�

�ns�zlerin nitelikleri

Dilimizde 21 �ns�z vardýr:

b, c, �, d, f, g, ð, h, j, k, l, m, n, p, r, s, þ, t, v, y, z.

�ns�zler ses tellerinin titreþime uðrayýp uðramamasýna g�re iki gruba ayrýlýr:

1. Tonlu (yumuþak) �ns�zler,

2. Tonsuz (sert) �ns�zler.

Ses tellerinin titreþmesiyle oluþan �ns�zlere tonlu (yumuþak) �ns�zler adý verilir:

b, c, d, g, ð, j, l, m, n, r, v, y, z.

Ses telleri titreþmeden oluþan �ns�zlere tonsuz (sert) �ns�zler denir:

�, f, h, k, p, s, þ, t.

T�rk alfabesinde her �ns�z bir harfle yazýlýr. Buna karþýlýk Almanca, Fransýzca, Ýngilizce, Macarca gibi dillerde tek sesi g�stermek i�in ikili veya ��l� harfler de kullanýlýr:

ch, cs, cz, sch, sh, sz, zs gibi. Bunlar, s�zl�k, dizin ve ansiklopedilerde ch, cs ... þeklinde alfabetik sýraya girerler.

L�tin alfabesine dayanan �ek, Hýrvat, Romen vb. uluslarýn yazý sistemlerinde birtakým �zel harfler de vardýr:

č, š, ž, ţ gibi.

Bug�nk� T�rkiye T�rk�esinde k�keni T�rk�e olan kelimelerin sonunda tonlu (yumuþak) b, c, d, g �ns�zleri bulunmaz: a

ða�, ak, at, b�y�k, ip, ot, sa�, ��, yoðurt, yurt.

Ancak, anlam farkýný belirtmek �zere ad, od, sac gibi birka� kelimenin yazýlýþýnda buna uyulmaz:

ad (isim), at (binek hayvaný); od (ateþ), ot (bitki); sac (yassý demir), sa� (kýl).

Dilimizdeki alýntýlar da hac, þad, yad gibi birka� �rnek dýþýnda, kelime sonunda tonsuzlaþma kuralýna uymuþtur:

sebep (< sebeb), kitap (< kitab), bent (< bend), cilt (< cild), bant (< band), et�t (< et�d), metot (< metod), standart (< standard), ahenk (< aheng), hevenk (< aveng), renk (< reng). Bu gibi alýntýlar �nl� ile baþlayan bir ek aldýklarýnda tonsuz (sert) �ns�zler tonlulaþýr (yumuþar):

sebep / sebebi, kitap / kitabý, bent / bendi, cilt / cildi, et�t / et�d�, metot / metodu, ahenk / ahengi, hevenk / hevengi, renk / rengi. Buna karþýlýk bank, tank gibi birka� yabancý kelime bu kurala uymaz.

UYARI : Bazý alýntý s�zlerde tonlulaþma (yumuþama) olmaz:

ahl�k / ahl�kýn, cumhuriyet / cumhuriyete, evrak / evraký, hukuk / hukuku, ittifak / ittifaka, sepet / sepeti.

Birden fazla heceli kelimelerin sonunda bulunan p, �, t, k �ns�zleri iki �nl� arasýnda kalýnca tonlulaþarak (yumuþayarak) b, c, d, ð'ye d�n�þ�r:

�alap / �alabý, kelep / kelebi; aða� / aðacý, kazan� / kazancý; ge�it / ge�idi, kanat / kanadý; baþak / baþaðý, bý�ak / bý�aðý, �ocuk / �ocuðu, dudak / dudaðý, durak / duraðý, uzak / uzaðý.

Tek heceli kelimelerin sonunda bulunan p, �, t, k �ns�zleri ise iki �nl� arasýnda kalýnca �oðunlukla korunur:

ak / aký; at / atý; ek / eki; et / eti; g�� / g���; ip / ipi; ka� / ka�a, ka�ýncý; k�k / k�k�; ok / oku; ot / otu; sa� / sa�ý; sap / sapý; su� / su�u; �� / ���, ���nc�.

Ancak, tek heceli olduðu h�lde sonundaki �ns�z� tonlulaþan (yumuþayan) kelimeler de vardýr:

but / budu, dip / dibi, g�k / g�ð�, kap / kabý, kurt / kurdu, u� / ucu, yurt / yurdu.

Dilimizde tonsuz (sert) �ns�zle biten kelimelere gelen ekler tonsuz (sert) �ns�zle baþlar:

a�-tý, aþ-�ý, bak-tým, bas-ký, �i�ek-ten, d�þ-k�n, ge�-tim, ipek-�i, se�-kin, se�-ti, s�t-��.

Buna karþýlýk ��gen, d�rtgen, beþgen, dikgen, �okgen kelimeleri bu kurala uymaz.