusamo, Petsamo và má»t sá» Äảo, nhÆ°ng Äất nÆ°á»c vẫn giữ Äược Äá»c láºp. Sau Chiến tranh thế giá»i thứ hai, Phần Lan giữ vai trò nhÆ° má»t nÆ°á»c trung láºp và Äã chuyá»n Äá»i nhanh chóng từ má»t ná»n kinh tế nông nghiá»p lạc háºu sang ná»n kinh tế công nghiá»p phát triá»n cao và o hà ng báºc nhất châu Ãu.
Phần Lan Äã xây dá»±ng Äược má»t nhà nÆ°á»c phúc lợi rá»ng rãi dá»±a trên mô hình Bắc Ãu, Äem lại sá»± thá»nh vượng cho toà n dân và trá» thà nh má»t trong những nÆ°á»c có thu nháºp bình quân Äầu ngÆ°á»i cao nhất trên thế giá»i[8]. Phần Lan giữ thứ hạng cao trong các bảng xếp hạng quá»c tế vá» giáo dục, khả nÄng cạnh tranh kinh tế, tá»± do dân chủ, chất lượng cuá»c sá»ng và phát triá»n con ngÆ°á»i [9][10][11][12]. Ngà y nay, Phần Lan là má»t quá»c gia dân chủ theo chế Äá» cá»ng hòa nghá» viá»n. NÆ°á»c nà y là thà nh viên của Liên Hợp Quá»c từ nÄm 1955 và gia nháºp Liên minh châu Ãu và o nÄm 1995.
Từ nguyên sá»a
Tên gá»i "Phần Lan" trong tiếng Viá»t bắt nguá»n từ tiếng Trung. Trong tiếng Anh, Phần Lan Äược gá»i là "Finland". Bằng tiếng Trung, "Fin-land" Äược phiên âm là âè¬èâ (pinyin: "FÄn lán"). âè¬èâ có âm Hán Viá»t là âPhân Lanâ. Do "Phân" là từ tế nhá», âPhân Lanâ trong tiếng Viá»t Äược gá»i chá»ch thà nh âPhần Lanâ.[13]
Nguá»n gá»c xa xÆ°a của tên gá»i Phần Lan (Finland) Äược cho là bắt nguá»n từ 3 tảng Äá khắc chữ Rune (há» thá»ng chữ cái của ngÆ°á»i Bắc Ãu từ thế ká» I Äến giữa thá»i Trung Cá»). 2 tảng Äá Äược tìm thấy á» Uppland, má»t vùng nhá» thuá»c Thuỵ Äiá»n, và trên 2 tảng nà y có khắc chữ finlonti (U 582). Tảng Äá thứ 3 Äược tìm thấy á» Gotland, khu biá»n Ban-tÃch (Baltic Sea). Trên tảng nà y có khắc từ Finlandi (G319) và có từ thế ká»· XIII.[14]
Äá»a lý sá»a
Phần Lan nằm á» phÃa Bắc châu Ãu giữa vÄ© tuyến 60° và 70°. Má»t phần tÆ° lãnh thá» là nằm phÃa bắc của Vòng Bắc Cá»±c (vÄ© tuyến 66°33' Bắc). Các nÆ°á»c láng giá»ng của Phần Lan là Thụy Äiá»n, Na Uy, Nga và Estonia. Phần Lan thuá»c Bắc Ãu. Gần 1/3 lãnh thá» của Phần Lan nằm á» phÃa bắc và nh Äai Bắc cá»±c. Há» chiếm 1/10 diá»n tÃch của Phần Lan (tá»ng sá» khoảng 188.000 há»). Há» lá»n nhất là há» Saimaa rá»ng hÆ¡n 4.400 km². Phần Lan có 179.000 Äảo khác nhau. Và o mùa Äông, vá»nh Bothnia á» phÃa Tây và Vá»nh Phần Lan á» phÃa Nam Äóng bÄng, á» các cảng phải sá» dụng tà u phá bÄng. Äất của Phần Lan là Äất bÄng giá. Trừ khu vá»±c núi cao có Äá»nh tá»i 1.342 m á» phÃa Tây Bắc, phần lá»n diá»n tÃch còn lại của Phần Lan là Äất thấp.
Khà háºu: Mùa hạ ấm. Mùa Äông dà i và rất lạnh, nhất là ỠphÃa Bắc.
Khà háºu của Phần Lan có sá»± khác biá»t rõ rá»t và o mùa Äông và mùa hè, nhiá»t Äá» trung bình hằng nÄm tại thủ Äô Helsinki khoảng 5,3°C. Nhiá»t Äá» cao nhất và o ban ngà y á» miá»n Nam của Phần Lan Äôi khi cÅ©ng lên tá»i 25 °C. Và o mùa Äông, nhất là và o những tháng 1, tháng 2, nhiá»t Äá» thông thÆ°á»ng là -20 °C. PhÃa cá»±c bắc của Phần Lan, dÆ°á»i vòng Bắc Cá»±c, và o mùa hè có Äợt Mặt trá»i không lặn trong khoảng 73 ngà y, Äó là những ngà y "hè Äêm trắng", còn và o mùa Äông Mặt Trá»i không má»c trong 51 ngà y liá»n.
Lá»ch sá» sá»a
Khoảng thế ká»· I, ngÆ°á»i Phần Lan á» Estonia Äến Äá»nh cÆ° á» các vùng phÃa Nam và Äến khoảng nÄm 800 thì má» rá»ng Äến vùng Karelia, nÆ¡i Äã xuất hiá»n những cÆ° dân khác gá»c Phần Lan-Ugria, từ phÃa Äông Äến láºp nghiá»p. Há» buôn bán lông thú rất phát Äạt Äến khi bá» dân Viking cạnh tranh dần khắp vùng phÃa Nam. Khoảng nÄm 1150, vua Erik IX của Thụy Äiá»n Äã tiến hà nh má»t cuá»c Tháºp tá»± chinh nhằm và o những ngÆ°á»i Phần Lan vô thần.
Cuá»c chinh phục Phần Lan của Thụy Äiá»n bắt Äầu từ thế ká»· XII và kết thúc và o nÄm 1634. Trong cuá»c cải cách tôn giáo á» thế ká»· XVIII, phần lá»n ngÆ°á»i Phần Lan theo giáo phái của Martin Luther. Nga xâm lược phần lá»n lãnh thá» của Phần Lan và o nÄm 1809. Trong suá»t thế ká»· XIX, Phần Lan là má»t Äại công quá»c do Sa hoà ng cai quản. Tình hình trá» nên cÄng thẳng khi Äế quá»c Nga muá»n củng cá» quyá»n lá»±c chÃnh trá» và tÄng cÆ°á»ng ảnh hÆ°á»ng vÄn hoá. NÄm 1906, Phần Lan Äược phép triá»u táºp viá»n Duma (quá»c há»i) riêng, nhÆ°ng Äến nÄm 1910 lại bá» bãi bá». Sau cuá»c Cách mạng tháng MÆ°á»i Nga nÄm 1917, ná»i chiến ná» ra tại Phần Lan. NÄm 1919, Lenin và nhà nÆ°á»c Xô Viết của Nga Äã buá»c phải trao quyá»n tá»± do cho Phần Lan. Thá» chế cá»ng hòa Äá»c láºp Äược thiết láºp và tá»n tại cho tá»i ngà y nay. Sau Chiến tranh thế giá»i thứ hai, Phần Lan giữ vai trò của má»t nÆ°á»c Äá»c láºp và trung láºp. Phần Lan có Äược phần nà o ảnh hÆ°á»ng do thá»±c hiá»n nghiêm chá»nh vai trò trung láºp của mình, và dụ vai trò chủ nhà của các phiên há»p Äầu tiên của Tá» chức An ninh và Hợp tác châu Ãu. Sau khi Liên Xô sụp Äá» (1991), Phần Lan Äã ná»i lại quan há» gần gÅ©i vá»n có vá»i Nga và xin gia nháºp Cá»ng Äá»ng châu Ãu.
Từ thế ká»· XII Äến thế ká»· XIX, Phần Lan là phần lãnh thá» lá»n thuá»c Thụy Äiá»n và sau Äó là lãnh thá» tá»± trá» của Nga sau nÄm 1809. Phần Lan hoà n toà n Äá»c láºp và o nÄm 1917. Trong Chiến tranh thế giá»i thứ hai, Phần Lan Äã bảo vá» Äược ná»n Äá»c láºp của mình và chá»ng lại sá»± xâm lược của Liên Xô (Chiến tranh Liên Xô-Phần Lan) mặc dù bá» mất má»t phần lãnh thá». Ná»a thế ká»· sau Äó, ngÆ°á»i Phần Lan Äã có má»t sá»± biến Äá»i lá»n từ má»t ná»n kinh tế nông-lâm nghiá»p lạc háºu sang má»t ná»n kinh tế công nghiá»p hiá»n Äại Äa dạng hoá, thu nháºp Äầu ngÆ°á»i tÆ°Æ¡ng ÄÆ°Æ¡ng vá»i các nÆ°á»c Tây Ãu. Là thà nh viên của Liên minh châu Ãu, Phần Lan là quá»c gia Bắc Ãu duy nhất tham gia Äá»ng tiá»n chung euro bắt Äầu từ tháng 1 nÄm 1999.
Niên biá»u sá»a
- 1155: Giáo sÄ© Äầu tiên là ngÆ°á»i Thụy Äiá»n Äến Phần Lan. Phần Lan trá» thà nh má»t phần lãnh Äá»a của Thụy Äiá»n.
- 1809: Thụy Äiá»n nhượng Phần Lan cho Nga hoà ng, Nga hoà ng tuyên thá» Phần Lan là lãnh thá» tá»± trá» thuá»c Nga.
- 1917: 2 tháng sau cuá»c Cách mạng Phần Lan tuyên bá» Äá»c láºp chủ quyá»n, cÅ©ng nhÆ° không còn là vùng tá»± trá» của Nga hoà ng và o ngà y 6 tháng 12.
- 1919: Phần Lan thiết láºp hiến pháp, trá» thà nh má»t quá»c gia cá»ng hòa vá»i sá»± Äứng Äầu là tá»ng thá»ng.
- 1939-1940: Liên Xô tấn công Phần Lan, ná» ra cuá»c Chiến tranh Liên Xô-Phần Lan (1940).
- 1941-1944: Cuá»c chiến tranh giữa Phần Lan và Liên Xô tiếp tục trong cuá»c chiến tranh Tiếp diá» n.30% lãnh thá» của Phần Lan phải nhựơng lại cho Liên Xô và 11% sản lượng công nghiá»p của nÆ°á»c nà y bá» mất và o tay Liên Xô.
- 1955: Phần Lan gia nháºp Liên hiá»p quá»c và trá» thà nh thà nh viên của Bắc Ãu nÄm 1956.
- 1995: Phần Lan trỠthà nh thà nh viên của EU.
ChÃnh trá» sá»a
Phần Lan Äã có hiến pháp và hình thức chÃnh quyá»n riêng khi còn là má»t Äại công quá»c tá»± trá» thuá»c Nga. Hiến pháp Phần Lan Äược phê chuẩn ngà y 17 tháng 7 nÄm 1919 và vẫn còn hiá»u lá»±c cho Äến ngà y nay. Vá» cÆ¡ bản, hiến pháp Äảm bà o các quyá»n công dân, má»i ngÆ°á»i bình Äẳng trÆ°á»c pháp luáºt. Quyá»n lá»±c tá»i cao nằm trong tay ngÆ°á»i dân, mà quá»c há»i là Äại diá»n.
Quá»c há»i sá»a
Quá»c há»i Phần Lan gá»m má»t viá»n vá»i 200 ghế. NÄm 1928, Luáºt Quá»c há»i Äược thông qua. Nó Äặt ra cÆ¡ cấu, trách nhiá»m và cÆ¡ chế bầu cá» quá»c há»i. Các thà nh viên trong quá»c há»i Äược bầu theo hình thức phá» thông Äầu phiếu vá»i nhiá»m kỳ 4 nÄm. Theo hiến pháp, quá»c há»i bầu ra thủ tÆ°á»ng, sau Äó Äược tá»ng thá»ng bá» nhiá»m và o ná»i các. Các bá» trÆ°á»ng cÅ©ng Äược tá»ng thá»ng bá» nhiá»m dá»±a trên sá»± Äá» xuất của thủ tÆ°á»ng.Trong và i tháºp ká»· qua quyá»n lá»±c của Tá»ng thá»ng Äã bá» giảm bá»t. Trong bản sá»a Äá»i hiến pháp, có hiá»u lá»±c và o nÄm 1991 hoặc 1992 cùng vá»i má»t hiến pháp má»i Äược soạn thảo nÄm 2000, Äược sá»a Äá»i và o nÄm 2012, Tá»ng thá»ng Äã dần dần trá» thà nh má»t nhân váºt mang tÃnh nghi thức. Nhiá»u tá»ng thá»ng Äã từng là thủ tÆ°á»ng trÆ°á»c khi tiếp nháºn chức tá»ng thá»ng. Juha Sipilä là Thủ tÆ°á»ng Phần Lan hiá»n tại, Äá»ng thá»i là chủ tá»ch Äảng Trung tâm Phần Lan, má»t Äảng trung dung.
Sau cuá»c bầu cá» quá»c há»i ngà y 19 tháng 4 nÄm 2015, các ghế trong quá»c há»i Äược phân chia nhÆ° sau:
Äảng | Sá» ghế |
---|---|
Äảng Trung tâm | 49 |
Äảng NgÆ°á»i Phần Lan thá»±c thụ (Perussuomalaiset) | 38 |
Äảng Liên minh dân tá»c | 37 |
Äảng Dân chủ xã há»i | 34 |
Äảng Liên hiá»p xanh | 15 |
Liên minh cánh tả | 12 |
Äảng NgÆ°á»i Thụy Äiá»n | 9 |
Liên Äoà n Thiên chúa giáo | 5 |
Khác (Äại diá»n tá»nh à land) | 1 |
Tá»ng thá»ng sá»a
Tá»ng thá»ng Phần Lan là ngÆ°á»i Äứng Äầu nhà nÆ°á»c Phần Lan, Äược bầu vá»i nhiá»m kỳ 6 nÄm. Ká» từ nÄm 1991, không vá» tá»ng thá»ng nà o Äược tại nhiá»m quá hai nhiá»m kỳ liên tiếp. Tá»ng thá»ng phải là ngÆ°á»i Phần Lan. Các chÃnh Äảng có Ãt nhất 1 ghế trong quá»c há»i Äược quyá»n Äá» cỠứng viên tá»ng thá»ng. Tuy nhiên bất cứ ai thu tháºp Äược hÆ¡n 20.000 chữ ký cÅ©ng có thỠứng cá».
Thủ tÆ°á»ng Phần Lan hiá»n tại là ông Petteri Orpo, nháºm chức ká» từ ngà y 20 tháng 6 nÄm 2023.
Các Äá»i tá»ng thá»ng Phần Lan | ||
---|---|---|
Tên | NÄm sinh, nÄm mất | Thá»i gian tại chức |
Kaarlo Juho StÃ¥hlberg | 1865â1952 | 1919â1925 |
Lauri Kristian Relander | 1883â1942 | 1925â1931 |
Pehr Evind Svinhufvud | 1861â1944 | 1931â1937 |
Kyösti Kallio | 1873â1940 | 1937â1940 |
Risto Heikki Ryti | 1889â1956 | 1940â1944 |
Carl Gustaf Emil Mannerheim | 1867â1951 | 1944â1946 |
Juho Kusti Paasikivi | 1870â1956 | 1946â1956 |
Urho Kaleva Kekkonen | 1900â1986 | 1956â1981 |
Mauno Henrik Koivisto | 1923â2017 | 1982â1994 |
Martti Oiva Kalevi Ahtisaari | 1937â | 1994â2000 |
Tarja Kaarina Halonen | 1943â | 2000â2012 |
Sauli Väinämö Niinistö | 1948- | 2012â |
Ngoại giao sá»a
Rút ra Äược những bà i há»c kinh nghiá»m từ quá khứ của lá»ch sá», trong nhiá»u tháºp ká»· qua, Phần Lan luôn theo Äuá»i ÄÆ°á»ng lá»i Äá»i ngoại trung láºp tÃch cá»±c; giữ cân bằng trong quan há» vá»i các nÆ°á»c lá»n, các khá»i; không tham gia các khá»i quân sá»±; ủng há» và thúc Äẩy cho các hoạt Äá»ng vì hoà bình, giải trừ quân bá», là m giảm cÄng thẳng tình hình quá»c tế; ủng há» Äá»i thoại giữa các nÆ°á»c và khu vá»±c.
NÄm 2008, Phần Lan là Chủ tá»ch Tá» chức An ninh và Hợp tác châu Ãu (OSCE). Phần Lan là thà nh viên tÃch cá»±c của EU, Æ°u tiên quan há» vá»i các nÆ°á»c láng giá»ng nhÆ° các nÆ°á»c Bắc Ãu, Nga và các nÆ°á»c á» vùng biá»n Baltic. Má»i Äây, Phần Lan Äã thông qua Hiá»p Æ°á»c Lisbon. Hiá»n nay, Phần Lan Äang tham gia và o chÆ°Æ¡ng trình Äá»i tác vì Hoà bình (Partnership for Peace) vá»i NATO và vẫn Äá» ngá» cá»a cho viá»c tham gia NATO (tuy nhiên phần lá»n dân Phần Lan muá»n tiếp tục thá»±c hiá»n chÃnh sách Äá»i ngoại trung láºp). ChÃnh phủ Phần Lan cÅ©ng chú trá»ng phát triá»n quan há» vá»i châu Ã, nhất là vá»i các ná»n kinh tế Äang ná»i lên Äá» tạo Äiá»u kiá»n cho các doanh nghiá»p Phần Lan thâm nháºp thá» trÆ°á»ng, phát triá»n hoạt Äá»ng Äầu tÆ° kinh doanh. Phần Lan trá» thà nh thà nh viên của Tá» chức ThÆ°Æ¡ng mại Thế giá»i (WTO) nÄm 1950; Liên Hợp Quá»c và Há»i Äá»ng Bắc Ãu nÄm 1955; Tá» chức Hợp tác và Phát triá»n Kinh tế (OECD) nÄm 1969; liên kết vá»i Hiá»p há»i Máºu dá»ch tá»± do châu Ãu (EFTA) nÄm 1961 và trá» thà nh thà nh viên Äầy Äủ nÄm 1986; ký Hiá»p Äá»nh Tá»± do thÆ°Æ¡ng mại vá»i Cá»ng Äá»ng Kinh tế châu Ãu (EEC) nÄm 1973. Phần Lan gia nháºp Liên hiá»p châu Ãu (EU) từ ngà y 1 tháng 1 nÄm 1995 và EMU từ 1 tháng 1 nÄm 1999. Ngoà i ra, Phần Lan cÅ©ng là thà nh viên của Tá» chức Quỹ tiá»n tá» Quá»c tế (IMF) và nhiá»u ngân hà ng phát triá»n trên thế giá»i nhÆ° ADB... Sau chiến dá»ch quân sá»± Äặc Biá»t của Nga nÄm 2022 Phần Lan Äã tuyên bá» chấm thá»i kỳ trung láºp và xin gia nháºp NATO.
Hà nh chÃnh sá»a
Phần Lan bao gá»m 19 khu vá»±c Äược gá»i là maakunta bằng tiếng Phần Lan và landskap bằng tiếng Thụy Äiá»n. Các khu vá»±c Äược quản lý bá»i các há»i Äá»ng khu vá»±c Äóng vai trò là diá» n Äà n hợp tác cho các Äô thá» của má»t khu vá»±c. Nhiá»m vụ chÃnh của khu vá»±c là quy hoạch vùng và phát triá»n doanh nghiá»p và giáo dục. Ngoà i ra, các dá»ch vụ y tế công cá»ng thÆ°á»ng Äược tá» chức trên cÆ¡ sá» các vùng. Hiá»n tại, khu vá»±c duy nhất nÆ¡i má»t cuá»c bầu cá» phá» biến Äược tá» chức cho há»i Äá»ng là Kainuu. Há»i Äá»ng khu vá»±c khác Äược bầu bá»i các há»i Äá»ng thà nh phá», má»i Äô thá» gá»i Äại diá»n theo tá»· lá» dân sá» của nó.
Phần Lan Äược chia thà nh 6 tá»nh à land ⢠Äông Phần Lan ⢠Lapland ⢠Nam Phần Lan ⢠Oulu ⢠Tây Phần Lan, ngoà i ra, à land Äược chá» Äá»nh là tá»nh thứ bảy.
Luáºt pháp sá»a
Há» thá»ng tÆ° pháp của Phần Lan là má»t há» thá»ng luáºt dân sá»± Äược phân chia giữa những tòa án vá»i thẩm quyá»n dân sá»± và hình sá»± thÆ°á»ng xuyên vá»i những tòa án hà nh chÃnh có thẩm quyá»n Äá»i vá»i các vụ kiá»n giữa các cá nhân và chÃnh quyá»n công. Luáºt Phần Lan Äược luáºt hóa và dá»±a trên luáºt pháp Thụy Äiá»n và rá»ng hÆ¡n là bá» luáºt La Mã. Há» thá»ng tòa án dân sá»± và quyá»n tà i phán hình sá»± bao gá»m các tòa án Äá»a phÆ°Æ¡ng (käräjäoikeus, tingsrätt), tòa phúc thẩm khu vá»±c (hovioikeus, hovrätt), và Tòa án tá»i cao (korkein oikeus, högsta domstolen). Chi nhánh hà nh chÃnh của tòa án bao gá»m các tòa án hà nh chÃnh (hallinto-oikeus, förvaltningsdomstol) và Tòa án Hà nh chÃnh Tá»i cao (korkein hallinto-oikeus, högsta förvaltningsdomstolen). Ngoà i các tòa án thông thÆ°á»ng, có má»t và i tòa án Äặc biá»t á» chi nhánh nhất Äá»nh của chÃnh quyá»n. Ngoà i ra còn có má»t Tòa án Tá»i cao chuyên luáºn tá»i Äá»i vá»i các cáo buá»c hình sá»± chá»ng lại các cán bá» cấp cao trong chÃnh quyá»n.
Khoảng 92% ngÆ°á»i dân Phần Lan tuyên bá» há» tin tÆ°á»ng và o lá»±c lượng an ninh của Äất nÆ°á»c nà y [16]. Tá»· lá» tá»i phạm của Phần Lan nhìn chung là không cao trong sá» các nÆ°á»c EU. Má»t sá» loại tá»i phạm có tá» lá» á» trên mức trung bình, Äáng chú ý tá»· lá» giết ngÆ°á»i á» Phần Lan là cao nhất trong sá» các nÆ°á»c Tây Ãu [17].
Phần Lan Äã chiến Äấu mạnh mẽ Äá» chá»ng lại tình trạng tham nhÅ©ng trong bá» máy chÃnh phủ từ những nÄm 70 và 80. Ngà y nay, Tá» chức Minh bạch Quá»c tế xếp hạng Phần Lan là má»t trong những quá»c gia Ãt tham nhÅ©ng nhất á» châu Ãu.
An sinh xã há»i sá»a
Phần Lan có má»t trong những há» thá»ng an sinh xã há»i rá»ng rãi nhất thế giá»i, má»t há» thá»ng Äảm bảo tá»t Äiá»u kiá»n sá»ng cho tất cả ngÆ°á»i dân. Ká» từ những nÄm 1980, an sinh xã há»i Äã Äược cắt giảm, nhÆ°ng há» thá»ng an sinh xã há»i của Phần Lan vẫn là má»t trong những há» thá»ng an sinh xã há»i phát triá»n toà n diá»n nhất và tiến bá» nhất trên thế giá»i. Há» thá»ng an sinh xã há»i (giáo dục, y tế, phúc lợi) của Phần Lan Äược hình thà nh trong 3 tháºp niên Äầu tiên sau khi Chiến tranh thế giá»i thứ hai kết thúc, ngà y cà ng Äược bá» sung, hoà n chá»nh.
Kế hoạch hÆ°u trà của Phần Lan Äược hình thà nh từ nÄm 1937, Äến nÄm 1957, chÃnh phủ Phần Lan thiết láºp má»t kế hoạch lÆ°Æ¡ng hÆ°u cải thiá»n tạo cÆ¡ sá» Äá» hình thà nh Luáºt HÆ°u trà quá»c gia. Và o Äầu tháºp niên 60, kế hoạch lÆ°Æ¡ng hÆ°u Äược bá» sung thêm quỹ lÆ°Æ¡ng hÆ°u tÆ° nhân. Trợ cấp thất nghiá»p Äược hình thà nh và o nÄm 1959 và 1960, Äá»i má»i và o nÄm 1972. Trong những tháºp niên 50 và 60, viá»c xây dá»±ng mạng lÆ°á»i bá»nh viá»n, giáo dục nhân sá»± vá» y tế Äược thá»±c hiá»n nhiá»u hÆ¡n. Há» thá»ng trợ cấp nhà ỠÄược má» rá»ng trong tháºp niên 60, hÆ°á»ng tá»i toà n bá» dân cÆ°. Từ nÄm 1963 tá»i Äầu tháºp niên 70, há» thá»ng bảo hiá»m sức khá»e Äược thiết láºp. Các quan chức y tế bắt Äầu nhấn mạnh Äến các bá»nh viá»n Äá»a phÆ°Æ¡ng nhá» hÆ¡n.
Và o tháºp niên 80, chi phà xã há»i á» Phần Lan chiếm khoảng 24% GDP. ChÆ°a tá»i 10% chi phà nà y do những ngÆ°á»i lao Äá»ng trả, phần còn lại do nhà nÆ°á»c và chủ lao Äá»ng trả. Cuá»i tháºp niên 80, Bá» Quan há» xã há»i và Sức khá»e Äá»nh hÆ°á»ng há» thá»ng phúc lợi thông qua nÄm vụ: Bảo hiá»m xã há»i, Phúc lợi xã há»i, Y tế, ChÃnh sách chất cá»n và Äiá»u Äá», và Lao Äá»ng. Trong chÃnh sách xã há»i, có 3 ban chủ yếu chá»u trách nhiá»m vá» phúc lợi xã há»i, y tế và bảo há» lao Äá»ng. Các quan chức cấp tá»nh giám sát các chÃnh quyá»n Äá»a phÆ°Æ¡ng â các chÃnh quyá»n tá»± trá» â cung cấp chÄm sóc xã há»i. Äầu tháºp niên 80, nhà nÆ°á»c chi trả 30% cho lÆ°Æ¡ng hÆ°u và các dá»ch vụ xã há»i, chủ lao Äá»ng trả 40%, chÃnh quyá»n Äá»a phÆ°Æ¡ng 15% và ngÆ°á»i nháºn dá»ch vụ trả phần còn lại. Má»i ngÆ°á»i dân á» Phần Lan không phải trả tiá»n cho giáo dục á» bất kỳ mức há»c nà o, ká» cả khi theo há»c trÆ°á»ng y hay trÆ°á»ng luáºt. NgÆ°á»i vá» hÆ°u á» Phần Lan Äược chÄm sóc tá»t, còn ngÆ°á»i thất nghiá»p Äược hÆ°á»ng mức trợ cấp thất nghiá»p rất cao.
Há» thá»ng an sinh xã há»i của Phần Lan cung cấp cho ngÆ°á»i dân:
- Các chÆ°Æ¡ng trình an sinh xã há»i: Phần Lan chia phần lá»n các chÆ°Æ¡ng trình an sinh xã há»i thà nh các chÆ°Æ¡ng trình bảo Äảm an sinh thu nháºp và các chÆ°Æ¡ng trình cung cấp dá»ch vụ sức khá»e và xã há»i. Nguá»n thu của các chÆ°Æ¡ng trình an sinh xã há»i gá»m có hai lÄ©nh vá»±c là : bảo hiá»m xã há»i, bảo Äảm thu nháºp cho ngÆ°á»i già , á»m Äau, phụ nữ có thai, ngÆ°á»i thất nghiá»p, hoặc bá» thÆ°Æ¡ng táºt liên quan Äến lao Äá»ng; và an sinh thu nháºp Äược phân thà nh các loại nhÆ° phúc lợi, bao gá»m chuyá»n thu nháºp Äá» trợ cấp cho các gia Äình thông qua các biá»n pháp nhÆ° trả cho trẻ em, trợ cấp ngÆ°á»i mẹ, trả cho nạn nhân chiến tranh và gia Äình há», trợ cấp tà i chÃnh cho những ngÆ°á»i tà n táºt hoặc có nhu cầu bức thiết. Các chÆ°Æ¡ng trình của bảo hiá»m xã há»i, chiếm tá»i 80% quỹ phúc lợi xã há»i [18].
- LÆ°Æ¡ng hÆ°u: Và o cuá»i tháºp niên 80, Luáºt HÆ°u trà quá»c gia Äược cải cách nhằm má» ra cÆ¡ há»i cho tất cả má»i ngÆ°á»i á» Äá» tuá»i trên 16 tuá»i. Tháºm chà ngÆ°á»i nÆ°á»c ngoà i á» Phần Lan, dù không phải là ngÆ°á»i có nguá»n gá»c Bắc Ãu, cÅ©ng Äược hÆ°á»ng lợi từ luáºt nà y nếu Äã Äá»nh cÆ° á» Phần Lan trong thá»i gian Ãt nhất là 5 nÄm. Äá» tuá»i Äược hÆ°á»ng lÆ°Æ¡ng hÆ°u là 65 tuá»i, và dao Äá»ng trong Äá» tuá»i từ 50 Äến ngoà i 60 nếu nhÆ° ngÆ°á»i Äó nằm trong trÆ°á»ng hợp bá» thất nghiá»p lâu ngà y [18].
- Bảo hiá»m á»m Äau: Luáºt Bảo hiá»m á»m Äau ra Äá»i và o nÄm 1963 nhằm cung cấp bảo hiá»m y tế cho ngÆ°á»i dân Phần Lan. Luáºt quy Äá»nh tất cả công dân Äá»u Äược bảo hiá»m khi Äau á»m. Các há» thá»ng chÄm sóc sức khá»e á» bá»nh viá»n và trung tâm y tế Äá»u miá» n phÃ. Phụ nữ khi sinh Äẻ Äược thanh toán trung bình khoảng 80% thu nháºp trong thá»i gian 1 nÄm. NgÆ°á»i sá»ng Äá»c thân có má»t con Äược thanh toán 92% thu nháºp khi á»m Äau, trong khi ngÆ°á»i Äá»c thân không có con Äược thanh toán 77% thu nháºp. Äá»i vá»i những gia Äình có cả vợ chá»ng và con, mức thanh toán bảo hiá»m khi á»m Äau là khoảng 90% thu nháºp thá»±c tế. Quỹ bảo hiá»m á»m Äau chủ yếu do nhà nÆ°á»c chi trả; ngÆ°á»i nháºn trả thông qua 2% thuế thu nháºp, chủ sá» dụng lao Äá»ng trả 1% lÆ°Æ¡ng của ngÆ°á»i lao Äá»ng [18].
- Bảo hiá»m thất nghiá»p: NÄm 1984, Phần Lan cải cách Luáºt An sinh thất nghiá»p, trong Äó tất cả công dân Phần Lan từ 17 Äến 64 tuá»i Äá»u Äược hÆ°á»ng bảo hiá»m khi thất nghiá»p. Mức trợ cấp thất nghiá»p cho những ngÆ°á»i Äang tìm viá»c là m là 70 Fmk/ngà y và ngÆ°á»i thất nghiá»p Äược hÆ°á»ng trợ cấp nà y Ãt nhất là 500 ngà y trong giai Äoạn 4 nÄm. Những ngÆ°á»i gần 60 tuá»i không có khả nÄng tìm viá»c có thá» Äược trợ cấp thất nghiá»p tÆ°Æ¡ng ÄÆ°Æ¡ng vá»i má»t mức lÆ°Æ¡ng tà n táºt cho tá»i khi há» Äến tuá»i Äược nháºn lÆ°Æ¡ng hÆ°u. Giá»i chủ và nhà nÆ°á»c Äóng góp 95% cho quỹ bảo hiá»m thất nghiá»p trong khi ngÆ°á»i lao Äá»ng chá» phải Äóng 5% [18].
- Trợ cấp gia Äình: Äược thá»±c hiá»n dÆ°á»i nhiá»u hình thức. Các báºc cha mẹ Äược nháºn thông tin, há» trợ, tÆ° vấn cha mẹ và sức khá»e, tiêm chủng trÆ°á»c và sau khi sinh con từ các bá»nh viá»n chÄm sóc sức khá»e của nhà nÆ°á»c. Các bá»nh viá»n nà y cÅ©ng giám sát vá» thá» lá»±c, thần kinh và Äiá»u kiá»n xã há»i của trẻ em và thu tháºp sá» liá»u phục vụ cho các mục tiêu sức khá»e cá»ng Äá»ng. Viá»c trợ cấp cho các gia Äình có trẻ em Äược bảo Äảm dÆ°á»i hình thức trợ cấp cho trẻ em, chÄm sóc trẻ em, trợ cấp nuôi dưỡng và trợ cấp cho ngÆ°á»i mẹ. Hình thức trợ cấp trẻ em có từ tháºp niên 30 và là má»t phần sá»m nhất của há» thá»ng phúc lợi. Luáºt Trợ cấp trẻ em có từ nÄm 1948, trợ cấp cho gia Äình có trẻ em dÆ°á»i 16 tuá»i là công dân cÆ° trú á» Phần Lan, không phụ thuá»c và o thu nháºp hoặc quá»c tá»ch của cha mẹ. Trợ cấp trẻ em Äược trả cho cha mẹ phải á» nhà chÄm sóc con nhá» hoặc phải thuê ngÆ°á»i là m viá»c Äó [18]. Phần Lan ÄÆ°a ra rất nhiá»u chÃnh sách Äá» giúp Äỡ cho những cặp vợ chá»ng muá»n có con. Thá»i gian nghá» phép có lÆ°Æ¡ng của các báºc cha mẹ á» Phần Lan kéo dà i Äến 18 tuần cho ngÆ°á»i mẹ và 9 tuần cho ngÆ°á»i bá». Bên cạnh Äó há» còn có khoảng 26 tuần nghá» chung trong khi vẫn hÆ°á»ng Äến 70-90% tiá»n lÆ°Æ¡ng. Theo Äó trợ cấp dà nh cho má»t Äứa trẻ má»i sinh trong má»i gia Äình là 100 euro/tháng, từ Äứa thứ 3 là 141 euro/tháng và từ Äứa thứ nÄm sẽ là 182 euro/tháng. Khoản tiá»n nà y có thá» Äược cung cấp cho Äến khi Äứa trẻ 17 tuá»i. Ngoà i ra, má»i khi má»t Äứa trẻ Äược chà o Äá»i, chÃnh phủ sẽ tặng cho má»i bà mẹ má»t chiếc há»p dụng cụ vá»i Äầy Äủ các Äá» dùng cần thiết cho viá»c chÄm sóc má»t Äứa trẻ: Äá» trẻ em, túi ngủ, Äá» dùng ngoà i trá»i, sản phẩm tắm cho em bé, tã lót và Äá»m. Há»p quà nà y hoà n toà n miá» n phà và Äược áp dụng vá»i tất cả má»i ngÆ°á»i không ká» già u nghèo.
- Dá»ch vụ chÄm sóc trẻ em: Luáºt có hiá»u lá»±c lâu dà i là Luáºt ChÄm sóc trẻ hà ng ngà y nÄm 1973, quy Äá»nh tất cả các chÃnh quyá»n Äá»a phÆ°Æ¡ng cung cấp dá»ch vụ chÄm sóc trẻ hà ng ngà y tá»t nhất cho tất cả các gia Äình có nhu cầu. Các trung tâm chÄm sóc hà ng ngà y hoặc tÆ° nhân chÄm sóc trẻ em Äến 7 tuá»i Äược Äiá»u hà nh bá»i chÃnh quyá»n Äá»a phÆ°Æ¡ng hoặc do sá»± ủy nhiá»m của những ngÆ°á»i trông trẻ, tại gia Äình của trẻ hoặc á» nÆ¡i khác. Luáºt Phúc lợi trẻ em nÄm 1983 quy Äá»nh các chÃnh quyá»n Äá»a phÆ°Æ¡ng chÄm sóc trẻ em, và cho quyá»n thá»±c hiá»n các biá»n pháp Äa dạng nếu má»t em bé bá» bá» rÆ¡i hoặc lạm dụng. Giữa tháºp niên 80, khoảng 2% trẻ em Phần Lan Äược luáºt nà y bao bá»c. Má»t Äạo luáºt khác nÄm 1983 quy Äá»nh, nhục hình vá»i trẻ em là bất hợp pháp.
- Dá»ch vụ cho ngÆ°á»i tà n táºt: Phúc lợi Äược quy Äá»nh trong Äạo luáºt Äá»i vá»i ngÆ°á»i tà n táºt nÄm 1946 quy Äá»nh trách nhiá»m Äiá»u trá» cho những ngÆ°á»i tà n táºt. Các cÆ¡ sá» cung cấp nhà á», Äà o tạo nghá», môi trÆ°á»ng là m viá»c và phục há»i sức khá»e cho những ngÆ°á»i tà n táºt hoạt Äá»ng dÆ°á»i sá»± giám sát của Ban Phúc lợi xã há»i quá»c gia, còn Ban TrÆ°á»ng há»c quá»c gia giám sát các trÆ°á»ng dà nh cho trẻ em tà n táºt. Các thiết bá» Äặc biá»t, nhÆ° chân tay giả⦠Äược cung cấp miá» n phà [18].
- Há» thá»ng y tế: và o ná»a sau tháºp niên 80, ngÆ°á»i dân Phần Lan Äược hÆ°á»ng tiêu chuẩn chÄm sóc sức khá»e nhÆ° á» các nÆ°á»c phát triá»n cao. Luáºt ChÄm sóc sức khá»e 1972 Äã tạo Äiá»u kiá»n cho sá»± ra Äá»i của khoảng 2.000 trung tâm y tế Äá»a phÆ°Æ¡ng, má»i trung tâm phục vụ tá»i thiá»u 10.000 ngÆ°á»i. Mục tiêu cÆ¡ bản của Luáºt 1972 là tạo Äiá»u kiá»n cho tất cả ngÆ°á»i dân Phần Lan tiếp cáºn bình Äẳng vá»i dá»ch vụ chÄm sóc sức khá»e, không tÃnh Äến thu nháºp hoặc nÆ¡i há» sinh sá»ng. Do phần lá»n dá»ch vụ của các trung tâm y tế không phải trả phÃ, nên chÃnh quyá»n trung Æ°Æ¡ng há» trợ Äá» tÄng nguá»n tà i chÃnh cho các chÃnh quyá»n Äá»a phÆ°Æ¡ng. Sá»± há» trợ nà y chiếm khoảng từ 30% Äến 65% chi phà khám chữa bá»nh. Phần lá»n các trung tâm y tế có Ãt nhất 3 bác sÄ© và khoảng 7 nhân viên trên 1 bác sÄ©. Do Äược Äà o tạo nghiá»p vụ cao, các y tá có trình Äá» tÆ°Æ¡ng ÄÆ°Æ¡ng bác sÄ© á» nhiá»u nÆ°á»c khác. Phần lá»n các trung tâm Äá»u có các bà Äỡ có nghiá»p vụ cao kết hợp vá»i chÆ°Æ¡ng trình chÄm sóc trÆ°á»c khi sinh tÄng cÆ°á»ng, khiến cho tá»· lá» trẻ sÆ¡ sinh tá» vong á» Phần Lan rất thấp. Giữa tháºp ká»· 80, các bá»nh viá»n công có khoảng 50.000 giÆ°á»ng, 40 bá»nh viá»n tÆ° nhân có khoảng 3.000 giÆ°á»ng. Có thêm 20.000 giÆ°á»ng cho bá»nh nhân tại các trung tâm y tế, viá»n dưỡng lão và các cÆ¡ sá» phúc lợi khác [18].
Kinh tế sá»a
Từ má»t nÆ°á»c bá» tà n phá sau chiến tranh và phải trả má»t khoản bá»i thÆ°á»ng chiến tranh lá»n giữa những nÄm 1940, Phần Lan Äã táºp trung và o xây dá»±ng Äất nÆ°á»c và Äã vÆ°Æ¡n lên trá» thà nh má»t trong những ná»n kinh tế có sức cạnh tranh và tiá»m nÄng phát triá»n hà ng Äầu thế giá»i vá»i nhiá»u ngà nh công nghiá»p mÅ©i nhá»n truyá»n thá»ng, có chuyên môn hoá cao nhÆ° công nghiá»p gá» giấy; luyá»n kim; Äóng tà u và váºn tải; cÆ¡ khÃ; Äiá»n tá», viá» n thông; công nghiá»p hoá chất, dược phẩm. Vá» nông nghiá»p, Phần Lan có 2.504 ngà n héc-ta Äất trá»ng trá»t (chiếm 8% diá»n tÃch), tá»± túc 85% lÆ°Æ¡ng thá»±c.
ChÃnh phủ Phần Lan luôn chú trá»ng gắn giáo dục vá»i nghiên cứu và sáng tạo phục vụ phát triá»n kinh tế, trong Äó hiá»n nay táºp trung và o công nghá» thông tin. Theo xếp hạng của Ủy ban Sáng tạo châu Ãu (EIS), Phần Lan Äược xếp là ná»n kinh tế sáng tạo thứ ba thế giá»i, vượt xa mức trung bình của châu Ãu và Mỹ, Äược Diá» n Äà n Kinh tế Thế giá»i (2004) Äánh giá là Äất nÆ°á»c có "vÄn hóa sáng tạo", trong Äó Nokia là má»t Äiá»n hình. Tình hình kinh tế của Phần Lan hiá»n nay nhìn chung á»n Äá»nh. Kinh tế Phần Lan Äã chá»u ảnh hÆ°á»ng của khủng hoảng kinh tế toà n cầu (thu nháºp từ xuất khẩu, chiếm 40% GDP của Phần Lan, Äã giảm mạnh). Tuy nhiên, theo Äánh giá má»i Äây của EU, vá» trung và dà i hạn, Phần Lan có ná»n kinh tế á»n Äá»nh và vững chắc. Tá»· lá» thất nghiá»p nÄm 2017 là là 7,5% [19] (2010 là 8,4%).
Rừng chiếm 2/3 diá»n tÃch của Phần Lan và các sản phẩm gá» chiếm 45% sá» ngoại tá» thu Äược á» Phần Lan. Äiá»n thoại di Äá»ng Nokia (chÃnh gá»c là của Phần Lan) hiá»n Äang chiếm má»t con sá» Äáng ká» trong doanh thu của kinh tế Phần Lan. Chế biến kim loại và cÆ¡ khÃ, Äặc biá»t Äóng tà u là các ngà nh công nghiá»p chÃnh của Phần Lan ná»i tiếng vá» chất lượng và thiết kế. Ngoà i gá», quặng Äá»ng và thủy Äiá»n, các nguá»n tà i nguyên khác Äá»u nghèo. Phần Lan có mức sá»ng cao, mặc dù viá»c buôn bán vá»i Nga, bạn hà ng chủ yếu, bá» sụp Äá» kéo theo những khó khÄn nghiêm trá»ng vá» kinh tế trong những nÄm 1991-1992. Công nghiá»p Äánh cá có quy mô Äáng ká». Nông nghiá»p sản xuất ra các sản phẩm sữa cho tiêu dùng và cho xuất khẩu.
Các Äá»i tác thÆ°Æ¡ng mại lá»n nhất của Phần Lan là vá»i Äức, Nga, Thụy Äiá»n, VÆ°Æ¡ng quá»c Anh, Hoa Kỳ, Hà Lan và Trung Quá»c. Phần Lan là quá»c gia Bắc Ãu duy nhất tham gia Eurozone.
TÃnh Äến nÄm 2016, GDP của Phần Lan Äạt 239,186 tá»· USD, Äứng thứ 44 thế giá»i và Äứng thứ 17 châu Ãu.
Công nghiá»p sá»a
Phần Lan tiến hà nh công nghiá»p hóa nhanh chóng sau Thế chiến II, Äạt mức GDP bình quân Äầu ngÆ°á»i ngang bằng vá»i Nháºt Bản và Anh và o Äầu những nÄm 1970. Ban Äầu, phần lá»n sá»± phát triá»n dá»±a trên hai nhóm ngà nh công nghiá»p phục vụ xuất khẩu, là "công nghiá»p kim loại" (metalliteollisuus) và "công nghiá»p rừng" (metsäteollisuus). Các "ngà nh công nghiá»p kim loại" bao gá»m Äóng tà u, gia công kim loại, ngà nh công nghiá»p xe hÆ¡i, các sản phẩm thiết kế nhÆ° Äá»ng cÆ¡ và Äiá»n tá», và sản xuất kim loại (thép, Äá»ng và crom). Những con tà u du lá»ch lá»n nhất thế giá»i Äược chế tạo tại các xÆ°á»ng Äóng tà u của Phần Lan. "Ngà nh công nghiá»p rừng" bao gá»m lâm nghiá»p, gá», bá»t giấy và giấy, và là má»t sá»± phát triá»n hợp lý dá»±a trên nguá»n tà i nguyên rừng rá»ng lá»n của Phần Lan (77% diá»n tÃch Äược bao phủ bá»i rừng, phần lá»n là sá» dụng tái tạo). Trong ngà nh công nghiá»p giấy và bá»t giấy, nhiá»u công ty lá»n nhất có trụ sá» tại Phần Lan (Ahlstrom, Metsä Board, và UPM). Tuy nhiên, ná»n kinh tế Phần Lan Äang dần Äa dạng hóa, má» rá»ng sang các lÄ©nh vá»±c khác nhÆ° Äiá»n tá» (nhÆ° Nokia), Äo lÆ°á»ng (Vaisala), nhiên liá»u váºn tải (Neste), hóa chất (Kemira), tÆ° vấn kỹ thuáºt (Pöyry) và công nghá» thông tin (và dụ Rovio Entertainment, ná»i tiếng vá»i tá»±a game Angry Birds), và không còn bá» chi phá»i bá»i hai ngà nh công nghiá»p kim loại và rừng. TÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° váºy, cấu trúc Äã thay Äá»i, vá»i tá» trá»ng các ngà nh dá»ch vụ ngà y cà ng tÄng, và vá»i viá»c công nghiá»p sản xuất ngà y cà ng giảm tầm quan trá»ng; nông nghiá»p thì chá» chiếm má»t phần nhá».
ThÆ°Æ¡ng mại sá»a
ThÆ°Æ¡ng mại Äóng vai trò quan trá»ng trong ná»n kinh tế Phần Lan, trong Äó xuất khẩu chiếm tá»· trá»ng GDP cao. Ba ngà nh xuất khẩu quan trá»ng trong ná»n kinh tế Phần Lan là : Các sản phẩm thép, máy móc và thiết bá» váºn tải (chiếm 31,1% xuất khẩu); Thiết bá» quang há»c và Äiá»n tá» (chiếm 28% xuất khẩu); và sản phẩm giấy và gá» (chiếm 20,3% xuất khẩu). Công nghiá»p Phần Lan phụ thuá»c nhiá»u và o viá»c nháºp khẩu nguyên liá»u thô, máy móc và phụ kiá»n cần thiết cho sản xuất các sản phẩm tiêu thụ trong nÆ°á»c cÅ©ng nhÆ° cho xuất khẩu. Các thá» trÆ°á»ng xuất khẩu chÃnh của Phần Lan là Äức, Thuỵ Äiá»n, Nga và Mỹ. Các Äá»i tác nháºp khẩu chÃnh là Äức (15,8%), Nga (14%), Thụy Äiá»n (13,7%) và Hà Lan (6,8%).
ChÃnh sách ODA sá»a
Phần Lan luôn coi trá»ng chÃnh sách viá»n trợ và hợp tác phát triá»n, coi Äây là má»t phần quan trá»ng trong chÃnh sách Äá»i ngoại của mình. Thông qua viá»n trợ phát triá»n, Phần Lan mong muá»n há» trợ các nÆ°á»c nghèo cải thiá»n Äiá»u kiá»n kinh tế xã há»i, qua Äó tÄng cÆ°á»ng khả nÄng thu hút Äầu tÆ° và thÆ°Æ¡ng mại của các nÆ°á»c nà y ("aid for trade"), hÆ°á»ng tá»i xoá bá» tình trạng nghèo Äói trên thế giá»i. Ngà y 18 tháng 10 nÄm 2007, chÃnh phủ Phần Lan Äã thông qua ChÆ°Æ¡ng trình chÃnh sách phát triá»n (Development Policy Programme) má»i vá»i chủ Äá» "Toward a Sustainable and Just World Community"(HÆ°á»ng tá»i má»t cá»ng Äá»ng thế giá»i công bằng và bá»n vững). Mục tiêu chÃnh của chÃnh sách phát triá»n má»i nà y là xoá Äói giảm nghèo và phát triá»n bá»n vững phù hợp vá»i các mục tiêu Thiên niên ká»·. NÄm 2009, viá»n trợ phát triá»n của Phần Lan Äạt 0,5% GDI. Phần Lan cam kết tÄng viá»n trợ phát triá»n lên 0,58% GDI nÄm 2011 và 0,7% GDI nÄm 2015. Hiá»n nay, hợp tác phát triá»n của Phần Lan táºp trung và o 8 nÆ°á»c Äá»i tác dà i hạn gá»m: Mozambique, Tanzania, Ethiopia, Zambia, Kenya á» châu Phi; Nicaragua á» châu Mỹ Latin; Viá»t Nam và Nepal á» châu Ã.
Du lá»ch sá»a
Phần Lan Äã Äón hÆ¡n 3 triá»u du khách nÆ°á»c ngoà i trong nÄm 2017, trong Äó có khoảng 1,5 triá»u Äến từ các quá»c gia Liên minh châu Ãu [20]. NÄm 2013, giá trá» của ngà nh du lá»ch chiếm khoảng 2,5% GDP của Phần Lan, và cung cấp khoảng 136 700 viá»c là m [21].
Cảnh quan chiếm Æ°u thế tại Phần Lan là những cánh rừng thông dà y và những ngá»n Äá»i thoai thoải, cùng vá»i má»t sá» lượng rất lá»n các há» nÆ°á»c và những con lạch. Phần lá»n lãnh thá» Phần Lan là nguyên sÆ¡ và hoang sÆ¡, bao gá»m 40 công viên quá»c gia từ bá» biá»n phÃa Nam của Vá»nh Phần Lan Äến vùng núi cao Lapland. Phần Lan cÅ©ng có các vùng dân cÆ° vá»i nhiá»u sá»± kiá»n và hoạt Äá»ng vÄn hóa.
Các chuyến du lá»ch thÆ°Æ¡ng mại giữa các thà nh phá» cảng biá»n và ven biá»n lá»n á» khu vá»±c Baltic, bao gá»m Helsinki, Turku, Tallinn, Stockholm và Travemünde, Äóng má»t vai trò quan trá»ng trong ngà nh du lá»ch Äá»a phÆ°Æ¡ng. Phần Lan Äược coi là quê hÆ°Æ¡ng của Thánh Nicholas hay Ãng già Noel, sá»ng á» vùng Lapland phÃa bắc [22]. Ãng già Noel thÆ°á»ng Äược cho là sá»ng á» Rovaniemi vùng Lapland phÃa bắc Phần Lan. á» thá» trấn Rovaniemi còn có má»t ngôi là ng gá»i là Là ng Santa Claus cho khách du lá»ch Äến tham quan.
Khu vá»±c nằm bên trong Vòng Bắc Cá»±c, và o giữa mùa Äông thÆ°á»ng xảy ra hiá»n tượng Äêm vùng cá»±c, má»t khoảng thá»i gian mà mặt trá»i không má»c trong nhiá»u ngà y hoặc và i tuần, hoặc tháºm chà hà ng tháng, và o giữa mùa hè thì lại có hiá»n tượng ban ngà y vùng cá»±c, khi mà mặt trá»i vẫn có thá» chiếu sáng ngay cả khi ná»a Äêm (73 ngà y liên tục, tại Äiá»m cá»±c bắc). Hiá»n tượng cá»±c quang cÅ©ng thÆ°á»ng xuyên xuất hiá»n á» vùng phÃa bắc Äất nÆ°á»c và o má»t thá»i Äiá»m nhất Äá»nh trong nÄm, Äây cÅ©ng là thá»i Äiá»m thu hút khách du lá»ch.
Ngoà i ra, và o mùa Äông, Phần Lan mang Äến cÆ¡ há»i trượt tuyết bÄng Äá»ng và trượt tuyết trên núi cao. Nhiá»u khu nghá» mát trượt tuyết ná»i tiếng nằm á» phÃa bắc của vòng Bắc cá»±c á» Lapland, ngoà i ra còn có khu trượt tuyết Kuusamo á» phÃa Äông bắc của tá»nh Oulu và Himos á» Jämsä, chá» cách Helsinki 200 km vá» phÃa bắc.
Nhân khẩu sá»a
Dân sá» sá»a
Dân sá» của Phần Lan xấp xá» 5.500.000 ngÆ°á»i. Phần Lan là quá»c gia rá»ng xếp thứ 6 á» châu Ãu, máºt Äá» dân sá» trung bình 18 ngÆ°á»i/km². Hầu hết ngÆ°á»i Phần Lan, khoảng 54% sá»ng á» ngoại ô, trong Äó 26% sá»ng á» khu vá»±c vùng xa thà nh phá». Thà nh phá» Helsinki, thủ Äô của Phần Lan, có sá» dân khoảng 626.305 ngÆ°á»i, Espoo có khoảng 267.906 ngÆ°á»i và Vantaa có khoảng 212.473 ngÆ°á»i; má»t sá» các thà nh phá» lá»n khác là Tampere vá»i sá» dân 223.238 ngÆ°á»i, Bắc Oulu 196.860 ngÆ°á»i, Turku 184.190 ngÆ°á»i, Jyväskylä 135.591 ngÆ°á»i và Kuopio là 111.000 ngÆ°á»i.
- Có khoảng 1,8 triá»u gia Äình á» Phần Lan. Trong sá» Äó các gia Äình có trẻ em chiếm khoảng 1,9%. Và o nÄm 1960 con sá» Äó là 2,27%. NÄm 1999 sá» lá»±c lượng lao Äá»ng nữ chiếm 2.5 triá»u ngÆ°á»i. Mức thu nháºp của há» chiếm 80% so vá»i nam giá»i và tuá»i thá» của nữ giá»i cÅ©ng cao hÆ¡n nam. Trung bình tuá»i thá» của nữ giá»i là 83 trong khi nam giá»i là 76. Trong cuá»c bầu cá» quá»c há»i nÄm 1999, nữ chiếm 74 ghế trong tá»ng sá» 200.
- ChÃnh sách phúc lợi xã há»i của Phần Lan rất tá»t.Trẻ em khi sinh ra Äược chÃnh phủ trợ cấp 100 Euro/tháng cho Äến khi Äủ 18 tuá»i. Phụ nữ mang thai Äược nghá» 20 tuần nhÆ°ng vẫn Äược trả 100% lÆ°Æ¡ng.
Tôn giáo sá»a
Phần Lan là má»t trong các nÆ°á»c có tá» lá» dân sá» theo tôn giáo lá»n nhất châu Ãu, tuy tá» lá» nà y Äang giảm. Và o nÄm 2014, khoảng 74% dân sá» thuá»c Giáo há»i Lutheran và khoảng 2% thuá»c các nhánh CÆ¡ Äá»c giáo khác, hay các cá»ng Äá»ng tôn giáo khác. Khoảng 23,5% dân sá» không theo tôn giáo nà o. Giáo há»i ChÃnh thá»ng giáo Phần Lan chá» có dÆ°á»i 60.000 tÃn Äá», tức là khoảng 1.1% dân sá». Tá»± do tÃn ngưỡng á» Phần Lan Äã Äược bảo Äảm từ nÄm 1923.
Sá»± má» Äạo của Phần Lan Äã Äược mô tả má»t cách khá Äúng là "theo Äạo nhÆ°ng không thÆ°á»ng xuyên dá»± lá» ", vì phần lá»n ngÆ°á»i dân không thÆ°á»ng xuyên dá»± các buá»i lá» hà ng tuần tại nhà thá». Vai trò của nhà thá» trong Äá»i sá»ng á» Phần Lan Äược thá» hiá»n rõ hÆ¡n trong các sá»± kiá»n hà ng nÄm nhÆ° lá» Giáng Sinh, lá» Phục Sinh, và trong các sá»± kiá»n quan trá»ng trong gia Äình nhÆ° lá» báp têm, lá» kiên tÃn, lá» cÆ°á»i, và lá» tang.
CÆ¡ Äá»c giáo Äến Phần Lan và o thế ká»· XI từ cả hai phÃa Äông và Tây, khi Äó Phần Lan thuá»c ảnh hÆ°á»ng của Thụy Äiá»n. Vua Thụy Äiá»n Gustavus Vasa, ngÆ°á»i trá» vì trong thế ká»· XVI, quyết Äá»nh ủng há» cuá»c Cải cách Tin Là nh trong vÆ°Æ¡ng quá»c của mình, kết quả là tà i sản của Giáo há»i Công giáo á» Phần Lan bá» tá»ch thu và Giáo há»i Lutheran dần Äược thiết láºp là giáo há»i dân tá»c cùng vá»i Giáo há»i ChÃnh thá»ng giáo Phần Lan sau nà y.
Trong má»t thá»i gian dà i, Giáo há»i Äảm trách các chức nÄng quan trá»ng của xã há»i nhÆ° hà nh chÃnh Äá»a phÆ°Æ¡ng và giáo dục, trong khi Äó Nhà nÆ°á»c tham gia má»t phần trong các vấn Äá» nhÆ° hà nh chÃnh, tà i chÃnh và Äiá»u lá» của Nhà thá». Giáo há»i Tin Là nh Lutheran Phần Lan và Giáo há»i ChÃnh thá»ng giáo Phần Lan tiếp tục giữ vai trò Äặc biá»t, nhÆ° trong trÆ°á»ng há»c và các nghi lá» quá»c gia.
TÃn Äá» của hai nhà thá» nà y trả má»t khoản lá» phà thà nh viên dÆ°á»i dạng thuế nhà thá» khoảng từ 1 Äến 2.25%, tùy theo từng giáo xứ, Äược thu cùng vá»i thuế thu nháºp. Ngoà i ra, các nhà thá» còn Äược hÆ°á»ng má»t phần nhá» trong thuế doanh nghiá»p do các công ty, táºp Äoà n hay các tá» chức tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° váºy Äóng góp. Khoản tiá»n nà y Äược dùng Äá» há» trợ quản lý các hoạt Äá»ng phát triá»n xã há»i của nhà thá» nhÆ° tạo viá»c là m cho thanh thiếu niên, công viá»c xã há»i, tu sá»a nghÄ©a trang, duy trì sá» ÄÄng ký của nhà thá», tu sá»a các khu nhà lá»ch sá».
Ngôn ngữ sá»a
Tiếng Phần Lan là thà nh viên của há» ngôn ngữ Ural. Tiếng Phần Lan, tiếng Estonia nằm trong má»t nhánh; tiếng Hungary thuá»c nhóm lá»n trong nhóm ngôn ngữ ngÆ°á»i Ugri. Ngôn ngữ chÃnh thức của Phần Lan là tiếng Phần Lan và tiếng Thụy Äiá»n Äược sá» dụng nhÆ° tiếng mẹ Äẻ khoảng 6% sá» dân. Má»t tiếng bản xứ nữa là tiếng Sami Äược sá» dụng bá»i những ngÆ°á»i Sami, còn Äược biết Äến là ngÆ°á»i Lapp (miá»n Bắc của Scandinavia). Tiếng Thụy Äiá»n xuất hiá»n á» Phần Lan do có lá»ch sá» trÆ°á»c Äây, thá»i kỳ Äầu thế ká»· XIII cho Äến nÄm 1809, lúc Äó Phần Lan là má»t phần của lãnh Äá»a Thụy Äiá»n.
Sá» lượng ngÆ°á»i nÆ°á»c ngoà i sá»ng tại Phần Lan khoảng 322,700 ngÆ°á»i và o nÄm 2014, chủ yếu tá»i từ Nga, Estonia, Somalia, Iraq và Nam TÆ° [23].
Giáo dục sá»a
Há» thá»ng giáo dục á» Phần Lan là hoà n toà n miá» n phÃ. ChÆ°Æ¡ng trình mầm non Äược dà nh cho trẻ từ 4 tuá»i Äến 6 tuá»i. ChÆ°Æ¡ng trình giáo dục toà n diá»n bắt buá»c trong 9 nÄm bắt Äầu từ 7 tuá»i và kết thúc và o 16 tuá»i. 6 nÄm Äầu tiên há»c sinh sẽ Äược há»c vá»i 1 giáo viên duy nhất dạy các môn (trừ các môn nÄng khiếu), 3 nÄm cuá»i cấp sẽ Äược há»c theo từng giáo viên bá» môn nhÆ°: Toán, Khoa há»c, Kinh tế gia Äình,... Äại há»c hoặc há»c nghá» sau phá» thông (bắt buá»c) Äược thá»±c hiá»n á» nÄm 17 tuá»i. Các trÆ°á»ng Äại há»c á» Phần Lan:
VÄn hóa sá»a
Biá»u tượng quá»c gia sá»a
Trinh nữ Phần Lan (tiếng Phần Lan: Suomi-neito, tiếng Thụy Äiá»n: Finlands mö) là má»t cô gái trẻ Äược xây dá»±ng thà nh má»t hình tượng quá»c gia (National personification) của Phần Lan, biá»u thá» sá»± hiá»n thân của Phần Lan.
VÄn há»c sá»a
Mặc dù Äược ghi nháºn là má»t trong những ná»n vÄn há»c xuất hiá»n muá»n nhất Äá»a vá»±c Ãu châu, nhÆ°ng Phần Lan thÆ°á»ng Äược má»nh danh Ngôi sao phÆ°Æ¡ng Bắc vì những thà nh tá»±u khiến nhiá»u ná»n vÄn há»c lâu Äá»i phải ganh tá». Cái bất thÆ°á»ng của ná»n vÄn há»c từ khi ra Äá»i Äến nay là hầu nhÆ° không song hà nh ngôn ngữ bản Äá»a, cho dù ngôn ngữ Phần Lan cÅ©ng có lá»ch sá» Ãt nhất má»t thiên niên ká»·. Trong thá»±c tế, các giá trá» tạo nên vÄn há»c Phần Lan lại không hữu hạn trong quá»c thá» mà tá»a ra Thụy Äiá»n, Estonia, Nga và Äặc biá»t Karjala - miá»n Äất huyá»n thoại nà y Äược coi là khá»i thủy dòng vÄn há»c tiếng Phần Lan. Do váºy, thuáºt ngữ vÄn há»c Phần Lan còn có tÃnh quá»c tế khá cao.
Do nhiá»u biến cá» lá»ch sá», vÄn há»c Phần Lan Äược cấu thà nh trên ba ngôn ngữ: Thụy Äiá»n, Phần Lan và Nga. Vì thế, Äôi khi Phần Lan Äược giá»i phê bình gá»i vui là ná»n vÄn há»c chân thiên nga[25]. Trong Äó, vÄn há»c tiếng Thụy Äiá»n có giá trá» cao nhất và khá»i lượng cÅ©ng Äá» sá» hÆ¡n cả. Sau Äá» nhá» Thế chiến, chÃnh phủ Phần Lan cùng các cÆ¡ quan Äặc trách vÄn hóa Äã ra sức nâng tầm tiếng Phần Lan thà nh quá»c ngữ, qua Äó dòng vÄn há»c tiếng Phần Lan có sá»± tÄng trÆ°á»ng mạnh hÆ¡n các thá»i trÆ°á»c. Tuy nhiên, dòng nghá» thuáºt nà y lại phá» biến á» Karjala và Estonia hÆ¡n.
Ngà y nay, vÄn há»c Phần Lan Äược san xẻ chung giữa Na Uy, Thụy Äiá»n, Phần Lan, Nga và Estonia nhÆ° bá» pháºn rất quan trá»ng cấu thà nh vÄn hóa má»i quá»c gia. Tại Latvia, Lietuva, Belarus và Ba Lan, tháºm chà Komi từ Äầu tháºp niên 1990 Äã diá» n ra những tranh luáºn sôi ná»i trong vấn Äá» có hay không công nháºn dòng vÄn há»c Phần Lan từng tá»n tại trong diá» n trình lá»ch sá» vÄn há»c xứ mình, nhiá»u quan Äiá»m cho rằng Äã tá»i lúc cần chấp nháºn nó nhÆ° má»t Äặc tÃnh bản Äá»a thay vì coi là ngoại lai.
Xem thêm sá»a
Chú thÃch sá»a
- ^ âFinland's preliminary population figure 5,550,066 at the end of February 2022â. Tilastokeskus.fi. Statistics Finland. Truy cáºp ngà y 22 March 2022.
- ^ âFinland's preliminary population figure 5,550,066 at the end of February 2022â. Tilastokeskus.fi. Statistics Finland. Truy cáºp ngà y 22 March 2022.
- ^ a b c d âReport for Selected Countries and Subjectsâ. IMF.
- ^ â2015 Human Development Reportâ (PDF). United Nations Development Programme. 2015. Truy cáºp ngà y 14 tháng 12 nÄm 2015.
- ^ âGini coefficient of equivalised disposable income (source: SILC)â. Eurostat Data Explorer. Truy cáºp ngà y 5 tháng 1 nÄm 2014.
- ^ https://danso.org/phan-lan/
- ^ "Like Finnish and Estonian, it belongs to the Uralic language family, its closest relatives being Mansi and Khanty. It is the most widely-spoken of the several European languages not part of the Indo-European family" [1]
- ^ âFinlandâ. International Monetary Fund. Truy cáºp ngà y 17 tháng 4 nÄm 2013.
- ^ âFinland: World Audit Democracy Profileâ. WorldAudit.org. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 30 tháng 10 nÄm 2013.
- ^ âTertiary education graduation ratesâEducation: Key Tables from OECDâ. OECD iLibrary. ngà y 14 tháng 6 nÄm 2010. doi:10.1787/20755120-table1. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 30 tháng 4 nÄm 2011. Truy cáºp ngà y 6 tháng 3 nÄm 2011.
- ^ âHer er verdens mest konkurransedyktige landâMakro og politikkâ. E24.no. ngà y 9 tháng 9 nÄm 2010. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 14 tháng 10 nÄm 2010. Truy cáºp ngà y 6 tháng 3 nÄm 2011.
- ^ âThe 2009 Legatum Prosperity Indexâ. Prosperity.com. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 29 tháng 10 nÄm 2009. Truy cáºp ngà y 4 tháng 2 nÄm 2010.
- ^ Trần VÄn Chánh. Từ Äiá»n Hán-Viá»t â Hán ngữ cá» Äại và hiá»n Äại. Nhà xuất bản Từ Äiá»n Bách khoa. NÄm 2014. Trang 2422.
- ^ âNational Archies Services, Finland (in English)â. Truy cáºp ngà y 4 tháng 7 nÄm 2017.
- ^ Vai trò của các há»i Äá»ng khu vá»±c phục vụ trên lục Äá»a Phần Lan nằm trên quần Äảo à land do ChÃnh phủ tá»± trá» Ã land quản lý.
- ^ Policing corruption, International Perspectives.
- ^ âThe Burden of Crime in the EU. Research Report: A Comparative Analysis of the European Crime and Safety Survey (EU ICS) 2005â (PDF). Bản gá»c (PDF) lÆ°u trữ ngà y 28 tháng 4 nÄm 2008. Truy cáºp ngà y 26 tháng 8 nÄm 2010.
- ^ a b c d e f g Text from PD source: US Library of Congress: A Country Study: Finland, Library of Congress Call Number DL1012.A74 1990.
- ^ Toivonen, Kirsi. âStatistics Finland - Labour Force Surveyâ. Stat.fi. Truy cáºp ngà y 29 tháng 12 nÄm 2017.
- ^ âYearly nights spent and arrivals by country of residence by Region, Country, Data and Year - Visit Finlandâ. Visit Finland. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 15 tháng 3 nÄm 2020. Truy cáºp ngà y 22 tháng 7 nÄm 2018.
- ^ âMatkailun taloudelliset vaikutukset - Visit Finlandâ. Visit Finland. Truy cáºp ngà y 21 tháng 5 nÄm 2016.
- ^ âThe Real Home of Santa Claus in Finlandâ. Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 30 tháng 11 nÄm 2017. Truy cáºp ngà y 20 tháng 11 nÄm 2017.
- ^ âUlkomaalaistaustaiset â Tilastokeskusâ. stat.fi (bằng tiếng Phần Lan). Bản gá»c lÆ°u trữ ngà y 4 tháng 6 nÄm 2016. Truy cáºp ngà y 22 tháng 3 nÄm 2016.
- ^ LAB University of Applied Sciences (bằng tiếng Anh)
- ^ Heikkilä, Tuomas (2010). âKirjallinen kulttuuri keskiajan Suomessa, Historiallisia tutkimuksia 254,â. Suomalaisen kirjallisuuden seura. Truy cáºp ngà y 30 tháng 8 nÄm 2016.
Tham khảo sá»a
- Barnett, Andrew - Sibelius.[1]
- Edwards, Robert - Winter war: Russia's invasion of Finland, 1939-1940.[2]
- Hooven, F. Valentine - Tom of Finland: his life and times.[3]
- Kent, Neil - Helsinki: a cultural and literary history.[4]
- Mann, Chris - Hitler's Arctic War: the German campaigns in Norway, Finland, and the USSR, 1940-1943.[5]
- Nieminen, Raija - Voyage to the island.[6]
- Quantrill, Malcolm - Reima Pietila: architecture, context, and modernism.[7]
- Steinbock, Dan - The Nokia revolution: the story of an extraordinary company that transformed an industry.[8]
- Stenman, Kari - Luftwaffe over Finland.[9]
- Torvalds, Linus - Just for Fun: The Story of an Accidental Revolutionary.[10]
- Trotter, William R. - A Frozen Hell: The Russo-Finnish Winter War of 1939-1940.[11]
Liên kết ngoà i sá»a
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phÆ°Æ¡ng tiá»n truyá»n tải vá» Phần Lan. |
- Phần Lan tại Từ Äiá»n bách khoa Viá»t Nam
- Finland tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
- ^ âSibeliusâ. Novelist Plus. Ebsco. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2010.
- ^ âWinter warâ. Novelist Plus. Ebsco. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2010.
- ^ âTom of Finlandâ. Novelist Plus. Ebsco. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2010.
- ^ âHelsinkiâ. Novelist Plus. Ebsco. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2010.
- ^ âHitler's Arctic Warâ. Novelist Plus. Ebsco. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2010.
- ^ âVoyage to the islandâ. Novelist Plus. Ebsco. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2010.
- ^ âReima Pietilaâ. Novelist Plus. Ebsco. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2010.
- ^ âThe Nokia revolutionâ. Novelist Plus. Ebsco. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2010.
- ^ âLuftwaffe over Finlandâ. Novelist Plus. Ebsco. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2010.
- ^ âJust for funâ. Novelist Plus. Ebsco. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2010.
- ^ âA frozen hellâ. Novelist Plus. Ebsco. Truy cáºp ngà y 22 tháng 10 nÄm 2010.